KEPELBAGAIAN BUDAYA TEMPATAN DI MALAYSIA

PENGHAYATAN ETIKA DAN PERADABAN
(MPU 3183)

TAJUK E-FOLIO:
KEPELBAGAIAN BUDAYA TEMPATAN DI MALAYSIA

DISEDIAKAN UNTUK:
PUAN NOR AZLINA ENDUT

DISEDIAKAN OLEH:
NIK HAFIZH HAIKAL BIN NIK YEH (22BT04004)
MUHAMMAD IKMAL HAKIMI BIN MOHD ROHAIDI (22BT04002)
MOHAMMAD EIZLAN FAKHRUDDIN BIN MAT ZALANI (22BT04007)

IJAZAH SARJANA MUDA TEKNOLOGI MAKLUMAT
SESI I 2022/2023

PENGHARGAAN
Bismillahirahmanirahim..
Assalamualaikum warahmatullahi wabarakatuh dan salam sejahtera ke atas semua. Setinggi -
tinggi kesyukuran dipanjatkan kehadrat Allah SWT kerana limpah dan kurnianya kami,
kumpulan 2 dapat menyiapkan kerja khusus ini dengan sempurna.
Pertamanya, kami ingin mengucapkan jutaan terima kasih kepada pensyarah kami, Puan Nor
Azlina Endut kerana dengan tunjuk ajar dan bimbingan daripada beliau telah membuka ruang
kepada kami untuk menyiapkan tugasan ini. Kami juga ingin menzahirkan rasa terima kasih
kepada rakan - rakan dan semua yang terlibat secara langsung dan secara tidak langsung
dalam pembuatan kerja khusus penghayatan etika dan peradaban ini.
Sekian, terima kasih.

1

ISI KANDUNGAN MUKA SURAT
1
ISI KANDUNGAN 3
PENGHARGAAN 4
TUJUAN PENYEDIAAN FLIPBOOK 5
PENGENALAN
ETNIK DAN KAUM DI MALAYSIA 6 - 10
KAUM MELAYU 11 - 17
KAUM CINA 18 - 23
KAUM INDIA 24 - 31
KAUM DAYAK (IBAN, BIDAYUH) 32 - 34
KAUM KADAZAN DUSUN
KESIMPULAN 35
RUMUSAN 36
RUJUKAN 37 - 39

2

TUJUAN PENYEDIAAN FLIPBOOK
Fokus utama penyediaan flipbook untuk kerja khusus kali ini adalah untuk menerangkan
kepelbagaian budaya tempatan di Malaysia. Kami telah melaksanakan beberapa carian dan
rujukan demi melaksanakan kerja khusus ini. Diharapkan para pembaca dapat memperoleh
ilmu dan menambah pengetahuan tentang budaya yang terdapat di negara kita iaitu Malaysia.

3

1. PENGENALAN
Malaysia terkenal dengan masyarakat berbilang kaum berdasarkan pertalian
kekeluargaan dan saling menghormati. Pembentukan masyarakat berbilang kaum dan
masyarakat di Malaysia pada abad ke-19 adalah hasil daripada penjajahan mutlak, dan kita
semua tahu bahawa etika dan peradaban adalah tonggak kepribadian individu. Diakui, emosi
ini menilai personaliti autoriti apabila ia memberi kesan positif kepada alam sekitar.
Kepentingan akhlak dan budi bahasa dapat mendekatkan masyarakat setempat, tanpa mengira
kaum, bangsa atau agama di Malaysia. Masyarakat yang harmoni ialah masyarakat yang
mementingkan tatasusila dalam diri sendiri. Ini ada kaitan dengan apa yang dikatakan oleh
orang dahulu kala, “Seseorang yang beradab tapi tidak berilmu itu lebih baik dibandingkan
yang berilmu tapi tidak beradab”. Jika kehebatan manusia hanya diukur dengan ilmunya dan
bukan dengan etikanya dalam menyampaikannya, maka lebih baik kagum dengan syaitan
yang lebih tinggi ilmunya daripada manusia. “Iblis dikenali berilmu tanpa beradab”.
Begitulah sebahagian petikan yang menerangkan betapa pentingnya adab dalam jati diri
seseorang.

4

2. ETNIK DAN KAUM DI MALAYSIA
Malaysia adalah sebuah negara berbilang etnik yang unik dan tersendiri yang dikenali
dunia, dengan lebih daripada 80 kumpulan etnik hidup bersama. Mengambil contoh Sarawak,
terdapat 28 kumpulan etnik di Sarawak, kumpulan terbesar ialah Iban, sehingga 30%, diikuti
oleh Cina 24%, Melayu 23%, Bidayuh 8%, Melanau 6% dan Orang. Ulu 5%. Di luar
Sarawak, istilah Dayak dan Orang Asli sukar difahami. Malah, 1.25 juta orang Dayak dalam
populasi 2.6 juta penduduk Sarawak terdiri daripada kaum Iban, Bidayuh dan Orang Asli. Di
Sabah, terdapat 33 kumpulan etnik termasuk Kadazan Dusun, Murut, Bajau dan Rungo.
Sabah, juga dikenali sebagai Negeri Di Bawah Bayu, merupakan negeri kedua terbesar di
Malaysia dengan keluasan 72,000 kilometer persegi. Selain mempunyai senarai 33 kumpulan
etnik, penduduk negeri ini berkomunikasi dalam 50 bahasa dan 80 dialek berbeza. Seperti
yang kita sedia maklum, kaum dan etnik utama di Malaysia ialah Cina, Melayu dan India.
Selain Melayu, Cina dan India atau Orang Asli, kita tidak tahu atau mungkin terlupa tentang
kepelbagaian kaum.

5

3. KAUM MELAYU

Di Malaysia, penduduk pribumi dari keturunan Minang, Jawa, Aceh, Bugis, dan
lain-lain yang bertutur dalam Bahasa Melayu, beragama Islam dan mengikuti adat istiadat
Melayu, semuanya dianggap sebagai orang Melayu. Bahkan orang bukan pribumi yang
berkahwin dengan orang Melayu dan memeluk agama Islam juga diterima sebagai orang
Melayu.

