การประเมินผลกระทบมาตรการการค้าด้านสุขอนามัยพืชของประเทศจีนต่อการส่งออกผลไม้ไทย ศศิวุฑฒิ์ วงษ์มณฑา

รายงานการวิจัยและการพัฒนาการวิจัยการเกษตร ฉบับสมบูรณ รหัสโครงการ POP6105020310 การประเมินผลกระทบมาตรการคาดานสุขอนามัยพืชของประเทศจีนตอการ สงออกผลไมไทย Evaluating Impacts of China’s Phytosanitary Trade Measures on Thai Fruit Exports. ผูชวยศาสตราจารย ดร. ศศิวุฑฒิ์ วงษมณฑา ภาควิชาเศรษฐศาสตร คณะมนุษยศาสตรและสังคมศาสตร มหาวิทยาลัยบูรพา ประจําปงบประมาณ พ.ศ. 2561

คํานํา มาตรการสุขอนามัยและสุขอนามัยพืช (SPS) เปนนโยบายการคาที่มีความสําคัญเพิ่มขึ้นภายใต บริบทการคาสมัยใหม มาตรการ SPS อาจใชเปนการกีดกันทางการคาที่มิใชภาษีตอประเทศสงออกสินคา เกษตรโดยเฉพาะประเทศกําลังพัฒนาเนื่องจากมีขอจํากัดดานทรัพยากรและทักษะความชํานาญ ในอีกดาน หนึ่ง มาตรการ SPS มีเปาหมายเพื่อปกปองสุขภาพคน สัตวและพืชภายในประเทศจากการนําเขาอาหารและ การแพรกระจายเชื้อโรค ดังนั้น มาตรฐานความปลอดภัยอาหาร (Food safety) จึงมีความจําเปนและมีสวน สนับสนุนการคาระหวางประเทศได ในการศึกษาวิจัยนี้ ผูวิจัยประยุกตแบบจําลองแรงดึงดูดระดับสินคาเพื่อประเมินผลทางการคาจาก มาตรการ SPS ของประเทศจีนตอการสงออกผลไมไทย เนื่องจากเปนสาขาการผลิตที่มีการเติบโตสูงและ ประเทศจีนเปนตลาดสงออกอันดับหนึ่ง ผลการศึกษาสําคัญ พบวา การเพิ่มความเขมงวดของมาตรการ SPS สงผลใหมูลคาและปริมาณการสงออกผลไมไทยเพิ่มขึ้นหลังจากควบคุมการเพิ่มขึ้นของรายไดครัวเรือนจีนจาก การที่เศรษฐกิจมีการเติบโตอยางกาวกระโดด สาเหตุสําคัญมาจากรูปแบบการคาผลไมของสองประเทศมีความ แตกตางกัน ประเทศไทยสงออกผลไมเมืองรอนไปยังประเทศจีนในขณะที่นําเขาผลไมเมืองหนาวจากประเทศ จีน ดังนั้น โอกาสที่มาตรการ SPS จะถูกใชเพื่อคุมครองการคาจึงเปนไปไดนอยมาก การศึกษาวิจัยยังมีการ รวบรวมขอมูลเชิงลึกจากผูสงออกไทย พบวา การสงออกผลไมสวนใหญจะผานประเทศที่สามเพราะไดรับสิทธิ ประโยชนทางภาษีแตในระยะยาวอาจสงผลตอภาพลักษณและความนาเชื่อถือของผลไมไทย และที่สําคัญการ สวมสิทธิผลไมทําใหการตรวจสอบดานสุขอนามัยและความปลอดภัยอาหารกระทําไดยากขึ้น ดังนั้น ประเทศ จีนอาจเพิ่มความเขมงวดของมาตรการ SPS กับผลไมไทยสงผลใหผูสงออกไทยตองปรับตัวมากขึ้น แมวาภาพรวมของการคาผลไมไทยในประเทศจีนยังไปไดดีแตการเขามาของผูประกอบการจีน จํานวนมากในธุรกิจสงออกอาจสรางผลกระทบตอเกษตรกรและผูสงออกไทย ผูสงออกไทยไมสามารถแขงขัน ดานเงินทุนไดทําใหสัดสวนผูรวบรวมผลไมคนไทยลดลงไปมากในปจจุบัน เกษตรกรถูกจํากัดทางเลือกในการ จําหนายผลผลิตและการกําหนดราคารับซื้อที่ไมเปนธรรม ผลการศึกษาที่ไดสามารถนําไปขยายผลและใช ประโยชนเชิงนโยบายเพื่อสงเสริมการเพิ่มมูลคาผลผลิตภาคเกษตร การยกระดับคุณภาพผลผลิตใหได มาตรฐานความปลอดภัยอาหาร ตลอดจนการเตรียมความพรอมใหกับเกษตรกรและผูสงออกเพื่อลดผลกระทบ จากมาตรการ SPS ของประเทศนําเขา ทายสุด ผูวิจัยหวังวา รายงานวิจัยนี้จะเกิดประโยชนตอผูอานและเปน แนวทางสําหรับการศึกษาวิจัยในอนาคต หากรายงานนี้มีความบกพรองประการใดเปนความผิดพลาดของ นักวิจัยแตเพียงผูเดียว ผูชวยศาสตราจารย ดร. ศศิวุฑฒิ์ วงษมณฑา หัวหนาโครงการวิจัย 31 กรกฎาคม 2562

กิตติกรรมประกาศ งานวิจัยนี้ไดรับทุนสนับสนุนการวิจัยจากสํานักงานพัฒนาการวิจัยการเกษตร (องคการมหาชน) หรือ สวก. ประจําปงบประมาณ พ.ศ. 2561 เลขที่สัญญา POP6105020310 ระยะเวลา 1 ป ผูวิจัยขอขอบคุณไพบูลย วงศโชติสถิต นายกสมาคมผูคาและสงออกผลไมไทยที่ใหความอนุเคราะห ขอมูลและสละเวลาเพื่ออภิปรายแลกเปลี่ยน รวมทั้งใหขอคิดเห็นที่เปนประโยชนตอการศึกษาวิจัยนี้ ผูวิจัยขอขอบคุณ คุณภาณุ สมเกลี้ยง ผูประสานงานโครงการกลุมเรื่องพืชสวน/พืชไร สํานักงาน พัฒนาการวิจัยการเกษตร (สวก.) และคุณศิริลักษณ ไชยกิตติ นักวิชาการศึกษา งานสงเสริมการวิจัยคณะ มนุษยศาสตรและสังคมศาสตร มหาวิทยาลัยบูรพา ที่ชวยเหลือขั้นตอนการจัดทําเอกสารและการเบิกจาย งบประมาณโครงการวิจัยทําใหผูวิจัยทํางานไดอยางราบรื่นตลอดระยะเวลาโครงการ ผูชวยศาสตราจารย ดร. ศศิวุฑฒิ์ วงษมณฑา หัวหนาโครงการวิจัย

บทคัดยอ ความปลอดภัยอาหารมีบทบาทมากขึ้นตอการคาสินคาเกษตร มาตรการสุขอนามัยและสุขอนามัย พืช (SPS) เชื่อกันวาเปนรูปแบบหนึ่งของการกีดกันทางการคาที่มิใชภาษีซึ่งมีแนวโนมเพิ่มขึ้นอยางมากตั้งแต กลางทศวรรษที่ 1990 การศึกษานี้ตรวจสอบผลกระทบจากมาตรการ SPS ของประเทศจีนตอการสงออก ผลไมไทย ขอมูลพาแนลที่ใชประกอบดวยผลไมไทย 17 ชนิดในชวงเวลา 2543-2561 สมการแรงดึงดูดถูก ประมาณคาขึ้นเพื่อประเมินผลทางการคาของมาตรการ SPS ตอมูลคาสงออกแทจริงและปริมาณการสงออก ผลไมไทย ผลการศึกษาแตกตางจากงานวิจัยที่ผานมา พบวา ความเขมงวดของมาตรการ SPS มีผลทางบวกตอ มูลคาการคา ยิ่งไปกวานั้น ผลไมไทยเปนสินคาฟุมเฟอยสําหรับผูบริโภคชาวจีน การศึกษานี้ยังมีการสัมภาษณ เชิงลึกตัวแทนผูสงออกผลไมไทยเพื่อประเมินการรับรูตอมาตรการ SPS ของประเทศจีน ผลการศึกษาเชิง คุณภาพพบวา แมมาตรการ SPS ของประเทศจีนจะมีความเขมงวดมากขึ้นในชวงทศวรรษที่ผานมา แต มาตรฐานความปลอดภัยอาหารของประเทศจีนที่มีผลบังคับใชกับผลไมนําเขาจากตางประเทศมีความ สอดคลองกับมาตรฐานสากล รูปแบบการคาที่แตกตางกันชวยอธิบายสาเหตุที่มาตรการ SPS สงผลดานบวก ตอการคา กลาวคือ ประเทศไทยเปนผูสงออกผลไมเมืองรอนรายใหญโดยเฉพาะไปยังประเทศจีน ในขณะที่ ประเทศจีนเนนการสงออกผลไมเมืองหนาวไปยังประเทศตาง ๆ รวมทั้งประเทศไทย ดังนั้น เปนไปไดนอยมาก ที่มาตรการ SPS จะเปนอุปสรรคตอการคาผลไมระหวางกัน คําสําคัญ: มาตรการดานสุขอนามัยและสุขอนามัยพืช , การสงออกผลไม, ประเทศไทย, ประเทศจีน

Abstract Food safety has become increasingly important challenge for agricultural trade. Sanitary and phytosanitary (SPS) measures is considered as one of non-tariff trade barriers, which appears to have surged since the mid-1990s. This study investigates the impact of China’s SPS measures on Thai fruit exports. The panel dataset is constructed with 17 types of Thai fruits for the sample period 2000-2018. Gravity equations are estimated to quantify the trade effects of SPS measures on the real value and quantity of Thai fruit exports. In contrast to much of the literature, the results show that the restrictiveness of SPS measures has a positive and substantial effect on exported volumes. Additionally, Thai fruits appear to be luxury goods for Chinese consumers. In-depth interviews with exporting companies are also carried out to assess their concerns regarding China’ SPS measures. The results suggest that although the SPS stringency has risen over the past decade, China’ food safety standards imposed on imported fruits are often harmonized with international standards. Different trade patterns help explain a positive impact of SPS measures on exported volumes. Thailand is one of the largest tropical fruits exporters, particularly to China, while China tends to export massively cold-weather fruits to many countries including Thailand. Thus, SPS measures are less likely to be used as barriers to fruit trades. Key Words: Sanitary and phytosanitary measures (SPS), Fruit exports, Thailand, China

สารบัญ บทที่ 1 บทนํา................................................................................................................................................. 1 1.1 ความสําคัญและที่มาของปญหาที่ทําการวิจัย..................................................................................1 1.2 วัตถุประสงคการวิจัย...................................................................................................................... 6 1.3 ขอบเขตของการวิจัย...................................................................................................................... 6 1.4 ประโยชนที่คาดวาจะไดรับ ............................................................................................................. 6 1.5 องคประกอบของรายงานวิจัย......................................................................................................... 7 บทที่ 2 สถานการณการสงออกผลไมไทยและกฎระเบียบการคากับประเทศจีน ..............................................9 2.1 สถานการณการสงออกผลไมไทยในประเทศจีน....................................................................................9 2.2 ขอตกลงมาตรการสุขอนามัยและสุขอนามัยพืช (SPS) กับการคาสินคาเกษตร...................................19 2.3 หนวยงานของประเทศจีนที่รับผิดชอบการกําหนดมาตรการ SPS และขอตกลงทวิภาคีกับประเทศไทย .................................................................................................................................................................22 บทที่ 3 ทฤษฎีและงานวิจัยที่เกี่ยวของ..........................................................................................................31 3.1 แนวคิดทฤษฎีที่ใชในการศึกษา...........................................................................................................31 3.2 กรอบการวิเคราะหผลกระทบมาตรฐานความปลอดภัยอาหารตอการคาระหวางประเทศ...................33 3.3 แบบจําลองเชิงทฤษฎี.........................................................................................................................37 3.4 งานวิจัยที่เกี่ยวของ.............................................................................................................................40 บทที่ 4 วิธีการศึกษา.....................................................................................................................................53 4.1 แบบจําลองเชิงประจักษ.....................................................................................................................53 4.2 การกําหนดตัวแปรที่ใชและแหลงขอมูล..............................................................................................58 4.3 ขั้นตอนการวิเคราะหทางเศรษฐมิติ....................................................................................................61 บทที่ 5 ผลการศึกษา.....................................................................................................................................67 5.1 สถิติพรรณนาของขอมูลกลุมตัวอยาง .................................................................................................67 5.2 ผลการศึกษาเชิงปริมาณ.....................................................................................................................76 5.3 การตรวจสอบความนาเชื่อถือของผลการศึกษาเชิงปริมาณ.................................................................86 5.4 ผลการศึกษาเชิงคุณภาพ....................................................................................................................92 บทที่ 6 บทสรุปและขอเสนอแนะ................................................................................................................101 6.1 บทสรุป ............................................................................................................................................101 6.2 ขอเสนอแนะเชิงนโยบาย..................................................................................................................103 6.3 ขอเสนอแนะสําหรับการศึกษาตอไป.................................................................................................104 บรรณานุกรม ..............................................................................................................................................107 ภาคผนวก การชี้แจงขอคิดเห็นจากผูทรงคุณวุฒิ.........................................................................................113

สารบัญตาราง ตารางที่ 1-1 มูลคาและปริมาณการนําเขาผลไมสดของประเทศจีนจากประเทศคูคา 5 อันดับแรก ป 2561....2 ตารางที่ 2-1 สินคาที่ประเทศไทยสงออกไปจีน 10 อันดับแรก ป 2561..........................................................9 ตารางที่ 2-2 สินคาที่ประเทศไทยนําเขาจากจีน 10 อันดับแรก ป 2561.......................................................10 ตารางที่ 2-3 มูลคาและสัดสวนการสงออกผลไมไทย (สด แชเย็น แชแข็ง และแหง) ในตลาดสงออกสําคัญ 15 ประเทศ........................................................................................................................................................13 ตารางที่ 2-4 มูลคาและสัดสวนการสงออกผลไมสดจากประเทศไทยในตลาดสงออกสําคัญ 15 ประเทศ.......14 ตารางที่ 2-5 มูลคาการสงออกผลไมไทยไปประเทศจีนจําแนกตามชนิดผลไม 2557-2561...........................17 ตารางที่ 4-1 รายละเอียดของตัวแปรที่ใชและแหลงที่มา...............................................................................60 ตารางที่ 5-1 สถิติพรรณนาของตัวแปรที่ใช...................................................................................................68 ตารางที่ 5-2 จํานวนมาตรการ SPS จําแนกตามประเภทผลไม.....................................................................68 ตารางที่ 5-3 มาตรการการคา SPS ของประเทศจีนที่เกี่ยวกับการนําเขาผลไมตางประเทศ.........................72 ตารางที่ 5-4 ผลการทดสอบ Panel Unit root............................................................................................77 ตารางที่ 5-5 ผลการประมาณคาเบื้องตนสมการมูลคาการสงออกผลไมไทยไปประเทศจีน ............................78 ตารางที่ 5-6 ผลการประมาณคาเบื้องตนของสมการปริมาณการสงออกผลไมไทยไปประเทศจีน...................79 ตารางที่ 5-7 ผลการทดสอบการเปรียบเทียบแบบจําลอง Pooled OLS กับ Fixed Effects........................80 ตารางที่ 5-8 ผลการทดสอบการเปรียบเทียบแบบจําลอง Pooled OLS กับ Random Effects...................80 ตารางที่ 5-9 ผลการทดสอบการเปรียบเทียบแบบจําลอง Fixed effects กับ Random effects.................80 ตารางที่ 5-10 คา Variance Inflation Factor ของตัวแปรอธิบาย..............................................................81 ตารางที่ 5-11 ผลการทดสอบปญหา Heteroscedasticity โดยวิธี Likelihood ratio (LR test).................82 ตารางที่ 5-12 ผลการทดสอบปญหา Autocorrelation โดยวิธีของ Wooldridge (2002)...........................82 ตารางที่ 5-13 ผลการประมาณคาที่แกปญหาทางเศรษฐมิติของสมการมูลคาและปริมาณการสงออกผลไมไทย ไปประเทศจีน ...............................................................................................................................................83 ตารางที่ 5-14 ผลการประมาณคาสมการมูลคาและปริมาณการสงออกผลไมไทยไปประเทศจีนเมื่อปรับรูปแบบ ตัวแปร SPS จาก log(nsps_1) เปน nsps_1................................................................................87 ตารางที่ 5-15 ผลการประมาณคาสมการมูลคาและปริมาณการสงออกผลไมไทยจําแนกตามประเภทผลไม..89 ตารางที่ 5-16 ผลการประมาณคาสมการมูลคาและปริมาณการสงออกเฉพาะผลไมไทยที่มีศักยภาพสงออกสูง .....................................................................................................................................................................91

สารบัญรูปภาพ รูปที่ 1-1 มูลคาการสงออกผลไมไทยในตลาดสงออก 5 อันดับแรกป 2558-2561..........................................2 รูปที่ 1-2 สัดสวนมูลคานําเขาผลไมสดของประเทศจีน ป 2561......................................................................3 รูปที่ 1-3 จํานวนมาตรการ SPS ที่รายงานตอองคการการคาโลก 1995-2018...............................................4 รูปที่ 2-1 มูลคาและปริมาณการสงออกผลไมไทยไปทั่วโลก ป 2558-2561...................................................11 รูปที่ 2-2 มูลคาการสงออกผลไมไทยไปประเทศจีน 2543-2561...................................................................16 รูปที่ 2-3 ปริมาณการสงออกผลไมไทยไปประเทศจีน 2543-2561...............................................................16 รูปที่ 2-4 ปริมาณการสงออกผลไมหลักของไทยและผลิตภัณฑมวลรวมตอหัวของจีน 2552-2561................18 รูปที่ 2-5 มาตรการการคา SPS/TBT ของประเทศจีนที่รายงานตอองคการการคาโลก 2002-2015.............23 รูปที่ 3-1 การกําหนดมาตรฐานความปลอดภัยอาหารทําใหมูลคาการคาลดลง..............................................36 รูปที่ 3-2 การกําหนดมาตรฐานความปลอดภัยอาหารทําใหมูลคาการคาเพิ่มขึ้น ...........................................37 รูปที่ 5-1 มูลคาการสงออกไปประเทศจีนจําแนกตามประเภทผลไม ป 2543-2561......................................69 รูปที่ 5-2 ปริมาณการสงออกไปประเทศจีนจําแนกตามประเภทผลไม ป 2543-2561...................................69 รูปที่ 5-3 มูลคาสงออกผลไมไทย 17 ชนิด ป 2543-2561............................................................................70 รูปที่ 5-4 ปริมาณการสงออกผลไมไทย 17 ชนิด ป 2543-2561...................................................................70 รูปที่ 5-5 มาตรการ SPS ที่สงผลกระทบตอการสงออกผลไมไทย 17 ชนิด ป 2543-2561............................74 รูปที่ 5-6 ความสัมพันธระหวางมูลคาสงออกผลไมกับมาตรการ SPS ของประเทศจีน...................................75 รูปที่ 5-7 ความสัมพันธระหวางปริมาณการสงออกผลไมกับมาตรการ SPS ของประเทศจีน .........................75

ภาพรวมทั้งหมดของการดําเนินงาน แผนการดําเนินงาน ผลการปฏิบัติงาน 1. ไดผลการประมาณคาทางเศรษฐมิติเบื้องตน 1.ผลการประมาณคาสําคัญสามารถสรุปได ดังนี้ - กลุมตัวอยางคือ ผลไมไทย 17 ชนิด ป 2543-2561 - มาตรการ SPS ของประเทศจีนสนับสนุนใหมูลคาและ ปริมาณการสงออกผลไมไทยเพิ่มขึ้นเฉลี่ยรอยละ 0.50 และ รอยละ 0.32 ตามลําดับ -รายไดประชาชาติของประเทศจีนสงผลใหมูลคาและ ปริมาณการสงออกผลไมไทยเพิ่มขึ้นรอยละ 1.81 และรอย ละ 1.86 ตามลําดับ - ราคาผลไมไทยที่เพิ่มขึ้นสงผลใหมูลคาและปริมาณการ สงออกผลไมไทยลดลงรอยละ 0.85 และรอยละ 1.13 ตามลําดับ - ราคาน้ํามัน เขตการคาเสรีไทยกับจีน และอัตรา แลกเปลี่ยน สามารถอธิบายแบบแผนการสงออกผลไมแช แข็งและผลไมแหงไดยกเวนผลไมสด 2. ไดแบบจําลองเศรษฐศาสตรที่อธิบายผลของมาตรการ จํากัดการคาตอมูลคาการสงออกผลไมไทย แบบจําลองแรงดึงดูดเชิงประจักษที่ใชในการประเมินผลทาง การคาจากมาตรการ SPS ของประเทศจีนในรูปแบบ Double-log ตัวแปรตามคือมูลคาและปริมาณการสงออก ผลไมไทย ตัวแปรอธิบายจําแนกได 3 กลุม คือ ตัวแปรดานอุปสงคไดแก รายไดประเทศจีน ราคาผลไมไทย อัตราแลกเปลี่ยนแทจริง ตัวแปรดานอุปทาน ไดแก อุปทานรวมผลไม คาขนสง ตัวแปรนโยบาย ไดแก เขตการคาเสรีและมาตรการ SPS (ตัวแปรหลักของการศึกษาวิจัยนี้)

