ต้นสารพัดนึก ฝึกสร้างคำซ้อน

หนงั สอื อิเลก็ ทรอนกิ ส์ประกอบการสอน

“ตน้ สารพดั นึก
ฝึกสร้างคาซอ้ น”

สาระการเรยี นรภู้ าษาไทย ชั้นมัธยมศึกษาปที ่ี 5



คำนำ ก

คำที่ใช้ในภำษำไทยดั้งเดิม ส่วนมำกจะเป็นคำพยำงค์เดียวเม่ือโลก
วิวัฒนำกำร มีส่ิงใหม่เพิ่มขึ้น ภำษำไทยก็จะต้องพัฒนำเพ่ิมจำนวนคำ
เพ่ือให้มีคำใช้ในกำรส่ือสำรให้เพียงพอ ด้วยกำรยืมคำ เปล่ียนแปลงรูปคำ
และกำรสรำ้ งคำ

ผู้จัดทำนำหลักกำรสร้ำงคำซ้อนมำทำเป็นหนังสืออิเล็กทรอนิกส์
มี วั ตถุ ประสงค์ เพื่ อใช้ ประกอบกำรสอนหลั กกำรใช้ ภำษำไทย
เร่อื ง กำรสรำ้ งคำซ้อน สำหรบั นักเรียนชน้ั มัธยมศึกษำปีที่ 5 ซง่ึ จะทำให้นักเรียน
ได้รบั ควำมรู้ พร้อมท้ังสนใจกำรเรียนหลักกำรใชภ้ ำษำไทยมำกขน้ึ มำกขน้ึ

ผู้จัดทำหวังเป็นอย่ำงยิ่งว่ำ หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ เรื่อง “ต้นสำรพัดนึก
ฝึกสร้ำงคำซ้อน” จะช่วยให้นักเรียนมีควำมเข้ำใจ เรื่องกำรสร้ำงคำซ้อน
มำกขึ้น รวมถึงสนุกสนำนไปกับกำรเดินทำงตำมหำต้นสำรพัดนึกไปกับใบปอ
พ่ีจอจำน และน้องหวำนหวำน และหำกมีข้อผิดพลำดประกำรใด ผู้จัดทำ
กข็ ออภยั มำ ณ ทีนดี้ ้วย

สำรบญั ข

เร่อื ง หนำ้ ที่
คำนำ ก
สำรบญั ข
คำช้ีแจงในกำรใช้หนงั สืออเิ ลก็ ทรอนิกส์ (E-Book) 1
เรอื่ ง “ตน้ สำรพัดนกึ ฝกึ สร้ำงคำซ้อน”
แนะนำตวั ละคร 7
คำซอ้ นคืออะไร คำไหนคือคำซ้อน? 12
คำซ้อน มไี ว้ทำไมกันนะ? 14
ชนิดของคำซอ้ น 21
คำซอ้ นเพอื่ ควำมหมำย 26
คำซ้อนเพื่อเสียง 31

1

คำชี้แจงในกำรใช้

หนงั สอื อิเลก็ ทรอนิกส์ (E-Book)

เรอ่ื ง

“ตน้ สำรพดั นึก ฝกึ สรำ้ งคำซ้อน”

คำแนะนำสำหรบั ครูในกำรใช้ 2

หนงั สอื อเิ ล็กทรอนิกส์ (E-Book)

1. ครูผู้สอนควรศึกษำเน้ือหำ และลักษณะของ
หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ให้เข้ำใจชัดเจนอย่ำงละเอียด
กอ่ นนำไปใช้

2. ครูผู้สอนควรตรวจดูเอกสำร และเตรียม
ส่ือกำรเรียนรู้ให้เรียบร้อยทุกครั้ง ก่อนนำไปใช้ใน
กำรจัดกิจกรรมกำรเรียนรู้

3. ครูผู้สอนจัดช้ันเรียนให้เหมำะสมและสะดวก
ในกำรจัดกิจกรรมกำรเรียนรู้

3

4. ดำเนินกำรจัดกิจกรรมกำรเรียนรู้ตำมขั้นตอน
ทก่ี ำหนดในแผนกำรจดั กำรเรยี นร้ตู ำมลำดบั ขน้ั

