อารยธรรม
ลุ่มนําไนล์
1
1. ท่ีตัง้ ทางภมู ิศาสตร
อารยธรรมลุม แมน้ําไนลหรืออารยธรรมอยี ปิ ตโ บราณกอกาํ เนิดบรเิ วณดนิ
แดนสองฝั่ง แมน้ําไนล ตัง้ แตปากแมน้ําไนลจ นไปถึงตอนเหนือของประเทศซูดานใน
ปั จจุบนั
ทิศเหนือ ตดิ กับ ทะเลเมดเิ ตอรเ รเนียนและคาบสมทุ รไซนายอยี ิป
ทิศตะวันตก ติดกับ ทะเลทรายลเิ บียและทะเลทรายซาฮารา
ทศิ ตะวันออกและทิศใต ตดิ กับทะเลทรายนูเบียและทะเลแดง
จากสภาพภูมอิ ากาศดงั กลาวจะเหน็ วาบริเวณลมุ แมน้ําไนลเ ปรียบเสมอื น
โอเอซิสทามกลางทะเลทราย จงึ เป็นปราการธรรมชาตปิ องกนั การรุกรานจากภายนอก
ได
สภาพภูมิประเทศของลมุ แมน้ําไนลก อนที่จะรวมเป็นปึกแผน ไดแ บงออกเป็น
บรเิ วณลุมน้ําออกเป็น 2 สวน ไดแ ก สว นท่เี ป็นบรเิ วณอียปิ ตลาง (Lower Egypt) อยู
บรเิ วณทร่ี าบลมุ ปากแมน้ําไนล ซ่งึ เป็นบริเวณที่แมน ้ําไนลแยกเป็นแมน้ําสาขาทีม่ ี
ลกั ษณะเป็นรปู พดั แลวไหลลงทะเลเมดิเตอรเรเนียน ชาวกรีกโบราณเรียก บรเิ วณนี้
วา เดลตา และบริเวณอยี ปิ ตบน (Upper Egypt) ไดแก บริเวณทแ่ี มน้ําไนลไหลผา น
หบุ เขา เป็นทรี่ าบแคบๆ ขนาบดวยหน าผาท่ีลาดกวา งใหญ ถัดจากหน าผา คอื ทะเล
ทราย ตอมาเมเนส (Menes) ประมุขแหงอยี ิปตล างจึงไดรวมดนิ แดนทัง้ สองเขา ดว ย
กนั
2 2. ปั จจัยท่สี ง ผลตอ การเกดิ อารยธรรมลมุ นํ้าไนล
2.1 ท่ีตงั้
2.1.1 เน่ืองจากหิมะละลายในเขต
ท่ีราบสูงเอธโิ อเปีย ทําใหบรเิ วณแมน ้ําไนลม ีดินตะกอนมา
ทับถมจึงเป็นพ้นื ที่มีความอดุ มสมบรู ณ
2.1.2 มคี วามไดเปรยี บทางธรรมชาติ
เน่ืองจากประเทศอียิปตเ ป็นดินแดนทลี่ อมรอบดวยทะเล
ทรายทําใหม ปี ราการธรรมชาตใิ นการป องกนั ศตั รูภายนอก
2.2 ทรพั ยากรธรรมชาติ
แมอ ยี ปิ ตจ ะแหงแลง แตส องฝั่งแมน ้ํา
ไนลก ็ประกอบดว ยหนิ แกรนิตและหินทราย ซ่ึงใชกอ สรา ง
และพฒั นาความเจริญรงุ เรอื งดา นสถาปัตยกรรม วัสดุ
เหลานี้มีความแขง็ แรงคงทนแขง็ แรงและชว ยรกั ษามรดก
ทางดา นอารยธรรมของอยี ิปตใ หป รากฏแกช าวโลกมาจน
กระทงั่ ปัจจุบนั
3
2.3 ระบบการปกครอง
ชาวอยี ปิ ตย อมรับอํานาจและเคารพนับถอื กษตั ริยฟ าโรหดุจเทพเจา องค
หน่ึง จงึ มีอาํ นาจในการปกครองและบริหารอยา งเต็มทท่ี ัง้ ดานการเมืองและศาสนา
โดยมีขนุ นางเป็นผชู วยในการปกครอง และพระเป็นผูชว ยดานศาสนา ซ่ึงการที่พา