Masyarakat Melayu di Malaysia mewakili jumlah penduduknya yang tertinggi,
kemudian diikuti kaum Cina, India, dan lain-lain. Justeru, kita akan lihat dengan lebih
mendalam mengenai adat budaya hidup masyarakat kaum Melayu

3.1 HARI RAYA AIDILFITRI

Hari Raya secara literal bermaksud 'hari perayaan', dan Hari Raya Aidilfitri adalah
hari yang menandakan berakhirnya Ramadan, bulan suci Islam puasa fajar hingga matahari
terbenam. Hari Raya Aidilfitri dianggap sebagai salah satu daripada dua perayaan terpenting
bagi umat Islam, yang satu lagi ialah Hari Raya Haji - perayaan pengorbanan Abraham.

Gambar 3.1.1 Perayaan Hari Raya Aidilfitri bagi kaum Melayu

6

Hari Raya Aidilfitri menyaksikan keluarga dan sahabat handai saling bermaafan,
menziarahi kubur nenek moyang, bersembahyang di masjid dan menziarahi sanak saudara
serta sahabat handai untuk menjamu selera tradisional Melayu seperti ketupat, rendang, sate,
lemang dan kari. Di Malaysia, kanak-kanak diberi sejumlah wang daripada ibu bapa atau
orang tua mereka.

Gambar 3.1.2 Makanan-makanan yang diamalkan sewaktu Hari Raya Aidilfitri

Antara amalan yang dilakukan pada Hari Raya Aidilfitri ialah amalan berziarah.
Amalan ini adalah bertepatan dengan suruhan agama Islam itu sendiri. Pada pagi Hari Raya
Aidilfitri (selalunya sebelum dan sejurus sesudah menunaikan solat sunat Hari Raya
Aidilfitri), umat Islam yang telah kehilangan saudara-mara akan mengunjungi pusara mereka
dan menghadiahkan Surah Al-Fatihah atau bacaan surah Yaasin. Kemudian mereka akan
berkunjung ke rumah sanak saudara dan rakan taulan. Mereka akan bermaaf-maafan dan
melupakan kesilapan yang lampau. Pada asasnya, Hari Raya adalah hari untuk bergembira,
bermaaf-maafan, dan hari untuk mengeratkan tali persaudaraan di kalangan umat Islam di
samping meraikan kejayaan beribadah kepada Allah.

7

Gambar 3.1.3 Solat sunat Hari Raya Aidilfitri yang ditunaikan oleh Kaum Melayu

3.2 PAKAIAN
Baju Melayu adalah pakaian tradisi kaum Melayu yang dipakai oleh kaum lelaki di

Malaysia pada Hari Raya. Pakaian ini dilengkapi dengan songkok dan lilitan songket di
bahagian pinggang. Pakaian yang menjadi kebiasaan kaum wanita pula ialah Baju kurung dan
Baju kebaya. Setiap tahun pelbagai fesyen diperkenalkan bagi mempelbagaikan rekaan
baju-baju tradisi ini.

\
8

3.3 HARI AIDIL ADHA

Hari Raya Aidiladha (bahasa Arab, Hari Raya Korban atau Hari Raya Haji ialah
perayaan yang disambut oleh umat Islam di seluruh dunia. Ini bagi menghormati
kesanggupan Nabi Ibrahim untuk mengorbankan anaknya Nabi Ismail sebagai tindakan
mematuhi perintah Allah SWT. (Agama Yahudi dan Kristian percaya bahawa menurut
Genesis Ibrahim membawa anaknya, Ishak untuk berkorban.) Namun, sebelum Ibrahim
dapat mengorbankan puteranya, bagaimanapun, Tuhan menyediakan seekor biri-biri untuk
dikorbankan sebagai gantinya. Sebagai memperingati campur tangan ini, haiwan dikorbankan
secara rutin.

3.4 BERKORBAN

Tradisi sewaktu Hari Raya Aidiladha melibatkan penyembelihan binatang dan
pembahagian daging dalam tiga bahagian yang sama - untuk keluarga, untuk saudara dan
rakan, dan untuk orang miskin. Tujuannya adalah untuk memastikan setiap Muslim dapat
memakan daging. Perayaan itu mempunyai mesej yang jelas tentang pengabdian, kebaikan
dan kesetaraan.

Gambar 3.4.1 Acara korban yang dilakukan oleh Kaum Melayu

9

3.5 TRADISI DAN AMALAN
Semasa Aidiladha, mengedarkan daging di kalangan orang-orang, melafazkan takbir

dengan kuat sebelum solat Aidiladha pada hari pertama dan selepas solat sepanjang empat
hari lebaran, dianggap sebagai bahagian penting dalam perayaan Islam ini.

10

4. KAUM CINA

Kaum Cina merupakan kumpulan etnik kedua terbesar di Malaysia. Malaysia dan
China telah lama berkongsi pakatan perdagangan dan politik. Setiap tahun, perayaan Tahun
Baru Cina mengalu-alukan kedatangan semua orang. Semasa Tahun Baru Cina, keluarga dan
rakan-rakan melawat, serta penggunaan warna merah secara berlebihan. Semasa lawatan
untuk perayaan, orang yang sudah berkahwin mesti memberi angpao kepada kanak-kanak
dan orang dewasa muda.

Kebanyakan keturunan Cina hari ini adalah keturunan pendatang yang datang ke
negara itu pada abad ke-19. Mereka terkenal dengan rajin belajar. Tiga kumpulan etnik yang
bercakap dialek Cina yang berbeza ialah Hokkien yang tinggal di utara Pulau Pinang,
Kantonis yang tinggal di Kuala Lumpur, dan kumpulan etnik berbahasa Mandarin yang
tinggal di negeri selatan Johor di negara ini.

Terdapat beberapa suku dialek orang Cina di Malaysia. Terdapat enam kategori dialek utama,
termasuk:

i) Kantonis
ii) Hakka
iii) Fuzhou
iv) Hainan
v) Teochew
vi) Hokkien

11

Gambar 4.0.1 Cheongsam yang dipakai oleh kaum perempuan Cina

Cheongsam ialah pakaian tradisional wanita Cina yang terkenal. Cheongsam
mempunyai leher yang tinggi, butang di bahu, bentuk pinggang yang ketat, dan belahan di
sebelah kiri dan kanan kain. Pakaian ini biasanya dibina daripada sutera, satin dan fabrik
lembut yang lain. Ia adalah baju menarik yang dilihat pada masa kini sempena Tahun Baru
Cina.