5. ขณะดำเนินกิจกรรมกำรเรียนกำรสอน ครูควร
สั งเกตกำรร่ วมกิ จกรรม และกำรปฏิ บั ติ งำน
ของนักเรียนอย่ำงใกล้ชิด เพื่อให้ควำมช่วยเหลือ
หรือใหค้ ำแนะนำเมือ่ มีปญั หำเกดิ ขึ้น

6. ให้ นั กเรี ยนท ำแบบทดสอบหลั งเรี ยน
เมอ่ื จบกระบวนกำรเรียนรู้ในแต่ละเร่อื ง

4

คำแนะนำสำหรับนักเรียนในกำรใชห้ นงั สอื
อิเล็กทรอนิกส์ (E-Book)

1 . นั ก เ รี ย น ฟั ง ค ำ ชี้ แ จ ง ก ำ ร ใ ช้ ห นั ง สื อ
อเิ ลก็ ทรอนกิ ส์จำกคณุ ครู

2. นักเรียนควรปฏิบัติกิจกรรมกำรเรียนรู้ต่ำง ๆ
ตำมลำดับด้วยควำมต้งั ใจ จนเกิดควำมรคู้ วำมเขำ้ ใจ

3. ในระหว่ำงกำรปฏิบัติกิจกรรม นักเรียน
ควรมีกำรแลกเปล่ยี นควำมคิดเหน็ กบั เพอ่ื นๆ และครู

5

๔. นักเรียนควรมีวินัยในตนเอง ตรงต่อเวลำ
และมคี วำมรับผดิ ชอบ

๕. เมื่อเกดิ ปัญหำ หรือเกิดควำมสงสัยเน้ือหำส่วน
ใด สำมำรถขอคำปรึกษำ หรือคำแนะนำจำกครไู ด้

๖. นักเรียนควรประเมินและปรับปรุงตนเองอย่ำง
ต่อเนอ่ื ง จำกกำรทำกจิ กรรม และแบบทดสอบ

“ตน้ สำรพัดนึก
ฝึกสร้ำงคำซ้อน”

แนะนำตัวละคร

8

นักเรียนชั้นม.5 ที่ออก
เ ดิ น ท ำ ง พ ร้ อ ม พ่ี จ อ จ ำ น
พี่ชำยข้ำงบ้ำนผู้แสนใจดี
แ ล ะ น้ อ ง ห ว ำ น ห ว ำ น
น้องชำยตัวแสบ เพื่อตำม
หำต้นสำรพัดนึก ฝึกสร้ำง
คำซ้อน และทำภำรกิจที่

นอ้ งใบปอ ได้รบั จำกคุณครใู ห้สำเร็จ

เพื่อนบ้ำนผู้แสนดีและเรียน 9
เ ก่ ง ที่ สุ ด ใ น ร ะ ดั บ ชั้ น ม . 6
ค อ ย ช่ ว ย เ ห ลื อ ส อ ง พ่ี น้ อ ง พี่จอจำน
ใบปอกับหวำนหวำนอยู่เสมอ
ร ว ม ถึ ง ภ ำ ร กิ จ ต ำ ม ห ำ
ต้นสำรพัดนกึ ในครงั้ น้ีด้วย

นอ้ งหวำนหวำน 10

น้องชำยสุดแสบของใบปอ
เรียนอยู่ช้ันป.4 ติดพ่ีจอจำน
มำก ๆ แต่ชอบเถียงกันกับ
พ่ีชำยตนเอง หวำนหวำนเป็น
เด็กซุกซนจึงชอบตำมพี่ ๆ
อ อ ก ไ ป ท่ อ ง เ ที่ ย ว อ ยู่ เ ส ม อ
แน่นอนอยู่แล้วว่ำกำรตำมหำ
ต้นสำรพัดนกึ คร้ังน้ี

หวำนหวำนก็จะไปดว้ ย!!!

ไดเ้ วลำออกเดินทำงกนั แลว้ ระหว่ำทำง 11
พีจ่ อจำนจะเล่ำเร่ืองกำรสร้ำงคำซอ้ น
ใหน้ ้อง ๆ ฟงั นะครบั เมือ่ ไปถึง
ตน้ สำรพัดนกึ เรำจะไดท้ ำภำรกิจ
สรำ้ งคำซ้อนให้สำเร็จ

อ ออกเดนิ ทำงกันเลย!!