โรหม ีอาํ นาจเด็ดขาดทาํ ใหอยี ปิ ตส ามารถพฒั นาอารยธรรมของตนไดอยา งเต็มท่ี
2.4 ภมู ิปั ญญาของชาวอยี ิปต
ชาวอียปิ ตส ามารถคดิ คนเทคโนโลยแี ละวทิ ยาการความเจริญดา น
ตา งๆเพ่อื ตอบสนองการดาํ เนินชวี ิต ความเช่อื ทางศาสนาและการสรางความเจริญ
รุงเรืองใหแกอียปิ ต เชน ความรทู างคณิตศาสตร เรขาคณิต และฟิสิกส ไดส งเสริม
ความเจรญิ ในดา นการกอสรางและสถาปัตยกรรม เป็นตน
4 3. สมัยอาณาจักรอียปิ ต
3.1 สมยั อาณาจกั รเกา มคี วามเจริญในชว งประมาณปี
2,700 – 2,200 กอนคริสตศ ักราช เป็นสมัยทอ่ี ยี ปิ ตมคี วามเจริญ
กา วหน าในดานวทิ ยาศาสตรแ ละศลิ ปกรรม มกี ารกอ สรางพรี ะมดิ
ซ่ึงถอื วา เป็นเอกลกั ษณโดดเดนของอารยธรรมอียิปต
3.2 สมัยอาณาจักรกลาง ฟาโรหมอี าํ นาจปกครองอยูใน
ชวงราวปี 2050 – 1652 กอนคริสตศักราช ในสมยั นี้อียปิ ตมี
ความเจริญกา วหน าทางดานทางวทิ ยาการและภูมปิ ัญญามากโดย
เฉพาะดา นการชลประทาน จงึ ไดรบั การยกยองวาเป็นยุคทองของ
อยี ปิ ต อยา งไรก็ตาม ในชวงปลายสมยั เกดิ ความวนุ วายภายใน
ประเทศ จนตา งชาติเขา มารกุ รานและปกครองอียิปต
3.3 สมยั อาณาจักรใหม ชาวอยี ิปตส ามารถขับไลช าวตาง
ชาติ และกลับมาปกครองดินแดนของตนอีกครงั้ หน่ึง ในชวง
ประมาณปี 1567 – 1085 กอนครสิ ตศักราช สมยั นี้ฟาโรหมี
อํานาจเด็ดขาดในการปกครองและขยายอาณาเขตเหนือดินแดน
ใกลเ คียงจนเป็นจักรวรรดิ
3.4 สมยั เส่อื มอาํ นาจ จกั รวรรดอิ ยี ปิ ตเร่ิมเส่อื มอาํ นาจ
ตงั้ แตประมาณปี 1,100 กอนคริสตศกั ราช ในสมัยนี้ชาวตา งชาติ
เชน พวกอัสซีเรียนและพวกเปอรเ ซยี จากเอเชยี รวมทัง้ ชนชาติ
ในแอฟรกิ าไดเ ขามายึดครอง จนกระทงั่ เส่อื มสลายในที่สุด
5
4. ดานการเมอื งการปกครอง
4.1 สมยั อาณาจกั รเกา กษตั รยิ ห รือฟาโรห (Pharaoh) มีอาํ นาจสงู สดุ
โดยมีผูช วยในการปกครองคอื ขุนนาง หัวหน าขนุ นางเรยี กวา “วเิ ซียร” และมี
หนวยงานยอย ๆ ในการบริหารประเทศ แตล ะเมอื งแตล ะหมูบา นมผี ปู กครองระดบั
ตาง ๆ ดูแลเป็นลาํ ดับขนั้ แตล ะชมุ ชนถกู เกณฑแ รงงานมาทํางานใหแกท างการซ่ึง
สวนใหญคอื การสรา งพรี ะมิดแตล ะอาณาจักรมีอาํ นาจปกครองเหนือมณฑลตา ง ๆ
หรอื เรียกวา โนเมส ซ่ึงแตล ะโนเมสมีสัญลักษณแตกตางกนั ตอมามกี ารรวมกนั เป็น