Gambar 4.0.2 Jubah panjang yang dipakai oleh kaum lelaki Cina

Bagi lelaki pula, jubah panjang adalah sejenis pakaian tradisional yang dipakai oleh
mereka semasa Tahun Baru Cina. Sebahagian besar daripadanya masih dibuat di China,
menggunakan bahan sutera dan brokat berwarna cerah dengan pelbagai reka bentuk benang
emas dan perak.

12

Gambar 4.0.3 Makanan-makanan kaum Cina

Masakan Cina Malaysia berasal daripada tradisi masakan pendatang Cina Malaysia
dan keturunan mereka, yang mengadaptasi atau mengubah tradisi masakan mereka sebagai
tindak balas kepada budaya Malaysia dan corak penghijrahan orang Cina ke Malaysia.
Masakan Cina Malaysia dibina di atas pelbagai hidangan dengan asal-usul dalam masakan

13

Kantonis, Hakka, Fujian dan Teochew, kerana sebahagian besar orang Cina Malaysia adalah
keturunan pendatang dari selatan China.
4.1 PERAYAAN TAHUN BARU CINA

Gambar 4.1.1 Kaum Cina menyambut perayaan Tahun Baru Cina
Tahun Baru Cina ialah acara berasaskan kalendar lunar yang disambut oleh orang
Cina di seluruh dunia. Oleh kerana orang Cina menggunakan kalendar lunar untuk
menetapkan tarikh perayaan tahunan mereka, tarikh perayaan Tahun Baru Cina berbeza-beza
dari tahun ke tahun dan selalunya disambut sekitar akhir Januari hingga Februari setiap tahun.
Cuti ini telah diperhatikan selama beberapa generasi. Acara Tanglung, juga dikenali
sebagai perayaan "Chap Goh Mei" di Malaysia, akan berlangsung selama lima belas hari dan
berakhir pada tarikh bulan penuh.

14

Semasa Tahun Baru Cina, aktiviti ziarah seperti melawat rakan dan ahli keluarga
adalah perkara biasa, begitu juga dengan adat tertentu yang bertujuan untuk membawa tuah
untuk tahun hadapan, seperti menghadiahkan Ang Pow, hiasan merah, memakai pakaian
baru, memberi limau mandarin, dan menari. Akan ada singa, serta pelbagai makanan
tradisional dan hidangan yang indah.

Sepanjang musim perayaan di Malaysia, ungkapan "Kong Hee Fatt Choy," yang
bermaksud "Semoga tahun ini membawa perkara yang menyenangkan," akan kerap
didengari. Rakyat Malaysia akan melawat satu sama lain, dan aktiviti yang paling
dinanti-nantikan ialah pengedaran "Ang Pow," hamper, dan limau mandarin sebagai tanda
tuah kepada orang Cina.

TRADISI TAHUN BARU CINA

Apabila Tahun Baru Cina menjelang, orang ramai mematuhi adat unik tertentu semasa
mereka meraikan bersama keluarga dan rakan-rakan. Beberapa adat yang terkenal termasuk:

i) Membersihkan rumah
ii) Menghiaskan rumah
iii) Makan malam dan perjumpaan keluarga pada malam Tahun Baru Cina
iv) Bermain mercun dan bunga api
v) Bertukar-tukar hadiah dan memberi angpao
vi) Menonton tarian Singa dan Naga

15

4.2 PESTA TANGLUNG & KUIH BULAN

Gambar 4.2.1 Pesta tanglung & kuih bulan yang disambut oleh kaum Cina

Pesta Tanglung telah menjadi perayaan di China dan disambut secara meluas di
pelbagai negara. Malah, melihat kemeriahan acara itu menjadi tarikan kepada pelancong
tempatan mahupun luar negara. Setiap tahun beberapa parti politik menganjurkan Pesta
Tanglung sebagai acara tempatan dan kebangsaan bagi memupuk semangat mesra rakyat
semua etnik di negara ini.

Pesta Tanglung ialah perayaan masyarakat Cina yang disambut pada hari kelima belas
bulan lunar pertama dalam kalendar lunar Cina. Perayaan ini pertama kali diadakan pada
Dinasti Qin dan pernah diadakan pada bulan pertama bulan tersebut. Ini adalah malam
pertama untuk melihat bulan purnama. Kerana malam dipanggil xiao dalam bahasa
Mandarin, perayaan itu dipanggil Pesta Yuan Xiao.

Ada yang mengatakan ia berasal dari ajaran Taoisme. Menurut ajaran Tao, ia
dipanggil Festival Shangyuan. Perniagaan merujuk kepada langit. Pada hari itu, keluarga
akan berdoa kepada Pegawai Syurga dan menghiasi rumah dengan tanglung, untuk
berjaga-jaga. Kisah lain menyebut bahawa ia berkaitan dengan legenda dalam agama

16

Buddha. Menurut legenda, hari kelima belas bulan lunar pertama adalah hari di mana
Sakyamuni menakluki syaitan. Untuk menghormati hari ini, tanglung dinyalakan.

Ada juga yang mengatakan bahawa pernah ada seekor burung yang cantik jatuh dari
langit. Dia secara tidak sengaja dibunuh oleh orang kampung. Maharaja Jade di langit berang
apabila dia mendengar tentangnya, dan mengarahkan kampung dan penduduk kampungnya
dibakar pada hari kelima belas bulan lunar pertama.

Pesta Tanglung di Malaysia disambut pada Pesta Kuih Bulan pada hari kelima belas
bulan lunar kelapan, yang biasanya tidak diadakan pada hari kelima belas bulan lunar
pertama. Ia juga berkaitan dengan kepercayaan kepada dewi bulan (Chang'e) bahawa malam
perayaan adalah hari bulan mengambang.