1 บทที่ 1 บทนํา 1.1 ความสําคัญและที่มาของปญหาที่ทําการวิจัย ประเทศจีนเปนตลาดสงออกอันดับหนึ่งของไทย จากสถิติการคาป 2561 พบวา มูลคาการสงออกไป จีนเทากับ 30.3 พันลานเหรียญสหรัฐฯ หรือประมาณรอยละ 12 ของมูลคาการสงออกรวมของไทย รอยละ 19 ของมูลคาการสงออกไปยังประเทศจีนเปนการสงออกสินคาเกษตร (กสิกรรม ปศุสัตว และประมง) มีมูลคา ประมาณ 5.8 พันลานเหรียญสหรัฐฯ สัดสวนสินคาเกษตรสงออกไปประเทศจีนอยูที่รอยละ 25 และที่นาสนใจ เมื่อพิจารณาเฉพาะสาขาการผลิตผลไมไทย พบวา สัดสวนการสงออกไปประเทศจีนมากถึงเกือบรอยละ 40 มูลคาการสงออกผลไมไทยไปจีนในป 2561 เทากับ 1,009 ลานเหรียญสหรัฐฯ ยิ่งไปกวานั้น ระหวางป 2558- 2561 อัตราการขยายตัวของการสงออกผลไมไทยในตลาดจีนมีการเติบโตมากถึงรอยละ 28 ตอปมากกวาอัตรา เติบโตเฉลี่ยของผลไมไทยในทุกตลาดซึ่งอยูที่รอยละ 21 ตอป รูปที่ 1-1 แสดงสถิติการสงออกผลไมไทยป 2558-2561 ในตลาดสําคัญ 5 ประเทศ ประกอบดวย จีน เวียดนาม ฮองกง สหรัฐอเมริกา และอินโดนีเซีย มูลคาการสงออกผลไมไทยไปจีนมีการขยายตัวอยางตอเนื่อง ตลาดสงออกผลไมไทยคอนขางกระจุกตัวเฉพาะ ประเทศจีนและเวียดนามมีสัดสวนเกือบรอยละ 70 จากการตรวจสอบขอมูลเชิงลึกกับตัวแทนผูสงออกไทย พบวา การสงออกผลไมไทยไปเวียดนามสวนใหญมีวัตถุประสงคเพื่อสงออกตอไปยังประเทศจีนเพราะผูสงออก ไดรับสิทธิประโยชนทางภาษีตามจุดผอนปรนการคาชายแดนระหวางจีนกับเวียดนาม มีการประมาณการณ เบื้องตนวาสัดสวนการสงออกตอไปจีนอาจมากถึงรอยละ 80-90 ดังนั้น อาจกลาวไดวาผลไมไทยเปนสินคา สงออกที่มีศักยภาพสูงในตลาดจีน สถิติการคาจากหนวยงานของประเทศจีนเปนไปในทิศทางเดียวกัน กลาวคือ การนําเขาผลไมไทยมี ขยายตัวเพิ่มขึ้นโดยเฉพาะจากความตองการบริโภคทุเรียนสด สถิติการนําเขาผลไมสดของประเทศจีนเมื่อป 2561 พบวา มีปริมาณการนําเขาทั้งหมด 4.86 ลานเมตริกตัน มูลคารวม 6.95 ลานเหรียญสหรัฐฯ เพิ่มขึ้นจาก ป 2560 รอยละ 25.9 และรอยละ 36.5 ตามลําดับ ตารางที่ 1-1 แสดงมูลคาการนําเขาผลไมของประเทศจีน จาก 5 ประเทศสําคัญ ประกอบดวย ชิลี ไทย ฟลิปปนส เวียดนาม และนิวซีแลนด มีสัดสวนรวมกันมากกวา รอยละ 75 ของมูลคาการนําเขาผลไมทั้งหมดของจีน ประเทศชิลีมีสวนแบงเปนอันดับหนึ่ง (รอยละ 24) ประเทศไทยอยูในอันดับสองโดยมีมูลคานําเขาใกลเคียงกับชิลี (รอยละ 23.9)1 ชิลีเปนประเทศที่มีชื่อเสียงการ สงออกผลไมเมดิเตอรเรเนียนในขณะที่ประเทศไทยเนนการสงออกผลไมเมืองรอน เปนที่นาสังเกตวาปริมาณ นําเขาผลไมจากชิลี (รอยละ 8.0) ไทย (รอยละ 15.8) และนิวซีแลนด (รอยละ 2.4) กลับมีสัดสวนไมมากนัก เมื่อเทียบกับประเทศเวียดนามและฟลิปปนส แสดงวา การสงออกผลไมไทยในตลาดจีนสวนใหญนาจะมาจาก 1 ในชวง 4-5 ที่ผานมาผลไมนําเขาจากประเทศไทยมีสวนแบงตลาดเปนอันดับหนึ่งในประเทศจีน ยกเวนเฉพาะป 2559 และ 2561 เทานั้นที่ประเทศชิลีขึ้นมาครองสวนแบงเปนอันดับหนึ่ง (Siekman, 2018)

2 การสงออกผลไมเมืองรอนคุณภาพที่มีราคาสูง ในขณะที่เวียดนามและฟลิปปนสสงออกผลไมเมืองรอนเชนกัน แตอาจเปนการสงออกผลไมคุณภาพปานกลางที่มีมูลคาเพิ่มไมมากนัก รูปที่ 1-1 มูลคาการสงออกผลไมไทยในตลาดสงออก 5 อันดับแรกป 2558-2561 หนวย: ลานเหรียญสหรัฐฯ ที่มา: ศูนยเทคโนโลยีและการสื่อสาร สํานักงานปลัดกระทรวงพาณิชย โดยความรวมมือจากกรมศุลกากร (2562) ตารางที่ 1-1 มูลคาและปริมาณการนําเขาผลไมสดของประเทศจีนจากประเทศคูคา 5 อันดับแรก ป 2561 อันดับ ประเทศ มูลคา สัดสวน ปริมาณ สัดสวน 1 ชิลี 1.68 24.0 1.23 8.0 2 ไทย 1.67 23.9 1.16 15.8 3 ฟลิปปนส 0.73 10.5 0.77 23.9 4 เวียดนาม 0.72 10.4 0.39 25.3 5 นิวซีแลนด 0.44 6.4 0.12 2.4 หมายเหตุ: มูลคาเปนพันลานเหรียญสหรัฐฯ และปริมาณหนวยเปนลานเมตริกตันมาจาก Zang (2019) รวบรวม จากกรมศุลกากรจีน ทุเรียนเปนหนึ่งในผลไมที่ไดรับความนิยมสูงในตลาดประเทศจีนและเปนโอกาสทางธุรกิจของผู สงออกไทย รูปที่ 1-2 แสดงสัดสวนมูลคานําเขาผลไมสดของประเทศจีนป 2561 พบวา เชอรรี่เปนผลไมที่ไดรับ ความนิยมมากสุดมีสวนแบงรอยละ 18.7 รองลงมาคือทุเรียน (รอยละ 15.8) และกลวย (รอยละ 12.9) ตามลําดับ อยางไรก็ดี ทุเรียนเปนผลไมที่มีมูลคานําเขาเพิ่มขึ้นถึงรอยละ 98.4 จากป 2560 เปนอัตราการ ขยายตัวสูงสุดในบรรดาผลไมนําเขาทุกชนิด รองลงมาคือเชอรรี่ (รอยละ 69.4) และกลวย (รอยละ 54.8) ในขณะที่การนําเขาองุนสดปรับลดลงเล็กนอยประมาณรอยละ 0.31 จากปกอน 0 200 400 600 800 1,000 1,200 ป 2558 ป 2559 ป 2560 ป 2561 จีน เวียดนาม ฮองกง สหรัฐอเมริกา อินโดนีเซีย

3 รูปที่ 1-2 สัดสวนมูลคานําเขาผลไมสดของประเทศจีน ป 2561 ที่มา: Zang (2019) รวบรวมจากกรมศุลกากรจีน การสงออกผลไมไทยไปยังประเทศจีนเพิ่มขึ้นอยางมีนัยสําคัญมาจาก 4 ปจจัยสนับสนุน (1) การเขา เปนสมาชิกองคการการคาโลก (WTO) ของจีนเมื่อป 2544 (2) การเปดเขตการคาเสรีอาเซียน-จีน (ASEANChina Free Trade Area, ACFTA) ที่อัตราภาษีนําเขาผักและผลไมลดลงเหลือรอยละ 0 ในป 25532 (3) การ ขยายตัวของเศรษฐกิจจีนอยางตอเนื่องทําใหผูบริโภคมีกําลังซื้อสูงขึ้น และ (4) แบบแผนการบริโภคอาหารของ ครัวเรือนจีนที่ใหความสําคัญคุณภาพและความปลอดภัยจากการบริโภคมากขึ้น การปรับตัวเขากับกติกา การคาสมัยใหมทําใหประเทศจีนกลายเปนประเทศสงออกและนําเขารายใหญของโลก ในป 2017 ประเทศจีน เปนผูสงออกอันดับหนึ่งของโลก (2,263 พันลานเหรียญสหรัฐฯ) และผูนําเขาสินคาอันดับสอง (1,842 พันลาน เหรียญสหรัฐฯ) รองจากสหรัฐอเมริกาฯ (2,410 พันลานเหรียญสหรัฐฯ)โดยเฉพาะมูลคาการนําเขาของ ประเทศจีนที่ขยายตัวเพิ่มขึ้นถึงรอยละ 16 จากปกอนในขณะที่คาเฉลี่ยของทุกประเทศอยูที่รอยละ 11 (WTO, 2018) ปจจัยเหลานี้เปนแรงสนับสนุนสําคัญตอธุรกิจสงออกผลไมไทยโดยเฉพาะผลไมเศรษฐกิจอยางทุเรียน มังคุด และลําไย อยางไรก็ตาม ภายใตกติกาการคาสมัยใหมประเทศนําเขาสวนใหญมีการใชมาตรการดานสุขอนามัย และสุขอนามัยพืช (Sanitary and Phytosanitary Measures: SPS) กับผลไมนําเขาตางประเทศเพื่อคุมครอง สุขภาพของผูบริโภค สัตว และพันธุพืช เชน การกําหนดมาตรฐานการปฏิบัติการเกษตรที่ดี (Good Agricultural Practices: GAP) มาตรฐานคาสารพิษตกคาง (Maximum Residue Limits: MRL) และ มาตรฐานตามระบบการผลิตที่ดี (Good Manufacturing Practice: GMP) มาตรการ SPS เปนเครื่องมือที่ 2 อยางไรก็ดี ประเทศไทยเปนประเทศแรกที่ลดภาษีใหกับจีนสําหรับสินคาสวนแรก (Early harvest) ซึ่งรวมผักและผลไมให เหลือรอยละ 0 ตั้งแตป พ.ศ. 2546 เปนตนมา ทําใหมูลคาการคาผักและผลไมของสองประเทศขยายตัวมากกวาประเทศอื่น ๆ ในกลุมอาเซียน เชอร์รี่สด 18.7% ทุเรียนสด 15.8% กล้วยสด 12.9% องุ่นสด 8.5% ส้มสด 6.3% ผลไม้สดอื่น ๆ 37.7%

4 รัฐบาลแตละประเทศนํามาใชกํากับดูแลความปลอดภัยอาหารนําเขา หากการกําหนดหลักเกณฑสอดคลองกับ มาตรฐานระหวางประเทศ มาตรการ SPS จะกระตุนใหผูสงออกยกระดับคุณภาพสินคาจนสามารถเขาถึงตลาด ประเทศนําเขาไดซึ่งชวยสรางความเชื่อมั่นกับผูบริโภคในประเทศนั้นนําไปสูการขยายตัวทางการคา อยางไรก็ดี มาตรการ SPS ทําใหผูสงออกมีตนทุนเพิ่มขึ้นและอาจถูกใชเปนรูปแบบหนึ่งของมาตรการจํากัดการคาที่ไมใช ภาษี (Non-tariff Barriers: NTBs) ซึ่งมีบทบาทมากขึ้นในปจจุบันจากการที่อัตราภาษีนําเขามีแนวโนมลดลง สงผลใหมูลคาการคาลดลง รูปที่ 1-3 แสดงสถิติจํานวนมาตรการ SPS ของทุกประเทศสมาชิกที่แจงตอองคการ การคาโลก (WTO) ระหวางป 1995-2018 พบวา จํานวนมาตรการ SPS เพิ่มขึ้นอยางกาวกระโดดเฉลี่ยรอยละ 31.5 ตอป จีนเปนประเทศหนึ่งที่มีการกําหนดมาตรการ SPS มากขึ้นโดยลําดับ ณ วันที่ 30 มิถุนายน 2019 จํานวนมาตรการ SPS ของประเทศจีนเทากับ 1,170 มาตรการ ในจํานวนนี้เปนของสินคาหมวดผัก ผลไม และ ธัญพืช (HS 06-14) 73 มาตรการ มาตรการ SPS สวนหนึ่งยังไมมีผลบังคับใชเพราะอยูระหวางการพิจารณา ขององคการการคาโลก (จากฐานขอมูลของ Integrated Trade Intelligence Portal, I-TIP) รูปที่ 1-3 จํานวนมาตรการ SPS ที่รายงานตอองคการการคาโลก 1995-2018 ที่มา: ฐานขอมูลมาตรการการคาดานสุขอนามัยและสุขอนามัยพืชขององคการการคาโลก http://spsims.wto.org สืบคนเมื่อวันที่ 29 กรกฎาคม 2562 ประเด็นการศึกษาผลกระทบจากมาตรการการคาดานสุขอนามัย (SPS) ไดรับความสนใจจาก หนวยงานสําคัญอยางกระทรวงเกษตรสหรัฐอเมริกา (USDA) องคการเพื่อความรวมมือทางเศรษฐกิจและการ พัฒนา (OECD) รวมทั้งในวงการวิชาการดังปรากฏในงานของ Disdier, Fontagne, and Mimouni (2008) 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 198 241 298 336 445 468 776 810 856 926 856 1,156 1,196 1,264 1,019 1,4081,391 1,219 1,299 1,634 1,681 1,392 1,479 1,632

5 Chen, Yang, and Findley (2008) Peterson et al. (2013) Melo et al. (2014) Arita, Mitchell and Beckman (2015) Grant, Peterson, and Ramniceanu (2015) และ Gibson and Wang (2018) เนื่องจาก ประเทศจีนเปนประเทศใหญและเปนตลาดสงออกหลัก ดังนั้น การใชมาตรการ SPS นาจะเกิดผลกระทบตอ ธุรกิจสงออกผลไมไทยคอนขางสูงโดยอาจเปนไดทั้งทางบวกและลบ ในดานบวก การสงออกไปจีนจะเพิ่มขึ้น เนื่องจากผูบริโภคจีนมีกําลังซื้อสูงและเปนตลาดใหญ ผูสงออกไทยสามารถปรับตัวไดดีตอมาตรการ SPS ที่ เขมงวดทําใหเขาถึงตลาดจีนมากขึ้น ดังปรากฏในการศึกษาของ Gibson and Wang (2018) ที่พบวา มาตรการ SPS ชวยสนับสนุนการสงออกผักและผลไมเพราะหากสินคานําเขาผานการตรวจสอบที่เขมงวด เทากับเปนการสงสัญญาณวาสินคานั้นมีคุณภาพและมาตรฐานความปลอดภัย ในทางตรงขาม มาตรการ SPS ที่เขมงวดอาจเปนตัวยับยั้งการคาเพราะผูสงออกไทยมีตนทุนเพิ่มขึ้นจากการผลิต การควบคุมคุณภาพ ตลอดจนขั้นตอนเอกสารและพิธีการทางศุลกากรและอาจเลือกสงออกไปยังตลาดอื่นทดแทน ในปจจุบันหนวยงานหลักที่รับผิดชอบกํากับดูแลการใชมาตรการ SPS ของประเทศจีนคือ สํานักงาน ควบคุมคุณภาพตรวจสอบและกักกันโรค (General Administration of Quality Supervision, Inspection, and Quarantine: AQSIQ) ตั้งแตป พ.ศ. 2548 ผูสงออกผลไมไทยตองปฏิบัติตามหลักเกณฑของประเทศจีน เริ่มจากการจดทะเบียนเปนผูสงออกและโรงคัดบรรจุกับกรมวิชาการเกษตรเพื่อเปนขอมูลที่สามารถตรวจสอบ ยอนหลังไดกรณีพบปญหาที่ปลายทาง การระบุชื่อผูสงออก ชนิดผลไม ทะเบียนโรงคัดบรรจุและวันที่บรรจุ ผลไมตองปราศจากโรคแมลง กิ่ง กาน ใบและดิน นอกจากนี้ ไทยกับจีนไดลงนามในพิธีสารผลไมไทย-จีนให ผลไมเศรษฐกิจ 5 ชนิด คือ ทุเรียน มะมวง ลิ้นจี่ ลําไย และมังคุด สามารถผานขั้นตอนการตรวจสอบจากจีนได รวดเร็วขึ้นโดยมีเงื่อนไขสําคัญวาผลผลิตตองมาจากแปลงเกษตรที่ผานการรับรองการปฏิบัติการเกษตรที่ดี (Good Agricultural Practices: GAP) และโรงคัดบรรจุที่ไดมาตรฐานตามระบบการผลิตที่ดี (Good Manufacturing Practice: GMP) ดังนั้น การศึกษาวิจัยอยางเปนระบบเพื่อประเมินผลกระทบและติดตามสถานการณการใชมาตรการ SPS ของประเทศจีนกับผลไมไทยอยางใกลชิดเปนสิ่งสําคัญ การศึกษานี้แบงเปน 2 สวน สวนแรกเปนการใช วิธีการทางเศรษฐมิติเพื่อตรวจสอบผลเชิงปริมาณตอการสงออกผลไมไทยในตลาดประเทศจีน และ สวนที่สอง เปนการรวบรวมขอมูลโดยตรงจากผูสงออกจากสมาคมผูคาและสงออกผลไมเกี่ยวกับการรับรูมาตรการ SPS ของจีน การปรับตัวของผูสงออกและตนทุนที่เพิ่มขึ้นจากการปฏิบัติตามกฎระเบียบการคาของประเทศจีน หนวยงานภาครัฐสามารถนําผลการศึกษาไปขยายผลเพื่อกําหนดนโยบายการคาและการสงเสริมศักยภาพการ แขงขันของผลไมไทย ยิ่งไปกวานั้น การศึกษานี้ชวยเพิ่มองคความรูงานวิจัยที่ศึกษาผลกระทบของมาตรการ จํากัดการคาที่ไมใชภาษี(NTB) ตอสินคาสงออกสําคัญของไทยซึ่งจะมีบทบาทมากขึ้นในการคาสมัยใหม