อาณาจักรใหญ 2 แหง คอื อียปิ ตบ นและอียปิ ตลา ง ตอ มาทงั้ 2 อาณาจกั รไดถกู รวม
เขาดว ยกันเกิดราชวงศอ ียิปตโดยประมขุ แหง อยี ิปต (เมเนสหรือนารเ มอร) ความ
เส่ือมของอารยธรรมสมยั กอ นประวตั ิศาสตร การสรา งพรี ะมิดขนาดใหญ เป็นการ
บัน่ ทอนเศรษฐกจิ และแรงงานของอยี ปิ ต ซ่ึงนําความเส่อื มมาสูราชวงศอยี ิปต
4.2 สมยั อาณาจกั รกลาง ฟาโรหเ ปลยี่ นภาพลักษณจากผูป กครองทีอ่ ยูหาง
ไกลประชาชนมาเป็นผูป กป องประชาชน ลดการสรา งพรี ะมดิ แตประชาชนตอ ง
ตอบแทนดวยการทาํ งานสาธารณะตาง ๆ เชน การระบายน้ําในบรเิ วณสามเหลยี่ ม
ปากแมน้ําเพ่อื ชว ยการเกษตร การขุดคลองเช่ือมแมน ้ําไนลก บั ทะเลแดงเพ่อื การ
สะดวกในการคาและขนสง
4.3 สมัยอาณาจักรใหมฟ าโรหอเมนโฮเตปที่ 4 ทรงเปลี่ยนแปลงความเช่อื
ในเร่อื งการนับถอื เทพเจาหลายองคม าเป็นการนับถอื เทพเจา องคเดยี ว คอื เทพเจา
แหง ดวงอาทิตย ทาํ ใหเ กิดความไมพอใจในหมขู ุนนางและประชาชน รชั กาลนี้จงึ
ตกต่าํ แตเม่อื ฟาโรหตตุ นั คาเมนข้นึ ครองราชยจงึ เปลยี่ นกลบั ไปนับถือเทพเจา
หลายองคเชน เดมิ ตัง้ แตศตวรรษท่ี 11 กอนคริสตศกั ราช อยี ปิ ตสูญเสยี ความเขม
แขง็ ชนเผา ตา ง ๆ สลบั กันมีอํานาจปกครองอยี ิปต เชน อัสซีเรีย ลเิ บีย เปอรเ ซีย
สุดทายอยี ิปตกลายเป็นสวนหน่ึงของอาณาจักรโรมัน
6
5. ดา นเศรษฐกิจ
อาชพี หลักของชาวอียปิ ต คอื เกษตรกรรม เพราะวา ดินอุดมสมบรู ณ
ทาํ ใหผ ลิตอาหารเกนิ ความตอ งการ การผลติ ทางการเกษตรทีเ่ ป็นหลักของอยี ิปต
คอื ขาวสาลี บารเลย ขา วฟาง ถัว่ ฝักยาว ถวั่ ผักและผลไม และตอ มาชวี ติ ที่
มงั่ คงั่ และฟุมเฟือยของบางคนนําไปสกู ารพฒั นางานหตั ถกรรมและอุตสาหกรรม
บางสว นทอผา บางสวนผลิตเคร่อื งตกแตง หมอ ลินิน และอัญมณี เหลก็ และ
ทองแดงมกี ารถลุง นํามาใชในการทําเคร่ืองมอื แกว และเคร่อื งปั้นดินเผา มีการ
ผลิตทัง้ แบบเรยี บ ๆ และวาด ทงั้ ยังมีวิศวกร จิตรกร ประติมากร และสถาปนิก
อีกดว ย
6. ดานสงั คม
เป็นสังคมแบบลําดบั ชัน้ ผูปกครองสงู สุด คอื ฟาโรห และชนชัน้ ปกครอง
อ่นื ๆ คือ ขุนนางและนักบวช ชนชนั้ รองลงมาคือ พอ คาและชางฝีมือ ชนชนั้ ลาง
คือ ชาวนา และทาส ซ่งึ เป็นคนสว นใหญ ที่ดนิ ทัง้ หมดเป็นของฟาโรห สําหรับ