Perayaan ini pada dasarnya adalah perayaan petani. Di China, bulan purnama
biasanya paling terang pada musim luruh, yang juga bertepatan dengan musim menuai. Pada
zaman dahulu, orang Cina yang merupakan pekerja asing akan menjamu selera pada malam
itu sambil menikmati pemandangan bulan yang indah. Tiada upacara keagamaan ketika itu.
Namun, orang Cina tidak mula meraikan perayaan itu sehingga Dinasti Tang, selepas mitos
dan cerita tentang bulan diterbitkan, termasuk kisah Maharaja Ming (Xuanzong) Tang
mendarat di Istana Bulan. Sebelum ini, keterujaan lebih tertumpu kepada sambutan Festival
Perahu Naga. Kisah sambutan kuih bulan ini juga dikaitkan dengan kejayaan masyarakat
Cina menumbangkan penjajah Dinasti Yuan. Pemberontak dikatakan meletakkan mesej
dalam kuih bulan untuk dihantar kepada masyarakat sekitar.

Pesta Quinlan di Malaysia telah menjadi acara luar dan dimeriahkan dengan perarakan
dan pencahayaan beramai-ramai. Ini ada kaitan dengan kepercayaan orang Cina (agama kaum
Cina) bahawa mereka akan memegang tanglung dalam sembahyang dan membakarnya, dan
kemudian melepaskannya ke udara, dengan harapan agar hajat mereka akan dikabulkan oleh
Tuhan.

17

5. KAUM INDIA
Masyarakat India merupakan etnik ketiga terbesar di Malaysia dan juga salah satu

kaum yang telah menyumbang ke arah pembentukan sebuah masyarakat majmuk di negara
ini. Seperti masyarakat lain, masyarakat India juga kaya dengan ciri-ciri kebudayaan mereka
dan masih mengekalkan kebudayaan tersebut sehingga kini.Masyarakat ini mempunyai
pelbagai jenis perayaan seperti Ponggal, Deepavali / Diwali, Thaipusam, Ugadi dan lain-lain.
Perayaan Deepavali atau Pesta Cahaya disambut penuh kegembiraan sebagai tanda
kemenangan menurut kepercayaan masyarakat Hindu. Ini kerana ia dikaitkan dengan latar
belakang sejarah di sebalik perayaan ini yang dijadikan rujukan kepada soal universal tentang
manusia dan keadilan sejagat.

5.1 DEEPAVALI
Perayaan Deepavali atau Diwali ialah suatu perayaan dalam kalangan penganut

agama Hindu menandakan kemenangan oleh kuasa kebaikan terhadap kuasa kejahatan,
secara simboliknya ditujukan dalam erti cahaya yang menerangi kegelapan. Maksud
tersiratnya adalah menyemai nilai-nilai positif dalam diri kita untuk menjadi individu yang
lebih baik dengan mengatasi nilai-nilai negatif dalam diri kita untuk perkembangan rohani.

Gambar 5.1.1 Perayaan Deepavali yang disambut oleh Kaum India

18

5.2 THAIPUSAM
Hari Thaipusam merupakan perayaan yang disambut oleh mereka yang beragama

Hindu di seluruh dunia bagi menghormati dewa Hindu, Dewa Murugan atau juga dikenali
sebagai Dewa Subramaniam.

Thaipusam dirayakan pada bulan 'Thai' bulan kesepuluh dalam kalender Tamil. Pada
hari Thaipusam, bulan penuh melintasi bintang terang, Pusam dalam zodiak Cancer.

Hari Thaipusam merupakan hari menunaikan nazar dan menebus dosa atau memohon
ampun di atas dosa-dosa yang telah dilakukan selama ini.Tidak semua penganut Hindu akan
menunaikan nazar. Nazar ialah memohon sesuatu hajat kepada Dewa Murugan dan jika
permohonan dikabulkan, maka satu acara tertentu diadakan sebagai tanda kesyukuran.

Pada hari itu mereka akan membawa susu yang berwarna putih kerana susu itu
dianggap paling suci . Susu ini diisikan dalam belanga tembikar atau kini dalam belanga
aluminium. Belanga berisi susu ini akan dihias dengan pelbagai corak , warna , daun dan
benang. Belanga ini akan dijunjung di atas kepala dari luar kuil hinggalah ke dalam kuil.
Tidak semua penganut Hindu membawa belanga berisi susu ini.

Ramai juga lelaki Hindu yang mencukur rambut pada hari tersebut dan menyapukan
campuran serbuk cendana dan air di atas kepala. Perkhidmatan menggunting rambut ini ada
disediakan di luar kuil dengan bayaran tertentu. Ia merupakan satu bentuk melepaskan atau
membayar nazar.

Gambar 5.2.1 Perayaan Thaipusam yang disambut oleh Kaum India

19

5.3 PERAYAAN PONGAL
Hari Thaiponggal merupakan perayaan semasa musim menuai yang diraikan secara

meluas oleh masyarakat etnik Tamil di negeri Tamil Nadu, Sri Lanka, Malaysia, Singapura,
Afrika Selatan, Amerika, United Kingdom, Perancis, Seychelles, Australia, Kanada dan
tempat-tempat dengan penduduk etnik Tamil ramai. Pongal juga dikenali sebagai Makara
Sankranthi yang disambut di seluruh India. Pongal dalam bahasa Tamil bererti
"melimpah-ruah." Susu lembu yang melimpah apabila dipanaskan dalam periuk belanga
tanah liat melambangkan kekayaan yang melimpah ruah. Thai Pongal, dirayakan ketika masa
menuai, secara tradisi bertujuan berterima kasih kepada Dewa Matahari (Surya Bhagavan)
dan ternakan ladang yang membantu menghasilkan kekayaan harta benda.

Perayaan ini menandakan permulaan bulan Thai dalam kalender Tamil. Ia
menandakan hari apabila Matahari dikatakan bergerak ke utara. Ia menandakan permulaan
Uttarayana, yang mewakili pergerakan matahari ke utara. Hari menjadi semakin panjang di
tanah Tamil Nadu. Thai Pongal jatuh pada Makara Sankranthi dirayakan seluruh India
sebagai penuaian. Ia juga mewakili solstice India apabila matahari dikatakan memasuki
rumah ke-10 dalam Takwim India Contoh. Makara atau Capricorn.

Thai Pongal dirayakan selama tiga hari. Hari pertama merupakan hari untuk berterima
kasih kepada Dewa Matahari yang mana tanpanya, semua benda hidup tidak dapat berfungsi.

Hari kedua adalah untuk berterima kasih kepada ternakan lembu yang membantu
dalam proses pertanian padi dan juga berkongsi susunya dengan manusia.

