บทที่ 3

บทที่ 3

การเพาะพนั ธ์ุปลาสวยงาม

ในปัจจุบนั อาชีพเพาะพนั ธุป์ ลาสวยงามไดร้ ับความสนใจแพร่หลายข้ึนกวา่ เดิมเป็นอนั มาก เนื่องจาก
ตลาดปลาสวยงามกาลงั ขยายตวั รวดเร็วมากท้งั ตลาดในประเทศและตลาดต่างประเทศ สาหรับตลาดใน
ประเทศน้นั ผจู้ าหน่ายปลาสวยงามไดข้ ยายออกไปทุกจงั หวดั เพอ่ื สนองความตอ้ งการของผเู้ ล้ียง ปลาสวยงาม
เป็ นสินคา้ อีกชนิดหน่ึงท่ีมีการส่งออกขายตลาดต่างประเทศและเป็ นที่ตอ้ งการของตลาดปริมาณมาก แต่
ประเทศของเราไม่สามารถผลิตป้อนไดท้ นั ตามความตอ้ งการ อย่างไรก็ตาม ทางรัฐบาลโดยกรมประมงได้
เล็งเห็นผลประโยชน์ธุรกิจปลาสวยงามมากข้ึน จึงกาหนดนโยบายส่งเสริมเกษตรกรเล้ียงปลาสวยงาม ซ่ึง
หน่วยงานที่เขา้ มามีส่วนสนบั สนุนการเพาะเล้ียงปลาสวยงามก็คอื สถาบนั พฒั นาปลาสวยงามและพรรณไม้
น้า

ในการดาเนินกิจการการเพาะพนั ธุ์ปลาสวยงาม ข้นั ตอนการเลือกชนิดของปลาที่จะเพาะพนั ธุ์และ
การเลือกทาเลเป็ นสิ่งสาคัญมาก เพราะจะส่งผลถึงผลผลิตตลอดจนการตลาด โดยท่ัวไปความต้องการ
เบ้ืองตน้ สาหรับการเพาะพนั ธุ์ปลาจะเป็นเช่นเดียวกบั ขอ้ พจิ ารณาในการเล้ียงสัตวน์ ้าทวั่ ไป

ปัจจยั ท่ีเก่ียวขอ้ งกบั การจดั ต้งั ฟาร์มเพาะพนั ธุ์ปลาสวยงาม
ในการพิจารณาเลือกสถานที่ที่จะจดั ต้ังฟาร์มเพาะพนั ธุ์ปลาสวยงามน้ันจะตอ้ งคานึงถึงสิ่งต่างๆ

เหล่าน้ี เช่น ชนิดของปลาที่จะนามาเพาะพนั ธุ์ แหล่งน้า พ้ืนท่ี กระแสไฟฟ้าอยู่ใกลท้ างคมนาคม ตลาด และ
อยใู่ นแหล่งท่ีสามารถหาอาหารสาหรับพ่อแมพ่ นั ธุแ์ ละลูกปลาซ่ึงรายละเอียดจะไดก้ ล่าวต่อไปดงั น้ี

1.ชนิดของปลาที่จะเพาะพนั ธุ์
ปลามีมากมายหลายชนิด แต่ละชนิดก็มีวิธีการเพาะพนั ธุ์แตกต่างกนั ไป ปลาบางชนิด เช่น ปลา
คาร์ฟ ปลาทอง นิยมเพาะโดยเลียนแบบธรรมชาติ โดยปล่อยให้พ่อแม่พนั ธุ์ปลาผสมกนั เองในบ่อปลาบาง
ชนิด เช่น ปลาตะเพยี นทอง ปลาเทโพ เพาะโดยวิธีการฉีดฮอร์โมน เพาะโดยฉีดฮอร์โมนก็ยงั มีความแตกต่าง
ในเรื่องวิธีการฟักในปลาท่ีมีไข่ต่างชนิดกนั เช่น ปลาเทโพมีไข่แบบจมติด การฟักไข่ไม่จาเป็นตอ้ งใชก้ รวย
ฟัก ในขณะที่ปลาท่ีมีไข่คร่ึงลอยคร่ึงจม เช่น ปลาตะเพยี นทอง ตอ้ งฟักในกรวยฟัก
ดงั น้ัน ก่อนตดั สินใจสร้างสถานท่ีเพาะฟัก จึงตอ้ งเลือกชนิดปลาให้แน่นอนลงไปก่อนว่าจะผลิต
ปลาชนิดใด โดยอาจผลิตเพียงชนิดใดชนิดหน่ึง หรือผลิตลูกปลาหลายๆ ชนิดก็ได้
2.สมบตั ิของน้า
ปัจจยั สาคญั ยงิ่ ในการเพาะพนั ธุ์ปลาก็คือ แหล่งน้า ซ่ึงนอกจากจะตอ้ งมีปริมาณน้าเพียงพอตลอดปี
ช่วงฤดูเพาะพนั ธุ์ปลาแลว้ สมบตั ิของน้าก็เป็นส่ิงสาคญั ที่จะตอ้ งคานึงถึงน้าที่ใชใ้ นการเพาะพนั ธุ์ปลาควรมี
สมบตั ิดงั น้ี

