รายงานสัมมนาวิชาชีพ สวยกาบ

สวยกาบ

นายธนนันท์ ตนั ใจ
64304060003

รายงานฉบบั นเ้ี ป็นส่วนหนึ่งของรายวชิ า 3400 – 1001 สัมมนาวิชาชีพ
สาขาวิชาบรหิ ารงานคหกรรมศาสตร์ วทิ ยาลัยอาชีวศกึ ษาลำปาง
ภาคเรยี นท่ี 1 ปกี ารศกึ ษา 2565

ก

คำนำ

กรวยดอกไม้หรือที่ชาวล้านนาเรียก “สวยกาบ” เป็นหน่ึงในเครื่องสักการะบูชาของชาวล้านนาท่ีใน
ปัจจุบันน้อยคนนักจะรู้ถึงคุณค่าและความสำคัญ และหากขาดการอนุรักษ์หรือเผยแพร่สวยดอกอาจหายไป
จากวิถีแห่งวัฒนธรรมของคนล้านนา ถึงแม้ว่าสวยดอกจะเป็นเพียงส่วนประกอบเล็กน้อยของพิธีกรรมหรือ
ส่วนหนึ่งของเคร่ืองสักการะบูชา แต่สิ่งน้ีคือเอกลักษณ์ของล้านนาท่ีถ่ายทอดและสั่งสมมาจากภูมิปัญญา
ของ บรรพบรุ ุษทคี่ วรค่าแก่การอนุรกั ษห์ วงแหนและเผยแพรใ่ หเ้ ป็นท่ีแพรห่ ลาย

สวยกาบ เล่มนี้ เป็นส่วนหนึ่งขอวิชชาสัมมนาวิชาชีพ รหัสวิชา30400 – 1001 สัมมนาวิชาชีพ
คหกรรมศาสตร์ ผู้จัดทำได้ศึกษาค้นคว้าในเร่ืองของสวยกาย และศึกษาเนื้อหาที่น่าสนใจ นำมารียบเรียงเป็น
ลำดับขั้นตอน พร้อมวิดีโอเพ่ือให้สามารถเข้าใจได้ง่าย ลักษณะของเอกสารรายงานเล่มน้ีเป็นการรวบรวม
สาระสำคัญของ หลกั กาประดิษฐห์ ลายๆอยา่ ง การเลอื กใชว้ สั ดุ

ขอขอบคุณท่านอาจารย์ฉันทนา หอมขจรผู้ให้คำปรึกษาช้ีแนะและตรวจแก้ไขในรายงานเล่มน้ี
ตลอดจนทำให้รายงานเล่มน้ีสำเร็จลุล่วงไปได้ด้วยดี ผู้จัดทำหวังเป็นอย่างยิ่งว่ารายงานเล่มนี้จะเป็นประโยชน์
แก่ผู้อ่านและผู้ที่มีความสนใจจะศึกษาไม่มากก็น้อย หากรายงานเล่มน้ีมีข้อผิดพลาดประการใดผู้จัดทำต้องขอ
อภัยไว้ ณ ทน่ี ดี้ ้วย

ข

สารบัญ

หนา้

คำนำ .............................................................................................................................................................. ก
สารบัญ ........................................................................................................................................................... ข
บทนำ..............................................................................................................................................................1
บทที่ 1 ความร้เู กย่ี วกับ สวยกาบ....................................................................................................................2

ความเปน็ มา ......................................................................................................................................2
ความสำคัญ .......................................................................................................................................5
ลักษณะของงาน ................................................................................................................................6
หน้าท่ีการใชง้ าน................................................................................................................................6
การเก็บรกั ษา.....................................................................................................................................8
บทที่ 2 ประเภท และ วัสดอุ ุปกรณ์ ................................................................................................................9
ประเภทของสวยกาบ.........................................................................................................................9
วสั ดอุ ปุ กรณ์.................................................................................................................................... 19
บทท่ี 3 เทคนคิ การประดษิ ฐ์........................................................................................................................ 20
องค์ประกอบศลิ ป์ ........................................................................................................................... 20
การเลอื กใชว้ สั ดุอปุ กรณ์ ................................................................................................................. 22
บทท่ี 4 การประดิษฐ์ สวยกาบ .................................................................................................................... 27
ประเภทท่ี 1 สวยกาบทีม่ ีกลีบขนาดใหญ่................................................................................................. 27
ประเภทที่ 2 สวยกาบที่มีกลีบขนาดกลาง................................................................................................ 28
ประเภทท่ี 3 สวยกาบที่มีกลีบขนาดเลก็ .................................................................................................. 37

1

บทนำ

“สวยกาบ” หรือ “กรวยดอกไม้” เกิดจากการใช้ใบตองหรอื กระดาษม้วนขดเป็นกรวย เพ่ือใส่ดอกไม้
ธูป เทียน เพื่อเกิดความเป็นระเบียบเรียบร้อยและสะดวกในการนำไปไหว้หรือ คารวะบูชา ผลการวิจัยไม่
ปรากฏที่มาของสวยดอกแต่สันนิษฐานว่าอาจเกิดจากการหลอมรวมทาง วัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธ์ุต่างๆใน
อดีตท่ีมาอยู่รวมกันในล้านนาทำให้เกิดการถ่ายทอดหรือ แลกเปล่ียนวัฒนธรรมซึ่งกันและกัน และนำไปสู่การ
สร้างเอกลักษณ์ท่ีเกี่ยวกับวิถีแห่งวัฒนธรรม กอปรกับชาวล้านนามีความเลื่อมใสศรัทธาในพุทธศาสนาทำให้มี
ความเช่ือว่าดอกไม้คือของหอมท่ี ใชส้ ำหรบั บูชาเป็นเครอ่ื งแสดงถึงความเคารพสกั การะ จงึ ใชด้ อกไม้เป็นเครือ่ ง
สักการะบูชาแทบทกุ พธิ ีกรรม ทง้ั ในประเพณี 12 เดือนและประเพณีคร้งั คราวเชน่ การทำบุญ การนิมนต์พระ
การเลย้ี งผี หรอื งานศพ โดยเฉพาะงานศพมกี ารระบุถึงการใช้สวยดอกว่า ผูต้ ายจะต้องพนมมอื และถือสวยดอก
ไว้เพ่ือนำดอกไม้ไปไหว้พระเกศแก้วจุฬามณีบนสรวงสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ สวยดอกจึงต้องทำอย่าง ประณีต
บรรจงเพราะชาวล้านนามคี วามเชือ่ ว่าสิ่งของที่นำไปเปน็ เครื่องสักการะบูชาจะต้องทำอยา่ ง ประณีตงดงาม

“สวย” ตามความหมายของสารานุกรมวัฒนธรรมไทยภาคเหนือ พ.ศ.2542 ได้ให้ ความหมายไว้ว่า
กรวยที่ทำข้ึนหรือขดขึ้นจากใบไม้ อาจจะเป็นใบกล้วย ใบพลวง ใบโกสน ใบพลู หรือกาบหมาก ซึ่งจัดเป็น
ส่ิงของหรือบรรจุภัณฑ์อย่างงา่ ยๆ ทีส่ ามารถปรับใช้ได้อย่างไมจ่ ำกดั เพ่ือ ความเหมาะสมกับการนำไปใชง้ าน

“กาบ” ตามความหมายของสารานุกรมวฒั นธรรมไทยภาคเหนือ พ.ศ.2542 ความหมายไวว้ ่า เปลอื ก
ห้มุ ช้ันนอกของผลหรือดอกและของตันไม้บางชนิด ลอกออกไดเ้ ป็นชัน้ ๆ เช่น กาบกลว้ ย

“สวยกาบ” คือกรวยใส่ดอกไม้ต่างๆบรรจุลงในใบตองที่ม้วนเป็นกรวยและตกแต่งขอบด้วยกลีบ
ใบตองทพี่ ับเป็นแบบต่างๆตามความเชื่อหรือตามท่ีผู้ประดิษฐ์คิดค้นต้ังช่อื ข้ึนมา เพ่ือใช้เป็นเครื่องสักการะบูชา
ในประเพณหี รือพิธกี รรมต่างๆของล้านนา

สวยกาบมีรูปแบบ 31 รูปแบบ สวยกาบสามารถแบง่ ประเภทได้ 3 ประเภทตามลักษณะของ กาบสวย(กลบี )