คำซ้อนคอื อะไร
คำไหนคอื คำซ้อน?

13

คำซ้อน คือ คำท่ีเกิดจำก
คำมูลภำษำใดก็ไดต้ ง้ั แต่ ๒ คำ
ขึ้นไป มำประกอบเป็นคำใหม่
แ ต่ มี ค ว ำ ม สั ม พั น ธ์ กั น

ในดำ้ นของควำมหมำย

คำซอ้ น
มไี วท้ ำไมกนั นะ?

15

ถ้ำใบปอกบั หวำนหวำนสงสยั
เดีย๋ วพี่จอจำนจะพำไปดูเอง!

16

1. ซ้อนคำเพ่ือ
เน้นควำมใหช้ ดั เจนยง่ิ ข้นึ
คำซอ้ นลกั ษณะน้ีจะมคี วำมหมำยคงเดมิ

เป็นกำรซ้อนเพือ่ ขยำยควำม
ซึ่งกนั และกัน

17

ตัวอย่ำงกำรซ้อนคำ
เพือ่ เนน้ ควำมหมำย

ขำ้ ทำส รปู ร่ำง วำ่ งเปลำ่ โงเ่ ขลำ

18

2 .ซอ้ นคำเพ่อื ให้เกดิ คำ
ท่มี ีควำมหมำยเชิงอุปมำ

คือ นำคำมำซอ้ นกันแลว้
ควำมหมำยของคำซอ้ นนน้ั

จะเปล่ียนไปเป็นนำมธรรม

19

ตัวอย่ำงกำรซอ้ นคำ
เพอ่ื ใหเ้ กิดคำท่มี ีควำมหมำย

เชงิ อุปมำ

อ่อนหวำน เด็ดขำด ย่งุ ยำก

ออ๋ ออออ~ ใบปอพอจะเขำ้ ใจ 20
แลว้ ครบั พจ่ี อจำน แต่สงสยั อีก
เร่ืองครบั คำซ้อนน่ี มกี ี่แบบ
ก่ชี นดิ หรือครบั

ชนดิ ของคำซอ้ น

คำซอ้ นแบง่ ออกได้ 2 ชนดิ 22

1. ซ้อนเพอ่ื ควำมหมำย คอื 23
กำรซอ้ นคำมลู ท่มี คี วำมหมำย
เหมอื นกนั ใกล้เคียงกนั
หรอื ตรงข้ำมกนั

2. คำซอ้ นเพ่อื เสียง (คำค)ู่
คือ กำรซ้อนคำมลู ที่มีเสียง
ใกล้เคยี งกัน

24

เรำไปดูคำซอ้ นเพอ่ื ควำมหมำย

กนั ก่อนดีกวำ่ นะใบปอ หวำนหวำน

25

จำกท่พี ่ีจอจำนเล่ำไปตอนตน้ เรือ่ ง
วำ่ คำซอ้ นน้นั มีควำมสมั พันธก์ ัน

ดำ้ นควำมหมำย
ใบปอจะชว่ ยพี่จำน
อธบิ ำยใหท้ กุ คนฟงั
แบบเข้ำใจง่ำย ๆ นะครบั

คำซอ้ นเพอื่ ควำมหมำย 26

1. กำรสร้ำงคำซ้อนจำกคำทม่ี ีควำมหมำย

เหมือนกนั

2. กำรสรำ้ งคำซอ้ นจำกคำทมี่ ีควำมหมำย

คลำ้ ยกัน

3. กำรสรำ้ งคำซ้อนจำกคำทม่ี คี วำมหมำย

ตรงกนั ข้ำม

27

1. กำรสร้ำงคำซ้อนจำกคำท่ีมีควำมหมำย
เหมือนกัน หมำยถึง คำที่นำมำซ้อนกันนั้น
หมำยควำมถงึ สิ่งเดยี วกนั เช่น