2.1.ก๊าซออกซิเจนในน้า น้าท่ีใชใ้ นการเพาะฟักไข่และอนุบาลลูกปลาตอ้ งมีปริมาณออกซิเจนสูง
โดยมีความเขม้ ขน้ ของออกซิเจนไมต่ ่ากวา่ 3 มิลลิกรัม/ลิตร ซ่ึงหากมีก๊าซออกซิเจนต่าเกินไปกจ็ ะมีผลให้ไข่

เจริญชา้ อตั ราการฟักต่า และลูกปลาพิการมาก และเมื่อปริมาณออกซิเจนต่าลงถึงระดบั หน่ึงไข่ก็จะตาย ใน

ทานองเดียวกันก๊าซออกซิเจนในน้ ามีความเข้มข้นต่าจะมีผลให้ลูกปลาเจริญโตช้า หรืออาจจะตาย
เช่นเดียวกนั

2.2.อุณหภูมิ ไข่ปลาจะฟักเป็ นตวั และลูกปลาจะเจริญเติบโตไดด้ ีในอุณหภูมิช่วงหน่ึง ซ่ึงจะมีค่า

แตกต่างกนั ไปตามชนิดปลา สาหรับปลาในเขตร้อน ปัญหาเก่ียวกับอุณหภูมิอาจมีไม่มากนัก เนื่องจาก

อุณหภูมิค่อนขา้ งสม่าเสมอตลอดปี แต่อย่างไรก็ตามการเปล่ียนแปลงอุณหภูมิอย่างฉับพลนั ทาให้ไข่ตาย

ส่วนลูกปลาวยั อ่อนก็จะช็อคและตายในท่ีสุด ข้อควรพิจารณาก็คือ แหล่งน้าที่จะนามาใช้จะต้องไม่เย็น
เกินไป เช่น น้าจากน้าตก หรือร้อนเกินไป เช่น น้าบาดาล ซ่ึงหากจาเป็ นจะต้องนามาใช้ควรนามาพัก
อุณหภมู ิอยใู่ นระดบั ปกติเสียก่อน

2.3.ความเป็ นกรด เป็ นด่าง น้าที่เหมาะในการเพาะพนั ธุ์ปลาทวั่ ไปควรจะมีค่าความเป็ นกรดเป็ น
ด่าง อยู่ในช่วง 6.5-8.0 น้าท่ีเป็ นกรดจะมีผลให้เช้ือตัวผูข้ องปลาอ่อนแอ และตายในท่ีสุดเช่นเดียวกัน
กบั คพั ภะ ซ่ึงจะไม่สามารถเจริญเติบโต และการเจริญเติบโตของลูกปลาจะลดลง โดยเฉพาะอย่างย่ิงเม่ือ
อนุบาลลูกปลาในบ่อดินที่น้าเป็ นกรดโดยการเติมป๋ ุย อาหารธรรมชาติจะเกิดข้ึนน้อย ทาให้ลูกปลาไดร้ ับ
อาหารไม่เพยี งพอ

2.4.กา๊ ซพิษท่ีละลายในน้า ก๊าซพษิ บางชนิด เช่น มีเทน (methane) หรือก๊าซไข่เน่า
(hydrogen sulphide) อาจพบในน้าท่ีสูบจากบ่อบาดาลท่ีลึกมาก ก๊าซเหล่าน้ีเป็ นอนั ตรายกบั ไข่และลูกปลา
แต่สามารถกาจดั ไดโ้ ดยพกั น้าไวแ้ ละให้อากาศตลอดเวลา คลอรีนก็เป็ นก๊าซอีกชนิดหน่ึงซ่ึงเป็นพิษต่อปลา
ในกรณีท่ีใชน้ ้าประปาในการเพาะพนั ธุ์ จึงจาเป็นจะตอ้ งพกั น้าไวป้ ระมาณ 1 วนั เพ่ือใหค้ ลอรีนสลายตวั ซ่ึง
การทดสอบคลอรีนทาไดโ้ ดยใชโ้ พแทสเซียมไอโอไดด์ (potassium iodide) โดยสารดงั กล่าวจะทาปฏิกิริยา

กบั คลอรีนเกิดสารสีน้าตาลสังเกตไดช้ ดั เจน
2.5.ความขุ่นใสของน้า น้าท่ีขุ่นเนื่องจากตะกอนแขวนลอยจะทาให้เกิดการอุดตนั ของกรวยฟัก

นอกจากน้ันหากตะกอนมีมากเกินไปจะเคลือบผิวไข่ ทาให้การแลกเปล่ียนออกซิเจนได้ไม่ดี มีผลทา
ให้คพั ภะตายได้ ส่วนน้าท่ีขุ่นเน่ืองจากแพลงกต์ อนอาจจะทาให้เกิดการขาดออกซิเจน นอกจากน้นั แพลงก์
ตอนบางชนิด เช่น ไซคลอพจะเขา้ ทาลายไข่ อยา่ งไรกต็ ามปัญหาเก่ียวกบั ความขนุ่ ของน้าน้ีสามารถแกไ้ ขได้
โดยการพกั น้าให้เกิดตะกอน แลว้ อาจกรองน้าดว้ ยทรายซ่ึงจะสามารถกาจดั ได้ท้งั ตะกอนแขวนลอยและ
แพลงกต์ อนบางส่วน จะเห็นไดว้ า่ น้าที่นามาใชใ้ นโรงเพาะฟักอาจจะเป็นน้าจากลาคลอง หนอง บึง ซ่ึงควร
จะปล่อยให้ตกตะกอนและกาจดั ศตั รูของไข่เสียก่อน นอกจากน้นั ควรจะไดต้ รวจสอบสมบตั ิอื่นๆ ให้เป็นท่ี
แน่ใจ ซ่ึงรวมถึงตอ้ งแน่ใจว่าแหล่งน้าน้นั ปราศจากการปาเป้ื อนของสารพิษจากยาปราบศตั รูพืชต่างๆ คลอด
จนน้าเสียจากโรงงาน โดยท่ัวไปในโรงเพาะฟักนิยมใช้น้าบาดาลหรือน้าประปา เพราะมีสมบัติดีและ

