พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย

พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย

รัชกาลที่ ๒

คำนำ

หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ (E-Book) เล่มนี้จัดทำขึ้นเพื่อประยุกต์สื่อ
การเรียนรู้บุคคลสำคัญในประวัติศาสตร์ไทยให้เป็นสื่ อการเรียนการสอน
สมัยใหม่ที่เป็นตัวกลางที่มีความสำคัญในกระบวนการเรียนรู้ในยุค
โลกาภิวัฒน์หรือในยุคที่เต็มไปด้วย ICT เทคโนโลยีสารสนเทศและ
สื่ อสารเพื่ อให้ผู้อ่านได้มีความรู้ความเข้าใจมากยิ่งขึ้น

ทางคณะผู้จัดทำจึงได้รวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับพระบาทสมเด็จ
พระพุทธเลิศหล้านภาลัยมานำเสนอในรูปแบบที่น่าสนใจ

คณะผู้จัดทำหวังเป็นอย่างยิ่งว่าหนังสืออิเล็กทรอนิกส์เล่มนี้
จะเป็นประโยชน์แก่ผู้อ่านไม่มากก็น้อย

คณะผู้จัดทำ

สารบัญ

เรื่อง หน้าที่

พระราชประวัติ .................................................................................... ๑

พระราชกรณียกิจ .............................................................................. ๓
ด้านการทำนุบำรุงประเทศ และป้อมปราการ ........ ๓
ด้านการป้องกันประเทศ ..................................................... ๕
ด้านการปกครอง ...................................................................... ๘
ด้านการด้านการทำนุบำรุงพระศาสนา ..................... ๙
ด้านศิลปวัฒนธรรม ................................................................. ๑๑
ด้านความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ ................................. ๑๕

เกร็ดความรู้ ............................................................................................. ๑๘
อุทยานรัชกาลที่ ๒ .................................................................... ๑๘
สถานที่ตั้งอุทยานรัชกาลที่ ๒ ............................................. ๑๙

เสด็จสวรรคต ........................................................................................... ๒o
คุณธรรมที่ถือเป็นแบบอย่าง .......................................................... ๒๑
บรรณานุกรม

๑

พระราชประวัติ

พระพุทธเลิศหล้านภาลัย (รัชกาลที่ ๒)
ครองราชย์ ๘ กันยายน พ.ศ. ๒๓๕๒ ถึง
๒๑ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๓๖๗ พระมหากษัตริย์ไทย
รัชกาลที่ ๒ ใน ราชวงศ์จักรี มีพระนามเดิมว่า ฉิม
(สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทร)
พระราชสมภพเมื่อวันพุธ ขึ้น ๗ ค่ำ เดือน ๔ ปีกุน เวลา
เช้า ๕ ยาม ซึ่งตรงกับวันที่ ๒๔ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๓๑o

(นับแบบปัจจุบัน พ.ศ. ๒๓๑๑)
เป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ ๔ ใน
พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช
เสวยราชสมบัติเมื่อปีมะเส็ง พ.ศ. ๒๓๕๒ ถึง ๒๓๖๗
ประสูติ ณ บ้านอัมพวา แขวงเมืองสมุทรสงคราม ขณะนั้น
พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช
เป็นหลวงยกกระบัตรเมืองราชบุรี พระบิดาได้ให้เข้าศึกษา
กับสมเด็จพระวันรัต (ทองอยู่) ณ วัดบางหว้าใหญ่
พระองค์ทรงมีพระชายาเท่าที่ปรากฏ
ขณะมีพระชนมพรรษาได้ ๔๒ พรรษา

๒

พระราชประวัติ

พระพุทธเลิศหล้านภาลัย (รัชกาลที่ ๒)

พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยมีพระนามเต็ม

เมื่อทรงรับการบรมราชาภิเษกแล้วว่า พระบาทสมเด็จพระบรมราชาธิราช
รามาธิบดี ศรีสินทรบรมมหาจักรพรรดิราชาธิบดินทร์ ธรณินทราธิราช รัตนากาศ
ภาสกรวงศ์ องค์ปรมาธิเบศ ตรีภูวเนตรวรนายก ดิลกรัตนราชชาติอาชาวศรัย