6 1.2 วัตถุประสงคการวิจัย (1) เพื่อประเมินผลทางการคาจากมาตรการดานสุขอนามัยและสุขอนามัยพืช (SPS) ของประเทศจีนตอ การสงออกผลไมไทย (2) เพื่อศึกษาและติดตามผลกระทบจากมาตรการ SPS ของประเทศจีนตอสถานการณการผลิตและ สงออกผลไมไทย (3) เพื่อศึกษาการรับรูและการปรับกลยุทธทางธุรกิจของผูสงออกผลไมไทยตอมาตรการ SPS ของ ประเทศจีน 1.3 ขอบเขตของการวิจัย ขอบเขตการวิเคราะห การศึกษานี้ประเมินผลกระทบทางการคาจากมาตรการ SPS ของประเทศ จีนตอมูลคาและปริมาณการสงออกผลไมไทย 17 ชนิดจาก 4 ประเภท ตามการจําแนกโครงสรางสินคาสงออก ของกระทรวงพาณิชย ประกอบดวย 1) ผลไมสด ไดแก ลําไย ทุเรียน มะมวง ลิ้นจี่ กลวย ผลไมจําพวกสม เงาะ มังคุด สับประรด และ ผลไมสดอื่น ๆ (10 ชนิด) 2) ผลไมแชแข็ง ไดแก สับปะรด ทุเรียน ลําไย และผลไมแชแข็งอื่น ๆ ( 4 ชนิด) 3) ผลไมแหง ไดแก ลําไย และผลไมแหงอื่น ๆ (2 ชนิด) 4) ผลไมประเภทอื่น (1 ชนิด) มาตรการ SPS ของประเทศจีนที่พิจารณามาจากมาตรการที่ทางการจีนรายงานตอองคการการคา โลก (WTO) ที่เริ่มมีการบังคับใชตั้งแตป พ.ศ. 2545 เปนตนมา กับสินคาพิกัด HS 08 (ผลไมและลูกนัตที่ บริโภคได) ไมรวมมาตรการการคา SPS ที่เจาะจง (Specific Trade Concerns: STC) ขอบเขตชวงเวลา ชวงเวลาที่ทําการศึกษาครอบคลุมป พ.ศ. 2543- 2561 ซึ่งเปนชวงเวลาเปลี่ยน ผานที่ประเทศจีนเขาเปนสมาชิกองคการการคาโลก (WTO) เมื่อป พ.ศ. 2544 และเปนชวงเวลาที่มูลคาการคา ของจีนเติบโตอยางมีนัยสําคัญ 1.4 ประโยชนที่คาดวาจะไดรับ (1) ทราบถึงผลการคาจากมาตรการ SPS ของประเทศจีนตอการสงออกผลไมไทยเพื่อใหภาครัฐใชเปน แนวทางสนับสนุนเกษตรกรและผูสงออกไทย (2) ทราบถึงการรับรูและการปรับตัวของผูสงออกไทยตอมาตรการ SPS ของประเทศจีนเพื่อเปนขอมูล พื้นฐานสําหรับภาครัฐใชเปนแนวทางการกําหนดทาทีการเจรจาการคาและความรวมมือระหวาง ประเทศสําหรับการคาสินคาเกษตร (3) กรมวิชาการเกษตรสามารถนําผลการศึกษาไปใชสงเสริมการเพิ่มผลผลิตภาคเกษตร การยกระดับการ ผลิตใหไดมาตรฐานสากลเพื่อลดผลกระทบตอเกษตรกรและผูสงออกไทยจากการใชมาตรการ SPS ที่ มีลักษณะกีดกันการคา

7 (4) สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและอาหารแหงชาติ (มกอช.) สามารถนําผลการศึกษาไปขยายผลให ผูสงออกไทยพัฒนามาตรฐานสินคาเกษตรเพื่อไดรับโอกาสทางเศรษฐกิจที่มากขึ้นจากตลาดจีน โดยเฉพาะผลไมเกรดคุณภาพที่มีมูลคาเพิ่มสูง 1.5 องคประกอบของรายงานวิจัย รายงานวิจัยเรื่อง “การประเมินผลกระทบจากมาตรการการคาดานสุขอนามัยพืชของประเทศจีนตอ การสงออกผลไมไทย” แบงเปน 6 บท โดยมีรายละเอียด ดังนี้ บทที่ 1 เปนการอธิบายที่มาและความสําคัญของปญหาการวิจัยโดยการฉายภาพความสําคัญทาง การคาระหวางไทยกับจีนในธุรกิจสงออกผลไมไทยและสถานการณการใชมาตรการ SPS กับการคาสินคา เกษตรซึ่งมีแนวโนมเพิ่มขึ้นโดยเฉพาะของประเทศจีน บทที่ 2 นําเสนอสถานการณการสงออกผลไมไทยและกฎระเบียบการคากับประเทศจีน ความสําคัญ ของมาตรการดานสุขอนามัยภายใตขอตกลง SPS (SPS Agreement) ขององคการการคาโลก (WTO) อธิบาย โครงสรางการกํากับดูแลการใชมาตรการ SPS ของหนวยงานในประเทศจีนและขอตกลงระดับทวิภาคีระหวาง ไทยกับจีน บทที่ 3 อธิบายแนวคิดทฤษฎีและแบบจําลองแรงดึงดูดระดับสินคาที่ใชในการศึกษาผลทางการคา ของมาตรการ SPS ตอมูลคาและปริมาณการสงออกผลไมไทยในตลาดประเทศจีน รวมทั้งการตรวจสอบ งานวิจัยเชิงประจักษโดยเนนการศึกษาที่ใชขอมูลของประเทศจีน บทที่ 4 กลาวถึงวิธีการศึกษา เริ่มจากการกําหนดแบบจําลองเชิงประจักษ การกําหนดตัวแปรและ แหลงขอมูลเพื่อสรางฐานขอมูลพาแนล และขั้นตอนการวิเคราะหทางเศรษฐมิติ บทที่ 5 นําเสนอผลการศึกษาเริ่มจากสถิติพรรณนาของตัวแปรและขอมูลกลุมตัวอยาง ผลการ ประมาณคาทางสถิติ การแกปญหาทางเศรษฐมิติจากการประมาณคา การตรวจสอบความนาเชื่อถือของผล การศึกษาโดยเฉพาะผลเชิงปริมาณของตัวแปร SPS และนําเสนอผลการศึกษาเชิงคุณภาพที่ไดจากการ สัมภาษณเชิงลึกตัวแทนผูสงออกผลไมไทยไปยังประเทศจีน บทที่ 6 เปนบทสรุปและขอเสนอแนะเชิงนโยบายที่ไดจากการสังเคราะหผลการศึกษาเชิงปริมาณ และเชิงคุณภาพเพื่อเปนแนวทางในการเตรียมความพรอมของผูมีสวนไดสวนเสียจากมาตรการ SPS ประเทศ จีนเพื่อใหเกษตรกรและผูสงออกไทยมีความมั่นคงในการประกอบอาชีพและไมเสียเปรียบทางการคา

9 บทที่ 2 สถานการณการสงออกผลไมไทยและกฎระเบียบการคากับประเทศจีน เนื้อหาในบทนี้แบงเปน 3 สวน สวนแรกเปนการฉายภาพสถานการณการสงออกผลไมไทยในประเทศ จีนที่มีแนวโนมขยายตัวและความทาทายจากปญหาการสวมสิทธิผลไมจากประเทศที่สาม สวนที่สองกลาวถึง ความสําคัญมาตรการการคาสุขอนามัยและสุขอนามัยพืช (SPS) ภายใตขอตกลง SPS ขององคการการคาโลก (WTO) ซึ่งเปนนโยบายการคารูปแบบใหมของหลายประเทศในบริบทที่การเก็บภาษีนําเขามีความสําคัญลดลง และสวนสุดทายกลาวถึงหนวยงานทางการของประเทศจีนที่ทําหนาที่กํากับดูแลมาตรการ SPS และขอตกลง ระดับทวิภาคีกับประเทศไทยเกี่ยวกับหลักปฏิบัติการสงออกผลไมไทยไปประเทศจีน 2.1 สถานการณการสงออกผลไมไทยในประเทศจีน ประเทศจีนเปนประเทศคูคาอันดับหนึ่งของไทยตั้งแตป 2556 เปนตนมา ในป 2561 มูลคาการคา ระหวางสองประเทศสูงถึง 80.2 พันลานเหรียญสหรัฐฯ คิดเปนสัดสวนรอยละ 16 ประเทศไทยนําเขาสินคา จากจีน 49.9 พันลานเหรียญสหรัฐฯและมีการสงออก 30.3 พันลานเหรียญสหรัฐฯ โดยภาพรวม ไทยขาด ดุลการคากับจีน 19.6 พันลานเหรียญสหรัฐฯ ตารางที่ 2-1 และ2-2 แสดงโครงสรางสินคาสงออกและนําเขา ระหวางประเทศไทยกับจีน 10 อันดับแรกพิจารณาจากรหัสพิกัดศุลกากร (Harmonized system: HS) 2 หลักแรก ตารางที่ 2-1 สินคาที่ประเทศไทยสงออกไปจีน 10 อันดับแรก ป 2561 หนวย: ลานเหรียญสหรัฐฯ อันดับ พิกัด HS รายการ มูลคา สัดสวน 1 40 ยางและของที่ทําดวยยาง 4,799.1 15.84 2 84 เครื่องปฏิกรณนิวเคลียรบอยเลอร เครื่องจักร 3,654.7 12.06 3 39 พลาสติกและของที่ทําดวยพลาสติก 3,383.0 11.17 4 85 เครื่องจักร เครื่องอุปกรณไฟฟา และสวนประกอบ 3,224.5 10.64 5 29 เคมีภัณฑอินทรีย 2,494.6 8.23 6 44 ไมและของทําดวยไมถานไม 1,362.4 4.50 7 27 เชื้อเพลิงที่ไดจากแร นามันแรและผลิตภัณฑ 1,311.5 4.33 8 90 อุปกรณและเครื่องอุปกรณที่ใชในทางทัศนศาสตร 1,219.3 4.02 9 87 แทรกเตอร 1,029.2 3.40 10 08 ผลไมและลูกนัตที่บริโภคได 1,017.7 3.36 ที่มา: ศูนยเทคโนโลยีและการสื่อสาร สํานักงานปลัดกระทรวงพาณิชย โดยความรวมมือจากกรมศุลกากร (2562)

10 ตารางที่ 2-2 สินคาที่ประเทศไทยนําเขาจากจีน 10 อันดับแรก ป 2561 หนวย: ลานเหรียญสหรัฐฯ อันดับ พิกัด HS รายการ มูลคา สัดสวน 1 85 เครื่องจักร เครื่องอุปกรณไฟฟา และสวนประกอบ 5,942.5 29.67 2 84 เครื่องปฏิกรณนิวเคลียร บอยเลอรเครื่องจักร 3,368.6 16.82 3 73 ของทําดวยเหล็กหรือเหล็กกล้ํา 1,142.7 5.70 4 39 พลาสติกและของที่ทําดวยพลาสติก 1,011.4 5.05 5 72 เหล็กและเหล็กกลา 991.2 4.95 6 38 เคมีภัณฑเบ็ดเตล็ด 616.9 3.08 7 87 แทรกเตอร 562.5 2.81 8 29 เคมีภัณฑอินทรีย 544.1 2.72 9 90 อุปกรณและเครื่องอุปกรณที่ใชในทางทัศนศาสตร 450.6 2.25 10 76 อะลูมิเนียมและของทําดวยอะลูมิเนียม 427.8 2.14 ที่มา: ศูนยเทคโนโลยีและการสื่อสาร สํานักงานปลัดกระทรวงพาณิชย โดยความรวมมือจากกรมศุลกากร (2562) เห็นไดวา โครงสรางสินคาสงออกหลักจากไทยไปจีนในป 2561 สวนใหญเปนสินคาอุตสาหกรรมและ สินแรและเชื้อเพลิง โดยยางและผลิตภัณฑจากยางมีสัดสวนสูงสุดรอยละ 15.8 และที่นาสนใจพบวา ผลไมไทย เปนสินคาเกษตรเพียงอยางเดียวที่อยูในรายการสงออก 10 อันดับแรกมีสัดสวนรอยละ 3.4 ในขณะที่โครงสราง สินคาที่ไทยนําเขาจากจีนแสดงในตารางที่ 2-2 พบวา สวนใหญเปนสินคาอุตสาหกรรม เหล็กและผลิตภัณฑ จากเหล็ก ในขณะที่สินคาเกษตรไมติดอันดับเลย อาจกลาวไดวา ผลไมไทยเปนสินคาสงออกที่มีศักยภาพสูงใน ตลาดประเทศจีน ประเทศไทยเปนแหลงผลิตสําคัญของผลไมเขตรอนเพื่อการสงออก รูปที่ 2-1 แสดงมูลคาและ ปริมาณการสงออกผลไมไทยไปทั่วโลกระหวางป 2558-2561 พบวา ในชวงเวลาดังกลาวมูลคาการสงออก ขยายตัวมากกวาเทาตัวจาก 1,323.7 ลานเหรียญสหรัฐฯ เปน 2,656.4 ลานเหรียญสหรัฐฯ หรือคิดเปนรอยละ 8.4 ของมูลคาการสงออกสินคาเกษตรทั้งหมด เมื่อพิจารณาเฉพาะปริมาณการสงออกในชวงเวลาเดียวกัน พบวา มีการขยายตัวเพียงรอยละ 36 จาก 1,409.4 พันเมตริกตันเปน 1,912.0 พันเมตริกตัน สะทอนวา ราคา สงออกผลไมไทยมีแนวโนมเพิ่มขึ้นคอนขางมากรวมทั้งอาจเปนการสงออกที่เนนผลไมคุณภาพที่มีราคาสูง

11 รูปที่ 2-1 มูลคาและปริมาณการสงออกผลไมไทยไปทั่วโลก ป 2558-2561 ที่มา: ศูนยเทคโนโลยีและการสื่อสาร สํานักงานปลัดกระทรวงพาณิชย โดยความรวมมือจากกรมศุลกากร (2562) ประเทศจีนเปนตลาดสงออกอันดับหนึ่งของผลไมไทยมีสัดสวนเกือบรอยละ 40 ตารางที่ 2-3 แสดง มูลคาและสัดสวนการสงออกผลไมไทยในตลาดสงออกสําคัญ 15 อันดับแรกระหวางป 2558-2561 พบวา มูลคาการสงออกผลไมไทยป พ.ศ.2561 อยูที่ 2,656 ลานเหรียญสหรัฐฯ สวนใหญเปนการสงออกผลไมสด (รอยละ 73) ตลาดสงออกผลไมไทยคอนขางกระจุกตัว เฉพาะตลาดสงออกสําคัญครอบคลุมมูลคาการสงออก เกือบทั้งหมด (รอยละ 97) เฉพาะประเทศจีน เวียดนาม และฮองกง เพียง 3 ตลาดมีสัดสวนรวมกันรอยละ 84 ประเทศคูคาสําคัญใน 10 อันดับแรก เกือบทั้งหมดเปนประเทศในภูมิภาคเอเชีย ยกเวนสหรัฐอเมริกาและ แคนาดา สวนหนึ่งเปนเพราะผูบริโภคชาวเอเชียนิยมผลไมเมืองรอนซึ่งประเทศไทยมีความโดดเดนและเปนที่ ยอมรับในระดับสากล สาเหตุสําคัญที่ทําใหการสงออกผลไมไทยไปจีนเพิ่มขึ้นอยางมีนัยสําคัญมาจากการเปด เขตการคาเสรีอาเซียน-จีน (ASEAN-China Free Trade Area, ACFTA) ประเทศไทยเปนประเทศแรกที่ลด ภาษีใหกับประเทศจีนสําหรับสินคาสวนแรก (Early harvest) ซึ่งรวมถึงผักและผลไมใหเหลือรอยละ 0 ตั้งแตป พ.ศ. 2546 กอปรกับชวงทศวรรษที่ผานมา เศรษฐกิจจีนมีการขยายตัวตอเนื่องทําใหมีความตองการบริโภค ผลไมคุณภาพจากเมืองไทยมากขึ้น ผลไมไทยจัดเปนสินคาสงออกที่ยังมีโอกาสเติบโตอีกมากและเปนสาขาการ ผลิตหนึ่งที่ประเทศไทยเกินดุลการคากับประเทศจีนคอนขางมาก สถิติการนําเขาผลไมจากประเทศจีนเมื่อป 2561 อยูที่ 474 ลานเหรียญสหรัฐฯ แตการสงออกผลไมไทยไปจีนมากถึง 1,009 ลานเหรียญสหรัฐฯ2 3 อยางไรก็ตาม เมื่อพิจารณาสถิติการสงออกรายประเทศ พบวา การสงออกผลไมไทยไปเวียดนาม เพิ่มขึ้นอยางนาประหลาดใจ มูลคาการสงออกเพิ่มขึ้นจาก 302.1 ลานเหรียญสหรัฐฯ ในป 2558 เปน 990.5 3 สถิติการสงออกผลไมไทยจําแนกตามโครงสรางสินคาสงออกจากฐานขอมูลกระทรวงพาณิชยจะนอยกวาสถิติการคาจากการ ใชพิกัดศุลกากร HS 08 เล็กนอยเพราะไมรวมลูกนัตเหมือนกับสถิติที่แสดงในตารางที่ 2-1 ที่มีมูลคาการสงออก 1,017 ลาน เหรียญสหรัฐฯ 0 1,000 2,000 3,000 ป 2558 ป 2559 ป 2560 ป 2561 มูลคา (ลานเหรียญสหรัฐฯ) ปริมาณ (พันเมตริกตัน)

12 ลานเหรียญสหรัฐฯในป 2561 อัตราการขยายตัวเฉลี่ยรอยละ 43 ตอป และที่นาสนใจ ประเทศเวียดนามมี ขนาดเล็กกวาประเทศจีนอยางมากมีประชากรเพียง 96 ลานคน ในขณะที่ประชากรประเทศจีนมากถึง 1.4 พันลานคน แตเวียดนามนําเขาผลไมจากประเทศไทยมากกวาจีนในป 2559 และ 2560 และมีมูลคาการนําเขา ต่ํากวาจีนเพียงเล็กนอยในป 2561 เมื่อตรวจสอบสถิติการสงออกเฉพาะผลไมสดแสดงในตารางที่ 2-4 แนวโนม ดังกลาวยิ่งปรากฏชัดเจนมากขึ้น กลาวคือ เวียดนามเปนตลาดสงออกหมายเลขหนึ่งสําหรับผลไมสดจาก ประเทศไทยในป 2560 และ 2561 มีสัดสวนรอยละ 39-48 ในขณะที่สัดสวนของประเทศจีนมีเพียงรอยละ 29-37 เทานั้น ดังนั้น มีความเปนไปไดสูงวา ผลไมไทยที่สงออกไปเวียดนามอาจมีการสงออกตอไปยังประเทศ จีนผานการสวมสิทธิเปนสินคาทองถิ่นเวียดนามเพื่อใหไดรับสิทธิประโยชนทางภาษีตามจุดผอนปรนการคา ชายแดนระหวางจีนกับเวียดนามที่มีการเก็บภาษีมูลคาเพิ่มเพียงรอยละ 5 เทานั้น แตหากเปนการสงออกจาก ไทยไปยังประเทศจีนตามชองทางปกติแมวาจะไมมีการเก็บภาษีนําเขาแตรัฐบาลจีนยังเรียกเก็บภาษีมูลคาเพิ่ม ในอัตรารอยละ 13 ทําใหผูสงออกไทยมีตนทุนเพิ่มขึ้นและสูญเสียความสามารถการแขงขันดานราคา

1 ตารางที่ 2-3 มูลคาและสัดสวนการสงออกผลไมไทย (สด แช อันดับ ตลาดสงออก มูลคา (ลานเหรียญสหรัฐฯ) 2558 2559 2560 25 1 จีน 478.8 518.7 661.6 1,0 2 เวียดนาม 302.1 506.5 1,033.1 9 3 ฮองกง 222.5 199.2 181.2 2 4 สหรัฐอเมริกา 56.9 62.5 63.7 5 อินโดนีเซีย 50.4 59.4 87.5 6 เกาหลีใต 33.9 32.6 36.7 7 ญี่ปุน 18.9 18.6 21.5 8 มาเลเซีย 10.2 10.6 16.5 9 ไตหวัน 14.6 13.1 19.5 10 แคนาดา 7.3 8.4 10.5 11 สหรัฐอาหรับเอมิเรตส 16.9 15.9 16.1 12 สิงคโปร 12.1 11.3 12.5 13 ออสเตรเลีย 11.0 11.3 12.0 14 เมียนมา 17.4 15.5 12.2 15 ฟลิปปนส 3.3 3.2 8.5 รวม 15 ประเทศ 1,256.2 1,487.0 2,192.9 2,5 รวมประเทศอื่น ๆ 67.5 72.6 76.4 รวมทุกประเทศ 1,323.7 1,559.6 2,269.4 2,6 ที่มา: ศูนยเทคโนโลยีและการสื่อสาร สํานักงานปลัดกระทรวงพาณิชย โดยความรวมมือจากกรมศุล

3 ชเย็น แชแข็ง และแหง) ในตลาดสงออกสําคัญ 15 ประเทศ การขยายตัว (รอยละ) สัดสวน (รอยละ) 561 2558 2559 2560 2561 2558 2559 2560 2561 009.0 22.1 8.4 27.6 52.5 36.2 33.3 29.2 38.0 90.5 4.8 67.7 104.0 -4.1 22.8 32.5 45.5 37.3 239.3 -18.6 -10.5 -9.1 32.1 16.8 12.8 8.0 9.0 80.1 6.3 9.8 2.0 25.8 4.3 4.0 2.8 3.0 66.3 -31.2 18.0 47.2 -24.2 3.8 3.8 3.9 2.5 43.8 27.8 -3.7 12.5 19.5 2.6 2.1 1.6 1.7 26.8 -12.5 -1.3 15.3 24.8 1.4 1.2 1.0 1.0 18.5 20.3 3.9 55.0 12.4 0.8 0.7 0.7 0.7 16.3 5.2 -10.6 48.7 -16.4 1.1 0.8 0.9 0.6 15.2 -12.8 15.6 24.0 45.1 0.6 0.5 0.5 0.6 15.0 3.1 -5.8 1.1 -7.0 1.3 1.0 0.7 0.6 14.6 10.8 -6.3 10.7 16.6 0.9 0.7 0.6 0.6 13.3 -11.8 2.1 6.8 10.9 0.8 0.7 0.5 0.5 11.6 72.1 -10.9 -21.5 -4.6 1.3 1.0 0.5 0.4 10.9 115.2 -2.1 162.1 28.9 0.3 0.2 0.4 0.4 571.2 3.8 18.4 47.5 17.3 94.9 95.3 96.6 96.8 85.2 17.0 7.6 5.2 11.4 5.1 4.7 3.4 3.2 656.4 4.4 17.8 45.5 17.1 100.0 100.0 100.0 100.0 ลกากร (2562)