สม่าเสมอ สามารถนามาใชใ้ นโดยเพียงแต่ฟักไวใ้ นบ่อพกั พร้อมท้งั ให้อากาศเพียง 1 วนั เพื่อกาจดั ก๊าซท่ีไม่
ตอ้ งการ เป็นการเพิม่ ออกซิเจนและอณุ หภูมิ

3.พ้ืนท่ี
ในการเลือกทาเล ควรเลือกพ้ืนที่ท่ีใกลก้ บั แหล่งเล้ียงปลาชนิดที่จะทาการเพาะพนั ธุ์ พ้ืนที่ตอ้ งมี
เพียงพอที่จะสร้างส่ิงก่อสร้างท่ีจาเป็ น เช่น บ่อฟักไข่ บ่ออนุบาล เป็ นพ้ืนท่ีที่น้าไม่ท่วม เพราะหากเกิดน้า
ท่วมจะทาให้พ่อแม่พนั ธุ์และลูกปลาที่อนุบาลในบ่อดินสูญหายไปได้ นอกจากพ้ืนท่ีไม่ควรเป็นที่สูง เพราะ
จะทาใหก้ ารก่อสร้างทาไดย้ าก
4.กระแสไฟฟ้า
หากมีกระแสไฟฟ้าจะช่วยลดตน้ ทุนบางอยา่ ง เช่น การสูบน้า การใหอ้ ากาศ ท้งั น้ีเพราะใชอ้ ุปกรณ์
ท่ีทางานดว้ ยกระแสไฟฟ้าจะประหยดั กว่าการใชน้ ้ามนั นอกจากน้นั การมีกระแสไฟฟ้าจะทาใหก้ ารทางาน
กลางคนื สะดวกยง่ิ ข้ึน
5.การคมนาคม
ในการขนส่งลูกปลาไปยงั บ่อเล้ียงน้ัน เป็ นงานที่ตอ้ งอาศยั ความรวดเร็วมาก หากการคมนาคมไม่
สะดวกจะเป็ นผลเสียอย่างยิง่ ฟาร์มที่อยใู่ กลเ้ ส้นทางคมนาคมย่อมติดต่อกบั ลูกคา้ ไดส้ ะดวกกว่า เพราะใน
การทากิจกรรมเพาะพนั ธุ์ปลาในประเทศไทยน้นั ส่ิงสาคญั ประการหน่ึงท่ีจะช่วยให้ขายผลผลิตไดม้ ากข้ึน
คือ ผเู้ พาะตอ้ งสามารถใหค้ าแนะนาในการเล้ียงแก่ลูกคา้ ได้ การพบปะพูดคุยจึงเป็นสิ่งจาเป็น
6.ตลาด
ลูกปลาที่จาทาการเพาะพนั ธุ์จะตอ้ งอย่ใู กลแ้ หล่งขาย และตลาดมีความตอ้ งการเพื่อลดอตั ราเสี่ยง
ในการลงทุน และลดตน้ ทนุ ในการขนส่ง
7.แหลง่ อาหารสาหรับพอ่ แมพ่ นั ธุ์และลกู ปลา
ฟาร์มเพาะพนั ธุ์ปลาควรอยใู่ นแหลง่ ท่ีสามารถหาอาหารสาหรับพ่อแม่พนั ธุ์ และลูกปลาไดง้ า่ ยและ
มีตลอดปี เพอื่ ความสะดวกและประหยดั ตน้ ทนุ ในการขนส่งอาหารมาจากแหล่งอ่ืน
(อทุ ยั รัตน์ ณ นคร. 2525, หนา้ 88)

หลกั การเพาะพนั ธุ์ปลา
ในการเล้ียงปลาทุกชนิดมกั จะมีจุดเริ่มตน้ จากการรวบรวมลูกปลาจากธรรมชาติมาเล้ียง วิธีการน้ีแม้

จะลงทุนนอ้ ย แต่ในเวลาต่อมาเม่ือสภาพแวดลอ้ มของแหล่งน้า เร่ิมเส่ือมโทรมลงจานวนลูกปลาท่ีจบั ไดก้ ็
น้อยลง ประกอบการเล้ียงปลาชนิดน้ันๆ แพร่หลายข้ึน มนุษยจ์ ึงได้หันมาสนใจที่จะเพาะพนั ธุ์ปลาโดย
สังเกตการขยายพนั ธุป์ ลาตามธรรมชาติแลว้ นามาเลียนแบบและดดั แปลงทาใหส้ ามารถควบคุมการผสมพนั ธุ์
ของปลาได้ ในการเพาะพนั ธุ์ปลาน้นั ไมว่ า่ จะใชว้ ธิ ีการใดก็ตามจะตอ้ งมีการเตรียมพ่อแม่พนั ธุ์ การผสมพนั ธุ์
และการอนุบาล