ประเภทที่ 1 สวยกาบทม่ี ีกลบี ขนาดใหญ่

ประเภทท่ี 2 สวยกาบท่ีมีกลบี ขนาดกลาง

ประเภทที่ 3 สวยกาบทม่ี ีกลีบขนาดเล็ก

2

บทที่ 1

ความรเู้ ก่ียวกับ สวยกาบ

1.1 ความเป็นมา

สวยดอกน้ันมีที่มาอย่างไรไม่เป็นท่ีปรากฏ แต่พบเห็นการใช้มีเฉพาะในพิธีกรรมของชาวล้านนามา
ช้านาน จนกลายเป็นเอกลักษณ์เฉพาะของชาวลา้ นนาซึ่งเกิดจากความคิดท่ีนำมาผสมผสานในหลายวัฒนธรรม
เน่ืองจากล้านนาในอดีตมีศิลปะที่เจริญควบคู่กับศิลปะสุโขทัยและอยุธยา งานศิลปะล้านนาจึงมีปรากฏอยู่
มากมายทั้งในด้านสถาปัตยกรรม ประติมากรรม จิตรกรรมและศิลปกรรมอ่ืน ๆ ศิลปะล้านนาจึงเป็นสิ่งท่ี
สะทอ้ นคุณคา่ ทางประวัตศิ าสตรแ์ ละบ่งบอกเรื่องราวและวัฒนธรรมในอดีตไดเ้ ปน็ อยา่ งดี

ในการประกอบพิธีกรรมทางศาสนาสิ่งสำคัญทีใ่ ช้ในการประกอบพิธกี รรมทุกประเพณจี ะใช้ดอกไมเ้ ป็น
เคร่ืองสักการะบูชาเพื่อคาราวะบูชา อาจารย์มานพ มานะแซม เขียนไว้ในวารสารร่มพยอม ปีท่ี 13 ฉบับที่ 1
มกราคม – มิถุนายน 2554 หน้า 40 ว่า เน่ืองจากมีความเช่ือที่เล่าสืบต่อมาว่าในตำนานสมัยพุทธกาล
พุทธศาสนิกชนจะบูชาพระรัตนตรัยด้วยดอกไม้และธูปเทียนแยกกัน แต่ได้มารวมกันเมื่อพระพุทธองค์ทรง
เทศน์มหาเวสสันดร ณ กรุงกบิลพัสด์ุ ซึ่งในคร้ังนั้นได้มีการถวายดอกไม้ถึง 7 วัน 7 คืน พระพุทธองค์ตรัสว่า
“มหาชนทั้งหลายท่ีบูชาพระรัตนตรัยด้วยดอกไม้ ธูปเทียน ด้วยเจตนาบริสุทธ์ิ เม่ือตายไปแล้วจะเกิดบนสรวง
สวรรค์มีรูปร่างสวยงามสะอาดเหมือนที่เกิดข้ึนเองตามธรรมชาติ เมื่อนำสิ่งดีๆมาบูชาก็จะเกิดเป็นอานิสงส์ท่ีดี
ต่อไปในภายภาคหน้า ดังน้ันชาวล้านนาจึงนิยมนำดอกไม้ไปถวายแด่พระภิกษุสงฆ์ หรือประกอบในพิธีกรรม
ต่างๆ นอกจากชาวล้านนายังมีประเทศเพ่ือนบ้านใกล้เคียงท่ีใช้ดอกไม้แสดงความเคารพคือประเทศพม่า ที่ใช้
ดอกไม้ในพิธี “ก่ันตอ” กั่นตอเป็นภาษาพม่าหมายถึงการแสดงความเคารพยำเกรงผู้ใหญ่และการขอขมาโดย
นำข้าวตอกดอกไม้ไปขอขมาคาราวะผู้ใหญ่เพื่อความกตัญญู ในประเพณี 12 เดือนของล้านนาเกือบทุก
พิธีกรรมจะใช้สวยดอกแทบท้ังส้ิน สาเหตุเพราะชาวล้านนาเช่ือวา่ ดอกไม้ท่ีมีกล่ินหอมหากถวายให้เทพยดาจะ
นำมาซ่ึงความร่มเย็นจึงนำดอกไม้มาห่อในใบตอง เพ่ืออยู่ทนทานและการใช้สวยดอกจะมีวธิ ีท่ีคลา้ ยกันคือใสใ่ น
พานเคร่อื งสักการะ แต่มีบางพิธที ี่ใช้สวยดอกในลักษณะอนื่ เช่นพิธีสู่ขวัญควายจะใช้สวยดอกผกู ติดเขาควายทั้ง
2 ข้างเป็นการเรียกขวญั และสำนึกในบุญคณุ ของควายท่ใี ช้ในการไถนาซ่งึ บางครง้ั อาจมีการลงโทษ ดงั นน้ั เมื่อ
เสรจ็ ภารกจิ ไถนาจงึ ทำพิธีขอขมาและปลอบขวญั ควาย

จากการสัมภาษณ์อาจารย์จินดา กฤษะเศรณี อดีตอาจารย์ผู้สอนวิชาคหกรรมศาสตร์ได้ให้ ความเห็น
ว่า“สวยดอก”หรือ “กรวยดอกไม้” เกิดจากการใช้ใบตองหรือกระดาษม้วนขดเป็นทรง เรียวแหลมบรรจุ
ดอกไม้ข้างในและดอกไม้ที่ใส่จะเป็นดอกไม้ที่เลือกสรรแล้วว่าเป็นดอกไม้ท่ีดีที่สุด สวย หอมหรือมีชื่อที่เป็น
มงคลเพราะมีความเช่ือว่าดอกไมท้ ่ีนำไปบูชาสิ่งศักด์ิสิทธ์จะต้องเป็น ดอกไม้ท่ีดีท่ีสดุ สวยดอกไม้ของภาคเหนือ
มักใช้ในพิธกี รรมต่างๆโดยใช้เปน็ เคร่ืองสักการะบูชาใน เกือบทกุ ประเพณี แต่ในภาคกลางกรวยดอกไมจ้ ะใชใ้ น
ประเพณไี หวค้ รู โดยใสด่ อกไม้ใบไม้ที่มี ความหมายมงคลตา่ งๆและธปู เทียนเพอื่ กราบไหว้บูชาแสดงถงึ ความคา
ราวะครู อาจารย์ กรวย ดอกไม้และสวยดอกไม้จึงมีความหมายที่คล้ายกันคือใช้ในการแสดงความเคารพ
คาราวะและการ บชู า

3

จากการสัมภาษณ์ อาจารย์วิโรจน์ อินทนนท์ อาจารย์สาขาวิชา ศาสนา และปรัชญา คณะ
มนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ได้ให้ความเห็นว่า สวยดอกนั้นมีที่มาอย่างไรไม่ปรากฏทราบ แต่ว่ามีมา
ช้านาน ในอดีตการทำสวยดอกจะทำเป็นกลมุ่ โดยมีผู้สูงอายุเป็นผู้สอน นิยมทำในเทศกาล หรอื งานบุญโดยทำ
ร่วมกันเพ่ือเป็นไทยทานถวายให้วัด ในขณะทำจะคิดค้นรูปแบบใหม่แลกเปล่ียน กัน ทำให้เกิดการสันนิษฐาน
วา่ สวยดอกอาจเกิดจากการนำดอกไม้มาใสร่ วมกันในวัสดุที่หาได้ใน ท้องถนิ่ เช่น ใบไม้ ใบตอง หรือกระดาษแต่
ใบตองจะเป็นส่ิงท่ีหาได้ง่ายเหมาะสมกับพิธีกรรมซ่ึง เลียนแบบมาจากเครื่องสกั การะในพิธกี รรมของพราหมณ์
เชน่ บายศรี เป็นตน้

อาจารย์ บุญรัตน์ สดใส ผู้เชี่ยวชาญด้านวัฒนธรรม อาจารย์คณะครุศาสตร์ มหาวิทยาลัย ราชภัฏ
เชียงใหม่ ได้สนั นษิ ฐานวา่ สวยดอกอาจเกิดจากอดีตของกลุ่มชนลา้ นนาท่มี าอยรู่ วมกันหลาย กลุ่มทำให้เกิดการ
แลกเปล่ียนวัฒนธรรมของกลุ่มเช่น ชาวมอญ หรือเม็งท่ีรวมกลุ่มกันกับชาว ล้านนา มีประเพณีคล้ายกันทำให้
เกิดการผสมผสานแลกเปล่ียนประเพณีซึ่งกันและกัน ดังน้ันการใช้ เครื่องสักการะบูชาที่คล้ายกันจึงเป็นส่วน
หน่ึงของที่มาในการใช้สวยดอก ดังเช่นในพิธีการไหว้ผี ของชาวมอญพบว่ามีการใช้สวยดอกเป็นเคร่ือง
สกั การะบชู าในการประกอบพิธกี รรม

นายสมนึก บุญทา ผู้เชี่ยวชาญด้านวัฒนธรรมและผู้ชำนาญการ ประดิษฐ์งานใบตองล้านนา ได้กล่าว
สนับสนุนถึงการผสมผสานทางวัฒนธรรมอีกว่า นอกจากชนชาติมอญแล้ว กลุ่มชาติพันธ์ุ ต่างๆไม่ว่าจะเป็นไท
ใหญ่ ลาวหรือชาวไทยภูเขาต่างๆล้วนเกิดการผสมผสานทางวัฒนธรรมการใช้ เคร่ืองสักการะบูชาในพิธีกรรม
ต่างๆจึงมีลักษณะคล้ายกัน ดังน้ันจึงพบเห็นการใช้สวยดอกใน พิธีกรรมของชนชาติไทใหญ่ ควัก กระทงหรือ
บายศรีบายในชนชาติไทย ลาว และลา้ นนา