1 ตารางที่ 2-4 มูลคาและสัดสวนการสงออกผลไมสดจ อันดับ ตลาดสงออก มูลคา (ลานเหรียญสหรัฐฯ) 2558 2559 2560 2561 1 เวียดนาม 181.2 325.7 797.7 757. 2 จีน 400.7 412.6 478.8 723. 3 ฮองกง 208.7 182.4 161.7 220. 4 อินโดนีเซีย 48.8 55.2 85.6 63.3 5 เกาหลีใต 26.2 27.8 28.0 39.7 6 มาเลเซีย 7.4 7.4 13.1 15.7 7 สหรัฐอเมริกา 8.4 9.5 12.1 13.8 8 ไตหวัน 10.8 10.2 15.3 12.9 9 ญี่ปุน 7.3 7.6 8.6 11.4 10 สหรัฐอาหรับเอมิเรตส 12.9 11.9 10.9 11.2 11 สิงคโปร 6.9 5.7 6.9 8.5 12 รัสเซีย 1.9 3.1 5.7 7.9 13 ลาว 5.0 11.5 9.4 7.5 14 ฟลิปปนส 0.1 0.2 1.7 4.6 15 อินเดีย 3.3 3.4 3.3 4.4 รวม 15 ประเทศ 929.7 1,074.1 1,638.8 1,902 รวมประเทศอื่นๆ 31.3 33.0 38.2 42.0 รวมทุกประเทศ 961.0 1,107.0 1,676.9 1,944 ที่มา: ศูนยเทคโนโลยีและการสื่อสาร สํานักงานปลัดกระทรวงพาณิชย โดยความรวมมือจากก

4 จากประเทศไทยในตลาดสงออกสําคัญ 15 ประเทศ การขยายตัว (รอยละ) สัดสวน (รอยละ) 2558 2559 2560 2561 2558 2559 2560 2561 2 5.7 79.7 144.9 -5.1 18.9 29.4 47.6 38.9 4 25.1 3.0 16.1 51.1 41.7 37.3 28.6 37.2 9 -20.1 -12.6 -11.4 36.6 21.7 16.5 9.6 11.4 3 -31.9 13.1 55.1 -26.0 5.1 5.0 5.1 3.3 7 26.4 5.8 1.0 41.7 2.7 2.5 1.7 2.0 7 33.8 -0.6 76.9 20.4 0.8 0.7 0.8 0.8 8 27.4 13.1 26.9 13.9 0.9 0.9 0.7 0.7 9 4.3 -5.9 50.4 -15.3 1.1 0.9 0.9 0.7 4 -6.1 3.3 13.4 32.6 0.8 0.7 0.5 0.6 2 1.8 -7.5 -8.5 2.5 1.3 1.1 0.7 0.6 15.2 -17.0 21.5 22.8 0.7 0.5 0.4 0.4 -39.9 62.4 83.7 37.7 0.2 0.3 0.3 0.4 150.2 130.7 -18.4 -19.4 0.5 1.0 0.6 0.4 -83.6 28.5 882.2 174.7 0.0 0.0 0.1 0.2 9.9 2.2 -1.6 32.9 0.3 0.3 0.2 0.2 2.5 2.9 15.5 52.6 16.1 96.7 97.0 97.7 97.8 0 2.1 5.5 15.7 10.0 3.3 3.0 2.3 2.2 4.5 2.9 15.2 51.5 16.0 100.0 100.0 100.0 100.0 กรมศุลกากร (2562)

15 การสวมสิทธิผลไมเปนเสมือนดาบสองคมตอวงจรธุรกิจสงออกผลไมไทย ในระยะสั้น ผูสงออกไทยอาจ มีรายไดเพิ่มขึ้นเพราะไดประโยชนทางภาษีจากการคาชายแดนระหวางประเทศเวียดนามกับจีน แตอาจสราง ผลกระทบในระยะยาวเพราะการสวมสิทธิจําเปนตองมีการแกไขขอมูลเกี่ยวกับชื่อผูผลิต หมายเลขทะเบียน สวนผลไม หมายเลขทะเบียนโรงคัดบรรจุ รายละเอียดบนฉลากสินคากอนจะผานดานศุลกากร ผลกระทบที่ ตามมาคือ ผูบริโภคชาวจีนอาจเกิดความเขาใจผิดวาผลไมจากประเทศเวียดนามเปนสินคาเกรดคุณภาพแตมี ราคาไมสูงมากนัก นอกจากนั้น การที่เวียดนามก็ผลิตผลไมเมืองรอนเพื่อการสงออกเชนเดียวกับประเทศไทย ทําใหไทยอาจสูญเสียสวนแบงตลาดในประเทศจีนใหกับเวียดนามไดในอนาคต และที่สําคัญ ปญหาการ ปลอมปนผลไมจากประเทศที่สามทําใหประเทศจีนเพิ่มความเขมงวดในการตรวจสอบปญหาสุขอนามัยและ ศัตรูพืชมากขึ้นและผลักดันมาตรการเพื่อการตรวจสอบยอนหลัง จากขอมูลเชิงลึกจากผูสงออกไทยเปดเผยวา ทางการจีนมีการตรวจเขมผลไมไทยมากขึ้นตั้งแตชวงตนป 2561 เปนตนมา สอดคลองกับสถิติการคาในตาราง ที่ 2-3 และ 2-4 ที่พบวา มูลคาการสงออกผลไมไทยไปเวียดนามในป 2561 ลดลงพอสมควร ประมาณรอยละ 4-5 ในขณะที่การสงออกโดยตรงไปยังประเทศจีนเพิ่มขึ้นอยางชัดเจนถึงรอยละ 51-53 สวนหนึ่งมาจากการ ปรับโครงสรางสวนราชการของประเทศจีน สํานักงานควบคุมคุณภาพตรวจสอบและกักกันโรค (General Administration of Quality Supervision, Inspection and Quarantine: AQSIQ) ที่เปนหนวยงานกํากับ ดูแลความปลอดภัยอาหารนําเขาของประเทศจีนไดรวมไปอยูภายใตหนวยงานศุลกากรแหงสาธารณรัฐ ประชาชนจีน (General Administration of Customs of the People’s Republic of China: GACC) ดังนั้น อาจคาดการณไดวา การตรวจสอบมาตรฐานดานสุขอนามัยที่เขมงวดของทางการจีนจะทําใหผูสงออก ไทยมีตนทุนการคาเพิ่มขึ้นแตการปลอมปนสินคาจากประเทศที่สามกระทําไดยากขึ้น หลังจากประเทศจีนเปนสมาชิกองคการการคาโลก (World Trade Organization: WTO) เมื่อวันที่ 11 ธันวาคม 2544 สงผลใหมูลคาการคาระหวางประเทศเพิ่มขึ้นโดยลําดับ การที่ประเทศจีนปรับภาค เศรษฐกิจใหเขากับกติกาการคาโลกทําใหเศรษฐกิจจีนมีการเติบโตอยางกาวกระโดด ประชาชนมีฐานะความ เปนอยูดีขึ้น ขอจํากัดการคาระหวางประเทศที่ลดลงและผลจากรายไดที่เพิ่มขึ้นทําใหแบบแผนการบริโภค อาหารของประเทศจีนเปลี่ยนแปลงไป กลาวคือ ผูบริโภคชาวจีนใหความสําคัญกับคุณภาพและความปลอดภัย มากขึ้น ผลไมไทยเปนสาขาการผลิตหนึ่งที่ไดรับประโยชนจากการที่เศรษฐกิจจีนขยายตัว รูปที่ 2-2 และ 2-3 แสดงมูลคาและปริมาณการสงออกผลไมไทยไปประเทศจีนระหวางป 2543-2561 มูลคาการสงออกผลไมไทยมี อัตราการขยายตัวเฉลี่ยรอยละ 25.8 ตอป โดยเฉพาะป 2544 ที่จีนเขาเปนสมาชิกองคการการคาโลก (WTO) อัตราการขยายตัวในปนั้นมากถึงรอยละ 53.3 อยางไรก็ดี ชวงป 2543-2561 ราคาผลไมไทยมีความผันผวนคอนขางสูงทั้งจากความตองการและ ปญหาการผลิตภายในประเทศ เมื่อพิจารณาเฉพาะปริมาณการสงออกผลไมไทยไปยังประเทศจีนโดยขจัด อิทธิพลของราคาออกไปตามที่แสดงในรูปที่ 2-3 พบวา ปริมาณการสงออกเพิ่มขึ้นจาก 34,660 เมตริกตันในป 2543 เปน 710,743 เมตริกตันในป 2561 มีอัตราการขยายตัวเฉลี่ยรอยละ 22.3 ตอปซึ่งนอยกวาอัตราขยาย ตัวของมูลคาการสงออกสะทอนวาในชวงเวลาดังกลาวราคาสงออกผลไมไทยในตลาดจีนปรับตัวดีขึ้น

16 รูปที่ 2-2 มูลคาการสงออกผลไมไทยไปประเทศจีน 2543-2561 หนวย: ลานบาท ที่มา: ศูนยเทคโนโลยีและการสื่อสาร สํานักงานปลัดกระทรวงพาณิชย โดยความรวมมือจากกรมศุลกากร (2562) รูปที่ 2-3 ปริมาณการสงออกผลไมไทยไปประเทศจีน 2543-2561 หนวย: เมตริกตัน ที่มา: ศูนยเทคโนโลยีและการสื่อสาร สํานักงานปลัดกระทรวงพาณิชย โดยความรวมมือจากกรมศุลกากร (2562) การสงออกผลไมไทยสามารถจําแนกได 4 ประเภทหลัก ประกอบดวย (1) ผลไมสด (2) ผลไมแชเย็น หรือแชแข็ง (3) ผลไมแหง และ (4) ผลไมแบบอื่น สถิติการสงออกผลไมไทยไปประเทศจีนป 2561 มีมูลคารวม 32,396 ลานบาท ผลไมสดมีสัดสวนมากสุดรอยละ 71 รองลงมาคือ ผลไมแหง (รอยละ 13) ผลไมแชแข็ง (รอย 0 5,000 10,000 15,000 20,000 25,000 30,000 35,000 0 100,000 200,000 300,000 400,000 500,000 600,000 700,000 800,000

17 ละ 9) และผลไมแบบอื่น (รอยละ 7) ตามลําดับ เมื่อตรวจสอบสถิติการสงออกผลไมไทยทุกชนิดในประเทศจีน ป 2557-2561 ดังปรากฏในตารางที่ 2-5 พบวา ชนิดผลไมไทยที่มีมูลคาสงออกสูงคอนขางกระจุกตัว กลุม ผลไมสด 3 ชนิด ไดแก ลําไย ทุเรียน และมังคุด มีสัดสวนถึงรอยละ 71.2 ของมูลคาสงออกผลไมไทยทั้งหมด โดยเฉพาะทุเรียนมีสัดสวนมากสุดถึงรอยละ 40 ในขณะที่ผลไมแชแข็งที่ไดรับความนิยมคือทุเรียน (รอยละ 6.0) และผลไมแหงคือลําไย (รอยละ 9.9) ผลไมไทย 5 รายการนี้มีสัดสวนรวมกันถึงรอยละ 87.1 ระหวางป 2557-2561 สะทอนวา ถึงแมผลไมเมืองรอนของไทยมีหลากหลายชนิดหมุนเวียนสูตลาดตลอดทั้งป แตความ ตองการของประเทศจีนสวนใหญคือ ทุเรียน ลําไย และมังคุดทั้งการบริโภคแบบผลไมสดและการแปรรูป ในทางกลับกัน ประเทศไทยมีการนําเขาผลไมจากประเทศจีนเชนกันสวนใหญเปนผลไมเมืองหนาว อาทิ แอปเปล แพร องุน และสม (มีสัดสวนรวมกันรอยละ 71 ของมูลคานําเขาผลไมจีน) มูลคาการนําเขาผลไมจีน มาไทยในป 2561 อยูที่ 15,481 ลานบาทหรือประมาณรอยละ 48 ของมูลคาการสงออกผลไมไทยไปจีน ตารางที่ 2-5 มูลคาการสงออกผลไมไทยไปประเทศจีนจําแนกตามชนิดผลไม 2557-2561 หนวย: ลานบาท รายการ 2557 2558 2559 2560 2561 (1) ผลไมสด 10,296.0 13,419.1 14,416.0 16,287.0 23,141.8 (1.1) ลําไยสด 2,710.2 3,734.5 2,839.2 5,250.4 4,405.6 (1.2) ทุเรียนสด 5,167.1 6,575.0 8,972.5 7,348.1 13,327.2 (1.3) มะมวงสด 82.4 114.4 99.8 146.5 144.5 (1.4) ลิ้นจี่สด 57.9 34.8 66.3 102.8 18.9 (1.5) กลวยสด 221.8 318.9 228.8 340.5 598.8 (1.6) ผลไมจําพวกสม สด 167.5 193.6 208.4 23.0 9.0 (1.7) เงาะสด 2.9 15.6 4.0 2.0 0.5 (1.8) มังคุดสด 1,488.2 2,087.0 1,619.0 2,012.5 3,359.1 (1.9) สับปะรดสด 4.4 2.0 3.2 113.9 229.0 (1.10) ผลไมสดอื่น ๆ 393.7 343.2 374.8 947.3 1,049.2 (2) ผลไมแชแข็ง 454.5 1,154.3 1,125.4 1,499.4 2,794.8 (2.1) สับปะรดแชเย็นจนแข็ง 1.1 9.7 1.5 5.3 3.6 (2.2) ทุเรียนแชเย็นจนแข็ง 411.3 1,114.9 1,117.2 1,346.1 2,443.9 (2.3) ลําไยแชเย็นจนแข็ง 0.0 0.0 0.0 0.0 1.1 (2.4) ผลไมแชเย็นจนแข็งอื่น 42.1 29.6 6.7 147.9 346.3 (3) ผลไมแหง 1,645.6 940.6 1,826.1 3,244.7 4,131.5 (3.1) ลําไยแหง 1,412.0 678.0 1,619.9 2,965.5 3,890.7 (3.2) ผลไมแหงอื่น ๆ 233.5 262.6 206.1 279.2 240.8 (4) ผลไมอื่น ๆ 196.0 572.1 762.5 1,365.8 2,327.7 รวมทั้งหมด 12,592.1 16,086.0 18,130.0 22,396.9 32,395.7 ที่มา: ศูนยเทคโนโลยีและการสื่อสาร สํานักงานปลัดกระทรวงพาณิชย โดยความรวมมือจากกรมศุลกากร (2562)

18 เมื่อพิจารณาสถิติการสงออกผลไมเศรษฐกิจ 5 รายการ ประกอบดวย ทุเรียนสด ลําไยสด มังคุดสด ทุเรียนแชแข็ง และลําไยแหงเปรียบเทียบกับมูลคาผลิตภัณฑมวลรวมในประเทศจีนตอหัว (GDP per capita) ในชวงทศวรรษที่ผานมา (2552-2561) พบวา การเพิ่มขึ้นของรายไดประเทศจีนและการนําเขาผลไมหลัก 5 รายการมีแนวโนมเพิ่มขึ้นใกลเคียงกัน รูปที่ 2-4 แสดงความสัมพันธระหวางปริมาณการสงออกและ GDP ตอ หัวของจีน ณ ราคาคงที่ป 2553 แกนตั้งซายและขวาแสดงปริมาณการสงออกผลไมและ GDP ตอหัวของ ประเทศจีน การสงออกผลไมหลักมีความผันผวนอยูบางมีอัตราการขยายตัวเฉลี่ยรอยละ 5.5 ตอป ใกลเคียงกับ อัตราการเติบโตทางเศรษฐกิจเฉลี่ยของประเทศจีนที่เทากับรอยละ 7 ตอประหวางป 2552-2561 ดังนั้น มี ความเปนไปไดสูงวา ผลไมหลัก 5 ชนิดของประเทศไทยอาจจัดเปนสินคาฟุมเฟอยสําหรับผูบริโภคในประเทศ จีน การพัฒนาทางเศรษฐกิจของประเทศจีนทําใหประชาชนมีรายไดสูงขึ้นสงผลตอพฤติกรรมการบริโภคอาหาร โดยการหันมาบริโภคผลไมเขตรอนจากประเทศไทยมากขึ้น รูปที่ 2-4 ปริมาณการสงออกผลไมหลักของไทยและผลิตภัณฑมวลรวมตอหัวของจีน 2552-2561 หมายเหตุ: สถิติผลิตภัณฑมวลรวมตอหัวของประเทศจีนมาจากฐานขอมูล World Development Indicators ของธนาคารโลก ราคา คงที่ป 2553 หนวยเปนเหรียญสหรัฐฯ ผลไม 5 รายการ ประกอบดวย ทุเรียนสด ลําไยสด มังคุดสด ทุเรียนแชแข็ง และลําไยแหง จาก ศูนยเทคโนโลยีและการสื่อสาร สํานักงานปลัดกระทรวงพาณิชย กลาวโดยภาพรวม ประเทศไทยกับจีนมีสัมพันธภาพที่ดีตอกันทางการทูต การคาและการลงทุนมา อยางยาวนาน การเขาเปนสมาชิกองคการการคาโลก (WTO) ของประเทศจีนทําใหจีนกลายเปนผูสงออกสินคา รายสําคัญของโลกและเปนหนึ่งในประเทศที่มีการขยายตัวทางเศรษฐกิจอยางเดนชัดในชวงสองทศวรรษที่ผาน มา ผลไมสดและแปรรูปของไทยเปนสาขาการผลิตที่ไดรับประโยชนจากจํานวนประชากรและกําลังซื้อของ ผูบริโภคจีนที่เพิ่มขึ้นซึ่งมีความนิยมผลไมเขตรอนเปนทุนเดิม การเปลี่ยนแปลงระดับนโยบายที่มีอิทธิพลตอการ สงออกผลไมไทยในประเทศจีนเริ่มจากการจัดทําขอตกลงเรงลดภาษีสินคาผักและผลไมเมื่อวันที่ 1 ตุลาคม 0 2,000 4,000 6,000 8,000 10,000 0 200,000 400,000 600,000 ผลไมหลัก 5 รายการ (ตัน) GDP ตอหัว ($)