1.พอ่ แม่พนั ธุ์

พอ่ แมพ่ นั ธุป์ ลาท่ีจะนามาใชใ้ นการเพาะพนั ธุ์ กลา่ วโดยสรุปวา่ ไดม้ าจาก 3 แหล่ง คือ

1.1.จากแหล่งวางไข่ ปลาบางชนิดจะผสมพันธุ์วางไข่ในบริเวณค่อนข้างเฉพาะเจ าะจง การ

รวบรวมพ่อแม่ปลาจากแหล่งวางไข่ทาไดค้ ่อนขา้ งง่ายกว่าปกติ เพราะปลาที่กาลงั วางไข่มกั จะไม่หนี พ่อแม่

ปลาเหล่าน้ีหากมีความสมบูรณ์ถึงข้นั ก็สามารถผสมเทียมไดท้ นั ทีมาทาการผสมเทียม ในประเทศไทยน้ัน
การจบั พ่อแม่ปลาจากแหล่งวางไข่นิยมทาเฉพาะปลาชนิดที่ยงั ไม่สามารถเล้ียงไดใ้ นบ่อ ซ่ึงตอ้ งนามาฉีด
ฮอร์โมนกระตุน้ การตกไข่ก่อนแลว้ จึงผสมเทียม แหล่งวางไข่น้ีมกั จะมีความพร้อมของไข่และน้าเช้ือดีกว่า
พ่อแม่ปลาท่ีไดจ้ ากแหลง่ น้าทวั่ ๆ ไป

1.2.จากแหล่งน้าธรรมชาติ สาหรับปลาชนิดที่ไม่ไดม้ ีแหล่งวางไข่เฉพาะเจาะจงการจบั ปลาชนิด
น้นั ๆ จากแหลง่ น้าทว่ั ไปจะไดป้ ลาท้งั ที่มีความพร้อมและไม่พร้อมคละกนั ไป พ่อแม่ที่ไดห้ ากมีไข่แก่น้าเช้ือ
ดีก็สามารถนามาผสมพนั ธุ์ไดท้ นั ที หากยงั ไม่พร้อมอาจจะนามาเล้ียงไวก้ ่อนชวั่ ระยะหน่ึง พ่อแม่ปลาจาก
แหล่งน้าธรรมชาติมกั จะบอบซ้าเนื่องจากการจบั และการลาเลียง เมื่อนามาเล้ียงก็จะปรับตวั ไดย้ าก และยงั
อาจนาโรคพยาธิจากแหล่งน้ามาสู่โรงเพาะฟักดว้ ย แต่หากคิดเทียบตน้ ทุนแลว้ พ่อแม่ปลาจากแหล่งดงั กล่าว
จะมีราคาถูกกว่าท่ีจะเล้ียงไว้เองและยงั จะเป็ นการนาแหล่งความแปรปรวนทางพันธุ์กรรมมาเพ่ิมให้
ประชากรท่ีมีอยเู่ ดิม เป็นการลดปัญหาเกี่ยวกบั การผสมเลือดชิด (inbreeding) ที่อาจเกิดข้ึนดว้ ย

1.3.จากการเล้ียง ในการผลิตลูกปลาเป็ นการคา้ ไม่อาจพ่ึงพาพ่อแม่พนั ธุ์จากธรรมชาติ ท้งั น้ีเพราะ
ความไม่แน่นอนในเร่ืองเวลาและปริมาณ นอกจากน้ันพ่อแม่พนั ธุ์ที่ถูกจบั ดว้ ยเคร่ืองมือบางชนิดจะบอบซ้า
จนไม่สามารถนามาใชเ้ ป็นพ่อแม่พนั ธุ์ได้ ในการเพาะปลาดุกอยุ ในปัจจุบนั ฟาร์มเพาะส่วนใหญ่ยงั คงใชพ้ ่อ

แม่พนั ธุ์ที่ไดจ้ ากบ่อเล้ียงปลาเน้ือ จึงทาให้ไดพ้ ่อแม่พนั ธุ์ที่ไม่สมบูรณ์เตม็ ที่ในบางคร้ัง นอกจากน้ันยงั เป็ น
ปัญหาในการวางแผนการผลิตอีกดว้ ย การเล้ียงพ่อแม่พนั ธุจ์ ึงเป็นวธิ ีการท่ีดีท่ีสุด

วิธีการเล้ียงพ่อแม่พนั ธุ์ปลาสวยงามคลา้ ยคลึงกบั การเล้ียงปลาทวั่ ไป เพียงแต่ตอ้ งมีสภาพพ้ืนที่ท่ี
ดีกวา่ เลก็ นอ้ ยเทา่ น้นั ขอ้ พิจารณาที่สาคญั ต่างๆ มีดงั ต่อไปน้ี