สมุทัยดโรมนต์ สากลจักรวาฬาธิเบนทร สุริเยนทราธิบดินทร์ หริหรินทรา
ธาดาธิบดี ศรีวิบูลยคุณอกนิษฐ ฤทธิราเมศวรมหันต บรมธรรมิกราชาธิราช

เดโชชัย พรหมเทพาดิเทพนฤบดินทร์ ภูมิทรปรมาธิเบศ โลกเชษฐวิสุทธิ
รัตนมกุฎประกาศ คตามหาพุทธางกูรบรมบพิตร พระพุทธเจ้าอยู่หัว

ซึ่งเหมือนกับพระปรมาภิไธยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชทุก
ตัวอักษร เนื่องจากในเวลานั้น ยังไม่มีธรรมเนียม ที่จะต้องมีพระปรมาภิไธยแตก

ต่างกันในแต่ละพระองค์

พระราชลัญจกรประจำพระองค์

ภาพที่ ๑ พระราชลัญจกรประจำพระองค์
ที่มา : https://www.norkaew.net/

๓

พระราชกรณียกิจ

ด้านการทำนุบำรุงประเทศ และป้อมปราการ

ระยะแรกของการก่อตั้งกรุงรัตนโกสินทร์ พม่าก็ยังคง
รุกรานประเทศไทยอย่างต่อเนื่ อง

พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
จึงทรงโปรดเกล้าฯ ให้สร้างเมือง

และป้อมปราการต่าง ๆ ขึ้นเพื่อให้เป็นเมืองหน้าด่านคอย
ป้อมป้องกันข้าศึกที่จะยกเข้ามาทางทะเลที่เมือง
สมุทรปราการ และที่เมือง ปากลัด ปัจจุบันคือ

(อ.พระประแดง จ.สมุทรปราการ) โดยมีพระราชบัญชา
ให้กรมพระราชวังบวรมหาเสนานุรักษ์ เป็นแม่กองก่อสร้าง

เมืองนครเขื่อนขันธ์ขึ้นที่ปากลัด พร้อมป้อมปีศาจผีสิง
ป้อมราหู และป้อมศัตรูพินาศแล้วโปรดเกล้าฯ ให้อพยพ
ครอบครัวชาวมอญจากปทุมธานีมาอยู่ที่นครเขื่อนขันธ์

๔

พระราชกรณียกิจ

ด้านการทำนุบำรุงประเทศ และป้อมปราการ

นอกจากนี้ พระองค์ยังทรงให้กรมหมื่นเจษฎาบดินทร์
เป็นแม่กองจัดสร้างป้อมผีเสื้อสมุทร ป้อมประโคนชัย
ป้อมนารายณ์ปราบศึก ป้อมปราการ ป้อมกายสิทธ์ขึ้น

ที่เมืองสมุทรปราการ และโปรดเกล้าฯ
ให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นศักดิพลเสพย์ไปคุมงาน
ก่อสร้างป้อมเพชรหึงส์เพิ่มเติมที่เมือง นครเขื่อนขันธ์
การสร้างเมืองหน้าด่านและป้อมปราการต่าง ๆ ขึ้นมา

เพื่ อป้องกันไม่ให้ข้าศึกเข้ามาถึงพระนครได้โดยง่าย
ถือว่าพระองค์มีสายพระเนตรที่ยาวไกลยิ่งนัก

ภาพที่ ๒ ป้อมผีเสื้อสมุทร
ที่มา : https://travel.trueid.net/detail/

๕

พระราชกรณียกิจ

ด้านการป้องกันประเทศ



ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
พม่าได้ยกทัพเข้ามาตีไทยอยู่หลายครั้งด้วยกันตั้งแต่

พระองค์ครองราชย์ได้ เพียง ๒ เดือน
พระเจ้าปดุง กษัตริย์พม่า ก็ได้ทรงแต่งตั้งแม่ทัพพม่า