19 2546 สินคาผักและผลไมจัดเปนสาขาการผลิตที่มีความพรอม (Early Harvest) โดยลดอัตราภาษีนําเขาให เหลือรอยละ 0 รวมทั้งการจัดตั้งเขตการคาเสรีอาเซียน-จีน (ASEAN-China Free Trade Agreement) ที่มีผล บังคับใชตั้งแตวันที่ 1 กรกฎาคม 2548 ประเทศสมาชิกไดยกเลิกหรือปรับลดภาษีนําเขาสินคาอื่นสงผลให การคาภายในกลุมประเทศสมาชิกเติบโตโดยลําดับ 2.2 ขอตกลงมาตรการสุขอนามัยและสุขอนามัยพืช (SPS) กับการคาสินคาเกษตร มาตรา 20 ของความตกลงทั่วไปวาดวยภาษีศุลกากรและการคา (General Agreement on Tariffs and Trade: GATT) อนุญาตใหรัฐบาลประเทศสมาชิกสามารถใชนโยบายการคาเพื่อปองกันความเสี่ยง สุขภาพของคน สัตวและพืช ภายในประเทศตน ทั้งนี้ นโยบายดังกลาวตองไมเปนการเลือกปฏิบัติหรือแอบแฝง การคุมครองทางการคา มาตรการการคาที่เจาะจงประเด็นความปลอดภัยอาหารและสุขอนามัย เรียกวา มาตรการดานสุขอนามัยและสุขอนามัยพืช (Sanitary and phytosanitary measures: SPS) โดยหลักการ การกําหนดมาตรฐานความปลอดภัยอาหารและการปองกันความเสี่ยงตอสิ่งมีชีวิตทุกชนิดเปนสิ่งที่ดี แตในทาง ปฏิบัติ การใชมาตรการการคา SPS บางกรณีถูกใชเปนมาตรการกีดกันทางการคาที่มิใชภาษี (Non-tariff barriers: NTB) ซึ่งเปนตัวยับยั้งการคาระหวางประเทศและทําใหสวัสดิการโดยรวมของประเทศคูคาลดลง ใน ระดับนานาชาติ องคการการคาโลก (WTO) พยายามผลักดันการกําหนดมาตรฐานความปลอดภัยอาหารของ แตละประเทศใหมีความสอดคลองกันและอยูบนพื้นฐานทางวิทยาศาสตรที่เชื่อถือได รวมทั้งมีชองทางในการ แกปญหาในกรณีที่ประเทศสมาชิกไมไดรับความเปนธรรมจากการบังคับใชมาตรการการคาดานสุขอนามัย เว็บ ไซดขององคการการคาโลก (WTO) รายงานสถานการณการคาในปจจุบันกับประเด็นมาตรการ SPS ดังนี้ - ประเด็นสุขอนามัยมีบทบาทมากขึ้นหลังจากที่การเก็บภาษีนําเขามีแนวโนมลดลง - ผูผลิตอาหารเพื่อการสงออกโดยเฉพาะในประเทศกําลังพัฒนามีความกังวลกับการใช มาตรการ SPS ของประเทศรายไดสูงที่มีลักษณะกีดกันทางการคา - ผูสงออกเอกชนสวนใหญเชื่อวาแรงจูงใจการใชมาตรการ SPS เกิดจากรัฐบาลประเทศ นําเขาตองการคุมครองผูผลิตในประเทศมากกวาการปองกันผลกระทบที่อาจเกิดขึ้นกับ ผูบริโภค - อยางไรก็ดี มาตรการ SPS ยังมีความจําเปนตอการสงเสริมการคาสินคาเกษตรระหวาง ประเทศ - การประชุมสหประชาชาติวาดวยการคาและการพัฒนา (United Nations Conference on Trade and Development: UNCTAD) (2015) กําหนดใหมาตรการการคาดานสุขอนามัยและสุขอนามัยพืช (SPS) เปนมาตรการกีดกันการคาที่มิใชภาษีแบบหนึ่ง สวนใหญเปนการกําหนดมาตรฐานและการควบคุมทางเทคนิค โดยอาศัยหลักการทางวิทยาศาสตรมาตรการ SPS สามารถจําแนกเปน 8 ดาน ดังนี้ 1. การหามหรือจํากัดการนําเขาสินคาที่มีความเสี่ยงตอสุขภาพของคน พืช และสัตวของประเทศ นําเขา การกําหนดมาตรฐาน การลงทะเบียน หรือการแสดงหลักฐานความปลอดภัยกอนอนุญาต

20 ใหมีการนําเขา บางครั้งเปนมาตรการชั่วคราวอยางการหามนําเขาผลิตภัณฑสัตวปกจากประเทศ ที่มีการแพรระบาดของไขหวัดนก 2. การกําหนดปริมาณสารพิษตกคางสูงสุดที่ยอมรับได (Maximum residue limit: MRL) หรือการ ควบคุมการใชสารเคมีบางรายการ 3. การกําหนดขอบังคับเกี่ยวกับฉลาก (Labelling) การทําเครื่องหมาย (Marking) และการบรรจุ ภัณฑ(Packaging) 4. การกําหนดขอบังคับเกี่ยวกับสุขอนามัย โดยมากเกี่ยวกับการสรางระบบปลอดเชื้อโรคหรือผาน เกณฑมาตรฐานการผลิตผลิตภัณฑ (Good manufacturing practices: GMPs) ครอบคลุมทั้ง ผลผลิตขั้นสุดทายและกระบวนการผลิตแตละขั้นตอน 5. การควบคุมโรคพืชและศัตรูพืช รวมทั้งจุลินทรียที่เปนพาหะของโรคที่อาจสงผลตอความปลอดภัย ของผูบริโภค มาตรการเหลานี้ครอบคลุมการใชความรอน ความเย็น การฉายรังสีหรือการรมควัน เพื่อสรางหลักประกันวาสินคาหลังการเก็บเกี่ยวไดรับการเอาใจใสอยางดีกอนถึงผูบริโภค 6. การกําหนดขอบังคับเกี่ยวกับขั้นตอนการผลิตและหลังการผลิต นอกเหนือจากปริมาณสารพิษ ตกคาง ตัวอยางเชน ขอบงคับเกี่ยวกับวิธีการปลูกพืช การเลี้ยงสัตว การจับสัตว การแปรรูป อาหาร ตลอดจนขั้นตอนการเก็บรักษาและวิธีการขนสง 7. การประเมินการปฏิบัติตามเงื่อนไขดานสุขอนามัยและสุขอนามัยพืชที่กําหนดไว ประเทศผูนําเขา อาจเรียกใบรับรองทางเทคนิคจากผูสงออกวาสินคานั้นปฏิบัติตามมาตรฐานที่กําหนดไวหรือไม ตลอดจนการสุมตรวจ การทดสอบ การประเมินสินคาวาสอดคลองตามรายละเอียดทางเทคนิค หรือไม รวมทั้งระบบการตรวจสอบยอนกลับตั้งแตวัตถุดิบตั้งตน กระบวนการผลิต และการ กระจายสินคา 8. มาตรการดานสุขอนามัยอื่น ๆ นอกเหนือจากที่กลาวไปแลว องคการการคาโลก (WTO) ไดมีการจัดทําขอตกลงวาดวยมาตรการดานสุขอนามัยและสุขอนามัยพืช (SPS Agreement) แบงเปน 14 มาตรา ภายใตการบริหารจัดการของคณะกรรมการมาตรการดานสุขอนามัย และสุขอนามัยพืช (SPS Committee) ในการกํากับดูแลการใชมาตรการ SPS และการประเมินผลทางการคา รวมทั้งการแกปญหาขอพิพาทประเด็น SPS ระหวางประเทศสมาชิก เนื้อหาสวนนี้ผูวิจัยจะสรุปเฉพาะประเด็น สําคัญของขอตกลง SPS ใน 6 หลักการสําคัญ คือ (1) ความสอดคลอง (Harmonization) (2) ความเทาเทียม (Equivalence) (3) ระดับการปองกันที่เหมาะสม (Appropriate level of protection) (4) การประเมินความ เสี่ยง (Risk assessment) (5) เงื่อนไขระดับภูมิภาค (Regional conditions) และ (6) ความโปรงใส (Transparency) ความสอดคลอง (Harmonization) ประเทศสมาชิกมีอิสระในการกําหนดมาตรการ SPS ภายใต ขอตกลง SPS และตองเปนไปตามมาตรฐานสากล แนวทางและคําแนะนําของหนวยงานที่เกี่ยวของ 3 หนวยงานที่กําหนดมาตรฐานสินคา ประกอบดวย

21 1.) ความรวมมือระหวางประเทศในการควบคุมและปองกันการแพรระบาดของศัตรูพืช (International Plant Protection Convention: IPCC) รับผิดชอบการกําหนดมาตรฐาน เกี่ยวกับสุขอนามัยพืช 2.) องคการโรคระบาดสัตวระหวางประเทศ (World Organization for Animal Health หรือ Office International des Epizooties: OIE) รับผิดชอบการควบคุมปองกันโรคระบาด สัตวไมใหกอความเสียหายตอมนุษยและสัตว 3.) คณะกรรมาธิการโครงการมาตรฐานอาหาร (Codex Alimentarius Commission: Codex) รับผิดชอบการกําหนดมาตรฐานความปลอดภัยอาหาร ความเทาเทียม (Equivalence) ประเทศสมาชิกตองยอมรับมาตรการ SPS ของประเทศสมาชิก อยางเทาเทียมกัน แมวามาตรการ SPS จะมีความแตกตางกับประเทศของตน ถาประเทศสงออกสามารถแสดง ใหเห็นวาสินคานั้นเปนไปตามระดับการปองกันที่เหมาะสมของประเทศนําเขา และประเทศผูนําเขาสามารถ ตรวจสอบขั้นตอนการผลิตไดหากมีการรองขอ นอกจากนั้น การใชมาตรการ SPS ของแตละประเทศสําหรับ ขอตกลงการคาแบบทวิภาคีหรือพหุภาคีตองไมแตกตางกัน ระดับการปองกันที่เหมาะสม (Appropriate level of protection: ALOP) การกําหนด มาตรการ SPS ของประเทศสมาชิกตองอยูบนพื้นฐานวิทยาศาสตรที่พิสูจนไดวาการกําหนดมาตรฐานนั้นมี ความสมเหตุสมผลในการปองกันคน สัตวและพืชในประเทศตน ความแตกตางระหวาง ALOP กับมาตรการ SPS คือ ระดับการปองกันที่เหมาะสม (ALOP) เปนวัตถุประสงคหลักของประเทศในขณะที่มาตรการ SPS เปรียบเสมือนเครื่องมือที่ทําใหบรรลุวัตถุประสงคนั้น ระดับการปองกันที่เหมาะสมตองมีความชัดเจนและตอง ไมมีการเลือกปฏิบัติเพื่อปองกันผลกระทบทางลบตอการคาที่อาจเกิดขึ้น การประเมินความเสี่ยง (Risk assessment) ขอตกลง SPS กําหนดใหประเทศสมาชิกมีการ ประเมินความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้นกอนจะกําหนดมาตรการ SPS กลาวอีกนัยหนึ่ง ประเทศสมาชิกตองสามารถ พิสูจนไดวาการบังคับใชมาตรา SPS มีที่มาจากการประเมินความเสี่ยงอยางเปนระบบ การประเมินอาจเริ่มจาก การวิเคราะหความเปนไปไดหากเกิดการแพรระบาดเชื้อโรคหรือศัตรูพืช การประมาณการณมูลคาผลกระทบที่ เกิดขึ้นกับระบบนิเวศหรือระบบเศรษฐกิจ รวมทั้งการประเมินผลกระทบตอสุขภาพของคนจากการไดรับ สารพิษ สารปรุงแตง วัตถุปนเปอนที่อาจเกิดขึ้นจากอาหารนําเขา ทั้งนี้ ความเขมงวดของมาตรการ SPS ที่ใช ตองไมเกินกวาระดับการปองกันที่เหมาะสม (ALOP) แตละประเทศอาจอาศัยความชวยเหลือทางเทคนิคจาก หนวยงานระหวางประเทศที่เกี่ยวของอยาง IPCC Codex และ OIE เปนตน เงื่อนไขระดับภูมิภาค (Regional conditions) วาดวยการกําหนดมาตรการ SPS การเจาะจง แหลงที่มาสินคาและจุดหมายปลายทางของสินคาเพื่อใหมาตรการมีความยืดหยุนในการควบคุมและปองกัน การแพรระบาดของเชื้อโรคที่อาจปนเปอนมากับสินคาเกษตร ประเทศสงออกอาจตองมีเอกสารหลักฐานตอ ประเทศนําเขาวาวัตถุดิบหรือสินคามาจากแหลงผลิตที่มีความเสี่ยงต่ําหรือหางไกลจากการแพรระบาดของเชื้อ โรค

22 ความโปรงใส (Transparency) ประเทศสมาชิกตองใหขอมูลเกี่ยวกับมาตรการ SPS และตองแจง ใหทราบเมื่อมีการเปลี่ยนแปลง รวมทั้งมีการเผยแพรมาตรการ SPS พรอมระบุหนวยงานในประเทศที่ทําหนาที่ กําหนดมาตรการ SPS และหนวยงานในประเทศที่ทําหนาที่เปนจุดสอบถามของประเทศ (National enquiry point) ในกรณีที่ประเทศสมาชิกมีคําถามหรือขอสงสัยเกี่ยวกับมาตรการ SPS ในหลายประเทศหนวยงานที่ทํา หนาที่กําหนดมาตรการ SPS และตอบคําถามเกี่ยวกับมาตรการ SPS จะเปนหนวยงานเดียวกัน กลาวโดยภาพรวม คณะกรรมการ SPS ไดจัดใหมีการชวยเหลือและใหคําปรึกษาทางเทคนิคเกี่ยวกับ มาตรการ SPS โดยเฉพาะประเทศกําลังพัฒนาที่มีขอจํากัดเรื่องทรัพยากรและความเชี่ยวชาญ การชวยเหลือ สวนมากจะผานองคการระหวางประเทศที่กําหนดมาตรฐานสินคาและความปลอดภัยอาหาร การเกิดขึ้นของ ขอตกลง SPS ที่มีผลบังคับใชกับประเทศสมาชิก WTO กอใหเกิดคําถามสําคัญวาฝายใดไดประโยชนจาก มาตรการ SPS และนัยยะตอการคาสินคาเกษตร ผูสงออกและนําเขามีแนวโนมไดรับประโยชนรวมกันจากการ สรางมาตรฐานความปลอดภัยใหมีความสอดคลองกันในระดับสากล หลีกเลี่ยงการเลือกปฏิบัติและการใชเปน มาตรการกีดกันทางการคา นอกจากนั้น ผูบริโภคยังไดประโยชนจากการแขงขันที่เปนธรรมและความปลอดภัย จากการบริโภคอาหารนําเขาจากตางประเทศนําไปสูการขยายตัวของตลาดการคาสินคาเกษตร อยางไรก็ดี ในชวงเปลี่ยนผานไปสูการคาเสรีและสุขภาพดี (Free and healthy trade) อาจสรางผลกระทบใหกับประเทศ ผูสงออกบางจากการปรับตัวเพื่อยกระดับสินคาใหไดมาตรฐานของประเทศนําเขาโดยเฉพาะในกลุมประเทศ รายไดสูง การตีกลับสินคา การตรวจสอบที่เขมงวด หรือแมกระทั่งการยกเลิกการนําเขา เปนสิ่งที่เกิดขึ้นกับ การคาปจจุบันซึ่งทําใหผูสงออกมีตนทุนเพิ่มขึ้น อยางไรก็ตาม หากผูสงออกสามารถพัฒนาสินคาจนกระทั่ง เขาถึงตลาดตางประเทศจะเกิดผลดีจากการผลิตที่ประหยัดตอขนาด (Economies of scale) และความ เชื่อมั่นจากผูบริโภคตางประเทศที่เต็มใจจะจายเงินมากขึ้นเพื่อไดรับสินคาคุณภาพสูงและมีความปลอดภัยจาก การบริโภค การคาระหวางประเทศจะเติบโตขึ้นและสามารถดําเนินไปอยางราบรื่นในระยะยาว 2.3 หนวยงานของประเทศจีนที่รับผิดชอบการกําหนดมาตรการ SPS และขอตกลงทวิภาคีกับประเทศไทย ประเทศจีนเปนประเทศนําเขาสินคาเกษตรรายใหญเปนอันดับ 2 ของโลกรองจากกลุมสหภาพยุโรป มูลคาการนําเขาป 2017 อยูที่ 183 พันลานเหรียญสหรัฐฯ คิดเปนรอยละ 10.3 ของมูลคาการนําเขาสินคา เกษตรทั่วโลก มีอัตราการขยายตัวเฉลี่ยระหวางป 2010-2017 รอยละ 10.3 ตอป และในป 2017 มีอัตราการ ขยายตัวมากสุดถึงรอยละ 18 นอกจากนั้น ระหวางป 2000-2017 มูลคาการนําเขาสินคาเกษตรของประเทศ จีนเพิ่มขึ้นมากกวา 3 เทาตัว (WTO, 2018) มูลคาการคาสินคาเกษตรที่เพิ่มขึ้นอยางตอเนื่องทําใหประเทศจีน ใหความสําคัญกับมาตรฐานความปลอดภัยอาหารมากขึ้น ปจจุบันประเทศจีนประสบปญหาการแพรกระจาย ของศัตรูพืชจากสินคานําเขาเพิ่มมากขึ้นอยางมีนัยสําคัญ สายพันธุของศัตรูพืชเพิ่มมากกวา 25 เทา และ จํานวนสินคาที่มีปญหาสุขอนามัยเพิ่มขึ้นกวา 1,104 เทา ชวงป 1985-2014 โดยเฉพาะหลังป 2001 ที่ประเทศ จีนเขาเปนสมาชิกองคการการคาโลก (WTO) มีการคาดการณวามูลคาตัวเงินของความเสียหายจากปญหา สุขอนามัยอาจมากกวา 200 พันลานหยวนในป 2013 (AQSIQ, 2016) ผลกระทบที่เกิดขึ้นจากการคาสินคา เกษตรทําใหทางการจีนมีการกําหนดมาตรการการคาดานสุขอนามัย (SPS) และมาตรการอุปสรรคทางเทคนิค

23 ตอการคา (TBT) ควบคุมมาตรฐานสินคานําเขาและสงออกเพื่อปองกันความเสี่ยงสุขภาพอาจเกิดขึ้นกับคน สัตวและพืชในประเทศ สงผลใหจํานวนมาตรการการคา SPS และ TBT ของประเทศจีนเพิ่มขึ้นกวา 16 เทา จาก 27 มาตรการในป 2002 เปน 447 มาตรการในป 2015 ปรากฏดังรูปที่ 2-5 รูปที่ 2-5 มาตรการการคา SPS/TBT ของประเทศจีนที่รายงานตอองคการการคาโลก 2002-2015 ที่มา: AQSIQ (2016) การกําหนดมาตรการ SPS ของประเทศจีนอาศัยแนวทางขอตกลง SPS ขององคการการคาโลก (WTO) และหนวยงานมาตรฐานระดับสากลอยาง CODEX IPCC และ OIE รวมทั้งการเจรจาระดับทวิภาคี เกี่ยวกับประเด็นความปลอดภัยอาหาร กฎหมายหลักในประเทศจีนที่เกี่ยวของกับการใชมาตรการ SPS มี 3 ฉบับ คือ (1) กฎหมายวาดวยความปลอดภัยอาหารของประเทศจีน ป 2015 (Food Safety Law of the People’s Republic of China 2015) (2) กฎหมายวาดวยการกักกันสัตวและพืชที่มีการนําเขาและสงออก ป 1991(Law of the People’s Republic of Chinaon the Entry and Exit Animal and Plant Quarantine 1991) และ (3) กฎหมายวาดวยการตรวจสอบสินคานําเขาและสงออกของประเทศจีน ป 2002 (Law of the People’s Republic of China on Import and Export Commodity Inspection 2002) กฎหมายวาดวยความปลอดภัยอาหารของประเทศจีน พ.ศ. 25584 มีวัตถุประสงคสําคัญเพื่อสราง หลักประกันความปลอดภัยอาหารตอสุขภาพรางกายผูบริโภค ครอบคลุมการปองกัน การจัดการความเสี่ยง การควบคุมทั้งระบบเพื่อประโยชนตอสวนรวมบนพื้นฐานทางวิทยาศาสตรและการจัดการที่เขมงวด รัฐบาล กลางกําหนดหนาที่ความรับผิดชอบใหกับ 5 หนวยงานราชการ ประกอบดวย 1. คณะกรรมการอาหารและยาแหงสาธารณรัฐประชาชนจีน (China Food and Drug Administration: CFDA) เดิมเปนหนวยงานระดับรัฐ (State Food and Drug Administration) 4 กฎหมายฉบับแปลภาษาไทยโดยสํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและอาหารแหงชาติ (มกอช.) เขาถึงไดจาก http://www.acfs.go.th/document/download_document/export_17.pdf 0 100 200 300 400 500 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 จํานวน SPS/TBT