ขนุ นางและนักบวชกไ็ ดค รอบครองท่ีดินจํานวนมาก ชาวนาอาศัยอยใู นหมบู า น
หรอื เมืองเลก็ ๆ และเสียภาษเี ป็นผลผลติ ใหฟาโรห ขุนนาง และพระ รวมทงั้ ตอ ง
ถกู เกณฑแรงงานไปทํางานใหร ัฐ และเป็นทหารสตรีมบี ทบาทสูงไมน อยกวา
ผูช าย คือ ใหสถานภาพแกสตรสี ูง ยอมใหสตรขี ้นึ ครองราชบัลลงั กได มีสทิ ธิใน
การมีทรัพยสินและมรดก ราชินีท่มี ีช่ือเสียงของอยี ปิ ต คือ แฮตเชพซตุ
(Hatchepsut) ซ่ึงปกครองในศตวรรษที่ 15 กอ นคริสตศกั ราช และทําความ
งดงามใหก บั เมืองคารนัก
ชาวอียิปตไมยอมใหชายแตง งานกับสตรีเป็นภรรยามากกวา 1 คน
แมว าการมีเมยี น อยเป็นเร่ือง ปกติและยอมรับทัว่ ไป ลกั ษณะทแี่ ปลกของ
ระเบยี บสงั คมนี้ คอื ชอบใหพ ่ีชาย-น องสาวแตงงานกนั หรือแตงงานภายใน
ตระกลู ฟาโรหแ ตงงานกบั ตระกลู ของตน เพ่อื รักษาความบรสิ ุทธิข์ องสายเลือด
ประเพณีนี้ไดมีผอู ่ืนนําไปใชต อมา
7. ดานศาสนา 7
ชาวอียปิ ตน ับถือเทพเจาหลาย
องคท ีเ่ ก่ียวของกับอาํ นาจธรรมชาติ
โดยเทพเจา ทไ่ี ดรับการเคารพสูงสุด คอื
เร หรอื รา (Re or Ra) เทพเจาแหง
ดวงอาทิตย และเป็นหวั หน าแหง
เทพเจา ทัง้ ปวง ซ่งึ ปรากฏในหลายช่อื
และหลายรปู ลกั ษณ เชน ผูม ีรา งกาย
เป็นมนษุ ย มีหวั เป็นเหยยี่ ว และในรูป
ของมนษุ ยค อื ฟาโรห ผูไ ดร ับการ
ยกยองวา เป็นบุตรของเร และมี
เทพเจา สําคญั องคอ ่ืน ๆ อกี เชน
เทพเจา แหงแมน ้ําไนลหรือโอซริ สิ และ
ยงั เป็นผูพ ทิ กั ษด วงวญิ ญาณหลงั ความ
ตาย เทพเจาแหง พ้นื ดินหรือไอซสิ เป็น
ผสู รางและชบุ ชีวติ คนตาย เป็นตน
การยกยอ งกษตั รยิ ใ หเทียบเทา เทพเจา
ทาํ ใหสถาบันกษตั ริยมีความศกั ดสิ์ ิทธิ์
ประดุจเป็นเทพเจา ความเช่อื นี้มผี ลตอ
การสรา งอารยธรรมดังเชน การสราง
พรี ะมิด
8. ดา นภาษาและวรรณกรรม
ชาวอียิปตไดพฒั นาระบบการ
เขยี นทเี่ รยี กวา เฮยี โรกริฟิค
(Hieroglyphic) เป็นคาํ ภาษากรกี มี
ความหมายวา การจารึกอนั ศกั ดิส์ ิทธิ์
เร่ิมตนดว ยการเขียนอกั ษรภาพแสดง
สญั ลกั ษณตางๆ แลวคอ ย ๆ พัฒนาข้ึน
มาเป็นรปู แบบพยญั ชนะ ในระยะแรก
ชาวอยี ปิ ตจ ารึกเร่อื งราวดวยการแกะ
สลกั อกั ษรไวต ามกําแพงและผนังของ
สง่ิ กอสราง เชน วิหารและพีระมดิ ตอ
มาจึงคนพบวธิ ีการทํากระดาษจากตน
ปาปิรุส ทําใหมีการบันทึกแพรห ลาย
มากข้ึน