๒ นาย คือ อะเติ้งหงุ่น และ สุเรียงสาระกะยอ
โดยให้แม่ทัพอะเติ้งหงุ่น ยกทัพเรือเข้ามาตีทางหัวเมือง
ชายทะเลตะวันตก และสามารถตีเมืองตะกั่วทุ่งตะกั่วป่า

รวมถึงล้อมเมืองถลางไว้ ก่อนที่กอง ทัพไทยจะยก
ไปช่วยและตีทัพพม่าจนแตกพ่ายไป ส่วนแม่ทัพสุเรียง

สาระกะยอได้ยกกำลังมาทางบกเพื่ อเข้าตีหัวเมือง
ด้านทิศใต้ของไทยและสามารถตีได้ เมืองมะลิวัน ระนอง

และกระบี่ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
จึงทรงส่งกองทัพลงไปช่วยเหลือทหารพม่าสู้กำลัง

ฝ่ายไทยไม่ได้ก็ถอยทัพหนีกลับไป

๖

พระราชกรณียกิจ

ด้านการป้องกันประเทศ

ต่อมาในปี พ.ศ. ๒๓๖๓ พระเจ้าปดุงเสด็จสวรรคต
พระเจ้าจักกายแมงสืบราชสมบัติต่อจากพระเจ้าปดุง

และคิดจะยกทัพมาตีไทยอีก โดยสมคบกับ
พระยาไทรบุรีซึ่งเปลี่ยนใจไปเข้ากับฝ่ายพม่า
แต่เมื่อทราบว่าฝ่ายไทย จัดกำลังทัพเตรียมรับศึก
อย่างเข้มแข็ง พม่าก็เกิดเกรงกลัวว่าจะรบแพ้ไทยอีก

จึงยุติไม่ยกทัพเข้ามา จนอีก ๓ ปีต่อมา
พระเจ้าจักกายแมงก็ทรงชักชวน

พระเจ้าเวียดนามมินมางกษัตริย์ญวนให้มาช่วยตีไทย
แต่ฝ่ายญวนไม่ยอมร่วมด้วย พอดีกับที่ขณะนั้น
เกิดสงครามกับอังกฤษ
จึงหมดโอกาสที่จะมาตีไทยอีกต่อไป

๗

พระราชกรณียกิจ

ด้านการปกครอง

พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
ทรงบริหารบ้านเมืองโดยให้เจ้านายรับหน้าที่
ในการบริหารงานราชการในกรมกองต่าง ๆ
เท่ากับเป็นการให้เสนาบดีได้มีการปรึกษา

ข้อราชการก่อนจะนำความขึ้นกราบ
บังคมทูล ทั้งยังโปรดเกล้าฯ ให้ผ่อนผัน
การเข้ารับราชการของพลเมืองชายเหลือ

เพียงปีละ ๓ เดือน
เข้ารับราชการ ๑ เดือน
แล้วไปพักประกอบอาชีพส่วนตัว
อีก ๓ เดือน สลับกันไป นอกจากนี้ยังทรงรวบรวม
พลเมืองให้เป็นปึกแผ่น มีหน่วยราชการสังกัด
โดยพระราชทานโอกาสให้ประชาชนสามารถ
เลือกหน่วยราชการที่สังกัดได้

๘

พระราชกรณียกิจ

ด้านการปกครอง



พระองค์ได้ทรงส่งเสริมข้าราชการที่มีความรู้
ความสามารถให้มีโอกาสปฏิบัติหน้าที่ตนถนัด
ในรัชกาลนี้ จึงปรากฏพระนามและนามข้าราชการ

ที่มีชื่อเสียงหลายท่าน เช่น
สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาเสนานุรักษ์

เจ้าฟ้ากรมหลวงพิทักษ์มนตรี
กรมหมื่ นเจษฎาบดินทร์

เจ้าพระยาศรีธรรมาโศกราช (น้อย ณ นคร)
ขุนสุนทรโวหาร (ภู่) เป็นต้น และด้วยความที่
พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยมี
พระราชประสงค์ให้พลเรือนของพระองค์เป็นคนดี