24 กอตั้งเมื่อป 2493 กอนจะปรับเปลี่ยนโครงสรางองคกรครั้งใหญใหเปนหนวยงานระดับกระทรวง เมื่อป 2556 ความรับผิดชอบหลักคือ การออกกฎหมายเพื่อกํากับดูแลความปลอดภัยอาหาร ยา เครื่องมือการแพทยและเครื่องสําอาง การออกใบอนุญาตและควบคุมการดําเนินการตั้งแตการ ผลิต การกระจาย และการใชสินคา มีสํานักงานกระจายในระดับอําเภอ เมือง และมณฑลทั่ว ประเทศ 2. คณะกรรมการสาธารณสุขแหงชาติและวางแผนครอบครัวแหงสาธารณรัฐประชาชนจีน (National Health and Family Planning Commission: NHFPC) ก อ ตั้ ง เ มื่ อ ป 2556 รับผิดชอบการดูแลระบบสาธารณสุขของประเทศ การใหความรูสุขศึกษา การวางแผนครอบครัว เพื่อเพิ่มการเขาถึงบริการสุขภาพของประชาชน การกํากับดูแลคุณภาพการใหบริการสาธารณสุข กําหนดระบบการใชยาและนโยบายการคุมกําเนิดของประเทศ อยางไรก็ดี เมื่อเดือนมีนาคม 2561 หนวยงานไดเปลี่ยนชื่อเปนคณะกรรการสาธารณสุขแหงชาติ (National Health Commission) โดยตัดภารกิจดานการวางแผนครอบครัวออกไป 3. สํานักงานควบคุมคุณภาพตรวจสอบและกักกันโรค (General Administration of Quality Supervision, Inspection and Quarantine: AQSIQ) เปนหนวยงานระดับกระทรวงขึ้นกับสภา รัฐกิจสาธารณรัฐประชาชนจีน (State Council of the People’s Republic of China) รับผิดชอบการกําหนดมาตรวิทยาและการควบคุมคุณภาพสินคา การตรวจสอบสินคาเขาออก การกักกันพืชและสัตว การควบคุมความปลอดภัยอาหารนําเขาและสงออก การออกใบรับรอง และกําหนดมาตรฐานสินคา รวมทั้งการบังคับใชกฎหมายที่เกี่ยวของ กอตั้งเมื่อป 2544 โดยควบ รวมกับ 2 หนวยงานเดิม คือ China State Bureau of Technical Supervision (CSBTS) และ China State Administration for Entry-Exit Inspection and Quarantine (CIQ SA) เพื่อให การบริหารจัดการมีประสิทธิภาพมากขึ้นและสอดคลองกับมาตรฐานระดับนานาชาติ 4. กระทรวงเกษตรแหงสาธารณรัฐประชาชนจีน (Ministry of Agriculture: MOA) กอตั้งเมื่อป 2497 และเมื่อ 19 มีนาคม 2561 ไดเปลี่ยนชื่อเปนกระทรวงเกษตรและการชนบท (Ministry of Agriculture and Rural Affairs) รับผิดชอบนโยบายดานการเกษตร สิ่งแวดลอม และการพัฒนา ชนบท รวมทั้งการรวมมือกับหนวยงานราชการอื่น อาทิ กระทรวงการคลัง กระทรวงที่ดินและ ทรัพยากร และกระทรวงทรัพยากรน้ํา 5. หนวยงานบริหารจัดการมาตรฐานแหงสาธารณรัฐประชาชนจีน (Standardization Administration of the People’s Republic of China: SAC) อยูภายใตการกํากับดูแลของ สภารัฐกิจสาธารณรัฐประชาชนจีน (State Council of the People’s Republic of China) กอตั้งเมื่อป 2544 เพื่อปรับโครงสรางเศรษฐกิจภายในประเทศใหเหมาะสมกับบริบทการคา ระหวางประเทศหลังจากเปนสมาชิกองคการการคาโลก ภารกิจสําคัญคือ การบริหารจัดการ มาตรฐานการทํางานของประเทศจีนใหสอดคลองกับมาตรฐานสากล อาทิ มาตรฐานระบบ

25 บริหารงานคุณภาพ (International Organization for Standardization: ISO) มาตรฐานงาน ไฟฟา (International Electrotechnical Commission: IEC) และมาตรฐานอื่น ๆ บทบัญญัติวาดวยการนําเขาและสงออกอาหารในกฎหมายฉบับนี้กําหนดหนาที่ใหสํานักงานควบคุม คุณภาพตรวจสอบและกักกันโรค (AQSIQ) เปนหนวยงานหลักในการควบคุมความปลอดภัยอาหารนําเขาและ สงออกของประเทศจีน เนื้อหาในสวนนี้ ผูวิจัยจะสรุปโครงสรางและภารกิจของหนวยงานนี้4 5 โดยเฉพาะ ประเด็นการกําหนดมาตรการดานสุขอนามัยพืชและสัตว (SPS) และมาตรการอุปสรรคทางเทคนิคตอการคา (Technical Barriers to Trade: TBT) สองมาตรการนี้มีความแตกตางกัน กลาวคือ มาตรการ SPS มี เปาหมายหลักเรื่องความปลอดภัยของอาหารและการบริหารจัดการความเสี่ยงที่เกี่ยวของกับสุขภาพคน สัตว และพืชภายในประเทศ ตางจากมาตรการ TBT ที่วาดวยกฎระเบียบทางเทคนิค การกําหนดมาตรฐาน และ กระบวนการที่มีความสอดคลองกับมาตรฐานสากลและยังไมไดระบุไวในมาตราการ SPS มาตรการ TBT จะให ความสําคัญกับประเด็นอื่นนอกเหนือจากความปลอดภัยอาหาร อาทิ ความมั่นคงของประเทศ การประหยัด พลังงาน การปองกันการปฏิบัติที่เขาขายหลอกลวง (Deceptive practices) โครงสรางของสํานักงานควบคุมคุณภาพตรวจสอบและกักกันโรค (AQSIQ) ประกอบดวย 19 กรม เกี่ยวของกับการออกกฎหมาย การบริหารจัดการคุณภาพ การกําหนดมาตรวิทยา การตรวจและกักกันอาหาร สงออกและนําเขา นอกจากนั้น ยังมีเครือขายกับหนวยงานอีก 15 หนวยงานที่ใหความชวยเหลือทางเทคนิคแก AQSIQ เชน สถาบันกําหนดมาตรฐานระดับชาติ (China National Institute of Standardization: CNIS) สถาบันมาตรวิทยาระดับชาติ (National Institute of Metrology: NIM) และศูนยวิจัยมาตรฐานสากลวาดวย การตรวจสอบ กักกันและขอกําหนดทางเทคนิค (Research Center for International inspection and Quarantine Standard and Technical Regulation) เปนตน นอกจากนั้น AQSIQ ยังทําหนาที่เปนจุด สอบถามของประเทศ (National enquiry point) เมื่อประเทศอื่นที่เปนสมาชิกองคการการคาโลกมีขอสงสัย ตอมาตรการการคา SPS และ TBT ของประเทศจีน ในปจจุบันมีสํานักงานการตรวจสอบและกักกันสินคาเขา ออก (Entry-Exit Inspection and Quarantine Bureau: CIQ) 35 หนวยใน 31 จังหวัด โดยมีสาขาเกือบ 300 แหงและสํานักงานระดับทองถิ่นกวา 200 แหงกระจายอยูทั่วประเทศ มีเจาหนาที่รวมกันมากกวา 30,000 คน สํานักงานสวนใหญจะอยูใกลทาขนสงสินคาทั้งทางเรือ ทางบกและอากาศ โดยภาพรวม การทํางาน AQSIQ มีการรวมมือกับหนวยงานเครือขายและสมาคมอิสระในการควบคุมคุณภาพและการตรวจสอบทาง เทคนิคที่เกี่ยวของกับอาหารสงออกและนําเขา บุคลากรของทุกหนวยรวมกันมีจํานวนมากถึง 180,000 คน ภารกิจของสํานักงาน AQSIQ แบงได 15 ดาน ดังนี้ 1. การจัดการคุณภาพ (Quality management) เพื่อใหสอดคลองกับกฎหมายอื่นที่เกี่ยวกับ คุณภาพผลิตภัณฑAQSIQ จะกําหนดนโยบายและมาตรการในระดับรัฐใหสอดคลองกันในพื้นที่ตาง ๆ ทั่ว ประเทศ มีการใหรางวัลกับรัฐที่มีระบบควบคุมคุณภาพผลิตภัณฑที่ดีและสงเสริมการสรางตราสินคาของ 5 ขอมูลสวนใหญมาจากเว็บไซดของสํานักงาน AQSIQ เขาถึงไดจาก http://english.aqsiq.gov.cn/AboutAQSIQ/Mission.

26 ผูประกอบการ นอกจากนั้น ยังมีการควบคุมคุณภาพของเครื่องจักรที่ใชในกระบวนการผลิต การสนับสนุน สินเชื่อใหผูประกอบการเพื่อปรับปรุงคุณภาพสินคา การวางระบบการทดสอบทางเทคนิคและการคัดครอง ผลิตภัณฑที่ไมไดมาตรฐาน 2. การจัดการมาตรวิทยา (Management of metrology) AQSIQ ไดนําระบบการตรวจสอบ ผลิตภัณฑบนพื้นฐานหลักการทางวิทยาศาสตร การตรวจสอบเครื่องมือที่ใชทดสอบที่ผลิตขึ้นในประเทศจีนเอง และที่นําเขาจากตางประเทศและตองผานการเห็นชอบกอนนํามาใชงานจริง รวมทั้งรับผิดชอบการจัดตั้ง การ อนุมัติ และการดําเนินการเพื่อกําหนดมาตรฐานของมาตรวิทยาระดับประเทศ การวางระบบพิสูจนตัวตน (Verification) ของเครื่องมือและกระบวนการวัด เมื่อเครื่องมือและมาตรฐานการวัดมีความเที่ยงตรงจะเปน หลักประกันถึงคุณภาพของผลิตภัณฑ 3. การจัดการการตรวจสอบและการกักกันตามการตรวจผานทางศุลกากร (Management of inspection and quarantine clearance) AQSIQ เปนหนึ่งในหนวยงานหลักของรัฐบาลจีนในการวางแผน และตรวจตราสินคาเขาออก (Entry-exit goods) ที่ทาเรือตาง ๆ ของประเทศ โดยหลักการ AQSIQ ตองทํา รายการสินคาเขาออกที่ผานมาตรฐานการตรวจสอบและกักกันเพื่อใหพิธีการออกสินคาจากศุลกากรราบรื่นใน ประเด็นเกี่ยวของกับสิ่งแวดลอม สุขภาพของคน สัตวและพืช และความปลอดภัยอาหาร รวมทั้งการออก ใบรับรองสินคานําเขาและสงออกไปยังตางประเทศตางมากกวา 100 ประเทศ หลังจากการสุมตรวจสินคาจะมี การทําเครื่องหมาย ปดผนึก และออกแบบฟอรมที่แสดงแหลงกําเนิดสินคาโดยรายละเอียดของแบบฟอรมจะมี ความแตกตางกันบางตามประเทศและภูมิภาค เนื่องจากธุรกรรมการสงออกและนําเขาของประเทศจีนเพิ่มขึ้น มากอยางตอเนื่อง ดังนั้น เมื่อป 2544 AQSIQ ไดพัฒนาระบบการตรวจสอบและกักกันใหมีประสิทธิภาพมาก ขึ้นเรียกวา “Quick Customs Clearance” โดยใชระบบอิเล็กทรอนิกสเขาชวยใน 3 ขั้นตอนหลัก ประกอบดวย การสําแดงรายละเอียดสินคานําเขา การตรวจสอบสินคา และการตรวจปลอยสินคาซึ่งสามารถ เพิ่มความรวดเร็วของขั้นตอนทางศุลกากรอยางมีนัยสําคัญ ในอนาคตอันใกล ประเทศจีนจะพัฒนาโครงการ “Golden Quality Project” ดวยความมุงมั่นที่วาระบบการควบคุมและกักกันจะเปนองคประกอบหนึ่งทําให การตรวจสอบมีความแมนยํามากขึ้นและขอมูลตาง ๆ เชื่อมโยงถึงกัน 4. การจัดการการกักกันโรค (Management of entry-exit health quarantine) เปนหนึ่งใน ความรับผิดชอบของ AQSIQ ในการกักกันโรค การเฝาระวังโรคระบาด และสุขอนามัยที่อาจเกิดจากนัก เดินทาง วิธีการขนสง สินคา บรรจุภัณฑและอื่น ๆ ที่มีความเสี่ยงเปนพาหะของโรคติดตอระหวางประเทศ ทั้งนี้ การควบคุมดําเนินการสองดานคือ การปองกันโรคติดตอที่มาจากตางประเทศและการควบคุมการแพรกระจาย ของโรคออกไปยังประเทศตาง ๆ 5. การจัดการการกักกันสัตวและพืช (Management of entry-exit animal and plant quarantine) เปนอีกภารกิจของ AQSIQ ในการควบคุมและกักกันการเคลื่อนยายพืชและสัตวที่มาจากนัก เดินทาง ผลิตภัณฑจากพืชหรือสัตว บรรจุภัณฑ หรือวัสดุอื่น ที่อาจเปนพาหะของโรคและมีความเสี่ยงตอความ ปลอดภัยของสิ่งมีชีวิตทุกรูปแบบในประเทศ เพื่อปองกันภาคเกษตร ปาไม การผสมพันธุ การประมง และ สุขภาพคน ความชัดเจนของมาตรการการกักกันจะชวยสงเสริมการคาระหวางประเทศ ตัวอยางมาตรการ

27 ลักษณะนี้เชน การควบคุมการยายถิ่น การตรวจสอบจากตนทาง การตรวจสอบที่ทาเรือ การทดสอบใน หองปฏิบัติการทางวิทยาศาสตร เปนตน 6. การจัดการการตรวจสอบสินคานําเขาและสงออก (Management of import and export commodity inspection) การทํางานของ AQSIQ ครอบคลุมการตรวจสอบทั้งตัวสินคา บรรจุภัณฑ และ ชองทางการขนสงโดยเขมงวดกับรายการสินคาที่ขึ้นบัญชีวามีความเสี่ยงตอความปลอดภัยของสุขภาพและ สิ่งแวดลอมตั้งแตการลงทะเบียน การขอใบอนุญาตนําเขาเพื่อบันทึกในระบบฐานขอมูล ในขณะที่สินคาอื่นที่มี ความเสี่ยงต่ําอาจมีเพียงการสุมตรวจสอบเทานั้น 7. การจัดการความปลอดภัยอาหารของสินคานําเขาและสงออก (Management of import and export food safety) ภายใตกฎหมายวาดวยสุขลักษณะของอาหาร (Food hygiene law) และกฎหมายวา ดวยการนําเขาและสงออกของประเทศจีนกําหนดให AQSIQ เปนหนวยงานหลักในการตรวจสอบดูแลและ ดําเนินการเรื่องความปลอดภัย สุขลักษณะ และคุณภาพของอาหารและเครื่องสําอางที่มีการนําเขาและสงออก สําหรับอาหารนําเขาจากตางประเทศ (รวมเครื่องดื่ม แอลกอฮอล และน้ําตาล) วัตถุเจือปนอาหาร (Food addictive) ภาชนะและการบรรจุภัณฑอาหาร เครื่องมือเครื่องจักรที่ใชในการผลิตอาหาร การพัฒนาระบบ เตือนภัยลวงหนาสําหรับสินคาที่มีความเสี่ยงสูงและหาแนวทางการปองกันความเสียหายที่อาจเกิดขึ้นจาก อาหารนําเขาและสงออก นอกจากนั้น AQSIQ ยังมีสวนรวมใน 2 โครงการสําคัญของรัฐบาลจีน คือ (1) โครงการตรวจสอบและควบคุมสารตกคางจากอาหารที่ทํามาจากสัตวหรือมีแหลงกําเนิดจากสัตว (Animalorigin food) และ (2) โครงการตรวจสอบและควบคุมสารพิษตกคางยากําจัดศัตรูพืชในอาหารที่แหลงกําเนิด จากสัตว 8. การตรวจตราความปลอดภัยของอุปกรณพิเศษ (Safety supervision of special equipment) AQSIQ มีหนาที่ตรวจสอบความปลอดภัยของอุปกรณบางรายการ อาทิ หมอตม ถังความดัน (Pressure vessels) ทอดันน้ํา เชือกใชทํากระเชาเพื่อขนสงผูโดยสาร เครื่องเลนสวนสนุก เปนตน เริ่มจากการทํารายการ อุปกรณพิเศษที่ตองควบคุมเพื่อความปลอดภัยการใชงาน เริ่มตั้งแตขั้นตอนการออกแบบ การผลิต การติดตั้ง การตอเติม และการซอมแซม และมีการวิเคราะหทางสถิติถึงความเปนไปไดของการเกิดอุบัติเหตุ AQSIQ เปน หนวยงานที่อนุมัติผลการทดสอบอุปกรณพิเศษเหลานี้และกําหนดคุณสมบัติของบุคลากรที่ทําการตรวจสอบ และดําเนินการ 9. การตรว จตราคุ ณภ า พสิน ค าแล ะ ก าร จัด กา ร (Product quality supervision and management) AQSIQ ดําเนินการการสุมตรวจเพื่อเฝาระวังระดับชาติ (National surveillance sampling) วัตถุประสงคเพื่อกํากับดูแลใหสินคาที่ผลิตขึ้นในประเทศจีนมีคุณภาพตามมาตรฐานสากลที่เกี่ยวของ สําหรับ สินคาประเภทอาหารมีความพยายามผลักดันใหมาตรฐานคุณภาพสําหรับอาหารปลอดภัย (Quality scheme for safe food: QS) ที่มีความปลอดภัยตอการบริโภคเพราะมีการควบคุมตั้งแตแหลงผลิตจนถึงผูบริโภค 10. การตรวจตราและจัดการการผลิตอาหาร (Supervision and management on food production) เปนการควบคุมคุณภาพของสินคาประเภทอาหารที่ผลิตภายในประเทศจีนใหมีมาตรฐาน คุณภาพระดับสากลในทุกขั้นตอนการผลิต มีการพัฒนาระบบการออกใบอนุญาตการผลิตอาหารและมีระบบ

28 ตรวจสอบภาคบังคับ (Compulsory inspection system) และยังทําหนาที่แกปญหาความผิดพลาดจาก ขั้นตอนการผลิตอาหารซึ่งมีความสุมเสี่ยงตอความปลอดภัยจากการบริโภค 11. การจัดการเรื่องการบังคับใชกฎ หมาย (Management of law enforcement and supervision) AQSIQ มีหนาที่บังคับใชกฎหมายที่เกี่ยวของกับคุณภาพสินคา มาตรฐานสินคา และระบบมาตร วิทยา เพื่อปองกันปญหาสินคาปลอมและไมไดมาตรฐาน โดยมีสํานักงานระดับทองถิ่น จังหวัด และสวนกลาง กระจายอยูทั่วประเทศ 12. การสรางความรวมมือระหวางประเทศ (International cooperation) เปนอีกภารกิจหนึ่งใน การแลกเปลี่ยนประสบการณกับหนวยงานตางประเทศที่เกี่ยวของกับการกํากับดูแล การพัฒนาคุณภาพสินคา การตรวจสอบและการกักกัน AQSIQ ประสานงานกับกระทรวงตางประเทศและกระทรวงพาณิชยในการเจรจา และทําขอตกลงรวมกันกับประเทศคูคาทั้งในระดับทวิภาคีและพหุภาคีมากกวา 50 ประเทศ นอกจากนั้น ยังมี ความรวมมือกับองคกรระหวางประเทศสําคัญ อาทิ องคการการคาโลก (WTO) องคกรระหวางประเทศวาดวย การมาตรฐาน (ISO) การประชุมเอเชีย-ยุโรป (ASEM) และความรวมมือทางเศรษฐกิจเอเชีย-แปซิฟก (APEC) เปนตน รวมทั้งทําหนาที่เปนจุดสอบถามของประเทศจีนเกี่ยวกับมาตรการการคา SPS และ TBT 13. การจัดการวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี (Management of science and technology) เนื่องจากระบบตรวจสอบและกักกันสินคาจําเปนตองอาศัยพื้นฐานทางวิทยาศาสตรอยางมาก ดังนั้น AQSIQ กําหนดกลยุทธเพื่อเสริมสรางความเขมแข็งของระบบตรวจสอบที่ใชวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี “Revitalizing Inspection System with Science and Technology” มีการจัดสรรงบประมาณเพื่อยกระดับเทคโนโลยี และการฝกอบรมเจาหนาที่ทั้งในและตางประเทศ มีการจัดตั้งหองปฏิบัติการทางวิทยาศาสตรในการตรวจสอบ และกักกันสินคานําเขาและสงออกกวา 700 แหง เพื่อสรางความมั่นใจใหกับประชาชนโดยเฉพาะประเด็นความ ปลอดภัยอาหาร การกักกันพืชและสัตว การกักกันโรค รวมทั้งการทดสอบสินคาอุตสาหกรรมอื่น ในจํานวนนี้ 188 แหงเปนศูนยปฏิบัติการระดับประเทศ 318 แหงในระดับภูมิภาค และ 190 แหงสําหรับการปฏิบัติการ ทั่วไปที่ไมมีความซับซอนนัก นอกจากนั้น ยังมีหองปฏิบัติการอีก 3,474 แหงสําหรับมาตรวิทยา การตรวจสอบ คุณภาพ การกหนดมาตรฐาน แตละศูนยมีเครื่องมือทันสมัยและบุคลากรที่ไดรับการฝกอบรมเปนอยางดีเพื่อ ยืนยันวาการตัดสินใจของ AQSIQ สําหรับสินคาสงออกและนําเขาอยูบนพื้นฐานทางเทคนิคที่เชื่อถือได 14. การตรวจตราและจัดการเอกสารรับรองคุณภาพ (Supervision and management of certification and accreditation) AQSIQ มีหนาที่กําหนดหลักเกณฑเกี่ยวกับการออกใบรับรองคุณภาพ สินคา การประเมินสุขลักษณะที่มีความสอดคลองกัน การทํารายการสินคาที่ตองผานการตรวจสอบภาคบังคับ และจําเปนตองขอใบอนุญาต รวมทั้งเปนตัวแทนรัฐบาลจีนในการลงนามขอตกลงหรือพิธีสารกับตางประเทศ ในเรื่องหลักปฏิบัติการรับรองคุณภาพสินคา 15. การจัดการมาตรฐาน (Management of standardization) โดยทํางานรวมกับหนวยงานอื่น ของภาครัฐเพื่อยกระดับมาตรฐานสินคาของประเทศจีน AQSIQ มีบทบาทในการยกรางและปรับปรุงกฎหมาย ระดับรัฐและระดับประเทศเกี่ยวกับการกํากับดูแลมาตรฐานใหสอดคลองกับมาตรฐานสากลที่เปนที่ยอมรับกัน