1.3.1.บ่อเล้ียงพ่อแม่พนั ธุ์ ควรเป็นบ่อดินขนาดไม่เลก็ หรือใหญ่จนเกินไป เพราะหากเล็กเกินไป
อาจมีผลทาให้พ่อแม่พนั ธุป์ ลาขนาดใหญ่ไม่สามารถสร้างไข่และน้าเช้ือได้ หากใชบ้ ่อขนาดใหญ่เกินไปก็จะ
ทาให้การจบั พ่อแม่พนั ธุ์ทาไดย้ าก ขนาดของบอ่ ท่ีเหมาะสมควรมีเน้ือที่ประมาณ 0.5-1 ไร่ (800-1,600 ตาราง
เมตร) ความลึกประมาณ 1.5 เมตร และควรเป็ นรูปสีเหล่ียมผืนผา้ เพ่ือความสะดวกในการจบั ปลาดว้ ยอวน

บ่อพ่อแม่พนั ธุ์ตอ้ งมีอยา่ งนอ้ ย 2 บ่อต่อปลาแต่ละชนิด ท้งั น้ีเพราะจาเป็นตอ้ งเล้ียงปลาเพศผูแ้ ละเพศเมียแยก
ยกบ่อ ท่ีสาคญั คือตอ้ งมีท่อระบายน้าออกและมีพ้ืนท่ีท่ีปลาสามารถวา่ ยน้าไดส้ ะดวก เพราะเป็นสิ่งสาคญั ที่
จะกระตุน้ การเจริญของไข่และน้าเช้ือ โดยเฉพาะอย่างยงิ่ สาหรับปลาท่ีวางไข่ในน้าไหล บ่อเล้ียงพ่อแม่พนั ธุ์
น้ีควรอยใู่ นท่ีเงียบสงบดูแลง่าย หากเป็นไปไดค้ วรอยู่ใกลโ้ รงเพาะฟัก เพื่อความสะดวกในการขนยา้ ยพอ่ แม่
พนั ธุ์

1.3.2.อตั ราปล่อย ในบ่อเล้ียงพ่อแม่พนั ธุ์อตั ราปล่อยจะตอ้ งต่ากวา่ การเล้ียงปลาเน้ือ หากปลาอยู่

กนั หนาแน่นเกินไปจะทาให้คุณภาพของน้าไม่ดีพอที่จะกระตุน้ ให้ไข่และน้าเช้ือเจริญได้ สาหรับตวั เลข
อตั ราการปล่อยท่ีแน่นอนในปลาแต่ละชนิดน้นั ยงั ไม่มีการศึกษาท่ีจริงจงั

1.3.3.สมบัติของน้ า น้ าท่ีใช้เล้ียงพ่อแม่พันธุ์ต้องมีคุณภาพที่ดีกว่าที่ใช้เล้ียงปลาทั่วๆ ไป
โดยเฉพาะปริมาณออกซิเจนในน้าจะตอ้ งมีค่าสูงอยูต่ ลอดเวลา การมีปริมาณออกซิเจนลดต่าลงในบางช่วง
แม้จะไม่ทาให้ปลาตายแต่การเจริ ญเติบโตของไข่และน้าเช้ือจะชะงกั การถ่ายน้าเป็ นระยะๆ จะช่วยเพิ่ม
ออกซิเจนในบ่อ นอกจากน้ันยงั เป็ นการกาจดั ของเสียจากส่ิงขบั ถ่ายและเศษอาหาร สมบตั ิอื่นๆ ของน้ายงั
ช่วยกระตุน้ การเจริญของไข่และน้าเช้ือก่อนฤดูเพาะประมาณ 1-2 เดือน จะเพ่ิมการถ่ายน้าเป็ น 3-4 คร้ังต่อ
เดือน โดยปล่อยให้น้าไหลเขา้ บ่อและลน้ ออกประมาณ 3-5 ชว่ั โมงต่อคร้ัง จะมีผลให้ความดกของไข่และ
ความสมบรู ณ์ของไข่ดีกวา่ พ่อแม่พนั ธุ์ท่ีเล้ียงในบอ่ น้าน่ิง

อุณหภูมิของน้าเป็ นอีกปัจจยั หน่ึงที่มีอิทธิพลต่อการเจริญของไข่และน้าเช้ือ แต่ปัจจยั น้ีไม่เป็ น
ปัญหาสาหรับประเทศไทย ท้งั น้ีเพราะอุณหภูมิของน้าค่อนขา้ งสม่าเสมอท้งั ปี แต่ก็ควรจดั ให้บ่อพ่อแม่พนั ธุ์
อยกู่ ลางแจง้ ซ่ึงมีผลทาใหอ้ ุณหภูมิค่อนขา้ งสูงอยเู่ สมอ