จึงได้ทรงออกพระราชบัญญัติเรื่อง
ห้ามเลี้ยงไก่ นก ปลากัด

ไว้ชนกัด หรือทำการอื่น ๆ เพื่อการพนัน
และออกพระราชกำหนด ห้ามสูบฝิ่ น ขายฝิ่ น ซื้อฝิ่ น

พร้อมทรงกำหนดบทลงโทษสำหรับผู้ฝ่าฝืน
ทำให้ประเทศไทยไม่เกิดสงครามฝิ่ นแบบต่างชาติ

๙

พระราชกรณียกิจ

ด้านการทำนุบำรุงพระศาสนา

การศึกษาพระปริยัติธรรมของพระสงฆ์ในยุคนี้
รุ่งเรืองเป็นอย่างมากโดย

พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
ทรงโปรดเกล้าฯ ให้ แก้ไขหลักสูตรจากปริญญาตรี

โท เอก มาเป็นเปรียญธรรม ๓ ประโยค
ถึง ๙ ประโยค ทำให้พระภิกษุ สามเณร มีความรู้
ภาษาบาลีแตกฉานนอกจากนี้พระองค์ยังทรง
ออกพระราชกำหนดให้ประกอบ พิธีในวันวิสาขบูชา
โดยห้ามล่าสัตว์ ๓ วัน และ รักษาศีล ถวายอาหาร

บิณฑบาต ทำทาน ปล่อยสัตว์ สดับฟัง
พระธรรมเทศนาเป็นเวลา ๓ วัน ๓ คืน
ซึ่งนับเป็นครั้งแรกที่ประเทศไทยประกอบพิธี

ในวันวิสาขบูชา

๑o

พระราชกรณียกิจ

ด้านการทำนุบำรุงพระศาสนา



พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยได้ ทรงฟื้ นฟู
พระพุทธศาสนาอย่างมากมายหลายด้าน โดยเฉพาะ
ด้านการก่อสร้างศาสนสถาน ทรงโปรดฯ ให้สร้างวัดขึ้น
ใหม่หลายวัด ได้แก่ วัดสุทัศนเทพวราราม วัดชัยพฤกษ

มาลา วัดโมลีโลกยาราม วัดหงสาราม และ
วัดพระพุทธบาท ที่สระบุรี ซึ่งสร้างค้างไว้ตั้งแต่
สมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช

รวมทั้งโปรดเกล้าฯ ให้ทำการ
บูรณปฏิสังขรณ์วัดอรุณราชวราราม
โดยสร้างพระอุโบสถพระปรางค์ พร้อมทั้งพระวิหาร
ขึ้นใหม่เพื่อเป็น พระอารามประจำรัชกาล

๑๑

พระราชกรณียกิจ

ด้านศิลปวัฒนธรรม



ในด้านการทำนุบำรุงศิลปวัฒนธรรมของชาติ
พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย

ทรงมีพระอัจฉริยภาพในงาน ศิลปะหลายสาขา ทั้ง
ทางด้านประติมากรรม ด้านการดนตรี แต่ที่ โดดเด่นที่สุด

เห็นจะเป็นใน ด้านวรรณคดี จนอาจเรียกได้ว่ายุคนี้
เป็น ยุคทอง ของ วรรณคดีไทยสมัยกรุงรัตนโกสินทร์
ละครรำรุ่งเรืองถึงขีดสุด ด้วยพระองค์ทรงเป็นกวีเอก
และทรงพระราชนิพนธ์วรรณคดีไว้หลายเล่มด้วยกัน เช่น
รามเกียรติ์ ตอนลักสีดา วานรถวายพล พิเภกสวามิภักดิ์
สีดาลุยไฟ นอกจากนี้ยังมีพระราชนิพนธ์เรื่อง อิเหนา

ที่ได้รับการยกย่องจากวรรณคดีสโมสรใน
สมัยรัชกาลที่ ๖ ว่าเป็นยอดกลอนบทละครรำ

๑๒

พระราชกรณียกิจ

ด้านศิลปวัฒนธรรม



ส่วนบทละครนอก พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้า
นภาลัยทรงพระราชนิพนธ์ขึ้นมา ๕ เรื่องด้วยกัน ได้แก่