8
9. ดา นศลิ ปวิทยาการ
9.1 ดานดาราศาสตร
ความรทู างดา นดาราศาสตรเ กิดจากการสงั เกตปรากฏการณจากการ
เกิดน้ําทว มของแมน ้ําไนล ซ่ึงไดน ําความรูนี้มาคาํ นวณเป็นปฏิทินแบบสรุ ิยคตทิ แี่ บง
วนั ออกเป็น 365 วันใน 1 ปี ซ่ึงมี 12 เดือน และในรอบ 1 ปี ยงั แบงออกเป็น 3
ฤดกู าล ที่กําหนดตามวถิ กี ารประกอบอาชีพ คือ ฤดูน้ําทว ม ฤดูไถหวาน และฤดูเก็บ
เก่ียว
9.2 ดานคณิตศาสตร
ความรูทางคณิตศาสตรและเรขาคณิตทอ่ี ียิปตใ หแกช าวโลก เชน
การบวก ลบ และหาร และการคาํ นวณพ้ืนที่วงกลม ส่ีเหล่ยี ม และสามเหลีย่ ม ความรู
ดังกลาวเป็นฐานของวชิ าฟิสิกสทใี่ ชคํานวณในการกอสรางพรี ะมดิ วหิ าร และเสาหนิ
ขนาดใหญ
9.3 ดานการแพทย
ชาวอยี ิปตโ บราณมคี วามรูทางการแพทยส าขาทันตกรรม แพทยผู
เชี่ยวชาญหลายสาขา เชน กระเพาะอาหาร และศัลยกรรม ซ่ึงมหี ลักฐานการบันทึก
และตอมาถูกนําไปใชแพรห ลายในทวีปยโุ รป ตลอดจนวิธเี สริมความงามตา ง ๆ เชน
การรกั ษาริว้ รอยเหย่ี วยน การใชผ มมนุษยท ําวกิ ผม เป็นตน
9.4 ดานสถาปัตยกรรม
เอกลกั ษณของสถาปัตยกรรมอียิปต คือ พีระมิดทบ่ี รรจุศพของ
ฟาโรห ซ่ึงสรางข้ึนดวยจุดประสงคทางศาสนาและอํานาจทางการปกครอง นอกจาก
พรี ะมดิ แลว ยงั มกี ารสรางวิหารจํานวนมาก เพ่ือบูชาเทพเจา ในแตล ะองค และเป็น
สุสานของกษตั รยิ เชน วหิ ารแหง เมอื งคารน ัก เป็นตน
9.5 ดานประติมากรรม
ชาวอยี ปิ ตส รางประติมากรรมไวจ าํ นวนมากทัง้ ทีเ่ ป็นรปู ปั้นและภาพ
สลักทปี่ รากฏในพรี ะมิดและวหิ าร ภาพสลักสว นใหญจะประดบั อยใู นพีระมิดและวิหาร
ในพรี ะมิดมกั พบรปู ปั้นของฟาโรหและพระมเหสี รวมทงั้ เร่อื งราววถิ ีชวี ิตของอยี ปิ ต
สวนภายในวหิ ารมกั จะเป็นรูปปั้นสญั ลักษณของเทพและสัตวศกั ดิส์ ิทธิ์ เชน สนุ ัข
แมว เหย่ยี ว เป็นตน และภาพสลกั ท่แี สดงเร่อื งราวและเหตุการณ
9.6 ดา นจิตรกรรม
ผลงานดา นจิตรกรรมมเี ป็นจาํ นวนมาก มกั พบในพรี ะมิดและสสุ าน
ตา งๆ ภาพวาดของชาวอยี ปิ ตส ว นใหญมสี ีสันสดใส มที งั้ ภาพสัญลักษณของเทพเจา ที่
ชาวอียิปตน ับถือ พระราชกรณียกิจของฟาโรหและสมาชกิ ในราชวงศ ภาพบคุ คล
ทวั่ ไปและภาพท่ีสะทอ นวถิ ชี วี ติ ของชาวอยี ิปต เชน ภาพการประกอบอาชพี เป็นตน
น.ส.ปณุ ยนุช ตว นววิ รรธน ม.6\6 เลขท่ี 23