เร็วไว ทรพั ยส์ นิ
ใหญโ่ ต นุม่ นิ่ม
เลือกสรร ดูแล

2. กำรสร้ำงคำซ้อนจำกคำที่มีควำมหมำย 28

คลำ้ ยกัน หมำยถึง คำท่ีนำมำซ้อนกันมีควำมหมำย
ใกล้เคียงกัน เป็นไปในทำนองเดียวกัน หรือ
สำมำรถจดั เขำ้ กลมุ่ ด้วยกันได้ เช่น

ใจคอ ยักษม์ ำร
ภำษอี ำกร ถ้วยโถโอชำม
เย็บปักถกั รอ้ ย หน้ำตำ

29

3. กำรสร้ำงคำซ้อนจำกคำท่มี คี วำมหมำยตรงกนั ข้ำม
หมำยถึง คำท่ีนำมำซ้อนกันมีควำมหมำยเป็น
คนละลักษณะหรอื คนละฝำ่ ยกนั เชน่

ใกล้ไกล สงู ตำ่ ดำขำว
ชวั่ ดี เหตผุ ล
ผิดถูก ต้นื ลึกหนำบำง

กำรซ้อนคำเพ่อื ควำมหมำยกม็ เี ทำ่ น้ี 30
ง่ำยมำกเลยใชไ่ หมครับ ต่อไป เรำไปดู
เรือ่ ง “กำรซอ้ นคำเพอ่ื เสียง” ดีกวำ่
เพ่ือให้ใบปอ หวำนหวำน
และทุก ๆ คน จะไดเ้ ข้ำใจคำซอ้ น
ได้แบบ ๓๖๐ องศำไปเลย!

คำซ้อนเพ่ือเสยี ง (คำคู่) 31

คือ กำรซอ้ นคำมลู ทม่ี เี สียงใกลเ้ คียงกนั
มำซ้อนกนั เพื่อใหอ้ อกเสยี งง่ำยขน้ึ
มเี สียงคลอ้ งจองกนั
และทำใหเ้ กิดควำมไพเรำะ

พ่จี อจำนนำ คำซ้อนเพื่อเสียง 32
มำใหท้ กุ ๆ คนศึกษำ
ดังต่อไปนี้ ซอ้ นเสียงสระ
และพยญั ชนะท้ำย
ซอ้ นเสยี งสระ
ซ้อนเสยี ง
พยญั ชนะตน้

33

ซอ้ นดว้ ยพยำงค์ที่ไมม่ ีควำมหมำย
แตม่ ีเสียงสัมพันธก์ ับคำทม่ี ีควำมหมำย

ซ้อนด้วยคำทม่ี คี วำมหมำยใกล้เคยี ง
แลว้ เพม่ิ พยำงค์ใหเ้ สียงสมดุล

คำซอ้ น 4-6 พยำงค์
ทีม่ ีเสยี งสัมผสั ภำยในคำ

ซ้อนเสียงพยัญชนะตน้ 34
หมำยถึง กำรนำคำที่มพี ยญั ชนะ
ต้นเหมือนกันมำซ้อนกันเพ่ือใหไ้ ด้

ควำมหมำยและมเี สยี งไพเรำะ

ทรพั ยส์ ิน ทอ้ แท้ จรงิ จัง
ตูมตำม งอแง ซบุ ซบิ

ซอ้ นเสยี งสระ 35

หมำยถงึ กำรนำคำท่ีมีสระ

เหมอื นกนั มำซอ้ นกนั เพอื่ ให้ได้

ควำมหมำยและมเี สยี งไพเรำะ

รำบคำบ จม้ิ ลิม้ แร้นแค้น
เบ้อเร่อ อำ้ งว้ำง เพอ้ เจ้อ

ซ้อนเสยี งพยัญชนะต้นและสระ 36

หมำยถึง กำรนำคำทม่ี ีพยญั ชนะตน้
และสระเหมอื นกันมำซ้อนกัน

เพือ่ ใหไ้ ดค้ วำมหมำยและมีเสียงไพเรำะ

ออดออ้ น อัดอัน้ รวบรวม รอมชอม
แร้นแค้น อ้ำงว้ำง รำบคำบ จ้มิ ลิ้ม

ซ้อนดว้ ยพยำงคท์ ่ีไมม่ ีควำมหมำย 37

แต่มีเสยี งสมั พนั ธ์กบั คำทมี่ ีควำมหมำย
คือ นำคำทไี่ ม่มีควำมหมำยมำซอ้ นกบั คำที่มี
ควำมหมำยเพื่อใหส้ ะดวกในกำรออกเสยี ง