Hari ketiga dikhaskan kepada gadis-gadis yang belum berkahwin kerana pada ketika
ini mereka tidak ke sawah. Mereka memakai pakaian baharu yang serba cantik dan menawan
dan selalunya dianggap sebagai upacara peminangan terbuka untuk jejakan yang belum
berkahwin.

20

Sepanjang perayaan 3 hari ini, rumah-rumah dicat dan dihias dengan tebu, pelepah
kelapa dan kolam yang berwarna-warni. Semua orang memakai pakaian baru. Pongal atau
nasi manis dimasak dan dikongsi bersama sanak-saudara. Pesta dan pertandingan seperti
silambam, penjinakan lembu jantan dan banyak persembahan lain akan diadakan. Perayaan
ini bertujuan memberi rehat kepada pesawah, ternakan dan semua rakyat supaya mereka
dapat bergembira dan juga sebagai peluang untuk gadis dan jejaka untuk memilih pasangan
mereka.

Gambar 5.3.1 Lukisan seni yang dihasilkan semasa perayaan Pongal

5.4 TAHUN BARU HINDU
Memetik daripada buku Budaya dan Pelancongan Bali oleh Reni Widiastuti (2020),

Nyepi berasal daripada perkataan sepi yang bermaksud sunni atau senyap. Dalam erti kata
lain, Hari Nyepi merupakan perayaan Tahun Baharu Hindu mengikut takwim Saka yang
bermula dengan menghirup dan melakukan solat berjemaah dengan tidak melakukan
sebarang aktiviti.

Mengikut sejarah, Hari Nyepi dicipta daripada kisah kitab-kitab veda yang
menceritakan permulaan abad Masihi, di mana India dan rantau sekitarnya digambarkan
sebagai sentiasa mengalami krisis dan konflik sosial yang berpanjangan. Dari pertikaian ini,
suku Saka di bawah pimpinan Raja Kaniska 1 cuba menyatukan negara dengan memperingati
perkara-perkara baik melalui Hari Suci Nyepi. Tujuannya adalah untuk memohon di hadapan

21

Tuhan Yang Maha Kuasa untuk membersihkan Bhuana Alit (alam manusia) dan Bhuana
Besar (alam semesta).

5.5 NAVARATHIRI
Navaratri[a] ialah perayaan tahunan dan salah satu perayaan Hindu yang paling

dihormati yang diadakan sebagai penghormatan kepada Ibu Dewi Durga. Ia berlangsung
selama sembilan malam (dan sepuluh hari), pertama pada bulan Chaitra (Mac/April dalam
kalendar Gregorian) dan sekali lagi pada bulan Sharada. Ia diperhatikan atas sebab-sebab
yang berbeza dan disambut secara berbeza dalam pelbagai bahagian dalam sfera budaya India
Hindu Secara teorinya, terdapat empat Navaratri bermusim. Walau bagaimanapun, dalam
amalan, ia adalah perayaan musim luruh selepas monsun yang dipanggil Sharada Navaratri.
Perayaan ini disambut pada separuh cerah bulan kalender Hindu Ashvin, yang biasanya jatuh
pada bulan Gregorian September dan Oktober. Ia berlangsung pada masa yang sama dengan
Pesta Sembilan Emperor Gods.

5.6 KARTHIGAI
Karthigai Deepam adalah salah satu perayaan yang paling penting mengikut kalendar

Tamil. Ia diperhatikan pada Karthigai Pournami apabila Karthigai Nakshatram berlaku (hari
Bulan Penuh pada bulan Karthigai ketika Karthigai Nakshatram berlangsung). Penganut
menyembah Tuhan Shiva dan Tuhannya Kartikeya (juga dipuji sebagai Murugan,
Shanmugham, Subramanian). Menariknya, seperti Diwali, Karthigai Deepam adalah
perayaan lampu kerana Deepam atau lampu minyak dinyalakan di rumah dan di kuil-kuil
pada waktu petang.

22

Gambar 5.6.1 Perayaan lampu dinyalakan sewaktu perayaan Karthigai
23

6.0 KAUM DAYAK (IBAN, BIDAYUH)
Suku Dayak merupakan salah satu suku Bumiputra yang terdapat di pulau Borneo.

Mereka dinamakan sedemikian untuk menunjukkan etnik umum mereka; ia juga disebut
Dayuh, Dyak atau Dayak. Orang Dayak tinggal di kawasan sungai dan bukit; mereka
terutamanya berasal dari bahagian selatan dan tengah pulau itu. Adat, budaya,
undang-undang, bahasa dan wilayah mereka adalah unik bagi mereka; walau bagaimanapun,
terdapat persamaan dalam kalangan suku kaum ini. Kebanyakan masyarakat Dayak pernah
mempercayai fahaman Kaharinganisme- juga dikenali sebagai animisme di Indonesia- pada
zaman dahulu. Namun, bermula pada abad ke-19, ramai yang mula mempercayai agama
Kristian dan Islam.

Gambar 6.0.1 Pakaian tradisional kaum lelaki Dayak

Terdapat dua jenis pakaian tradisional lelaki Dayak iaitu Cairnsrat dan Dandong. Kain
Sirat, juga dikenali sebagai kain khawat, adalah pakaian asas orang Dayak. Sirat dipakai
dengan melilit pinggang dan kelangkang. Hujung kain tergantung dari pinggang ke hadapan
dan belakang badan, menunjukkan bahagian hiasan. Dandong ialah kain selendang yang

24

dipakai oleh lelaki Dayak Dandong lebih lebar daripada kain bedung. Panjang dandong tidak
tetap kerana kain itu digunakan sebagai pembungkus persembahan dalam beberapa upacara.
Dandong diperbuat daripada kain tenunan ikat.

Gambar 6.0.2 Pakaian tradisional kaum perempuan Dayak
Terdapat tiga jenis pakaian tradisional wanita Dayak iaitu Bidang, Kalambi dan
Bedong. Bidang ialah kain apron yang sempit dan paras lutut. Terdapat dua jenis pakaian
Iban iaitu kalambi, klambi berlengan dan klambi tanpa lengan. Wanita Iban juga memakai
selendang yang panjang dan sempit. Tali pinggang ini dipanggil bedong, yang bermaksud ia
dihiasi dengan reka bentuk tenunan yang sangat halus.