1.3.4.อาหาร เป็นปัจจยั ที่สาคญั ยง่ิ ต่อการเจริญเติบโตของไข่และน้าเช้ือโดยพอ่ แมพ่ นั ธุ์ปลาจะได้
อาหารท้งั ที่รับภายนอกและที่สะสมไวใ้ นการเจริญของไข่และน้าเช้ือ อาหารของพอ่ แม่พนั ธุ์มีความสาคญั ท้งั
ในแง่ของปริมาณและโภชนะว่ามีความสมดุลตามความตอ้ งการของปลาชนิดน้ันหรือไม่ ในเรื่องปริมาณ
อาหารท่ีปลาไดร้ ับน้ันมีแนวโนม้ ว่าปลาท่ีไดร้ ับอาหารน้อยเกินไปมีผลให้ความดกของไข่ลดลง หากปลา
ไดร้ ับอาหารมากเกินไปกจ็ ะมีผลเสียต่อความสมบูรณ์ของไข่และน้าเช้ือดงั จะเห็นไดจ้ ากพ่อแม่ปลาพ้ืนเมือง
ของไทยซ่ึงพบว่าหากปลามีไขมนั สะสมในช่องทอ้ งมาก จะมีไข่ท่ีไม่แก่จดั นามาเพาะพนั ธุ์ไม่ไดผ้ ล ดงั น้นั
ปริมาณอาหารท่ีพอเหมาะ ยงั ข้ึนกบั อายขุ องปลาโดยพ่อแม่พนั ธุ์ในปี แรกๆ จะตอ้ งการอาหารท่ีมากกวา่ พ่อ
แม่พนั ธุ์ที่โตเกือบเต็มท่ี เพราะจะตอ้ งใชอ้ าหารส่วนหน่ึงไปในการเจริญเติบโตดว้ ย โดยทว่ั ไปการเล้ียงพ่อ
แม่พนั ธุ์ปลาในประเทศไทยจะใหอ้ าหารประมาณร้อยละ 1-3 ของน้าหนกั ตวั ปลา

2.อายขุ ้นั เจริญพนั ธุ์
ปลาจะเจริญพนั ธุ์ชา้ หรือเร็วตา่ งกนั ตามชนิด โดยปลาชนิดที่มีขนาดเลก็ แนวโนม้ จะเจริญพนั ธุ์เร็ว

กว่าปลาขนาดใหญ่ อุณหภูมิเป็ นปัจจัยสาคัญเพราะอุณหภูมิมีผลต่อการเจริญเติบโตของปลามาก โดย

อุณหภูมิที่สูงข้ึนมีผลให้การเจริญเติบโตสูงข้ึน และปลาที่มีอตั ราการเจริญเติบโตจะเจริญพนั ธุ์ไดเ้ ร็วกว่า
ดังน้ันจะเห็นไดว้ ่าความสมบูรณ์ของอาหารก็มีผลต่อการเจริญพนั ธุ์เช่นกัน โดยปลาท่ีได้รับอาหารอุดม
สมบูรณ์จะเจริญพนั ธุ์เร็วข้ึน

3.การคดั พอ่ แมพ่ นั ธุ์

ในการเพาะพนั ธุ์ปลา พ่อแม่พันธุ์ตอ้ งมีไข่แก่อยู่ในระยะพร้อมท่ีเกิดการตกไข่และมีน้าเช้ือดี
ดงั น้ันการคดั เลือกพ่อแม่พันธุ์จึงเป็ นข้นั ตอนแรกที่จะกาหนดความสาเร็จในการเพาะพนั ธุ์ปลา วิธีการ
คดั เลือกมีอยู่ 2 วิธี คอื

3.1.พิจารณาจากลกั ษณะภายนอก ปลาแทบทุกชนิดเมื่อใกลถ้ ึงฤดูวางไข่ ไข่จะเจริญเพิ่มขนาดข้ึน
มีผลให้รังไข่ขยายตวั ช่องทอ้ งอูมออกมา ส่วนที่นูน้ ออกมามากน้อยก็ข้ึนอยู่กบั ชนิดและความสมบูรณ์ของ
ปลา โดยเฉพาะเม่ือไข่แก่เต็มท่ีทอ้ งปลาจะน่ิมจนรู้สึก เมื่อใชม้ ือแตะเบาๆ ช่องเพศหรือต่ิงเพศรวมท้งั ทวาร
หนักจะขยายตัวบวมพองมีสีชมพูเรื่อๆ ท้ังลักษณะท้องและลักษณะช่องเพศหรือต่ิงเพศต้องพิจารณา
ประกอบดว้ ย หากพิจารณาแต่ลกั ษณะใดลกั ษณะหน่ึง จะทาให้เขา้ ใจผิดได้ เพราะปลาบางตวั อาจมีทอ้ งอูม
เป่ ง เพราะอว้ น หรือเพ่ิงกินอาหารใหม่ๆ ดงั น้นั ก่อนคดั พ่อแม่พนั ธุ์ปลาจึงจาเป็นตอ้ งงดอาหารก่อนการคดั 1
วนั หรืออาจตอ้ งงดนานถึง 2 วนั ปลาเพศผจู้ ะตอ้ งคดั ปลาท่ีแขง็ แรง ปราดเปรียว ไม่อว้ นหรือผอมจนเกินไป
ปลาบางชนิดเม่ือรีดเบาๆ ที่ช่องเพศจะมีน้าเช้ือซ่ึงมีลกั ษณะเป็นของเหลวขน้ ขาวเหมือนน้านมท่ีไหลออกมา
หากน้าเช้ือมีลกั ษณะใสไม่ควรนาปลาตวั น้นั มาใชเ้ ป็นพอ่ พนั ธุ์

3.2.สุ่มตวั อยา่ งไข่จากสัตว์ การสุ่มตวั อยา่ งไข่น้ีทาไดห้ ลายวิธี แต่วิธีท่ีเกษตรกรทวั่ ไปนิยมใช้ คือ
ใชห้ ลอดพลาสติกขนาดเล็กสอดผา่ นช่องเพศ ดูดตวั อยา่ งไข่มาตรวจสอบ ควรสอดหลอดเขา้ ไปลึกประมาณ
2-3 เซนติเมตร เพ่ือท่ีจะไดต้ วั อยา่ งไข่ท่ีเป็นตวั แทนท่ีถูกตอ้ งของไข่ท้งั หมด นาไข่มาพ่นลงในน้า ลกั ษณะท่ี
ใชส้ ังเกตอาจเป็นสี รูปร่างของฟองไข่ การกระจายตวั ของไข่ในน้า ถา้ เป็นไข่ลอยอาจดูความสามารถในการ
ลอยน้า