29 ไดแก มาตรฐานระบบบริหารงานคุณภาพ (International Organization for Standardization: ISO) และ มาตรฐานงานไฟฟา (International Electrotechnical Commission: IEC) โดยภาพรวม สํานักงาน AQSIQ เปนหนวยงานทางการที่จัดตั้งขึ้นเมื่อป 2544 เพื่อปรับโครงสราง เศรษฐกิจภายในของประเทศจีนใหเขาสูกฎระเบียบการคาโลกเมื่อเขาเปนสมาชิกองคกรการคาโลก (WTO) หนึ่งในภารกิจหลักคือ การกําหนดมาตรการการคาดานสุขอนามัยและสุขอนามัยพืช (SPS) ใหมีความชัดเจน และสอดคลองกับหลักปฏิบัติสากลที่จะสงเสริมการคาระหวางประเทศของจีน อยางไรก็ตาม มาตรการ SPS อาจเปนรูปแบบหนึ่งการกีดกันการคาที่ไมใชภาษีเพราะในปจจุบันการใชมาตรการทางภาษีกับสินคานําเขาจาก ตางประเทศกระทําไดอยางจํากัด เมื่อเดือนมีนาคม 2561 รัฐบาลจีนไดปรับโครงสรางหนวยงานราชการ ภายในประเทศโดยไดแยกสวนงานการตรวจสอบและกักกันสินคาเขาออก (Entry-Exit Inspection and Quarantine Bureau: CIQ) ของสํานักงาน AQSIQ มาอยูภายใตสํานักงานศุลกากรแหงสาธารณรัฐประชาชน จีน (General Administration of Customs of the People’s Republic of China: GACC) เพื่อใหการ ทํางานมีประสิทธิภาพมากขึ้น และยายสวนงานที่เกี่ยวกับการกําหนดมาตรฐานสินคาไปอยูภายใตหนวยงานที่ จัดตั้งขึ้นใหมคือ สํานักงานกํากับดูแลตลาดแหงสาธารณรัฐประชาชนจีน ( State Administration of Market Regulation: SAMR) ทําหนาที่กํากับดูแลการแขงขัน การปองกันการผูกขาด ทรัพยสินทางปญญา และความ ปลอดภัยของยา ทั้งนี้ การปรับเปลี่ยนโครงสรางสวนราชการของจีนอาจสงผลตอการบังคับใชมาตรการ SPS ซึ่งจําเปนที่ผูที่เกี่ยวของตองติดตามสถานการณอยางใกลชิด ผลไมไทยเปนสาขาการผลิตหนึ่งที่อาจไดรับผลกระทบจากมาตรการ SPS ของประเทศจีนเพราะเปน ตลาดสงออกสําคัญ ในทางปฏิบัติ การสงออกผลไมไทยไปประเทศจีน หนวยงานภาครัฐทั้งสองประเทศคือ กรมวิชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณและสํานักงาน AQSIQ ไดมีการจัดทําขอตกลงระดับทวิภาคี เพื่ออํานวยความสะดวกการสงออกผลไมไทยไปประเทศจีนและใหเปนไปตามมาตรฐานความปลอดภัยอาหาร ของประเทศจีน สืบเนื่องจากพิธีสารวาดวยขอกําหนดในการกักกันโรคและตรวจสอบสําหรับการสงออกและ นําเขาผลไมผานประเทศที่สามระหวางไทยกับจีน เมื่อวันที่ 25 กุมภาพันธ 2554 กําหนดใหผลไมนําเขาและ สงออกตองดําเนินการผานดานศุลกากรและใชเสนทางที่กําหนดและตองมีใบรับรองสุขอนามัยพืช ทั้งนี้ ผู สงออกตองปฏิบัติตามประกาศกรมวิชาการเกษตรเรื่อง หลักเกณฑ วิธีการและเงื่อนไขการขอและออก ใบรับรองสุขอนามัยพืชและใบรับรองสุขอนามัยพืชเพื่อการสงตอ พ.ศ. 2551 และประกาศกรมวิชาการเกษตร เรื่อง หลักเกณฑ วิธีการและเงื่อนไขการขอและออกใบรับรองสุขอนามัยพืชและใบรับรองสุขอนามัยพืชเพื่อการ สงตอ (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2553 กลาวคือ (1) ผูขอใบอนุญาตตองขึ้นทะเบียนเปนผูสงออกกับกรมวิชาการเกษตร บรรจุภัณฑตองแสดง รายละเอียดชื่อบริษัทสงออก ชนิดผลไม หมายเลขทะเบียนสวนและโรงคัดบรรจุ วันที่ บรรจุและขอความภาษาอังกฤษหรือภาษาจีนวา “Export to the People’s Republic of China” (2) ผลไมตองอยูในตูคอนเทนเนอรหรือตูควบคุมอุณหภูมิระหวางการขนสงและตองปดตรา ของกรมวิชาการเกษตรที่มีขอมูลรหัสผูสงออกที่จดทะเบียนและหมายเลขตราปดผนึก

30 (3) ใบรับรองสุขอนามัยพืชมีผลใชบังคับ 7 วันนับแตวันที่ออกใบรับรอง (4) ผูสงออกหรือกรมวิชาการเกษตรโดยดานตรวจพืชเชียงของสงสําเนาใบรับรองใหกับดาน ศุลกากรจีนกอนการนําเขาผลไมไปยังประเทศจีน นอกจากนั้น รัฐบาลไทยยังมีประกาศกระทรวงเกษตรและสหกรณ เรื่องกําหนดมาตรฐานสินคา เกษตร: สารพิษตกคาง: ปริมาณสารพิษตกคางสูงสุด ตามพระราชบัญญัติมาตรฐานสินคาเกษตร พ.ศ. 2551 โดยอาศัยขอมูลทางวิชาการจาก CODEX FAO/WHO และฐานขอมูลวาดวยปริมาณสารพิษตกคางสูงสุด (MRLs) ของกลุมประเทศอาเซียน เพื่อใชเปนเกณฑอางอิงสําหรับการผลิต การคา และการควบคุมสินคา เกษตรที่นําเขาและสงออก สะทอนวาประเทศไทยใหความสําคัญกับประเด็นความปลอดภัยอาหาร อาจกลาวไดวา ความเขมงวดของมาตรการ SPS ประเทศจีนเปนทั้งโอกาสและความทาทายสําหรับผู สงออกผลไมไทย หากผลไมไทยมีมาตรฐานความปลอดภัยสูงยอมไดรับการยอมรับจากผูบริโภคชาวจีน การ เขาถึงตลาดที่มีศักยภาพและกําลังซื้อสูงอยางจีนทําใหผูสงออกมีรายไดเพิ่มขึ้นเปนประโยชนตอธุรกิจการคา ผลไมสงออกทั้งระบบ อยางไรก็ตาม การแขงขันจากประเทศเพื่อนบาน ปญหาการสวมสิทธิผลไมไทยและ มาตรการ SPS ที่เพิ่มขึ้นอาจสรางผลกระทบตอผูสงออกและอาจทําใหไทยสูญเสียสวนแบงตลาดผลไมในตลาด จีน

31 บทที่ 3 ทฤษฎีและงานวิจัยที่เกี่ยวของ การนําเสนอในบทนี้แบงเปน 4 สวน สวนแรกอธิบายการประยุกตใชแบบจําลองแรงดึงดูดซึ่งเปน เครื่องมือการศึกษาสําคัญในการอธิบายแบบแผนการคาระดับทวิภาคี การศึกษานี้ผูวิจัยจะประยุกต แบบจําลองแรงดึงดูดเพื่อตรวจสอบผลทางการคาจากมาตรการ SPS ของประเทศจีนตอการสงออกผลไมไทย สวนที่สองกลาวถึงกรอบแนวคิดทางเศรษฐศาสตรที่อธิบายความจําเปนของการกําหนดมาตรการ SPS และ ผลกระทบตอการคาระหวางประเทศซึ่งอาจเปนได2 แนวทางคือ สนับสนุนการคาหรือเปนอุปสรรคทางการคา สวนที่สามอธิบายแบบจําลองเชิงทฤษฎีที่ใชในการศึกษาของ Anderson and van Wincoop (2003) โดยมี พื้นฐานจากการจัดสรรงบประมาณรายจายของผูบริโภคและดุลยภาพตลาดกอนจะเปนสมการเชิงประจักษ ระดับสินคา และสวนสุดทายเปนการตรวจสอบเอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวของเพื่อเปนแนวทางการออกแบบ วิธีการศึกษาและวิเคราะหผลการวิจัยเชิงประจักษที่ผานมา 3.1 แนวคิดทฤษฎีที่ใชในการศึกษา วัตถุประสงคหลักขอการศึกษานี้เปนการประเมินผลกระทบจากการกําหนดมาตรการการคาดาน สุขอนามัยและสุขอนามัยพืช (SPS) ของประเทศจีนตอการสงออกผลไมไทยซึ่งจีนเปนตลาดสงออกสําคัญและมี การเติบโตอยางตอเนื่อง ผูวิจัยประยุกตใชแบบจําลองแรงดึงดูด (Gravity model) ที่พัฒนามาจากกฎทาง ฟสิกสวาแรงดึงดูดระหวางวัตถุ 2 ชนิดเปนสัดสวนกับมวลของวัตถุหารดวยระยะหางของวัตถุ การประยุกตกับ เศรษฐศาสตรมีพื้นฐานมาจากการศึกษาของ Tinbergen (1962) ในการอธิบายตัวกําหนดการคาแบบทวิภาคี สาระสําคัญของแบบจําลองคือ ขนาดเศรษฐกิจและระยะทางระหวางสองประเทศเปนตัวกําหนดสําคัญที่ อธิบายมูลคาการคา โดยขนาดเศรษฐกิจมีความสัมพันธทางบวกในขณะที่ระยะทางมีความสัมพันธในทางตรง ขามกับมูลคาการคา เมื่อนํามาทดสอบกับขอมูลการคาตัดขวางจริงพบวา มีความสอดคลองกันสูงประเมินจาก คา R2 ประมาณ 0.7 (Baldwin and Taglioni, 2006) แบบจําลองแรงดึงดูดเปนเครื่องมือสําคัญสําหรับการ วิจัยเชิงประจักษของเศรษฐศาสตรระหวางประเทศ อาทิ การศึกษาผลกระทบจากการจัดตั้งเขตการคาเสรีหรือ การรวมกลุมทางเศรษฐกิจรูปแบบอื่น บทบาทของมาตรการการคาที่ไมใชภาษี (Non- tariff barrier measures) การพยากรณรูปแบบและแนวโนมการคาภายในและระหวางภูมิภาค (Frankel, 1994; McCallum, 1995; Head and Ries, 2001) นอกจากนั้น ยังมีการพัฒนาแบบจําลองเชิงทฤษฎีสําหรับตลาด กี่งแขงขันกึ่งผูกขาด (Monopolistic competition) ความสมบูรณของปจจัยการผลิต (Factor endowment) แบบจําลองความไดเปรียบเปรียบเทียบ (Bergstrand, 1985; Helpman and Krugman, 1985; Anderson and van Wincoop, 2003) Baldwin and Taglioni (2006) ใหทัศนะวาการที่แบบจําลองแรงดึงดูดไดรับ ความนิยมมาจาก 3 ปจจัยหลัก คือ (1) มูลคาการคาระหวางประเทศเปนองคประกอบสําคัญที่อธิบาย ความสัมพันธทางเศรษฐกิจ (2) นักวิจัยสามารถเขาถึงขอมูลสถิติการคาที่ใชในการประมาณคาไดอยางสะดวก

32 และ (3) มีตัวอยางงานศึกษาที่ไดรับการอางอิงและเปนตนแบบของการศึกษาเชิงประจักษ อาทิ งานของ Frankel (1994) และ MaCallum (1995) รูปแบบทั่วไปของแบบจําลองแรงดึงดูดกําหนดใหตัวแปรตามคือ มูลคาการสงออกหรือนําเขา ในขณะที่ตัวแปรอธิบายสามารถจําแนกได 4 กลุม (มนิสา นวลเต็ม, 2553) ประกอบดวย 1. ตัวแปรขนาดของประเทศ ประเมินจากผลิตภัณฑมวลรวมในประเทศ (GDP) จํานวน ประชากรหรือผลิตภัณฑมวลรวมตอหัวสะทอนถึงกําลังซื้อของประเทศนําเขา โดยทั่วไป รายไดของประเทศนําเขาจะมีความสัมพันธทางบวกกับมูลคาการนําเขา 2. ตัวแปรดานภูมิศาสตร ที่แสดงถึงตนทุนการคาระหวางประเทศ (Trade cost) อาทิ ระยะทาง ภูมิหลังทางวัฒนธรรม ภาษาที่ใช และการมีพรมแดนติดตอกัน กลาวคือ หาก ตนทุนการคาเพิ่มขึ้นไมวาจะเปนระยะทาง ความแตกตางทางวัฒนธรรมหรือภาษาจะ สงผลใหมูลคาการคาระหวางสองประเทศลดลง การกําหนดตัวแปรอาจเปนเชิงปริมาณ อยางระยะทางหรือตัวแปรคุณภาพโดยการกําหนดตัวแปรดัมมี่แทนการมีพรมแดนติดกัน หรือการใชภาษาเดียวกัน 3. ตัวแปรทางการเงินและราคา อัตราแลกเปลี่ยนแทจริงและราคาสินคาเปนตัวแปรหลักที่ อธิบายการคาระหวางประเทศ กลาวคือ หากคาเงินของประเทศนําเขาปรับเพิ่มขึ้นทําให อํานาจซื้อเพิ่มขึ้น การนําเขามีแนวโนมปรับเพิ่มขึ้นตาม ในทํานองเดียวกัน หากราคา สินคาจากตางประเทศมีราคาต่ํากวาสินคาผลิตในประเทศจะทําใหการนําเขาเพิ่มขึ้น เชนกัน ในทางปฏิบัติ อาจใชราคาของสินคาโดยตรงหรือดัชนีราคาเพื่อสะทอนการ เปลี่ยนแปลงราคาในภาพรวม 4. ตัวแปรนโยบายการคาระหวางประเทศ อาทิ การกําหนดภาษีศุลกากร การรวมกลุมทาง เศรษฐกิจ มาตรการการคาที่มิใชภาษี ตัวแปรเหลานี้ทําใหตนทุนการคาระหวางประเทศ เพิ่มขึ้นหรือลดลงได เชน ภาษีนําเขาเปนการเพิ่มตนทุนการคาทําใหมูลคาการคาลดลง ในขณะที่การลดภาษีนําเขาหรือการจัดตั้งเขตการคาเสรีทําใหตนทุนการคาลดลง มูลคา การคาจะเพิ่มขึ้น การศึกษาเชิงประจักษถึงผลกระทบของมาตรฐานผลิตภัณฑและความปลอดภัยอาหาร โดยเฉพาะ ขอกําหนดเกี่ยวมาตรฐานสุขอนามัยของสินคาเกษตร (SPS) ตอมูลคาการคาระหวางประเทศปรากฏในงานของ Otsuki, Wilson and Sewadeh (2001) Chen, Yang and Findlay (2008) Disdier, Fontagne and Mimouni (2008) Jongwanich (2009) และ Arita, Mitchell, and Beckman (2015) แบบจําลองที่ใชสวน ใหญมีพื้นฐานจากแบบจําลองแรงดึงดูด การกําหนดตัวแปร SPS เปนแบบ Inventory-based approaches โดยอาศัยขอมูลการกํากับดูแล ความถี่ของการถูกกักกันสินคาจากประเทศนําเขา รวมทั้งเสียงสะทอนจากผูที่ เกี่ยวของ อาทิ ตัวแทนผูสงออกนําเขา เจาหนาที่ศุลกากร นํามาสรางตัวแปรแสดงระดับความเขมงวดของ มาตรการการคา SPS (Beghin and Bureau, 2001)

33 มาตรการสุขอนามัยและสุขอนามัยพืช (SPS) เปนตัวแปรนโยบายการคาระหวางประเทศมีสวน กําหนดการนําเขาและสงออกสินคาเกษตร งานวิจัยสวนหนึ่งรายงานผลการศึกษาวา มาตรการ SPS เปนตัว ยับยั้งการคาระหวางประเทศและอาจถูกใชเปนรูปแบบหนึ่งของการกีดกันที่มิใชภาษี (Otsuki, Wilson and Sewadeh, 2001; Chen Yang and Findlay, 2008; Jongwanich, 2009; Arita, Mitchell, and Beckman, 2015) ในขณะที่งานวิจัยสวนหนึ่งกลับพบวา มาตรการ SPS เปนตัวสงเสริมการคาระหวางประเทศเพราะ ผูบริโภคในประเทศนําเขามีความมั่นใจตอความปลอดภัยอาหารและผูผลิตมีความตื่นตัวในการยกระดับ คุณภาพสินคาเพื่อใหผานมาตรฐานที่เขมงวดของประเทศนําเขา ดังปรากฏในการศึกษาของ Wood et al. (2017) และ Gibson and Wand (2018) ที่ใชขอมูลประเทศจีน สอดคลองกับการศึกษาของ Grant, Peterson, and Ramnicceanu (2015) ซึ่งพบวา มาตรการ SPS ของประเทศนําเขาทําใหมูลคาการสงออก ผักและผลไมสดของสหรัฐอเมริกาลดลง อยางไรก็ดี ผลกระทบจะลดลงหากผูสงออกสหรัฐอเมริกามีปริมาณ การผลิตสะสมมากขึ้น 3.2 กรอบการวิเคราะหผลกระทบมาตรฐานความปลอดภัยอาหารตอการคาระหวางประเทศ เนื้อหาสวนนี้กลาวถึงทฤษฎีเศรษฐศาสตรในการอธิบายความจําเปนของการกําหนดมาตรฐานความ ปลอดภัยอาหารและคาดการณผลกระทบตอการคาระหวางประเทศสินคาเกษตร รายละเอียดทางทฤษฎีมา จากงานของ Mitchell (2003) และกรณีศึกษาจากประเทศกําลังพัฒนามาจากงานของ Jaffee and Henson (2004) และ Athukorala and Jayasuriya (2003) ภายใตบริบทการคาเสรี การเก็บภาษีนําเขาสินคาเกษตรมี แนวโนมลดลงอยางตอเนื่อง ประเทศกําลังพัฒนาจํานวนมากมีรายไดหลักจากการสงออกสินคาเกษตร นอกจากนั้น การคาที่ขยายตัวทําใหประเทศตาง ๆ มีรายไดมากขึ้น ผูบริโภคสวนใหญจึงใหความสําคัญกับ ความปลอดภัยอาหาร โภชนาการ และการเลือกสินคาที่เปนมิตรกับสิ่งแวดลอมมากขึ้น กลาวอีกนัยหนึ่ง ผูบริโภคมีความเต็มใจจะจายมากขึ้นนั่นเอง แนนอนวาภายใตสถานการณดังกลาวผูผลิตอาหารตองมีการ ปรับตัวเชนกันโดยการเปดเผยขอมูลวาสินคาตนมีความปลอดภัยและไดมาตรฐานสากล อยางไรก็ตาม ผูบริโภคจะมีสารสนเทศเกี่ยวกับความปลอดภัยอาหารนอยกวาผูผลิตหรือในทางเศรษฐศาสตรเรียกปญหานี้วา ความไมสมมาตรของสารสนเทศ (Asymmetric information) นอกจากนั้น หากเราพิจารณาจากมุมมองของ สังคมสวนรวม ความเสี่ยงหรืออันตรายจากอาหารที่มีสารปนเปอนสามารถสรางความเสียหายตอสังคมในวง กวาง ไมวาจะเปนการเกิดโรคระบาด โรคศัตรูพืช หรือความเจ็บปวยของประชากร จัดเปนตนทุนสังคม (Social cost) อยางหนึ่ง การแทรกแซงจากรัฐบาลจึงเปนสิ่งจําเปน ดังนั้น รัฐบาลแตละประเทศจะมีหนวยงาน เฉพาะในการกํากับดูแลความปลอดภัยอาหารที่ผลิตขึ้นในประเทศและนําเขาจากตางประเทศ ผูผลิตใน ประเทศจะมีตนทุนเพิ่มขึ้นจากการปฏิบัติตามกฎระเบียบของภาครัฐ เมื่อมีการนําเขาอาหารจากตางประเทศ จําเปนตองมีการตรวจและทดสอบวาสินคานั้นมีมาตรฐานเปนไปตามกฎระเบียบของประเทศนําเขาหรือไม ผู สงออกจะมีตนทุนเพิ่มขึ้นทั้งจากตนทุนการผลิต และตนทุนการคาอื่น เชน คาขนสง การจัดทําเอกสาร และ ขั้นตอนพิธีการทางศุลกากร เปนตน ดังนั้น มีแนวโนมวาผูผลิตในตางประเทศจะมีตนทุนสวนเพิ่มมากกวา ผูผลิตในประเทศนั้น