นอกจากน้ีอาจารย์จักรพันธ์ ชัยแปง ผู้เช่ียวชาญด้านวัฒนธรรม ได้ให้สัมภาษณ์ว่าสวยดอก ในอดีต
ดดั แปลงมาจากความเคยชินในการใช้ใบไม้ห่อสิ่งของท่ีชาวบ้านหาได้จากในป่าเช่น พืช ผัก โดยใช้ใบไม้ท่ีหาได้
นำมาม้วนเป็นกรวย และห่อปิดด้านบน กลัดด้วยไม้กลัด ดังนั้นการหาวัสดุ ธรรมชาติ เช่นใบไม้ ใบตอง ใส่
ดอกไม้จึงอาจเป็นจุดเร่ิมต้นในการทำสวยดอกเพ่ือใส่ดอกไม้บูชา พระหรือใช้ในพิธีกรรม ซ่ึงเดิมอาจมีเฉพาะ
การม้วนกรวยธรรมดา แต่ต่อมามีการพัฒนาตกแต่ง เพ่ิมเติมเพ่ือความประณีต สวยงามจนกลายเป็น
เอกลักษณ์ของล้านนาดงั เชน่ ในปัจจบุ นั

พระเธียรชัย ใบศรี ผู้เชี่ยวชาญด้านวัฒนธรรม วัดล่ามช้าง อำเภอเมืองจังหวัดเชียงใหม่ ได้ กล่าวว่า
เนื่องจากสวยดอกใช้ในการประกอบพิธีกรรมดังน้ันดอกไม้ท่ีใส่ในสวยดอกต้องอยู่ทน การ ใช้ใบตองเป็นส่ิงที่
ห่อหุ้มจึงสามารถเก็บความชุ่มชื่นทำให้ดอกไม้สดและสามารถทำไว้ได้ล่วงหน้า สะดวกในการใช้งาน สวยดอก
จงึ เปน็ หนง่ึ ในภมู ปิ ญั ญาของงานใบตองทไ่ี ดร้ บั ความนิยมสืบทอดมา จนถึงปัจจุบนั

จากการสัมภาษณ์ อาจารย์ดสุ ติ ชวชาติ ผเู้ ช่ียวชาญด้านวฒั นธรรม เพชรราชภัฎเพชรล้านนา ได้กล่าว
ว่า สวยดอกเกิดจากความศรัทธาการใช้สวยดอกเป็นเครื่องสักการะบูชาหรือเครื่องพลีกรรม จ กำหนดการใช้
สวยดอกใส่ในขันต้งั หรอื พาน ซ่ึงการม้วนหรอื ขดสวยดอกคาดว่าคงจะมาจากการ ม้วนหรือขดสวยพลู ส่วนการ

4

ใส่ดอกไม้ในสวยดอกก็เพื่อเป็นเคร่ืองบูชา ซึ่งสิ่งเหล่านี้ได้สืบทอดกัน มาช้านานไม่มีที่มาและบันทึกไว้เป็น
หลกั ฐาน

พระปลัดจรญั จารุวณโุ ณ ผ้เู ชี่ยวชาญด้านวัฒนธรรม และผเู้ ช่ยี วชาญดา้ นเครื่องพลกี รรม แบบล้านนา
และรองเจ้าอาวาสวัดเชียงมั่น จงั หวัดเชียงใหม่ ได้ให้สัมภาษณ์ถึงสวยดอกว่าสืบเน่ือง จากการใช้ดอกไม้ไปไหว้
พระพุทธเจา้ ดอกไมท้ ่ีใช้ตอ้ งเป็นดอกไม้หอมทสี่ ดู ดมแลว้ สดชนื่ เพื่อ ความเป็นสริ ิมงคล ดังนน้ั การใช้ส่ิงห่อหุ้มก็
ต้องสวยงาม เพ่ือใส่ดอกไม้อย่างมีระเบียบ ประกอบกับ ชาวล้านนามีการห่อเคร่ืองบูชาท่ีทำจากใบตอง
มากมายทั้งการห่อเหมี้ยง บุหรี่ หรือ ควักหมาก ล้วน แล้วแต่ทำจากใบตอง ดังน้ันจึงสันนิษฐานว่าการทำสวย
ดอกจะใช้ใบตองพับและตกแต่งขอบด้วย การพับกลีบหรือกาบให้สวยงามตามปีนักษัตรของล้านนา เพื่อนำไป
บูชาพระพทุ ธเจ้าสร้างความ เป็นสิริมงคลให้กับตนเองสอดคล้องกบั อาจารย์ สุทธพิ งค์ พัฒนวิบูลย์ ทว่ี ่าการพับ
กลีบสวยดอกคาด วา่ อาจมกี ารตั้งช่ือกลีบท่พี ับตามปนี กั ษตั รทตี่ นเองเกดิ

พระอธกิ าร อานนท์ วสิ ุทโธ ผเู้ ชี่ยวชาญด้านวัฒนธรรม ประธานศูนย์พทุ ธศาสนาวนั อาทิตย์ และ เจ้า
อาวาสวัดล่ามช้าง จังหวัดเชียงใหม่ ได้ให้ความเห็นของที่มาของสวยดอกว่า สวย ดอกเกิดจากความต้ังใจของ
คนล้านนา เพราะในอดีตสมัยพระเจ้ากือนา ล้านนา ได้ติดต่อกับประเทศ เพ่ือนบ้านต่างๆ ท้ังกรุงสุโขทัย กรุง
ศรีอยุธยา เขมร และลังกา จึงคิดว่าการใช้เครื่องสกั การะบูชา เป็นเครือ่ งแสดงความเคารพบชู าและเป็นเครื่อง
พลีกรรมจึงนำมาใช้ในล้านนาและสร้างเป็น เอกลักษณ์ของตนหาท่ีใดเสมอเหมือนซึ่งสวยดอกจะพบเฉพาะใน
จังหวัดภาคเหนือ เทา่ นั้น

จากการสัมภาษณ์ อาจารย์โอภาส ยาคำมี อาจารย์พิเศษสอนจัดดอกไม้ สาขาวิชาบ้าน และชุมชน
คณะมนษุ ยศาสตร์ มหาวิทยาลยั เชียงใหม่ ได้ให้แนวคดิ ถึงที่มาของสวยดอกว่า ชาว ล้านนามีนสิ ยั อ่อนโยนและ
นับถือพุทธศาสนา การนำดอกไม้ไปถวายพระได้ทำสืบทอดกันมาอย่าง ยาวนานโดยใช้ดอกไม้ผูกติดกับธูป
เทียน จึงมีการคาดเดาว่าเพ่ือความสะดวกและความสวยงามการ ใส่ดอกไม้ในกรวยจึงง่ายต่อการถือหรือนำไป
วัด ในอดีตอาจมีการม้วนสวยธรรมดาไม่ตกแต่ง มากมายนัก แต่พอเร่ิมมีงานบุญมากขึ้นมีกลุ่มชาวบ้านมา
ชุมนุมมากข้ึน จึงคิดประดิษฐ์สวยดอกให้มี ความงดงามโดยการเย็บกาบท่ีเลียนแบบมาจากธรรมชาติ เช่น
ดอกไม้ หรือ สัตว์ หรืออาจนำมาจาก รูปแบบกระทงจากภาคกลางทำให้สวยดอกมีความหลากหลายรูปแบบ
และได้สืบทอดจากหมู่บ้าน หน่ึงสู่หมู่บ้านหน่ึงในการทำงานบุญต่างๆทำให้สวยดอกกลายเป็นหนึ่งในเครื่อง
สักการะบูชาของ ล้านนาตราบจนปจั จบุ นั