25

Gambar 6.0.3 Makanan-makanan bagi kaum Dayak

26

Terdapat pelbagai kumpulan etnik yang tinggal di Sarawak. Kumpulan etnik yang
paling biasa ialah Iban, diikuti oleh Bidayuh. Kedua-dua kumpulan etnik hidup bersama
secara harmoni dan saling menghormati antara satu sama lain.

Suku Bidayuh berkongsi makanan tradisional yang berbeza daripada suku kaum Iban.
Walau bagaimanapun, kedua-dua kumpulan menyediakan makanan secara berbeza daripada
majoriti Kristian. Selain itu, sangat sedikit orang Islam yang hadir dalam suku tersebut.

Makanan yang serupa disediakan menggunakan peralatan memasak yang berbeza dan
aroma unik berkembang di dapur. Masakan tradisional Bidayuh mempunyai banyak
persamaan dengan etnik Iban, tetapi namanya berbeza. Penggunaan buluh sebagai bahan
masakan turut digunakan oleh etnik lain seperti Iban. Berasal dari Asia Tenggara, buluh
digunakan untuk mencipta hidangan lazat yang rasanya seperti kayu api.

6.1 KAUM IBAN
Dahulu dikenali sebagai Dayak Laut, kaum Iban terdiri daripada 876,000 orang,

merangkumi 40% daripada jumlah penduduk Sarawak, dan merupakan kumpulan etnik
terbesar di Sarawak, yang tinggal di kawasan dan bahagian di negeri Sarawak. Daerah Rundu
di barat dan Daerah Limbang di timur laut, tetapi kepadatan penduduk Iban tertumpu di Kota
Samarahan, Sri Aman, Sarikei, Sibu, Kapit, Bintulu dan Miri. Kebanyakan orang Iban tinggal
di rumah panjang di kampung, biasanya terletak di tebing sungai dan jalan raya, iaitu untuk
memudahkan aktiviti kerja, berhubung dan bertukar-tukar antara satu sama lain. Gaya hidup
yang diamalkan berlandaskan undang-undang adat, pantang larang, toleransi, dan rapat antara
satu sama lain. Majoriti masyarakat Iban hari ini menerima Kristian sebagai agama mereka,
tetapi pada masa yang sama mengekalkan adat dan nilai identiti budaya yang menjadi simbol
tradisi Iban.

27

Orang Iban biasanya tinggal di lembah Sungai Saribas, Sungai Skrang, Sungai Batang
Lupar dan Sungai Rajang. Kaum Iban merupakan kaum yang mengamalkan banyak budaya
menarik. Mereka tinggal bermasyarakat, di rumah panjang. Diketuai oleh seorang ketua
kampung bernama Tuai Rumah. Kebanyakan masyarakat Iban kini telah menetap di
bandar-bandar besar di sekitar Sarawak.

Tradisi Iban ialah menyimpan pasu, gong dan periuk yang dipanggil tajau. Ia
diturunkan dari generasi ke generasi, mempunyai nilai, dianggap suci, dan dihormati. Dayao,
sebagai harta simpanan, diperoleh melalui transaksi tukar barang. Segelintir masyarakat asli
Iban masih mengamalkan kepercayaan nenek moyang mereka.

6.2 KAUM BIDAYUH
Orang Bidayuh dianggap saudara terdekat masyarakat Melanau, Kayan, Kenyah dan

Penan. Etnik Bidayuh secara tradisinya tinggal di rumah bulat atau rumah panjang yang
diperbuat daripada buluh. Rumah panjang Bidayuh biasanya tinggal tinggi di darat dan
pedalaman. Rumah panjang ini sukar dikenal pasti sebagai harta musuh. Rumah panjang Iban
mempunyai struktur yang sama dengan penduduk kampung Bidayuh. Siling rumah panjang
Bidayuh diperbuat daripada rumbia atau sagu, dan dindingnya diperbuat daripada buluh.
Untuk lantai, orang Bidayuh menggunakan papan atau buluh sebaliknya. Kayu belian
digunakan untuk membuat tiang rumah panjang.

Suku Bidayuh orang Tanah tinggal di Negara Tanah. Sebelum interaksi dengan orang
Eropah, Iban dan Bidayuh dianggap sebagai satu suku; mereka dirujuk sebagai Dayak Laut.
Bahasa Bidayuh menggunakan awalan Bi untuk menunjukkan orang dan Dayuh untuk
menunjukkan tanah. Perkataan "Laut" merujuk kepada kelicikan orang Dayak Laut. Mereka
tinggal di kawasan pedalaman dan rutin menggunakan bot. Bagaimanapun, orang Bidayuh
tidak mempunyai kemahiran menggunakan bot apabila orang Eropah tiba.

28

6.3 PERAYAAN HARI GAWAI DAYAK

Gambar 6.3.1 Perayaan Hari Gawai bagi keseluruh kaum Dayak

Semasa Gawai Dayak, satu pribumi yang disambut oleh orang Iban, Bidayuh dan
Orang Ulu Sarawak, seperti Kayan dan Kenyah, disambut. Selain itu, penduduk Dayak
Kalimantan Barat mengadakan perayaan ini. Dahulu orang Dayak tinggal di rumah panjang
atau kampung bersama orang lain. Kini, mereka tinggal di bandar mencari pekerjaan dan
sumber pendapatan lain.

Perayaan Gawai Dayak merujuk kepada pesta Dayak. Gawai Dayak ialah cuti
tradisional dan sosial di mana petani padi menandakan berakhirnya musim menuai dan
permulaan musim menanam. Semasa musim perayaan ini, orang ramai merayakannya dengan
perayaan tradisional serta acara sukan.

Sambutan Gawai Dayak Sarawak diadakan pada 25 September iaitu Hari Gawai. Ia
dipilih sebagai cuti umum rasmi oleh kerajaan Rajah Brooke pada tahun 1965. Sebelum ini,

29

Gawai Dayak dirujuk kepada Hari Sarawak oleh kerajaan. Sambutan ini diadakan pada 1 Jun
1965, hari kelepasan am seluruh negeri yang pertama di Sarawak.