มักใชใ้ นภำษำพดู เทำ่ น้นั

พยำยงพยำยำม กระดูกกระเด้ยี ว
อดเอิด ตำเตอ สอนเสนิ ปลำเปอ

ซอ้ นดว้ ยคำท่ีมคี วำมหมำยใกล้เคียง 38

แล้วเพิม่ พยำงคใ์ หเ้ สยี งสมดุลกนั
เปน็ กำรซอ้ นคำโดยเพมิ่ พยำงค์ลงในคำซอ้ น
เพ่ือใหม้ ีเสยี งสมดลุ พยำงคท์ ี่แทรกมกั เป็น

พยำงคท์ ่ีออกเสียงดว้ ยสระอะ

สะกิดสะเกำ ขโมยขโจร
กระตงุ้ กระต้งิ กระดกุ กระดกิ

คำซอ้ น 4-6 พยำงคท์ ี่มเี สียง 39

สมั ผัสภำยในคำ

เปน็ กำรนำคำต้งั แต่ 2 คูข่ น้ึ ไปมำซอ้ นกัน
โดยที่ในคำท่ซี อ้ นแล้วจะมีเสยี งคล้องจองกัน
เพือ่ ใหเ้ กิดควำมไพเรำะและออกเสยี งได้สะดวก

ข้ำเกำ่ เต่ำเล้ยี ง ถว้ ยโถโอชำม
เวยี นวำ่ ยตำยเกดิ จบั มือถอื แขน
ทรัพย์ในดินสนิ ในนำ้ วดั วำอำรำม

มำถึงแลว้ น่ีแหละต้นสำรพัดนกึ ฝกึ สรำ้ งคำซ้อน 40
น้อง ๆ จะต้องเกบ็ ผลไมท้ ม่ี ีคำตดิ อยู่
เพือ่ นำมำจบั คกู่ นั สร้ำงเปน็ คำซอ้ น
ถำ้ นอ้ ง ๆ สร้ำงคำซอ้ นได้อย่ำงถูกต้อง
ภำรกจิ ก็จะเสรจ็ ส้ิน!

งนั้ ปอเกบ็ ผลไม้ 41
ใส่นี่นะพ่ีจำน

42

ผลจากต้นสารพัดนึก
ฝกึ สรา้ งคาซอ้ น

ขอบคุณที่รว่ มเดินทำงมำจนเสร็จสิน้ 43
ภำรกิจนะครับ ขอใหน้ อ้ ง ๆ ทุกคนโชคดี

เกบ็ ผลไม้ได้อยำ่ งถูกต้องนะครบั !

จัดทำโดย
นำงสำวณัฐรีพร นครังสุ
รหสั นกั ศึกษำ 59101201123
นกั ศึกษำชนั้ ปที ี่ 5 สำขำวชิ ำกำรสอนภำษำไทย

คณะครศุ ำสตร์
หนังสอื อิเลก็ ทรอนกิ ส์เล่มน้ี เปน็ สว่ นหนึง่ ของ

รำยวิชำ ภำษำไทยพ้ืนฐำน ท32101
โรงเรียนสกลรำชวิทยำนุกลู
ภำคเรยี นท่ี 1/2563



เรือ่ งรำวของใบปอ เด็กชำยชั้นม. 5
ทกี่ ำลงั เรียนเรือ่ งกำรสรำ้ งคำ
และได้รบั ภำรกจิ จำกคณุ ครู ให้ออกเดินทำง
ตำมหำ “ตน้ สำรพดั นึก ฝกึ สร้ำงคำซ้อน”
โดยมีพ่จี อจำน พี่ชำยขำ้ งบำ้ นแสนใจดี
กับหวำนหวำน น้องชำยตัวแสบ

ทรี่ ่วมเดินทำงผจญภยั
ในดนิ แดนกำรสรำ้ งคำซอ้ นไปดว้ ยกัน