5

1.2 ความสำคัญ

สวยกาบเกิดจากเจตนาและความคิดของแต่ละบุคคลท่ี ทำขึ้นเพื่อบูชาส่ิง ศักดิ์สิทธ์ิท่ีตนเองเคารพ
เล่ือมใส ทำใหเ้ กิดศาสนสถานและศาสนวตั ถมุ ากมาย เน่ืองจากความ ศรัทธาและเส่ือมใสในพุทธศาสนา ทำให้
มนุษย์คิดประดิษฐ์และสรรหาเครื่องสักการะท่ีแตกต่างกัน ไป เช่น เมื่อไปวัดต้อง นำดอกไม้ ธูป เทียนไป
สกั การะ ดังที่ปรากฏในตำนานพุทธประวัติว่า มหาชน จำนวนมากมีดอกไม้และของหอมในมือไปส่เู ชตวันมหา
วิหารเพื่อบูชาพระศาสดาที่ ประทับของพระพุทธเจ้าที่เรียกว่า “คันธกุฏี” หมายถึงกระท่อมหอม เน่ืองจาก
ประชาชนนำเอา ดอกไม้หอมไปบูชาพระพุทธเจ้าเพราะคิดว่า หากทำแล้วจะเกิดบุญกศุ ลทำใหโ้ ชคดีมีความสุข
ความ เจริญในภายหน้าพุทธศาสนิกชนบางกลุ่มก่อนที่จะมีศรัทธาเล่ือมใสกับคำสอนของพระพุทธเจ้า อาจ
เคารพ เลอ่ื มใสในศาสนาอื่นมาก่อน เชน่ ศาสนาพราหมณ์ และเมื่อเข้ามานับถือพระพทุ ธศาสนาจงึ นำเอา ส่ิงท่ี
เคารพติดมาด้วย ทำใหเ้ ครือ่ งสักการะมีทงั้ ในศาสนาเดิมและผสมผสานจนเกิดเป็นประเพณี พิธีกรรม ประเพณี
ต่าง ๆ ที่ยึดถือในล้านนา จึงมีท้ังพุทธ และ พราหมณ์ ควบคู่กันไปตราบจน ปัจจุบัน (มณี พ ยอมยงค์ ,
2538:4 – 5 ) มณี พยอมยงค์ ไดเ้ ขยี นไว้ในหนังสือประเพณีสบิ สองเดอื นล้านนาไทยว่าเคร่ืองสกั การะบูชาใน
ประเพณีหรือพิธีกรรมส่วนใหญ่ของล้านนาจะใช้สวยดอกไม้แทบ ท้ังส้ิน ดังประเพณีต่างๆเช่น เครื่อง
สักการะบูชาในประเพณีศพ ในพิธีกรรมเจ้าภาพจะต้องเตรียม ขันดอกไม้ สวยกาบ พานใส่ดอกไม้ โดย แบ่ง
ออกเป็น 3 ส่วน คือ พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ ให้ญาติผู้ตายกราบขอขมาพระรัตนครัยและ ขอขมาผู้ตาย
จากน้ันมีพิธีการด้านทำศพ โดยผู้เท้าผูกคอด้วยเชือกเพื่อไม่ให้อวัยวะส่วนใดหลุดออก จากกันก่อนนำไปเผา
และจะรวบแขนผู้ตายพนมมือแล้วใช้สวยดอกใส่ไว้ในมือคนตายเพ่ือใช้สวย ดอกไหว้พระเกษแก้วจุฬามณีตาม
คติความเช่ือของชาวพุทธในล้านนาว่า หากผู้ตายทำความดีในขณะที่ยังมีชีวิตอยู่จิต วิญญาณจะได้ไปเกิดใน
สรวงสวรรค์ชัน้ ดาวดึงส์ เป็นท่ีประดิษฐานพระเกษแก้วจฬุ ามณีคือพระเกศา ของพระพุทธเจ้าท่ี ฆติกาพรหมมา
รับเอาตอนท่ีพระองค์ตัดโมลี แล้วเอาเกศาขว้างไปในอากาศตอน ท่ีทรงออกบวช ณ ฝั่งแม่น้าอโนมานที ชาว
พุทธท้ังหลายจึงเช่ือว่าพระเกษแก้วจุฬามณี ประดิษฐาน อยู่บนสวรรค์ช้ันดาวดึงส์ เป็นท่ีเคารพแห่งทวยเทพ
ทั้งหลายดอกไม้ที่ใช้ในงานศพอื่น ๆ ได้แก่ ต้นดอก สวยกาบ ที่ประดับบนโลงศพอย่างสวยงามเพื่อแสดงถึง
ความดีของผู้ตายจึงนำดอกไม้มาสักการะบูชา และมีความเชื่อตามคติทางพุทธศาสนาว่าในครั้งท่ี ถวายพระ
เพลิงพระศพของพระพุทธเจ้าน้ัน มีดอกไม้หอมเป็นเครื่องสักการะมากมาย แม้แต่เทพเจ้า ก็โปรยด้วยดอกไม้
ทิพย์ลงมาไม่ขาดสาย จึงยดึ ถือมาเป็นประเพณีโดยตลอด นอกจากดอกไม้แล้วเคร่อื งสักการะบูชาในงานศพจะ
เกี่ยวเนื่องกับพิธีกรรมต่าง ๆ อาทิ ตุง เหล็ก ตุงทอง ,ตุงสามหาง ฝ้ายจูง และอ่ืน ๆ อีกมากมายท่ีใช้ในการ
นำพาผู้ตายไปส่สู รวงสวรรค์ตาม ความเชือ่ ของขนมธรรมเนยี มประเพณี

6

1.3 ลกั ษณะของงาน

“สวย” ตามความหมายของสารานุกรมวัฒนธรรมไทยภาคเหนือ พ.ศ.2542 ได้ให้ ความหมายไว้ว่า
กรวยที่ทำขึ้นหรือขดข้ึนจากใบไม้ อาจจะเป็นใบกล้วย ใบพลวง ใบโกสน ใบพลู หรือกาบหมาก ซึ่งจัดเป็น
สงิ่ ของหรือบรรจภุ ัณฑ์อยา่ งง่ายๆ ท่ีสามารถปรับใชไ้ ดอ้ ย่างไมจ่ ำกัดเพื่อ ความเหมาะสมกับการนำไปใช้งาน

“กาบ” ตามความหมายของสารานกุ รมวัฒนธรรมไทยภาคเหนือ พ.ศ.2542 ความหมายไว้ว่า เปลือก
หมุ้ ชน้ั นอกของผลหรอื ดอกและของตันไมบ้ างชนิด ลอกออกได้เป็นช้ัน ๆ เชน่ กาบกล้วย

“สวยกาบ” คือกรวยใส่ดอกไม้ต่างๆบรรจุลงในใบตองท่ีม้วนเป็นกรวยและตกแต่งขอบด้วยกลีบ
ใบตองที่พับเป็นแบบต่างๆตามความเช่ือหรือตามท่ีผู้ประดษิ ฐ์คิดค้นต้ังช่ือข้ึนมา เพ่ือใช้เป็นเคร่อื งสักการะบูชา
ในประเพณหี รอื พธิ ีกรรมตา่ งๆของลา้ นนา

1.4 หนา้ ที่การใชง้ าน

สวยกาบ เป็นเคร่ืองสักการะล้านนาชนิดหน่ึงทใ่ี ช้ในการประกอบพิธีทางพระพทุ ธศาสนา ใช้เป็นเครือ่ ง
ประกอบเครื่องไทยธรรม คัวตาน กัณเทศน์ ในวิถีชีวิตตามประเพณีล้านนา ในประเพณี 12 เดือนของล้านนา
เกือบทุกพิธีกรรมจะใช้สวยกาบแทบทั้งส้ิน สาเหตุเพราะ ชาวล้านนาเช่ือว่าดอกไม้ท่ีมีกลิ่นหอมหากถวายให้
เทพยดาจะนำมาซ่ึงความร่มเย็นจึงนำดอกไม้มา ห่อในใบตอง เพ่ืออยู่ทนทานและการใช้สวยดอกจะมีวิธีท่ี
คลา้ ยกนั คือใสใ่ นพานเครอ่ื งสกั การะ โดยจะนำไปใชง้ านแตกตา่ งกันตามวาระโอกาสดังน้ี

สวยกาบท่ีใช้ในประเพณีใน 12 เดือน ของล้านนาจะเกิดขึ้นจากจารีตประเพณีและการนับถือทาง
ศาสนา ดังนน้ั ชาวล้านนา จะกหนดชดั ลงไปว่าในรอบปีจะมีประเพณีใดบ้างซึ่งจดั แบง่ ได้ดงั นี้

ประเพณีเดือนเจ็ดเหนือ ประเพณีปีใหม่ หรือ สงกรานต์ ชาวบ้านจะนำสวยกาบไปใส่ขันแก้วทั้งสาม
ใส่ขันศีล ใส่ของที่จะถวายพระ โดย ชาวล้านนาถือว่าเป็นการเปล่ียนศักราชใหม่ เร่ิม นับต้ังแต่วันที่ 15
เมษายน แต่วันท่ี 13 เมษายนชาวล้านนาไทยถือว่าเป็นวันสังขานต์ล่อง เป็นวันทำความสะอาดบ้านเรือนเพื่อ
ขบั ไล่ ตัว สังขานต์ ที่คนโบราณว่ามีรูปลักษณะเป็นคนแก่ผมรุงรัง มี 2 ตัว คือ ตัวผู้กับตัวเมีย ตัวสังขานต์ ทั้ง
2 มีหน้าที่รับขยะมูลฝอย รวมท้ังเสนียดท่ีปัดทิ้ง ตกบ่ายจะทำ การซักผ้าและทำความสะอาดร่างกายและเอา
ส่ิงเลวร้ายออกจากตัวเองและที่อยู่อาศัย ชีวิตจะได้ รุ่งเรืองมีสง่าราศี วันที่ 14 เมษายน เป็นวันเนา แต่ทาง
ลา้ นนาไทยเรยี กวนั เน่า ไม่ควรทำบาป หรอื พูดไม่เพราะ และจะมีการขนทรายเข้าวัด เพราะชว่ ยวดั และทำให้
วดั สะอาดเข้าไปบำเพญ็ บญุ นอกจากขนทรายเข้าวัดแล้วยังทำอาหารและขนมไปถวายวัด

