โคก หนอง นา โมเดล

โคก หนอง นา โมเดล
โดย กองนโยบายเทคโนโลยเี พอื่ การเกษตรและเกษตรกรรมยงั่ ยนื

ท่ามกลางปัญหาการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ท่ีมีสาเหตุหลัก
มาจากการใช้ทรัพยากรธรรมชาติอย่างไร้ขอบเขตของมนุษย์ ได้ส่งผล ท่ีผ่านมา ประเทศไทยรับมือกับปัญหาภัยแล้งในหลากหลาย
กระทบในวงกว้างต่อสมดุลระบบนิเวศและสิ่งแวดล้อม การเกิด รูปแบบ เช่น การสร้างอ่างเก็บน�้ำ การสร้างเขื่อน หรือการจัดท�ำระบบ
ปรากฏการณ์ต่างๆ ท่ีเป็นภัยคุกคามต่อแหล่งผลิตอาหาร เช่น ความ ชลประทาน ซ่ึงรูปแบบเหล่านี้สามารถใช้แก้ไขปัญหาได้ในบางพ้ืนที่
แห้งแล้ง น�้ำท่วม โรคระบาดศัตรูพืช และอื่นๆ โดยเฉพาะอย่างย่ิง ของประเทศไทยเทา่ นนั้ สำ� หรบั พนื้ ทห่ี า่ งไกลนอกเขตชลประทานทม่ี พี น้ื ที่
ภาวะวิกฤตท่ีส่งผลกระทบต่อภาคการเกษตรอย่างมาก คือ การเกิด ถึง 121,200,000 ไร่ ยังคงต้องประสบกับปัญหาการขาดแคลนน�้ำ
ภยั แลง้ ทีน่ บั วนั จะมีความรุนแรงเพิ่มขนึ้ ในทุกปี เพอื่ ใช้ในการเกษตร

รปู แบบ “โคก หนอง นา” โมเดล การออกแบบทค่ี ำ� นงึ ถงึ “ภมู สิ งั คม”

“โคก หนอง นา โมเดล” จงึ เปน็ รปู แบบหนึง่ ของ การออกแบบพน้ื ท่ี โคก หนอง นา โมเดล จะคำ� นึงถึง “ภูมสิ งั คม” เปน็ สำ� คัญ
การแก้ไขปัญหาเร่อื งการจดั การน�ำ้ ทีส่ ถาบนั เศรษฐกจิ “ภมู ิ” คือ สภาพทางกายภาพ เชน่ สภาพดิน น้าํ ลม สังคม คอื วัฒนธรรม ความเชือ่
พอเพียงและมูลนิธิกสิกรรมธรรมชาติ ได้น้อมน�ำพระ ภูมิปัญญาด้ังเดิมที่อยู่ในพื้นที่น้ัน ซึ่งในการออกแบบจะให้ความส�ำคัญกับ “สังคม”
ราชด�ำรัสในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพล มากกวา่ “ภมู ”ิ คอื ตอ้ งออกแบบตามสงั คมและวฒั นธรรมของคนทอ่ี ยู่ แมว้ า่ ภมู ปิ ระเทศ
อดลุ ยเดช รชั กาลที่ 9 ดา้ นการทำ� เกษตรทฤษฎใี หมต่ าม จะเหมอื นกนั กต็ าม หากสงั คมตา่ งกนั การออกแบบก็จะต่างกนั โดยสน้ิ เชิง
แนวเศรษฐกจิ พอเพยี งมาใชบ้ รหิ ารจดั การนำ้� และพน้ื ท่ี
การเกษตร โดยมีการผสมผสานกับภูมิปัญญาพื้นบ้าน
ใหส้ อดคล้องกัน โดยแบง่ พ้นื ท่เี ป็นสัดส่วน 30 : 30 :
30 : 10 ดังน้ี 30% ส�ำหรบั แหล่งนำ�้ โดยการขดุ บอ่
ทำ� หนองและคลองไสไ้ ก่ 30% ส�ำหรับทำ� นา ปลูกข้าว
30% ส�ำหรับท�ำโคกหรอื ป่า ปลูกป่า 3 อย่าง ประโยชน์
4 อยา่ ง ก็คอื ปลูกไมใ้ ช้สอย ไม้กินไดแ้ ละไมเ้ ศรษฐกจิ
เพ่อื ให้ไดป้ ระโยชน์ คือ มีกนิ มีอยู่ มใี ช้ มีความสมบรู ณ์
และความรม่ เยน็ และ 10% ส�ำหรบั ที่อยู่อาศัย และ
เล้ยี งสัตว์ เชน่ ไก่ ปลา ววั และควาย เปน็ ตน้

การกกั เก็บน�้ำของ “โคก หนอง นา” โมเดล ตัวอยา่ งแนวคดิ การจัดการนำ้� “โคก หนอง นา โมเดล”
เพอ่ื กักเกบ็ น�้ำไว้ทง้ั บนดิน (ดว้ ยหนอง คลองไส้ไก่ และคันนา)
หลกั การสำ� คญั ของโคก หนอง นา โมเดล คอื การเกบ็ กกั นำ้� ไวใ้ ชอ้ ยา่ งเพยี ง และใต้ดิน (ด้วยป่า 3 อย่าง ประโยชน์ 4 อย่างตามแนว
พอ ซึง่ การออกแบบพ้นื ทีจ่ ะใหค้ วามส�ำคญั ตอ่ การเกบ็ นำ้� 3 สว่ นหลักๆ ได้แก่ พระราชด�ำริ) โดย คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ สถาบัน
พระจอมเกล้าเจ้าคณุ ทหารลาดกระบัง
1. เกบ็ นำ�้ ไวใ้ นหนอง: การขดุ หนองจะตอ้ งขดุ ใหค้ ดโคง้ และมรี ะดบั ตน้ื ลกึ
แตกต่างกันไปในแต่ละจุด ซึ่งก่อนขุดต้องมีการค�ำนวณปริมาตรนํ้าที่สามารถ
เกบ็ ไดใ้ นหนองเพื่อให้พอใช้งาน

2. เกบ็ นำ�้ ไวบ้ นโคก: ท�ำไดโ้ ดยการปลูกปา่ และเก็บในระบบรากของตน้ ไม้
ทป่ี ลูกไว้ 5 ระดับ ได้แก่ ไม้ระดบั สงู ไมช้ ้ันกลาง ไม้ชั้นเตย้ี ไม้เรยี่ ดนิ และ
ไมห้ ัวใต้ดนิ ไมแ้ ต่ละระดับควรจะมีอย่างนอ้ ยไม่น้อยกวา่ 21 ชนิด เพื่อสร้าง
ความหลากหลายของระบบราก เมอื่ ฝนตกลงมาระบบรากจะชว่ ยอมุ้ นำ�้ ไวใ้ นดนิ

3. เก็บไว้ในนา: ยกคันนาให้สูงและกว้าง สามารถเก็บน้�ำไว้ใช้ในช่วง
ฝนทง้ิ ชว่ ง นอกจากนเ้ี รายังสามารถปลกู พชื ผักไว้บนคันนาได้อกี ด้วย

6 จดหมายข่าวเกษตรและสหกรณ์ https://www.nectec.or.th/news/nอew้างsอ-pงิ r:-FnBew:sส/kถhาoบkันnเoศnรgษnฐaก.hิจtmพอl,เhพtียtpงs-I:S//Etalk.mthai.com/inbox/445505.html