34 ความแตกตางหรือความคลุมเครือของมาตรฐานของแตละประเทศอาจเปนอุปสรรคตอการคา โดยเฉพาะหลักเกณฑการกําหนดปริมาณสารตกคางสูงสุด (MRL) ในปจจุบันหลายประเทศอาศัยมาตรฐาน หนวยงานภายนอก (Third party standard) อยางคณะกรรมาธิการโครงการมาตรฐานอาหารระหวาง ประเทศ (Codex Alimentarius) โดยหลักการ การสรางมาตรฐานความปลอดภัยจะชวยสนับสนุนการคา ระหวางประเทศเพราะเปนการลดตนทุนธุรกรรม (Transaction cost) ใหกับผูมีสวนไดสวนเสียทั้งระบบ ไมวา จะเปนเกษตรกร คนกลาง ผูสงออก ผูนําเขา รัฐบาลประเทศนําเขา และผูบริโภคขั้นสุดทาย เทคโนโลยีทันสมัย ของการรักษาคุณภาพอาหารระหวางการขนสงทําใหการคาสินคาเกษตรทั่วโลกขยายตัวโดยลําดับ อยางไรก็ ตาม บางประเทศอาจกําหนดมาตรฐานใหมีความเขมงวดมากขึ้นเนื่องจากกังวลเรื่องความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้นตอ คนในประเทศ และในทางการเมืองผูบริหารประเทศมีแรงจูงใจในการกําหนดมาตรฐานที่สูงเพื่อคุมครองผูผลิต สินคาเกษตรในประเทศจากสินคาเกษตรนําเขาจากตางประเทศจัดเปนการกีดกันทางการคามิใชภาษี (Nontariff barriers: NTBs) อยางหนึ่ง (WTO, 2012) ในระดับนโยบายหากกลาวถึงความปลอดภัยอาหารกับ การคาสินคาเกษตรจะหมายถึงมาตรการการคาสุขอนามัยและสุขอนามัยพืช (Sanitary and phytosanitary measures: SPS) เพราะตามคําจํากัดความขององคการการคาโลก (WTO) มาตรการ SPS จะเกี่ยวกับการ ปองกันสุขภาพคน สัตว และพืชของแตละประเทศ Athukorala and Jayasuriya (2003) วิเคราะหวา มาตรการ SPS ที่จะสนับสนุนการคาสินคาเกษตรระหวางประเทศกําลังพัฒนาและพัฒนาแลวจะตองอาศัยหลัก 3 ประการคือ ความโปรงใส ความสอดคลอง และความแนนอน เมื่อประเทศนําเขาเห็นวาสินคาจากตางประเทศไมไดมาตรฐานอาจนําไปสูการดําเนินการหลาย รูปแบบ ประเทศอาจยกเลิกการนําเขาสินคานั้นจากตางประเทศทั้งหมด โดยหลักการ การยกเลิกการนําเขา อาจเปนสิ่งที่ดีสําหรับผูบริโภคเพราะลดความเสี่ยงจากการบริโภคอาหารนําเขาที่ไมปลอดภัย แตอีกดานหนึ่ง ผูบริโภคจะตองซื้อจากผูผลิตในประเทศเทานั้นและมีราคาสูง อยางไรก็ดี หากผูผลิตตางประเทศสามารถ ยกระดับสินคาใหไดตามมาตรฐานแตกลับถูกระงับการนําเขาเพราะมีเจตนาแฝงในการคุมครองทางการคาตอ ผูผลิตในประเทศ ผลเสียจะตกกับผูบริโภคประเทศนําเขาเพราะสวัสดิการลดลงจากการถูกจํากัดทางเลือกและ ตองซื้อสินคาในราคาที่เพิ่มขึ้น การปรับตัวของผูผลิตในตางประเทศมีสวนสําคัญในการกําหนดรูปแบบการคาสินคาเกษตร แมวา มาตรฐานของประเทศนําเขาจะเขมงวดและทําใหผูผลิตมีตนทุนเพิ่มขึ้นก็ตาม แตเมื่อพิจารณาตามหลักตนทุน และผลประโยชน ตนทุนที่เพิ่มขึ้นจากการยกระดับคุณภาพสินคาโดยใชวิธีการผลิตที่ไดมาตรฐานและการ จัดการเอกสารการนําเขาอาจต่ํากวาความเสียหายที่อาจเกิดขึ้นจากการถูกยกเลิกการนําเขาโดยเฉพาะกรณีที่ ประเทศนําเขาเปนผูซื้อรายใหญ การปรับตัวขนานใหญของประเทศสงออกสินคาเกษตรสามารถเกิดขึ้นไดทั้ง ระบบหวงโซอุปทานตั้งแตขั้นตอนการปลูก การเก็บเกี่ยว การดูแลรักษา การคัดเลือก และการสงออก การ เปลี่ยนแปลงเหลานี้สามารถทําใหตนทุนเฉลี่ยลดลงและเกิดการประหยัดตอขนาด (Economies of scale) ยิ่ง ไปกวานั้น เมื่อผูสงออกสามารถเขาถึงตลาดผูบริโภคตางประเทศไดทําใหรายไดการสงออกเพิ่มขึ้นมาก กรณีนี้ แสดวงวามาตรฐานความปลอดภัยอาหารเปนแรงสนับสนุนที่ทําใหการคาสินคาเกษตรขยายตัว

35 ทั้งนี้ ผูวิจัยจะประยุกตแบบจําลองอุปสงคอุปทานเมื่อมีการคาระหวางประเทศเพื่ออธิบาย 2 สมมติฐานที่เปนไปไดเกี่ยวกับการใชมาตรการ SPS ตอการคาสินคาเกษตร คือ (1) การกําหนดมาตรฐานเปน อุปสรรคทางการคา (Standards as barriers) และ (2) การกําหนดมาตรฐานเปนตัวกระตุนการคา (Standards as catalysts) การกําหนดมาตรฐานความปลอดภัยอาหารทําใหผูบริโภคมีความเต็มใจจะจายมาก ขึ้นเพราะอาหารที่มีความปลอดภัยจัดเปนสินคาฟุมเฟอยโดยเฉพาะในประเทศพัฒนาแลวที่ผูบริโภคมีรายไดสูง อุปสงคตอสินคาจะเพิ่มขึ้นในขณะที่อุปทานสินคาจากผูผลิตในประเทศจะลดลงเพราะมีตนทุนเพิ่มขึ้นจากการ ควบคุมดูแลของหนวยงานภาครัฐ เพื่อความงายในการวิเคราะห สมมติใหสินคานําเขาจากตางประเทศสามารถ ทดแทนสินคาในประเทศไดอยางสมบูรณและอุปทานจากตางประเทศเปนเสนนอนโดยมีราคาคงที่ การกําหนด มาตรฐานความปลอดภัยอาหารทําใหผูผลิตตางประเทศมีตนทุนเพิ่มขึ้นเชนกัน ราคาสินคานําเขาจะเพิ่มขึ้น จากรูปที่ 3-1 เสน D1 และ S1 แสดงอุปสงคและอุปทานของสินคาเกษตรชนิดหนึ่งกอนมีการกําหนด มาตรฐานความปลอดภัยอาหาร ราคาสินคานําเขาเทากับ P1 w ความตองการของผูบริโภคเทากับ Q1 C หนวย โดยซื้อจากผูผลิตในประเทศเทากับ Q1 D หนวยและซื้อจากผูผลิตตางประเทศ Q1 F หนวยซึ่งเทากับ Q1 C - Q1 D หนวย อยางไรก็ดี เมื่อรัฐบาลเพิ่มความเขมงวดมาตรฐานความปลอดภัยอาหาร ผูบริโภคมีความเชื่อมั่นตอ สินคามากขึ้นทําใหเสนอุปสงคเลื่อนไปทางขวาเปนเสน D2 ในขณะที่ผูผลิตในประเทศมีตนทุนเพิ่มขึ้นทําใหเสน อุปทานเลื่อนไปทางซายเปนเสน S2 ในทํานองเดียวกัน ผูผลิตในตางประเทศก็มีตนทุนเพิ่มขึ้นทําใหราคา เพิ่มขึ้นจาก P1 w เปน P2 w ที่ราคาดังกลาว ผูบริโภคมีความตองการสินคารวม Q2 C หนวย โดยซื้อสินคาจาก ผูผลิตในประเทศเทากับ Q2 D หนวยและนําเขาสินคาจากผูผลิตตางประเทศเหลือเพียง Q2 F หนวยซึ่งเทากับ Q2 C – Q2 D หนวย เห็นไดวา การกําหนดมาตรฐานความปลอดภัยอาหารเปนอุปสรรคตอการคาสินคาเกษตร เพราะการนําเขาจากตางประเทศลดลงเนื่องจากผูผลิตตางประเทศมีตนทุนเพิ่มขึ้นมากกวาผูผลิตในประเทศ อยางไรก็ดี หากประเทศนําเขาเห็นวาสินคาตางประเทศมีความเสี่ยงที่จะเกิดอันตรายตอผูบริโภคอาจยกเลิก การนําเขาสินคานั้นไปเลยทําใหผูบริโภคตองซื้อสินคาจากผูผลิตในประเทศเพียงอยางเดียว กรณีนี้ราคาสินคา ในประเทศจะเพิ่มขึ้นเปน PD แทน

36 P Q P2 w P1 w S2 S1 Q1 D Q1 C D1 D2 Q2 D Q2 C Q1 F Q2 F PD รูปที่ 3-1 การกําหนดมาตรฐานความปลอดภัยอาหารทําใหมูลคาการคาลดลง อยางไรก็ตาม มาตรฐานความปลอดภัยอาหารที่เขมงวดอาจเปนแรงผลักดันใหผูผลิตในตางประเทศ ยกระดับคุณภาพการผลิตและเกิดการประหยัดตอขนาด กรณีนี้จะทําใหตนทุนผูผลิตในตางประเทศเพิ่มขึ้น เเล็กนอย ราคาสินคาจะเพิ่มขึ้นแตมูลคาการนําเขาจากตางประเทศก็เพิ่มขึ้นเชนกันแสดงในรูปที่ 3-2 ผูบริโภค ซื้อสินคาจากผูผลิตในประเทศเทากับ Q2 D หนวยและนําเขาสินคาจากผูผลิตตางประเทศมากขึ้นเปน Q2 F หนวยซึ่งเทากับ Q2 C – Q2 D หนวย

37 P Q P2 w P1 w S2 S1 Q2 D Q1 C D1 D2 Q1 D Q2 C Q1 F Q2 F รูปที่ 3-2 การกําหนดมาตรฐานความปลอดภัยอาหารทําใหมูลคาการคาเพิ่มขึ้น กลาวโดยสรุป ประเด็นการใชมาตรการ SPS สําหรับสินคาเกษตรเปนทั้งโอกาสและความทาทาย ของประเทศสงออกโดยเฉพาะประเทศกําลังพัฒนาที่อาศัยรายไดจากการสงออกเปนตัวขับเคลื่อนเศรษฐกิจ มาตรการ SPS อาจเปนโอกาสของประเทศผูสงออกในการพัฒนาคุณภาพสินคาใหไดตามกฎระเบียบของ ประเทศนําเขาเพื่อเขาถึงตลาดตางประเทศโดยเฉพาะประเทศที่มีกําลังซื้อสูงที่ผูบริโภคสวนใหญตระหนักถึง คุณภาพและความปลอดภัยอาหาร อยางไรก็ดี มาตรการ SPS ที่เขมงวดอาจสงผลใหผูผลิตตางประเทศมี ตนทุนเพิ่มขึ้นมากและไมสามารถแขงขันราคากับผูผลิตในประเทศเพราะเผชิญขอจํากัดหลายประการ อาทิ เงินทุน เทคโนโลยีการผลิต ขั้นตอนการขนสง เปนตน สงผลใหไมสามารถสงมอบสินคาตามมาตรฐานของ ประเทศนําเขาได นอกจากนั้น ยังมีความเปนไปไดที่ประเทศนําเขาอาจใชเหตุผลเรื่องความปลอดภัยอาหาร เปนการกีดกันสินคาตางประเทศเพื่อชวยเหลือผูผลิตในประเทศ 3.3 แบบจําลองเชิงทฤษฎี การพัฒนาแบบจําลองแรงดึงดูดใหมีความเขมแข็งทางทฤษฎีเศรษฐศาสตรมากขึ้นเริ่มจากงานของ Anderson (1979) และตอมา Anderson and van Wincoop (2003) ไดนําเสนอแบบจําลองใหเปนระบบ มากขึ้น รวมทั้งมีการทดสอบกับขอมูลการคาของประเทศสหรัฐอเมริกากับแคนาดา ไดขอสรุปวา การคา ระหวางสองประเทศนอกจากขึ้นกับอุปสรรคทางการคาระหวางกันแลว ยังขึ้นกับอุปสรรคการคากับประเทศ อื่น ๆ เรียกวา Multilateral resistance ในขณะที่งานวิจัยในอดีตชวงทศวรรษที่ 1970-1980 มักไมมีตัวแปร อธิบายที่แสดงถึงอุปสรรคการคากับประเทศอื่นทําใหผลการประมาณคาเกิดปญหาความเอนเอียง (Bias) สงผล ตอความนาเชื่อถือและการแปรผลเพื่อใชประโยชนเชิงนโยบาย ดังนั้น ผูวิจัยนําเสนอแบบจําลองแรงดึงดูด ระดับสินคาที่พัฒนาจากพื้นฐานเศรษฐศาสตรจุลภาคโดยปรับจากการศึกษาของ Anderson and van Wincoop (2003) และ Grant, Peterson, and Ramniceanu (2015) เริ่มจากการสมมติใหสินคามีความ

38 แตกตางกันตามแหลงผลิตและรสนิยมของผูบริโภค อรรถประโยชนของผูบริโภคประเทศ j จากการบริโภค สินคา k มีความยืดหยุนของการทดแทนคงที่ (Constant Elasticity of Substitution: CES) ดังนี้ Uj k = {∑ �αij k� 1 σk�xij k� σk−1 σk i }σk⁄σk−1 (3-1) เมื่อ Uj k แทนอรรถประโยชนจากสินคา k ของผูบริโภคประเทศ j ที่นําเขาจากประเทศi αij k เปนพารามิเตอร แสดงความพึงพอใจสําหรับสินคา k ที่นําเขาจากประเทศ i xij k แทนปริมาณการนําเขาสินคา k จากประเทศi และ σk คือความยืดหยุนของการทดแทนกันสําหรับสินคา k ทั้งนี้สมการ (3-1) ไดตัดสัญลักษณแทนชวงเวลา ออกกอนเพื่อความงายในการอธิบายแบบจําลอง เมื่อกําหนดรายจายการบริโภค รายจายการซื้อสินคา k จากประเทศ i ของผูบริโภคประเทศ j สามารถเขียนแสดงได ดังนี้ Vij k = pij kxij k = αij k(pij k)1−σkEj k ∏j k1−σk (3-2) โดยที่ pij k คือราคาสินคา k ที่นําเขาจากประเทศ i ในประเทศ j Ej k คือรายจายสําหรับสินคา k ของผูบริโภค ประเทศ j และ ∏j k คือดัชนีราคาสินคา k ในประเทศ j โดยทั่วไป pij k จะมากกวาราคาที่แหลงผลิตสินคาที่ ประเทศ i (ppi k) เนื่องจากมีตนทุนจากการคา (Trade cost) แทนดวย tij k สมมติให pij k เปนสัดสวนกับราคาที่ แหลงผลิตคือ pij k = tij kppi k และนําไปแทนในสมการที่ (3-2) ไดวา Vij k = αij k(tij kppi k)1−σkEj k ∏j k1−σk (3-3) ภายใตเงื่อนไขดุลยภาพของทุกตลาดสินคา ปริมาณสินคา k ที่ผลิตโดยประเทศ iตองเทากับผลรวม ระหวางปริมาณการบริโภคภายในประเทศกับปริมาณการสงออกไปประเทศตาง ๆ หรือกลาวอีกนัยหนึ่งคือ มูลคาการสงออกสินคา k ของประเทศ i แทนดวย Yi k จะเทากับรายจายการบริโภค (ทั้งในและตางประเทศ) สามารถเขียนแสดงได ดังนี้ Yi k = ∑ Vij k j = ∑ αij k(tij kppi k)1−σkEj k ∏j k j 1−σk (3-4) หลังจากนั้นแกสมการ (3-4) เพื่อหาคา (ppi k)1−σk จะไดวา Vij k = αij k(tij k)1−σkEj k Ω ∏j k1−σk (3-5)

39 โดยที่ Ωi k = ∑ αij k(tij k)1−σkEj k ∏j k j 1−σk เมื่อปรับสมการ (3-5) ใหอยูในเทอมของลอการิทึมจะไดรูปแบบสมการทั่วไปของแบบจําลองแรง ดึงดูด ดังนี้ ln�Vij k� = ln(αij k) + (1 − σk) ln�tij k� + ln�Ej k� − ln�Ω � − (1 − σk)ln(∏j k) (3-6) ตนทุนการคา (Trade cost) ถูกกําหนดจากหลายปจจัยที่ทําใหราคาสินคา k ในประเทศนําเขา j มี ราคาแตกตางจากราคาสินคาที่แหลงผลิต โดยทั่วไป สินคาในประเทศนําเขาจะมีราคาสูงกวาในประเทศผูผลิต เพราะมีคาขนสง คาประกัน มาตรการและระเบียบการคาระหวางประเทศ และการบวกกําไรจากการขาย งานวิจัยเชิงประจักษสวนใหญกําหนดใหตนทุนการคาอยูในเทอมของผลรวมของลอการิทึม (Addictive in logarithmic terms) การศึกษาครั้งนี้จะประยุกตแบบจําลองแรงดึงดูดเพื่อประเมินผลเชิงปริมาณของ มาตรการ SPS ตอการสงออกผลไมไทย ตนทุนการคาสําหรับการสงออกผลไมไทยไปประเทศจีนสามารถ จําแนกเปน 3 สวน ประกอบดวย (1) คาขนสงและสวนตางจากการคา (Trade margin) (2) ระยะทางการ ขนสง และ (3) จํานวนมาตรการ SPS ของประเทศจีนตอผลไมไทยแตละชนิด ผลเชิงปริมาณของมาตรการ SPS เปนไปได2 รูปแบบคือ (1) การเพิ่มตนทุนการคา (γ2 k > 0) หากประเทศนําเขาบังคับใชมาตรการ SPS โดยมีวัตถุประสงคเพื่อคุมครองผูผลิตสินคาเกษตรในประเทศโดยกีดกันสินคาจากตางประเทศ โดยเฉพาะ ประเทศกําลังพัฒนาที่อาจมีขอจํากัดเรื่องทุนและเทคโนโลยีอาจไดรับผลกระทบจากมาตรการ SPS หรือ (2) การลดตนทุนการคา (γ2 k < 0) หากประเทศนําเขาใชมาตรการ SPS ที่ชัดเจนเพื่อสรางมาตรฐานเรื่องความ ปลอดภัยอาหารและลดความเสี่ยงจากปญหาสุขอนามัยสรางความเชื่อมั่นใหกับผูบริโภคทําใหมูลคาการคา ขยายตัว ดังนั้น รูปทั่วไปของสมการลดรูป (Reduced-form) ตนทุนการคาสามารถเขียนแสดงได ดังนี้ ln�tij k� = γ0 k + γ1 k ln�Distanceij k� + γ2 kln(nspsij k) (3-7) เมื่อแทนคาสมการ (3-7) ลงในสมการ (3-6) จะไดวา ln�Vij k� = ln(αij k) + (1 − σk)�γ0 k + γ1 k ln�Distanceij k� + γ2 k ln�nspsij k�� + ln�Ej k� − ln�Ωi k� − (1 − σk)ln(∏j k) (3-8) อยางไรก็ดี ตัวแปรรายจายสินคา k ของผูบริโภคประเทศ j (Ej k) ไมสามารถสังเกตไดโดยตรงแต เนื่องจากอรรถประโยชนอยูในรูปแบบ CES ซึ่งมีคุณสมบัติ Homothetic กลาวคือ Ej k จะเพิ่มในสัดสวน เดียวกับรายจายการซื้อสินคา k จากประเทศ i (Vij k) ดังนั้น เราสามารถกําหนดใหรายจายดังกลาวสัมพันธ