ประเพณีเดือนแปดเป็ง ชาวลำปางจะนิยมนำสวยกาบดอกไม้หอม น้ำส้มป่อยไปนมัสการพระธาตุ
เจดีย์ต่างๆที่ เป็นปูชนียสถานคู่บ้าน เช่น พระธาตุลำปางหลวง พระธาตุดอนเต้า เป็นต้น ประชาชนจะไป
นมัสการเวียนเทยี นรอบพระเจดีย์

7

ประเพณีเดือนเก้าเหนือ เดือนเก้าเหนือเป็นเดือนแห่งฤดูกาลทำการเกษตรเตรียมพ้ืนท่ีในการ
เพาะปลูกข้าว ดังน้ัน จะทำพิธีสู่ขวัญควาย โดยจะนำสวยกาบมัดติดเข้าควายท้ังสอง มีอาหาร น้ำ บายศรี
นมแมว แล้วกลา่ วคำเรียกขวัญควายเพ่อื เปน็ การตอบแทนคุณของควาย และเรยี กขวญั กำลงั ใจแก่เกษตรกร

ประเพณีเดือนสิบเหนือ เดือนสิบของล้านนา ตรงกับช่วงเข้าพรรษา ชาวลำปางจะเตรียมสวยกาบ
อาหารเครอื่ งไทยทานไปถวายพระในวนั อาสาฬหบชู า การตานขันขา้ ว ทำบญุ อุทศิ ใหผ้ ทู้ ลี่ ว่ งลบั

ประเพณเี ดือนสิบเอด็ เหนือ ในช่วงเข้าพรรษา พระสงฆ์จะไปชุมชมกนั ที่วดั ตา่ งๆโดยจะเวียนไปตามวัด
ในตำบลเพ่ือสวดปาฏิโมก หรือท่ีชาวลำปางเรียก ลงโบสถ์ ศรัทธาชาวบ้านจะเตรียม สวยกาบเพ่ือให้พระสงฆ์
นำไปลงโบสถ์ ชาวลำปางเชื่อว่าสวยกาบท่ีผ่านการลงโบสถ์แล้วเป็นสวยกาบที่ศักดิ์สิทธน์ิ ำไปแช่น้ำอาบจะเกิด
ความเป็นศริมงคล

ประเพณีเดือนสิบสอง เดือนนี้จะทำบุญอุทิศให้กับผู้ตายโดยทำข้าวปลาอาหารใส่ในก๋วยหรือชะลอม
แล้วนำสวยกาบและยอดปัจจัยปักด้านบนตามจำนวนบรรพบุรุษ ไปถวายวัดเพื่อทำบุญให้กับผู้ล่วงลับเรยี กว่า
ตานเปรตพลี

ประเพณีเดือนเจ๋ียงหรือเดือนเก๋ียง เดือนนี้จะนิยมทำบุญสลากภัตหรือล้านนาไทยเรียก “ก๋ินก๋วย
สลาก” ชาวบ้านจะสานกระชุหรือก๋วย เพ่ือใส่ของทำบุญและนำไปถวายวัด เสียบสวยกาบด้านบน ก๋วยท่ีทำมี
ลักษณะคล้าย เท้าช้างจึงเรียกก๋วยต๋ีนจ้าง หรือก๋วยหลวง หรอื กระชขุ นาดใหญ่ใส่ของได้มากมายและทำต้นคา
ปกั ยอดปจั จยั ทำสำหรับทำบุญใหญ่

ประเพณีเดือนยี่เหนือ เดือนน้ีเป็นเดือนสิบสองเป็นการต้อนรับฤดูกาลใหม่ เม่ือวันยี่เป็งมาถึงชาวบ้าน
จะเตรียม สวยกาบไปใส่ขันแก้วท้ังสาม ใส่ขันศีล ของไปทำบุญท่ีวัดและทำกระทงเพ่ือใช้ลอยในเทศกาลลอย
กระทงซึ่งใช้ต้นกล้วยเป็นฐานรองพ้ืน แล้วเย็บใบตองเป็นรูปดอกบัวไว้ด้านบน การลอยกระทงสืบประเพณีมา
จากกรงุ สุโขทัยจากทา้ วศรี จฬุ าลกั ษณแ์ ละทำสืบมาจนปัจจบุ ัน

ประเพณีเดือนสามเหนือ เดอื นนีจ้ ะเป็นฤดูกาลแห่งการเตรยี มการเก็บเกี่ยว ชาวบา้ นเร่ิมเก็บเกีย่ วข้าว
จากทุ่งนาแล้ว นำมาตีขา้ ว และเก็บไวใ้ นยงุ้ ฉาง

ประเพณีเดือนส่ีเหนือ เป็นเดือนท่ีชาวบ้านมีพิธีถวายสวยกาบมัดติดกับฟืนพระพุทธรูป หรือชาว
ลำปางเรียกว่า ตานหลัวพระเจ้าเพื่อแก้หนาวเพราะเดือนส่ีเริ่มมีอากาศที่หนาวเย็น ซึ่งเม่ือชาวนาเก็บเกย่ี วข้าว
แล้วก็จะนำข้าว ที่เกิดจากผลผลิตของตนเองถวายแด่พระภกิ ษสุ งฆ์ จึงเกิดประเพณตี านข้าวล้นบาตรโดยจะนำ
ข้าวสานมาเทรวมกันในบาตรแล้วใชส้ วยกาบปักดา้ นบน แล้วถวายเปน็ สังฆบูชา

ประเพณเี ดือนห้าเหนือ เดือนนีจ้ ะมปี ระเพณีปอยหลวงและการตง้ั ธรรมหลวง สวยกาบจะใชป้ ระกอบ
เครือ่ งไทยทาน ใชป้ ระกอบเครือ่ งสักการะล้านนา เครอ่ื งหลวง เพื่อถวายเป็นพุทธบูชา

ประเพณีเดือนหกเหนือ เดือนหก ชาวลำปางจะนิยมนำสวยกาบดอกไม้หอม น้ำส้มป่อยไปนมัสการ
รอบพระพทุ ธบาทวัดพระธาตุลำปางหลวง ประชาชนจะไปนมัสการเวียนเทียนรอบพระเจดยี ์

8

1.5 การเก็บรักษา

การดูแลรักษาสวยกาบประดิษฐ์ท่ีทำเสร็จเรียบร้อยแล้วจะมีวิธีการดูแลรักษาให้ชิ้นงานอยู่ได้นานขึ้น
นิยมนำชิ้นงานไปแช่นำอย่างน้อย ๓ ชั่วโมง หรือ ๑ คืน แล้วนำมาวางในภาชนะคลุมด้วยผ้าชุบนำหมาดๆ
ช้นิ งานจะอยู่ได้นานข้ึน ๓-๕ วัน แต่หากต้องการใช้งานให้นานขึ้น ต้องใช้ผ้าชุบน้ำคลุมช้ินงานให้มิดชิด ครอบ
ถุงพลาสติกรัดปากถุงและเก็บไว้ในตู้เย็น อายุใช้งานของสวยกาบประมาณ 7 วัน การเก็บรักษาที่อุณหภูมิต่ำ
สามารถยืดอายุการใช้งานโดยรวมได้ดีท่ีสุด การฉีดพ่นน้ำมันมะกอกช่วยยืดอายุการใช้งานที่อุณหภูมิห้องได้
นานทส่ี ดุ

9

บทที่ 2
ประเภท และ วสั ดอุ ปุ กรณ์

1. ประเภทของสวยกาบ

สวยกาบสามารถแบ่งประเภทได้ 3 ประเภทตามลักษณะของ กาบสวย (กลีบ)
ประเภทท่ี 1 สวยกาบทมี่ กี ลีบขนาดใหญ่

สวยกาบทม่ี กี ลีบขนาดใหญ่ ฉีกใบตองเพื่อทำกลบี ขนาด 3.5 นวิ้ ฉกี ใบตองทำกรวย ขนาด 6 นิ้ว
โดยมีสวยกาบกลีบตา่ งๆดังน้ี