ไชยเชษฐ์ สังข์ทอง มณีพิชัย ไกรทอง และ คาวี
พระองค์ยังได้ทรงพระราชนิพนธ์บทเห่เรือ

กาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวาน ซึ่งมีความไพเราะ
และแปลกใหม่ไม่ซ้ำแบบกวีท่านใด
เนื้อเรื่องแบ่งออกเป็น ๕ ตอน คือ

เห่ชมเครื่องคาว เห่ชมผลไม้ เห่ชมเครื่องคาวหวาน
เห่ครวญเข้ากับนักขัตฤกษ์ และ บทเจ้าเซ็น ซึ่งบทเห่นี้

เข้าใจกันว่าเป็นการชมฝีพระหัตถ์ในด้าน
การทำอาหารของสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี

นอกจากพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
ที่ทรงเป็นยอดกวีเอกแล้วในยุคสมัยนี้ ยังมียอดกวีที่มี
ชื่อเสียงอีกหลายคน เช่น สมเด็จพระมหาสมณเจ้า
กรมพระปรมานุชิตชิโนรส สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ

กรมพระยาเดชาดิศร นายนริทร์ธิเบศ และ สุนทรภู่

๑๓

พระราชกรณียกิจ

ด้านศิลปวัฒนธรรม



องค์การศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรม
แห่งสหประชาชาติ ได้ยกย่อง

พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
ว่าทรงเป็น บุคคลสำคัญของโลก เนื่องด้วยทรง
สร้างสรรค์วรรณคดี ที่ทรงคุณค่าทางวัฒนธรรมไว้
เป็นมรดกของชาติจำนวนมาก รวมถึงทรงปกครอง

บ้านเมืองให้ราษฎรได้อยู่เย็นเป็นสุขภายใต้
พระบรมโพธิสมภาร และ เนื่องด้วยในรัชกาลนี้
มีละครนอก ช้างเผือกคู่พระบารมีถึง ๓ เชือก

พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
จึงมีพระราชดำริให้แก้ไขธงชาติไทย
จากที่เคยใช้ ธงแดง มาตั้งแต่

รัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช มาเป็น
รูปช้างเผือกอยู่ในวงจักรติดในธงพื้ นแดง
และใช้เป็นธงชาติสืบต่อกันมาจนถึงรัชกาลที่ ๖

๑๔

พระราชกรณียกิจ

ด้านศิลปวัฒนธรรม



พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
ครองราชย์สมบัติถึงปี พ.ศ. ๒๓๖๗ รวมอยู่
ในสิริราชสมบัตินาน ๑๕ ปี ก็ทรงพระประชวรด้วยพิษไข้
มิได้รู้สึกพระองค์ จึงไม่ได้พระราชทานราชสมบัติ

ให้แก่ผู้ใด และทรงพระประชวร
ด้วยพิษไข้อยู่ ๓ วันก็เสด็จสวรรคต
ในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
ถือว่าเป็น แผ่นดินทองแห่งวรรณกรรม ด้วยพระองค์
มีพระปรีชาสามารถอย่างยิ่งในด้านศิลปะ ไม่ว่าจะเป็น
ด้านสถาปัตยกรรม วรรณกรรม รวมถึงนาฏกรรม
เห็นได้จากมรดกทางวัฒนธรรมที่พระองค์
ทรงเป็นผู้สร้างไว้ให้กับอนุชนรุ่นหลัง

อุทยานพระบรมราชานุสรณ์
รัชกาลที่ ๒ ที่ อ.อัมพวา จ.สมุทรสงคราม
ถือเป็นสถานที่ที่แสดงให้เห็นถึงพระปรีชาสามารถ
ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย

ได้อย่างชัดเจนที่สุด
และในอุทยานแห่งนี้ได้
ประดิษฐานพระบรมราชานุสาวรีย์
ของพระองค์เพื่ อให้ประชาชนได้เคารพสักการะด้วย