4.ลกั ษณะเพศภายนอกของพอ่ แมพ่ นั ธุ์ปลา
ปลาแทบทุกชนิดจะมีลกั ษณะภายนอกที่แสดงความแตกต่างระหวา่ งเพศ ลกั ษณะเหล่าน้ีอาจเป็ น
ลักษณะประจาตัวไปตลอดชีวิต เช่น ลักษณะของต่ิงเพศ (urogenital papilla) หรือครีบ บางลักษณะจะ
ปรากฏให้เห็นความแตกต่างเฉพาะฤดูวางไข่ เช่น ตุ่มสากบนกระดูกปิ ดเหงือก หรือสี ลกั ษณะเหล่าน้ีบาง
ลกั ษณะมีหนา้ ที่โดยตรงในการสืบพนั ธุ์ เช่น ติ่งเพศ บางลกั ษณะไม่ไดเ้ กี่ยวขอ้ งกบั การผสมพนั ธุ์เลย เช่น สี
ครีบ ฯลฯ
4.1.รูปร่างและขนาดลาตวั โดยทวั่ ไปปลาเพศเมียจะมีลาตวั ป้อม คือ มีความกวา้ งของลาตวั เทียบ
กบั ความยาวมากกวา่ เพศผู้ บางชนิดจะเห็นความแตกตา่ งดงั กล่าวชดั เจนเฉพาะระหว่างฤดูวางไข่ ซ่ึงปลาเพศ
เมียมีรังไข่ขยายใหญ่ทาให้ท้องอูมกว่าปกติ ส่วนปลาเพศผูม้ ักจะมีรูปร่างเพรียวกว่าปกติ เพราะได้ใช้

พลังงานสะสมไปในระบบสืบพนั ธุ์ ไขมันในช่องท้องจึงมีน้อย อย่างไรก็ตามการแยกเพศโดยพิจารณา
รูปร่างและขนาดน้ี ทาไดย้ ากเม่ือปลามีลกั ษณะอว้ นจึงควรใชล้ กั ษณะอื่นประกอบการตดั สินใจดว้ ย

4.2.ลกั ษณะของติ่งเพศ ในปลาบางชนิดบริเวณช่องเปิ ดระหว่างทวารหนักกบั ครีบกน้ ซ่ึงเป็ น
ทางออกร่วมกันของไข่หรือน้าเช้ือกับปัสสาวะ จะมีติ่งย่ืนออกมา ต่ิงเพศของปลาเพศเมียโดยทว่ั ไปจะมี
ลกั ษณะป้อมและปลายมนกว่าตวั ผซู้ ่ึงต่ิงเพศมีลกั ษณะเรียวปลายแหลม ส่วนรายละเอียดของความแตกต่าง
อื่นๆ ก็มีแตกต่างกนั ไปตามชนิดของปลา

ลกั ษณะต่ิงเพศนอกจากใชบ้ อกความแตกต่างระหวา่ งเพศแลว้ ยงั บอกความพร้อมในการผสม
พนั ธุ์ของปลาได้ค่อนขา้ งชดั เจน โดยปลาท่ีมีไข่แก่จดั ต่ิงเพศจะขยายใหญ่พองข้ึนกว่าปกติ ช่องเปิ ดขยาย
กวา้ งและสีเขม้ ข้ึนกวา่ ปกติ

4.3.ลกั ษณะของช่องเพศ ปลาส่วนใหญ่ไม่มีติ่งเพศช่องเปิ ดของไข่หรือน้าเช้ือมีลกั ษณะเหมือนๆ
กนั ท้งั 2 เพศ จนถึงฤดูสืบพนั ธุ์จึงจะพอมองเห็นความแตกต่างของช่องเพศได้ โดยบริเวณช่องเพศของปลา
เพศเมียจะมีเยอ่ื วนุ้ เจริญดีมากจะทาใหช้ ่องเพศของเพศเมียมีลกั ษณะคอ่ นขา้ งกลม เนื่องจากช่องทอ้ งขยายข้ึน
มาก ทาใหช้ ่องเพศของปลาเพศเมียมีลกั ษณะกลมกวา่ เพศผู้ ซ่ึงนอกจากจะมีช่องเพศลกั ษณะรีๆ แลว้ ยงั พบวา่
มีติ่งออกมาเหนือติ่งเพศเลก็ นอ้ ย ในปลาคาร์ฟ เพศเมียจะมีเยื่อวุน้ ลกั ษณะคลา้ ยต่ิงเพศเจริญดีกว่าเพศผูเ้ ห็น
ไดช้ ดั เจนในฤดูวางไข่

ลกั ษณะของช่องเพศสามารถใชค้ ดั เลือกพ่อแม่ปลาที่ทีความพร้อมไดเ้ ช่นกนั โดยในปลาท่ีมี
ไข่แก่ช่องเพศรวมท้งั ช่องทวารหนกั จะบวมพองมีสีเขม้ แต่ลกั ษณะน้ีตอ้ งพิจารณาร่วมกนั กบั ความอูมของ
ทอ้ งดว้ ย เพราะปลาท่ีเพง่ิ วางไขก่ ็จะมีช่องเปิ ดบวมพอง