1. สวยกาบหูชา้ งสี

2. สวยกาบหชู ้างหลวง

10
ประเภทท่ี 2 สวยกาบท่มี ีกลีบขนาดกลาง

สวยกาบทมี่ ีกลบี ขนาดกลาง ฉกี ใบตองเพือ่ ทำกลบี ขนาด 2.5 น้วิ ฉกี ใบตองทำกรวย ขนาด 6 น้ิว
โดยมสี วยกาบกลีบตา่ งๆดังนี้

1. สวยกาบการเวก ธรรมดา

2. สวยกาบการเวกสองสี

3. สวยกาบการเวกสามสี

11

4. สวยกาบพระเจา้ อุ้มบาตร
5. สวยกาบพระเจ้าตุ๊มผา้
6. สวยกาบพระนัง่ สมาธิ

12

7. สวยกาบพระเจา้ นั่งถ้ำ
8. สวยกาบพระเจา้ นั่งโก๋น
9. สวยกาบมงุ กฏุ พระเจา้

13

10. สวยกาบเลบ็ พระเจา้
11. สวยกาบหน้าพระเจ้า
12. สวยกาบตาพระเจา้

14

13. สวยกาบโขงพระเจา้
14. สวยกาบหแู พ๊ะ
15. สวยกาบแกว้ จกั กร
16. สวยกาบกาบหวั นาค

15

17. สวยกาบบัวเล้ยี มบวั หลวง

18. สวยกาบวพี ระเจา้

ประเภทที่ 3 สวยกาบทม่ี ีกลีบขนาดเล็ก
สวยกาบทีม่ ีกลบี ขนาดเลก็ ฉีกใบตองเพ่ือทำกลบี ขนาด 1.5 นิว้ ฉกี ใบตองทำกรวย ขนาด 6 น้วิ โดย

มสี วยกาบกลบี ต่างๆดงั น้ี

1. สวยกาบปีวอกสองสี

2. สวยกาบบัว

16

3. สวยกาบบวั เหลยี่ ม
4. สวยกาบเจา้ ผญาลมื งาย

17

5. สวยกาบดอกจอก
6. สวยกาบกหุ ลาบ
7. สวยกาบปากนกแกว้

18

8. สวยกาบกำเบ้อเรงิ ปอย
9. สวยกาบหูกระตา่ ย
10. สวยกาบปวี อก
11. สวยกาบปวี อก3สี

19

2. วสั ดอุ ปุ กรณ์

2.1 วสั ดุ ในการประดิษฐ์สวยกาบ
2.1.1 ใบตอง
2.1.2 ดอกไม้
2.1.3 ข้าวตอก
2.1.4 เทยี น
2.1.5 ธูป

2.2 อุปกรณ์ ในการประดิษฐ์สวยกาบ
2.2.1 กรรไกร
2.2.2 ไมก้ ลดั
2.2.3 เคร่ืองเยบ็ กระดาษ
2.2.4 ลวดเย็บกระดาษ

20

บทที่ 3
เทคนคิ การประดษิ ฐ์
1. องค์ประกอบศิลป์

งานประดษิ ฐท์ ุกชนิด ทุกประเภท จำเป็นตอ้ งใช้องค์ความรู้ เรื่ององค์ประกอบศิลป์ ผู้ประดิษฐ์ จงึ ต้อง
ศึกษา ทำความเข้าใจเร่ืององค์ประกอบศิลป์ เพ่ือเป็นแนวทางในการประดิษฐ์ชิ้นงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ
รวมทั้งจะชว่ ยใหไ้ ด้งานประดิษฐท์ ปี่ ระณีตสวยงาม และมคี ณุ ภาพ

องค์ประกอบศิลป์ หรือ Composition หมายถึง การนำสิ่งต่างๆ มาประยุกต์และดัดแปลง ผนวก
ความสร้างสรรค์ในแต่ละบุคคล แล้วนำมารวมกันตามสัดสว่ นและความเหมาะสม จากนั้นสร้างสรรคเ์ ป็นผลงาน
ออกมาให้เกิดเป็นความน่าสนใจและมีความเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัวมากที่สุด อีกท้ังความน่าสนใจในแต่ละ
ชิน้ งานน้นั อาจจำเป็นต้องตอบโจทยแ์ ละตอบสนองต่อความตอ้ งการของผรู้ บั สารดว้ ย

สว่ นประกอบของ องคป์ ระกอบศิลป์
1. จุด (Point, Dot) เปน็ สว่ นประกอบที่เลก็ ท่ีสุด เป็นสว่ นเร่ิมตน้ ไปสูส่ ว่ นอืน่ ๆ เชน่ การนำจุดมาเรยี ง

ต่อกันตามตำแหน่งท่ีเหมาะสม และซ้ำๆ กนั จะทำใหเ้ รามองเห็นเป็น เส้น รูปรา่ ง รูปทรง ลักษณะผิว และการ
ออกแบบท่ีน่าตื่นเต้นได้ จากจุดหน่ึง ถึงจุดหน่ึงมีเส้นท่ีมองไม่เห็นด้วยตา แต่เห็นได้ด้วยจินตนาการ เราเรียกว่า
เส้นโครงสร้าง นอกจากจุดที่เรานำมาจัดวางเพื่อการออกแบบ เราสามารถพบเห็นลักษณะการจัดวางจดุ จากส่ิง
เป็นธรรมชาติ ท่ีอยู่รอบๆ ตัวเราได้ เช่น ข้าวโพด รวงข้าว เมล็ดถ่ัว ก้อนหิน เปลือกหอย ใบไม้ ลายของสัตว์
นานาชนิด ได้แก่ เสือ ไก่ นก สุนัข งู ม้าลาย และแมว เป็นต้น สิ่งเหล่านี้ธรรมชาติได้ออกแบบไว้อย่างสวยงาม
มีระเบียบ มีการซ้ำกันอย่าง มีจังหวะและมีอิทธิพลต่อความคิดของมนุษย์เราเป็นอย่างมาก เช่น การออกแบบ
ลูกคดิ ลกู บิดประตู การร้อยลกู ปดั สรอ้ ยคอ และเครือ่ งประดับตา่ งๆ ส่ิงเหล่านี้ล้วนแลว้ แต่เกดิ มาจากจุดทงั้ ส้ิน

2. เส้น (Line) เกิดจากจุดท่ีเรียงต่อกัน หรือเกิดจากการลากเส้นไปยังทิศทางต่างๆ มีหลายลักษณะ
เชน่ ต้งั นอน เฉยี ง โค้ง ฯลฯ เส้น เกิดจากเคลื่อนทข่ี องจุด หรือถา้ นำจุดมาวางเรยี งต่อๆ กนั กจ็ ะเกดิ เป็นเสน้ ข้ึน
เส้นมีมิติเดียว คือ ความยาว ไม่มีความกว้าง ทำหน้าท่ีเป็นขอบเขตของที่ว่าง รูปร่าง รูปทรง สี น้ำหนัก

21

รวมท้ังเป็นแกนหลักโครงสร้างของรูปร่างรูปทรงต่างๆ เส้นเป็นพ้ืนฐานที่สำคัญของงานศิลปะทุกชนิด เส้น
สามารถให้ความหมาย แสดงความรู้สึกและอารมณ์ด้วย การสร้างเป็นรูปทรงต่างๆ ขึ้น เส้นมี 2 ลักษณะคือ
เส้นตรง (Straight Line) และ เส้นโค้ง (Curve Line) เส้นท้ังสองชนิดน้ีเมื่อนำมาจัดวางในลักษณะท่ีต่างกัน ก็
จะใหค้ วามหมาย และความรสู้ กึ ที่แตกต่างกันออกไปดว้ ย และเป็นอีกหน่ึงใน องค์ประกอบศลิ ป์ ทีส่ ำคญั มาก

3. รูปรา่ งและรูปทรง (Shape and Form) รปู รา่ ง คอื พนื้ ที่ ทล่ี อ้ มรอบด้วยเส้นท่แี สดงความกว้าง
และความยาว รูปร่างจงึ มีสองมติ ริ ูปทรง คือ ภาพสามมติ ิท่ีตอ่ เนอื่ งจากรปู ร่าง โดยมีความหนา หรอื ความลึก
ทำใหภ้ าพทีเ่ ห็นมี ความชดั เจน และสมบูรณ์ รปู รา่ งและรูปทรงแบ่งออกเปน็ 3 ลกั ษณะใหญ่ คอื

3.1 รปู เรขาคณติ (Geometric Form) มรี ปู ร่างรปู ทรงที่แน่นอน มาตรฐาน สามารถวดั หรือคำนวณ
ได้ มกี ฎเกณฑ์ เช่น รูปส่ีเหลี่ยม รูปวงกลม รูปวงรี หา้ เหลยี่ ม หกเหล่ียม พรี ะมดิ เป็นตน้ รูปเรขาคณิตเป็น
โครงสรา้ งพนื้ ฐานของรปู ทรงตา่ งๆ