๑๕

พระราชกรณียกิจ

ด้านความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ
พม่า

พ.ศ. ๒๓๕๒ หลังจากที่พระองค์ได้เสด็จขึ้นครอง
ราชสมบัติพระชนมายุได้ ๔๓ พรรษา นาน ๒ เดือน พม่ายกทัพ
มาตีหัวเมืองปักษ์ใต้ พระองค์โปรดให้สมเด็จพระอนุชาธิราชกรม
พระราชวังบวรมหาเสนานุรักษ์เป็นจอมทัพไปปราบปรามพม่า

พ.ศ. ๒๓๖๓ พม่าเปลี่ยนแผ่นดินใหม่ โดยมี
พระเจ้าจักกายแมง ต่อจากพระเจ้าปดุง ได้ข่าวว่า ไทยเกิดโรค
ระบาด จึงยกทัพมาตี ไทยได้จัดกองทัพไปป้องกันตามทางที่
พม่าจะเดินทางเข้ามา เช่น กาญจนบุรี เพชรบุรี ถลาง สงขลา
พัทลุง และตาก พม่ารู้ข่าวก่อนจึงไม่กล้ายกทัพมา

ญวน

พ.ศ. ๒๓๕๓ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลมหาราช
เสด็จสวรรคตแล้ว พระเจ้าเวียตนามยาลองกษัตริย์ญวน ได้แต่งตั้ง
ให้ทูตเดินทางมาเคารพพระบรมศพ พร้อมกับถวายเครื่องราช
บรรณาการเพื่อขอเมืองพุทธไธมาศกลับคืน จึงยอมให้เพื่อสมาน
พระราชไมตรี

๑๖

พระราชกรณียกิจ

ด้านความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ

กัมพูชา (เขมร)

พ.ศ. ๒๓๕๓ สมเด็จพระอุทัยราชา กษัตริย์เขมรถูกรัชกาลที่ ๑
บริภาษไปเมื่อคราวเข้าเฝ้า จึงผูกใจเจ็บไว้ ครั้นรัชการที่ ๑ สวรรคต
จึงหันไปพึ่งอํานาจญวนด้วยสมเด็จพระอุทัยราชากลัวว่าไทยจะยกทัพไป
ปราบปรามญวนให้นักองโปโหคุมทหารมากํากับเขมรสมเด็จพระอุทัยราชา
คิดเสียดายเมืองเสียมราฐ เมืองพระตะบอง จึงปรึกษากับญวนซึ่งมี
นักองโปโหเป็นกองกําลัง นักองโปโหก็เสนอแนะให้ฟ้าทะละหะ ยกทัพไป
ไทยโดยทําทีว่าจะไปเก็บค้างคาวและยมศิลาตามประเพณี ถ้าเห็นว่า
อ่อนแอก็ให้โจมตีเมืองพระตะบอง แต่ฝ่ายไทยไหวทัน จึงตีกองทัพเขมร
แตกพ่ายไป

จีน
ในรัชกาลที่ ๒ โปรดให้ไปเจริญทางพระราชไมตรีถึง ๒ ครั้งคือ

พ.ศ. ๒๓๕๓ โปรดให้ราชทูตอันเชิญพระราชสาส์นไปถวาย
พระเจ้าเกียเข้งกรุงปักกิ่ง เพื่อให้จีนทราบว่าไทยเปลี่ยนแผ่นดินใหม่

พ.ศ. ๒๓๖๔ โปรดให้อัญเชิญพระราชสาส์น โดยมี
พระยาสวัสดิสมุทร เป็นทูตไปแสดงความยินดีต่อ พระเจ้าเตากวาง
ที่ครองราชย์ต่อจากพระเจ้าเกียเข้ง พร้อมคํานับพระศพด้วย

๑๗

พระราชกรณียกิจ

ด้านความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ

โปรตุเกส

พ.ศ. ๒๓๖๑ ประเทศโปรตุเกสแต่งตั้งให้ มร.คาร์ลอส มานูเอล ซิลเวียรา
เป็น ทูตถือสาส์นนําเครื่องราชบรรณาการ เข้ามาเจริญทางพระราชไมตรี
สมัยรัตนโกสินทร์ โปรดให้เป็น หลวงอภัยวาณิช