Gawai Dayak ialah perayaan tahunan yang diadakan pada bulan Mei hingga Jun. Ia
bermula pada akhir bulan Mei dan berakhir pada akhir bulan Jun. Pada bulan ini, Gawai
Dayak, para peserta mengadakan beberapa upacara rumah panjang dan pekan. Hari pertama
perayaan ialah 31 Mei dan hari kedua ialah 1 Jun. Upacara pengakhiran dipanggil menggulu
atau tikar millin, yang berlaku pada akhir bulan Jun.

Orang Dayak secara tradisional menggunakan beras sebagai makanan utama mereka.
Mereka mempunyai banyak tradisi dan perayaan menjelang akhir musim menuai padi.
Apabila menjelang bulan Mei, masyarakat Dayak membuat persiapan menyambut perayaan
Gawai dengan menyediakan tuak, minuman beralkohol tradisional mereka. Tuak memerlukan
satu bulan penapaian menggunakan pulut yang dicampur dengan yis selepas ia dimasak dan
disimpan dalam balang.

Sejak itu, sapu kubur lazimnya diadakan setiap tahun bagi menunjukkan
penghormatan kepada arwah, termasuk moyang, ahli keluarga, kawan rapat dan masyarakat
setempat.

Rumah panjang atau kampung seterusnya akan bermesyuarat pada 31 Mei dan 1 Jun
untuk membentuk jawatankuasa penganjuran acara gawai. Aktiviti tradisional termasuk
minum air awet muda, perarakan, pertandingan ratu cantik bagi kaum Iban seperti Pekit
Kumang dan Keling, berdiri di atas pokok "ranyai", bermain muzik tradisional, menari tarian
asli seperti ngajat dan datun jalut, persembahan silat dan nyanyian puisi oleh kaum orang
ramai.

30

Pada zaman moden hari ini, acara sukan siang hari, permainan sukari, karaoke dan
tarian boleh diselitkan untuk menghidupkan suasana hari gawai.

Peraturan khas yang perlu dipatuhi oleh orang ramai juga akan berazam untuk
memastikan suasana meriah bebas daripada pergaduhan dan gangguan lain. Bagi orang Iban,
peraturan ini dipanggil "bergeliga".

Pada pagi 31 Mei, orang ramai turun ke hutan atau kebun untuk mencari makan
terutama Umbut yang direbus dengan daging haiwan. Ikan, haiwan liar dan sayur-sayuran
hutan juga dilihat sebagai ulam sebelum gawai.

Selepas itu, haiwan ternakan yang disembelih dihidangkan sebagai lauk utama gawai.
Hari ini, daging dan sayur-sayuran boleh didapati di pasaran terutama bagi mereka yang
bekerja dan tinggal di bandar.

31

7. KAUM KADAZAN DUSUN
Suku Kadazan Dusun merupakan suku kaum asli terbesar di Sabah. Komposisi

penduduk Kadazan Dusun adalah hampir 18% daripada jumlah penduduk Sabah.
Kaum ini sebenarnya berasal daripada dua kaum yang utama iaitu Kadazan dan juga
Dusun. Namun, disebabkan wujudnya persamaan daripada segi bahasa dan budaya,
maka wujudlah satu nama gabungan bagi tujuan menyatukan kedua-dua kaum ini.
7.1 PAKAIAN

Pakaian istiadat masyarakat Kadazan dari Penampang. Lelakinya memakai
baju gaung, seluar souva, bengkung togot dan pakain kepala yang disebut siga. Wanita
memakai baju pendek sinuangga, kain labuh tapi dan selendang batik dilengkapi tali
pinggang himpogot.

Gambar 7.1.1 Pakaian yang dipakai oleh kaum Kadazan

32

7.2 TADAU KAAMATAN
Tadau Kaamatan merupakan perayaan oleh masyarakat Kadazan di Negeri

Sabah pada bulan Mei setiap tahun setelah selesai musim menuai padi.

Gambar 7.2.1 Perayaan Tadau Kaamatan yang disambut oleh kaum Kadazan
7.3 HINAVA GINAPAN

Hinava atau Hinava Ginapan merupakan salah satu hidangan tradisional bagi
suku kaum Kadazan. Ia merupakan hidangan yang dihasilkan daripada isi ikan segar
yang dicampurkan dengan biji buah bambangan yang telah diparut.
Pinaasakan merupakan sejenis hidangan yang dihasilkan dengan menggunakan isi
ikan (ikan air tawar/ikan air laut). Ikan akan dibersihkan dan dicampur dengan sedikit
biji kunyit dan halia yang telah ditumbuk.

33

Gambar 7.3.1 Hinava Ginapan yang dihidangkan oleh kaum Kadazan

7.4 TARIAN SUMAZAU
Tarian Sumazau ini merupakan sejenis tarian tradisi rakyat Sabah yang amat

terkenal di Sabah dan di seluruh Malaysia. Tarian ritualnya memenuhi pelbagai fungsi
seperti tarian sumazau yang ditarikan untuk mengucap kesyukuran yang berkaitan
dengan kegiatan menanam dan menuai padi dan juga untuk menolak bala, menyemah
semangat, dan mengubati penyakit. Ia ditarikan semasa menyambut Pesta Kaamatan
dan majlis jamuan.

Gambar 7.4.1 Tarian Sumazau yang dipersembahkan oleh kaum Kadazan
34

8. KESIMPULAN

Natijahnya sebagai rakyat berbilang kaum, kita harus sedar bahawa perpaduan
hanya boleh dicapai apabila semua bersatu padu, bertolak ansur dan menghormati
sesama ahli masyarakat. Walaupun rakyat Malaysia terdiri daripada pelbagai agama
dan budaya yang berbeza, intipati perpaduan dan cintakan keharmonian dan
keamanan perlu wujud untuk mencapai matlamat perpaduan negara. Perpaduan rakyat
sebenarnya dari semangat menerima dan menghormati yang tinggi antara kaum dan
agama. Oleh itu, keutamaan harus diberikan kepada usaha untuk membentuk dalam
masyarakat sikap penerimaan yang disertai dengan nilai budi pekerti yang tinggi.
Keharmonian dan kebahagiaan dalam perhubungan masyarakat hanya dapat dicapai
jika setiap orang mempunyai pemahaman yang baik tentang peranan masing-masing
dan menerapkan nilai-nilai murni dalam pergaulan seharian.