3.2 รูปทรงธรรมชาติ (Nature Form) เป็นการเลยี นแบบธรรมชาติ นำรปู ทรงที่มีอยู่ตามธรรมชาติ
รอบตวั เรา เช่น ดอกไม้, ใบไม้, สตั วต์ า่ งๆ, สัตวน้ำ, แมลง, มนุษย์ เป็นต้น มาใช้เป็นแมแ่ บบในการออกแบบและ
สรา้ งสรรค์ โดยยังคงใหค้ วามรู้สกึ และรปู ทรงที่เป็นธรรมชาตอิ ยสู่ ่วนผลงานบางชิ้น ท่ลี ้อเลียนธรรมชาติ โดยใช้
รปู ทรงเชน่ ตกุ๊ ตาหม,ี การต์ นู , อวยั วะของร่างกายเรา เปน็ ต้น ยงั คงเปน็ รปู ทรงตามธรรมชาติ ใหเ้ ห็นอยู่
บางครง้ั ได้มกี ารนำวสั ดทุ ม่ี ีอยู่ ตามธรรมชาติ เช่น เปลอื กหอย, กง่ิ ไม,้ ขนนก

3.3 รปู ทรงอสิ ระ (Free Form) เปน็ รูปแบบโครงสรา้ งท่ีไม่แน่นอน ใหค้ วามรสู้ ึกเคลื่อนไหว เล่ือน
ไหล ใหค้ วามอสิ ระ และได้อารมณ์ ความเคล่ือนไหวเปน็ อย่างดี รูปอิสระอาจเกิดจากรปู เรขาคณิตหรือรปู

ธรรมชาติ

22

2. การเลอื กใชว้ สั ดอุ ปุ กรณ์

การประดิษฐ์ส่ิงต่างๆ จำเป็นต้องใช้วัสดุ อุปกรณ์ ผู้ประดิษฐ์ จึงต้องศึกษา ทำความเข้าใจ และ
เลือกใชอ้ ุปกรณ์ให้ถกู วิธี เพ่ือจะได้ใชอ้ ุปกรณ์ เคร่ืองมอื ตา่ ง ๆ ได้อยา่ งปลอดภัย มีประสิทธิภาพ รวมทัง้ จะชว่ ย
ให้ไดง้ านประดิษฐท์ ป่ี ระณตี สวยงาม และมีคุณภาพ

1. การเลือกใชว้ สั ดุ ในการประดิษฐส์ วยกาบ
1.1. ใบตอง ใบตองที่นิยมนำมาประดิษฐ์สวยกาบ นิยมใช้ใบตองตานี ใบตองกล้วยน้ำว้า

และใบตองกล้วยป่า การนำใบตองมาประดิษฐ์เป็นช้นิ งานต่างๆให้สวยงามจำเปน็ ท่ีผูป้ ระดิษฐ์ต้องทราบถึงชนิด
และคณุ ลกั ษณะของใบตองเพ่ือทสี่ ามารถเลอื กใชช้ นดิ ใบตอง ดงั นี้

1.1.1. ใบตองกล้วยตานี มีสีเขียวเข้มเป็นมัน เนื้อใบตองมีความนุ่มเหนียวไม่เปราะ
และฉีกง่าย มีความหนาพอเหมาะ เส้นใบตองตรงด้านสีเขียวมีความมัน ด้านนวลใบตองมีสี
ขาวขนุ่ เหมาะท่จี ะนำไปใช้ทำกระทงใส่ขนม ถาดใบตอง บายศรปี ากชาม กระทงลอย

1.1.2 ใบตองกล้วยน้ำว้า มีสีเขียวอมเหลือง เปราะและฉีกแตกง่าย ก่อนใช้ต้องนำ
ผง่ึ แดดให้ใบตองออ่ นนิ่มเสยี ก่อน

1.1.3 ใบตองกล้วยป่า มสี ีเขียวเขม้ คล้ายใบตองตานี แตม่ ีความหนาและเส้นตองจะ
ใหญ่กว่า มยี างมาก เมอื่ ตดั ตรงรอยตดั จะดำ

23

1.2 ดอกไม้ ท่ีนิยมนำมาใส่ในสวยกาบนิยมใช้ดอกไม้พื้นเมืองท่ีมีกล่ินหอม สีสีนไม่ฉูดฉาด
เชน่ ดอกเก็ดถะหวา ดอกแก้ว ดอกมะลิ ดอกจำปี ดอกซอมพอ ดอกบานไม่รโู้ รย ดอกหงอนไก่ ดอกพุด ที่หาได้
ง่ายในท้องถ่ิน และ โดยท่ัวไปดอกไม้ท่ีเราจะเลือกซื้อน้ันจะต้องเลือกท่ีความสดให้มากที่สุดดอกไม้ท่ีเราได้ซ้ือ
มาใช้กันนั้นจะตัดจากต้นในเวลาเช้าและนำมาแช่น้ำให้อิ่มตัวบางชนิดจะต้องเพ่ิมความยืดหยุ่นขณะขนส่งโดย
การทำใหส้ ลดลงหลังจากนน้ั จะนำมามัดรวมเปน็ กำหุ้มห่อดว้ ยกระดาษหรือพลาสตกิ โดยมีวธิ ีเลือกซ้ือดงั น้ี

กา้ น จะต้องไมเ่ นา่ โดยกา้ นจะต้องไม่ผ่านการแชน่ ้ำ มาเปน็ เวลานานจนกระทงั่ มีกลิ่นเหมน็
ใบ จะต้องไม่เหยี่ วช้ำและเน่า จะตอ้ งมีความแขง็ แรงตามสภาพของใบไม้ชนิดนน้ั ๆ
กระเปาะดอก จะตอ้ งไม่ลบี และแหง้ เม่อื ใช้มือบบี ดจู ะรสู้ กึ ว่ากระเปาะจะแขง็

กลีบดอก จะต้องไมช่ ้ำ ไม่เหยี่ ว และเน่า
ตวั อย่างการใสด่ อกไม้พืน้ เมืองในสวยกาบ

ดอกไม้ ในตลาดมหี ลากหลายสใี ห้เลือกซ้ือ

24
1.3 ข้าวตอก ได้จากข้าวเปลือกท่ีค่ัวให้แตกออกเป็นดอกขาว ใช้ข้าวเปลือกใหม่ๆ ท่ีผ่ึงแห้ง
สนิทแล้วมาคั่วไฟอ่อนๆ ให้ร้อนเสมอกัน เมื่อร้อนถึงขีดหน่ึงเนื้อในจะขยายบานออก ดันเปลือกให้ขาดจากกัน
เมื่อฝัดเอาเปลือกท้ิงไป จะได้ข้าวตอกไว้ใช้ในการทำพิธีต่างๆ ข้าวตอกเป็นข้าวท่ีขยายเม็ดออกบาน มีสีขาว
เกบ็ ไวไ้ ด้นานไม่เสีย ควรเลือกใช้ชนดิ เม็ดเล็ก และถ้าค่วั ใหม่จะมีกลิ่นหอมมาก

1.4 เทียน ควรเลือกใช้เทียนขนาด 5 หุน เพราะมีขนาดเหมาะสมแก่การนำมาใส่สวยกาบ
สามารถเลือกใช้เทียนสีเหลอื ง หรือสีขาว หรือบางพ้ืนท่ีนิมยมใชเ้ ทียนเล่มเล็กๆที่ฝั้นขน้ึ มาจากขี้ผึง้ แท้มีใสเ้ ทียน
จากฝ้ายแท้ เรียกวา่ “เตยี นหางหน”ู การใส่เทยี นในสวยกาบนิยมใส่ เทียน 2 เลม่

เทียน 5 หนุ ตราเตา่ มงั กรทอง

เตยี นหางหนู

25
1.5 ธูป ชาวล้านนาเรียกว่า “เตียนแส้” ควรเลือกใช้ธูปที่มีก้านสั้น 20 เซนติเมตร มีกลิ่น
หอมธูปไทยในอดีตที่ผลิตจากไม้หอม มีเนื่องจากตัววัตถุดิบเป็นไม้หอม ควันธูปค่อนข้างละเอียด ไม่ระคาย
เคืองจมกู และตา การใสเ่ ทียนในสวยกาบนยิ มใส่ ธูป 3 ดอก

ธูปส้ัน ขนาดยาว 20 เซนติเมตร
2. อปุ กรณ์ ในการประดิษฐ์สวยกาบ

2.1 กรรไกร ควรเลือกใช้กรรไกรจนี เพราะมีน้ำหนกั มคี วามคม คงทน ดา้ มจบั หุ้มยางเพิ่ม
ความกระชบั สบายมอื ขณะใชง้ านเพื่อลดการเสยี ดสกี บั มือช่วยกันล่ืนจับถนดั