สหรัฐอเมริกา
พ.ศ. ๒๓๖๔ กัปตันแฮน เป็นพ่อค้าชาวอเมริกันคนแรกได้ถวาย
ปืนคาบศิลา ๕๐๐ กระบอก จึงโปรดให้เป็น หลวงภักดีราช

อังกฤษ

พ.ศ. ๒๓๖๕ บริษัทอินเดียตะวันออกของอังกฤษตั้งผู้สําเร็จ
ราชการอินเดีย คือ มาร์ควิส เฮสติงค์ ได้ส่งจอห์น ครอว์เฟิด
มาเจริญราชไมตรี ผลของการเจรจาไทยเห็นว่าอังกฤษเอาเปรียบ
ทุกอย่างไทยเลย ไม่ติดต่อด้วย แต่ยังมีพ่อค้าชาวอังกฤษ ชื่อ โรเบิร์ต ฮันเตอร์
ยินยอมทําตามระเบียบของไทย และค้าขายเรื่อยมาจนได้โปรดให้เป็น
หลวงอาวุธวิเศษ

๑๘

เกร็ดความรู้

อุทยานรัชกาลที่ ๒
อุทยานพระบรมราชานุสรณ์
พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
เป็นโครงการเฉลิมพระเกียรติ
พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
ของมูลนิธิพระบรมราชานุสรณ์
พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
ในพระบรมราชูปถัมภ์โดยมี
สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารี
เป็นองค์ประธานเพื่ อเป็นการสนองพระมหากรุณาธิคุณ
ของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
พระมหากษัตริย์ผู้ทรงเป็นทั้ง นักรบ นักปกครอง
ศิลปิน กวีและช่าง ซึ่งได้พระราชทานศิลปวัฒนธรรม
อันงดงามประณีตไว้เป็นมงคลแก่ชาติ และปรากฏ
พระเกียรติคุณแพร่หลายไปในนานาประเทศ จนได้รับ
การยกย่องจากองค์การศึกษาวิทยาศาสตร์และ
วัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ หรือยูเนสโก (UNESCO)
ให้ทรงเป็นบุคคลสำคัญของโลก

๑๙

เกร็ดความรู้

สถานที่ตั้งของอุทยาน ร.๒ อยู่ที่ อ.อัมพวา
จ.สมุทรสงคราม ติดกับวัดอัมพวันเจติยาราม
ที่เชื่อกันว่าเคยเป็นที่ตั้ง นิวาสถานดั้งเดิมของ

พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
เนื้อที่ ๑๑ ไร่ของอุทยาน ร.๒ แห่งนี้

พระราชสมุทรเมธี อดีตเจ้าอาวาสวัดอัมพวันเจติยาราม
เป็นผู้น้อมเกล้าฯ ถวายที่ดินของบริเวณพระอาราม
ให้ โดยที่ดินดังกล่าวอยู่ติดกับวัดอัมพวันเจติยาราม
ด้านหนึ่งติดกับถนนแม่กลอง-บางนกแขวก
ส่วนอีกด้านหนึ่งติดริมแม่น้ำแม่กลอง













ภาพที่ ๓ อุทยานรัชกาลที่ ๒
ที่มา : https://www.paiduaykan.com/travel/

๒o

เสด็จสวรรคต

พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ทรงพระประชวรด้วยโรคพิษไข้
ทรงไม่รู้สึกพระองค์เป็นเวลา ๘ วัน พระอาการประชวรก็ได้ทรุดลง

ตามลำดับ และเสด็จสวรรคตเมื่อวันที่ ๒๑ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๓๖๗
สิริพระชนมายุได้ ๕๗ พรรษา ทรงครองราชสมบัติได้ ๑๕ ปี ขณะนั้น
เจ้าฟ้ามงกุฎฯ (ในเวลาต่อมาคือ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมหากษัตริย์ไทยรัชกาลที่ ๔ แห่งราชวงศ์จักรี) มีพระชนม์เพียง