35

RUMUSAN

Akhir sekali, apa yang dapat kami rumuskan hasil daripada pembacaan dan kajian
yang kami lakukan mengenai kepelbagaian kaum dan etnik di Malaysia, dapat disimpulkan
bahawa Malaysia adalah sebuah Negara yang unik dan keunikannya dikenali serata dunia.
Pada keseluruhannya perpaduan amat penting dalam sesebuah negara bagi
kelangsungan kemakmuran dan keamanan. Perpaduan dalam konteks Malaysia agar unik
kerana wujudkan perbezaan agama, bangsa dan budaya. Pengekalan perpaduan yang di
kecapi ini banyak bergantung pada kekukuhan kontrak sosial yang dipegang antara kaum
menerusi perundangan dan kekuatan pemimpin menerusi kepimpinan yang menerajui
negara. Perkara ini terbukti menerusi dasar-dasar yang dilaksanakan serta prinsip-prinsip
asas Islam yang diamalkan dalam memperkukuhkan perpaduan antara kaum di Malaysia.

36

RUJUKAN

1. (2022). Retrieved 12 September 2022, from
https://www.researchgate.net/publication/361098961_kepentingan_etika_dan_peradab
an_dalam_pemupukan_perpaduan_di_malaysia
2. (2022). Retrieved 12 September 2022, from
https://www.bharian.com.my/berita/nasional/2017/01/240525/sambutan-perayaan-ber
bilang-kaum-agama-kunci-negara-aman

3. (2022). Retrieved 12 September 2022, from
https://www.bharian.com.my/rencana/komentar/2020/01/651403/harmonikan-hubung
an-masyarakat-pelbagai-kaum

4. b) Kaum Cina - Malaysia Negaraku. (n.d.). B) Kaum Cina - Malaysia
Negaraku; sites.google.com. Retrieved September 25, 2022, from
https://sites.google.com/site/psktahun42012/tema-5/sejarah-malaysia/keunikan-pendu
duknya-yang-berbilang-kaum-dan-budaya/b-kaum-cina

5. (2022). Retrieved 24 September 2022, from
https://www.twinkl.com/teaching-wiki/tahun-baru-cina

6. Pesta Tanglung & Kuih Bulan: Satu Sisi Pandang. (2022). Retrieved 24

September 2022, from

https://harakahdaily.net/index.php/2017/10/08/pesta-tanglung-kuih-bulan-satu-sisi-pa

ndang/

7. e) Kaum Iban - Malaysia Negaraku. (2022). Retrieved 24 September 2022,
from
https://sites.google.com/site/psktahun42012/tema-5/sejarah-malaysia/keunikan-pendu
duknya-yang-berbilang-kaum-dan-budaya/e-kaum-iban

8. pakaian tradisional iban. (2022). Retrieved 24 September 2022, from
https://rimbunanrantingsarawak.weebly.com/pakaian-tradisional-iban.html

9. MENGENALI MAKANAN TRAADISIONAL IBAN. (2022). Retrieved 24
September 2022, from https://mengenalimakanantradisionaliban.blogspot.com/

37

10. 17 Makanan Tradisional Kaum Bidayuh Ramai Tak Tahu - Saji.my. (2022).
Retrieved 24 September 2022, from https://saji.my/makanan-tradisional-bidayuh/

11. 1. Istimewa Aidilfitri: 10 Hidangan Wajib Di Pagi Raya. (n.d.). Istimewa
Aidilfitri: 10 Hidangan Wajib Di Pagi Raya. Retrieved September 25, 2022, from
https://www.aia.com.my/ms/what-matters/health-wellness/10-hidangan-wajib-di-pagi-
raya.html

12. 1. Sukaimi, A. (2022, May 3). 10 Amalan Sunat Ketika Hari Raya, Paling
Penting Saling Bermaafan & Pakai Baju Baharu | theAsianparent Malaysia.
theAsianparent-Panduan Untuk Kehamilan, Bayi & Besarkan Anak.
https://my.theasianparent.com/amalan-sunat-aidilfitri#:~:text=Hari%20raya%20Aidilf
itri%20merupakan%20hari%20kemenangan%20bagi%20umat,menyambung%20%28
mengukuh%29%20hubungan%20persaudaraannya%22%20%28Riwayat%20Bukhari
%20%26%20Muslim%29.

13. 1. Pakaian ‫ ڤاکاين‬Hari Raya Aidilfitri. (n.d.). Pakaian ‫ ڤاکاين‬Hari Raya

Aidilfitri. Retrieved September 25, 2022, from

https://malay.wiki/content/Hari%20Raya%20Aidilfitri/Pakaian%20%DA%A4%D8%

A7%DA%A9%D8%A7%D9%8A%D9%86.html#:~:text=Pakaian%20%DA%A4%D

8%A7%DA%A9%D8%A7%D9%8A%D9%86%20Hari%20Raya%20Aidilfitri%20B

aju%20Melayu%20adalah,dengan%20songkok%20dan%20lilitan%20songket%20di

%20bahagian%20pinggang.

14. 1. Maksud Hari Raya Aidiladha. (n.d.). Maksud Hari Raya Aidiladha.

Retrieved September 25, 2022, from

https://www.blogrojak.com/2012/10/maksud-hari-raya-aidiladha.html#:~:text=Hari%

20Raya%20Aidiladha%20disambut%20ketika%20umat%20Islam%20membuat,Ibrah

im%20untuk%20menyerahkan%20anaknya%20sebagai%20korban%20kepada%20Tu

han.

15. 1. PERAYAAN DEEPAVALI. (n.d.). Retrieved September 25, 2022, from
https://www.kkmm.gov.my/foto/65-bahankpkk/dokumen/512-perayaan-deepavali

38

16, 1. Perayaan Thaipusam – NIZA AZIZ. (n.d.). Perayaan Thaipusam – NIZA
AZIZ. Retrieved September 25, 2022, from
https://people.utm.my/azmaniza/2021/02/09/perayaan-thaipusam/
17. 1. D., & complete profile, V. M. (2009, March 23). PONGGAL. Perayaan
India: PONGGAL. https://perayaanindia.blogspot.com/2009/03/ponggal.html
18. 1. Applications LLP, A. M. (2022, September 24). 2020 Shardiya Navratri
Calendar for Houston, Texas, United States. Drikpanchang.
https://www.drikpanchang.com/navratri/ashwin-shardiya-navratri-dates.html?year=20
20

39