กรรไกรจนี
2.2 ไมก้ ลดั มปี ลายแหลม ๒ ข้าง โดยมากทำดว้ ยไม้ไผเ่ หลาเล็ก ๆ หรือก้านมะพร้าว ตดั เป็น
ทอ่ นสน้ั ๆ ไม้กลัดท่ีดีควรเลอื กใช้ผวิ ไมไ้ ผ่ มาเหลาเพราะสามารถหักแล้วไมม่ ีเสี้ยนไม้ไผ่

ไมก้ ลัด จากไม้ไผ่

26
2.3 เคร่ืองเย็บกระดาษ ควรเลือกใช้ย่ีห้อที่มีคุณภาพ เช่น MAX เคร่ืองผลิตจากเหล็ก ฝา
ครอบและฐานรองด้ามจับหุ้มด้วยพลาสติกเนื้อดี แข็งแรง ทนทาน ออกแบบให้สามารถบรรจุลวดเย็บได้
รวดเร็วด้วยกลไก Quick Loading สังเกตปริมาณลวดเย็บได้ง่ายผ่านช่องเจาะด้านข้าง โดยไม่ต้องเปิดฝา
ครอบ มีที่ถอดลวดเย็บในตัวด้านท้ายเคร่ือง ใช้กับลวดเย็บเบอร์ : 10 (27/4.8) แนะนำใช้ MAX 10-1M,
MAX 5M บรรจุลวดเย็บได้ : 2 แถว (50-100 เข็ม) เย็บกระดาษได้หนา : 15 แผ่น (80 แกรม) ความลึก
ในการเย็บ : 6 ซม.

เครอ่ื งเย็บกระดาษ รุ่น MAX 10-1
2.4 ลวดเยบ็ กระดาษ ควรเลือกใชย้ ่หี ้อทมี่ ีคุณภาพ เชน่ MAX ใช้กบั ลวดเย็บเบอร์ : 10

ลวดเย็บเบอร์ : 10

27

บทท่ี 4
การประดษิ ฐ์ สวยกาบ

การศึกษาค้นคว้าเรื่องสวยกาบ พบว่าสวยกาบมีรูปแบบประมาณ 31รูปแบบ โดย สามารถแบ่ง
ประเภทได้ 3 ประเภทตามลกั ษณะของ กาบสวย(กลีบ)

ประเภทท่ี 1 สวยกาบทมี่ กี ลบี ขนาดใหญ่

สวยกาบทมี่ ีกลีบขนาดใหญ่ ฉีกใบตองเพ่ือทำกลีบ ขนาด 3.5 น้วิ ฉกี ใบตองทำกรวย ขนาด 6 นว้ิ
โดยมสี วยกาบกลีบตา่ งๆดังนี้
1. วธิ ีการประดิษฐ์ สวยกาบหูชา้ งสี

https://www.youtube.com/embed/9ywbihxQGkI?start=4&feature=oembed
2. วิธกี ารประดิษฐ์ สวยกาบหูชา้ งหลวง

https://www.youtube.com/embed/Of6CAEAqNig?feature=oembed

28

ประเภทที่ 2 สวยกาบทม่ี กี ลีบขนาดกลาง

สวยกาบทมี่ ีกลีบขนาดกลาง ฉีกใบตองเพอ่ื ทำกลีบ ขนาด 2.5 นิว้ ฉีกใบตองทำกรวย ขนาด 6 น้วิ
โดยมสี วยกาบกลีบต่างๆดังน้ี
1. วธิ กี ารประดิษฐ์ สวยกาบการเวก ธรรมดา

https://www.youtube.com/embed/ZwJ8ecAna3E?feature=oembed
2. วิธกี ารประดษิ ฐ์ สวยกาบการเวกสองสี

https://www.youtube.com/embed/3ylDTne9fiw?feature=oembed

29

3. วธิ กี ารประดิษฐ์ สวยกาบการเวกสามสี

https://www.youtube.com/embed/HUyobbqW3Vs?feature=oembed
4. วิธกี ารประดษิ ฐ์ สวยกาบพระเจา้ อมุ้ บาตร

https://www.youtube.com/embed/25FJ9uFjrxk?feature=oembed

30

5. วิธกี ารประดิษฐ์ สวยกาบพระเจ้าตมุ๊ ผา้

https://www.youtube.com/embed/uGzX5NgmHr4?start=3&feature=oembed
6. วิธีการประดิษฐ์ สวยกาบพระนงั่ สมาธิ

https://www.youtube.com/embed/RuXHrSthAaQ?start=29&feature=oembed

31

7. วิธกี ารประดิษฐ์ สวยกาบพระเจ้านัง่ ถำ้

https://www.youtube.com/embed/kYkVUKUHVAA?feature=oembed
8. วิธีการประดษิ ฐ์ สวยกาบพระเจ้านั่งโกน๋

https://www.youtube.com/embed/du6SvVPbasY?start=2&feature=oembed

32

9. วธิ ีการประดิษฐ์ สวยกาบมุงกฏุ พระเจา้

https://www.youtube.com/embed/11IlE7txBL4?feature=oembed
10. วธิ กี ารประดิษฐ์ สวยกาบเล็บพระเจ้า

https://www.youtube.com/embed/fjorQgJFAiw?feature=oembed

33

11. วิธีการประดิษฐ์ สวยกาบหนา้ พระเจา้

https://www.youtube.com/embed/LwSydHC1y2s?feature=oembed
12. วิธีการประดษิ ฐ์ สวยกาบตาพระเจ้า

https://www.youtube.com/embed/bTEZJ1sNP70?feature=oembed

34

13. วิธกี ารประดษิ ฐ์ สวยกาบโขงพระเจ้า

https://www.youtube.com/embed/HOwjDwhbskM?feature=oembed
14. วิธีการประดิษฐ์ สวยกาบหแู พ๊ะ

https://www.youtube.com/embed/_iLJvBcfkJI?feature=oembed

35

15. วิธีการประดษิ ฐ์ สวยกาบแกว้ จักกร

https://www.youtube.com/embed/6zHIASeop7I?start=1&feature=oembed
16. วธิ ีการประดษิ ฐ์ สวยกาบกาบหัวนาค

https://www.youtube.com/embed/Gg_mk2QUhn8?feature=oembed

36

17. วิธีการประดษิ ฐ์ สวยกาบบัวเล้ียมบัวหลวง

https://www.youtube.com/embed/N5PVsOQHgAU?feature=oembed
18. วธิ กี ารประดิษฐ์ สวยกาบวีพระเจา้

https://www.youtube.com/embed/veI1rZL8YNY?start=8&feature=oembed

37

ประเภทที่ 3 สวยกาบทมี่ กี ลบี ขนาดเลก็

สวยกาบทมี่ ีกลีบขนาดเลก็ ฉีกใบตองเพื่อทำกลีบ ขนาด 1.5 นว้ิ ฉีกใบตองทำกรวย ขนาด 6 นิ้ว โดย
มสี วยกาบกลีบต่างๆดังน้ี

1. วธิ กี ารประดษิ ฐ์ สวยกาบปวี อกสองสี

https://www.youtube.com/embed/GJl2-FZh9ZA?feature=oembed
2. วธิ กี ารประดิษฐ์ สวยกาบบวั

https://www.youtube.com/embed/ySzxC_vO_5k?feature=oembed

38

3. วิธีการประดิษฐ์ สวยกาบบวั เหล่ียม

https://www.youtube.com/embed/aRCzfKYE3zY?feature=oembed
4. วิธีการประดิษฐ์ สวยกาบเจ้าผญาลมื งาย

https://www.youtube.com/embed/PAlZWRXGAuo?feature=oembed

39

5. วธิ กี ารประดิษฐ์ สวยกาบดอกจอก

https://www.youtube.com/embed/daGU1w53f4U?feature=oembed
6. วิธีการประดิษฐ์ สวยกาบกุหลาบ

https://www.youtube.com/embed/daGU1w53f4U?feature=oembed

40

7. วธิ กี ารประดิษฐ์ สวยกาบปากนกแกว้

https://www.youtube.com/embed/j8ro3ZkJPxg?start=1&feature=oembed
8. วธิ ีการประดิษฐ์ สวยกาบกำเบ้อเรงิ ปอย

https://www.youtube.com/embed/E2PvTKUx18A?start=1&feature=oembed

41

9. วิธกี ารประดิษฐ์ สวยกาบหกู ระต่าย

https://www.youtube.com/embed/H9RV2urJy00?feature=oembed
10. วธิ ีการประดษิ ฐ์ สวยกาบปีวอก

https://www.youtube.com/embed/awe5m-r8cfE?feature=oembed

42

11. วิธกี ารประดษิ ฐ์ สวยกาบปีวอก 3 สี

https://www.youtube.com/embed/zEN4y3_lPNg?feature=oembed

43

บรรณนกุ รม

รองศาสตราจารย์ จารนุ นั ท์ เชาวนด์ ี /(2555).//ชื่อเรื่อง (สวยดอกล้านนา)./คณะมนุษยศาสตร์
มหาวิทยาลัยเชียงใหม่