๒๑ พรรษา ยังทรงผนวช อีกทั้งพระองค์ทรงตัดสินพระทัยที่
จะดำรงสมณเพศต่อไป พระราชวงศานุวงศ์เห็นพ้องให้
อัญเชิญพระเจ้าลูกยาเธอกรมหมื่ นเจษฎาบดินทร์

พระราชโอรสพระองค์ใหญ่ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
เสด็จขึ้นครองราชสมบัติเป็นพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมหากษัตริย์ไทย รัชกาลที่ ๓ แห่งราชวงศ์จักรี











ภาพที่ ๔ พระบรมราชานุสาวรีย์พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ ๒
ณ อุทยานพระบรมราชานุสรณ์ อ.อัมพวา จ.สมุทรสงคราม
ที่มา : https://www.norkaew.net/

๒๑

คุณธรรมที่ ควรยึดถือเป็นแบบอย่าง

๑. มีความเมตตา ช่วยเหลือดูแลความเป็นอยู่ของ
ประชาชน ราษฎรได้อยู่เย็นเป็นสุขภายใต้
พระบรมโพธิสมภาร

๒. ทรงมีพระอัจฉริยภาพในงานศิลปะด้านวรรณคดี
ซึ่งมีความไพเราะและแปลกใหม่ไม่ซ้ำแบบกวีท่านใด

๓. ทรงฟื้ นฟูพระพุทธศาสนา โดยฌฉพาะด้าน
การก่อสร้างศาสนสถาน และแก้ไขหลักสูตรจาก
ปริญญาตรี โท เอก มาเป็นเปรียญธรรม ๓ ประโยค
ถึง ๙ ประโยค ทำให้พระภิกษุ สามเณร มีความรู้
ภาษาบาลีแตกฉาน








ภาพที่ ๕ บทละครรำเรื่องอิเหนา พระราชนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ ๒
ภาพจิตรกรรมเรื่องอิเหนา ตอนนางบุษบาเสี่ยงเทียน ผลงานของอาจารย์จักรพันธุ์ โปษยกฤต
ที่มา : https://www.norkaew.net/

บรรณานุกรม

หนังสือภาษาไทย

กาญจนา สุขวัน. (๒๕๕๖). พระราชประวัติและพระราชกรณียกิจพระบาทสมเด็จพระพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
รัชกาลที่ ๒. กรุงเทพฯ : เพื่อนเรียน เด็กไทย.

วรุณ ฮอลลิงก้า และซิลวี่ฮอลลิงก้า. (๒๕๔๗). ประวัติบุคคลสำคัญในประวัตศิ าสตร์ไทย. กรุงเทพฯ : บริษัทยูแพด
อินเตอร์ จำกัด.
วรพร ภู่พงศ์พันธุ์. (๒๕๕๕). สถาบันกษัตริย์ในกฎมณเทียรบาล. นครปฐม : โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยศิลปากร.
สำนักพิมพ์ศรีปัญญา. (ม.ป.ป.). พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ (พิมพ์ครั้งที่ ๒). กรุงเทพฯ : โสภณการพิมพ์.
อาภารวดี เกิดกาล. (๒๕๔๓). ประวัติของพระมหากษัตริย์ไทย. กรุงเทพฯ : อักษรวัฒนา.

ข้อมูลออนไลน์

รัชกาลที่ ๒ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย. (ม.ป.ป.). (ออนไลน์).
เข้าถึงได้จาก : https://bit.ly/2DIx6zZ. (๒๕๖๕, มกราคม ๑๔).

พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระพระพุทธเลิศหล้านภาลัย. (๒๕๕๕). (ออนไลน์).
เข้าถึงได้จาก : http://wiki.kpi.ac.th/index.php?title. (๒๕๖๕, มกราคม ๑๔).

พระราชกรณียกิจพระบาทสมเด็จพระพระพุทธเลิศหล้านภาลัย. (๒๕๕๕). (ออนไลน์).
เข้าถึงได้จาก : http://narisaranuvadtivongshistroy.blogspot.com/. (๒๕๖๕, มกราคม ๑๔).