4.4.ความยาวของครีบ ปลาหลายชนิด ครีบหลงั ของปลาเพศผจู้ ะมีปลายยื่นยาวกว่าเพศเมีย โดย
ส่วนใหญ่จะยาวเกินคอดหาง ปลายครีบก็จะมีลกั ษณะแหลมกว่าเพศเมีย เช่น ปลากระดี่ เป็ นตน้ ปลายหาง
ดาบมีครีบหางแถวล่างย่นื ยาว เห็นไดช้ ดั เจน ส่วนปลากดั เพศผมู้ ีครี บทุกครีบยาวมีลกั ษณะสวยงามกว่าเพศ
เมีย

4.5.เพอร์ ออร์แกน หรือนัพเซียล ทุเบอร์เคิล ปลาหลายชนิดโดยเฉพาะสมาชิกในครอบครัว
Cyprinidae (ปลาคาร์ฟ, ปลาทอง) เม่ือถึงฤดูวางไข่ปลาเพศผูจ้ ะสร้างตุ่มสากตามกระดูกปิ ดเหงือก (gill
operculum) ครี บหู (pectoral fin) และตามลาตัว โดยบางชนิ ดสร้างตุ่มขนาดใหญ่ เห็นได้ชัดเจน
เช่นเดียวกบั ท่ีพบบนกา้ นครีบแขง็ ของครีบอกปลาทอง

4.6.สี โดยทวั่ ไปปลาเพศผจู้ ะมีสีสดกวา่ เพศเมีย โดยเฉพาะในฤดูวางไขส่ ีของปลาเพศผจู้ ะสดสวย
ข้ึนกว่าปกติเห็นไดช้ ดั เจนในปลากดั เพศผู้ ปลาเสือสุมาตรา เพศผมู้ ีสีแดงจดั บริเวณจะงอยปาก (snout) ในฤดู
วางไข่

นอกจากลกั ษณะต่างๆ ดงั ที่กล่าวมาแลว้ ปลาหลายชนิดยงั มีลกั ษณะภายนอกอ่ืนๆ ท่ีบอกความ
แตกต่างระหว่างเพศได้ เช่น ถุงหน้าทอ้ ง (brood pouch) ในมา้ น้าเพศผู้ อวยั วะช่วยในการสืบพนั ธุ์ท่ีเรียกว่า
โกโนโปเดียม (gonopodium) ในปลาสอดเพศผู้

5.วิธีการเพาะพนั ธุ์ปลาสวยงาม
วธิ ีการเพาะพนั ธุป์ ลาสวยงามสามารถแบง่ ออกเป็นวธิ ีใหญ่ๆ ได้ 2 วิธี คอื
5.1.วิธีควบคุมธรรมชาติหรือเลียนแบบธรรมชาติ เป็ นวิธีการเพาะพนั ธุ์โดยการเตรียมสภาพที่
วางไข่ให้คลา้ ยคลึงกบั สภาพท่ีปลาวางไข่ในธรรมชาติ โดยอาจจะมีการกระตุน้ โดยการเพิ่มและลดระดบั น้า
ดว้ ยก็ได้ เมื่อปลาวางไข่แลว้ อาจปล่อยให้ไข่ฟักอย่ใู นบ่อหรือนาไข่ไปฟักในบ่อฟักก็ได้ การเพาะพนั ธุ์ปลา
แบบน้ีเกษตรกรในแต่ละทอ้ งถิ่นได้พัฒนาข้ึนจากการสังเกตพฤติกรรมของปลาที่เล้ียงและได้พยายาม
ปรับปรุงวิธีการเพื่อให้ได้ผลดีข้ึน วิธีการจึงมีต่างๆ กนั แลว้ แต่ชนิดของปลา สาหรับปลาพ้ืนเมืองของไทย
น้นั ท่ีนิยมเพาะพนั ธุโ์ ดยวธิ ีควบคมุ ธรรมชาติ ไดแ้ ก่ ปลาคาร์ฟ และปลาทอง เป็นตน้

5.2.วธิ ีการเพาะพนั ธุ์ปลาโดยฉีดฮอร์โมนกระตุน้ เป็นการฉีดฮอร์โมนกระตุน้ ใหแ้ ม่ปลาซ่ึงมีไข่

อยู่ในระยะฟักมีการเจริญของไข่ข้ันสุดท้ายและตกไข่ ส่วนปลาเพศผูน้ ้ันหากมีน้าเช้ือดีอยู่แลว้ อาจไม่
จาเป็นตอ้ งฉีด ถา้ เป็นปลาชนิดที่สร้างน้าเช้ือนอ้ ยสามารถฉีดฮอร์โมนกระตนุ้ ใหส้ ร้างน้าเช้ือเพ่ิมได้ เมื่อปลา
เมียเกิดการตกไข่แลว้ การผสมพนั ธุ์กนั เองตามธรรมชาติแลว้ ทาการรวบรวมไข่ไปฟักและอีกวิธีหน่ึงใชว้ ิธี

หน่ึงใชว้ ิธีการผสมเทียม

การผสมเทียม หมายถึง การเพาะพนั ธุ์ปลาโดยการรีดไข่และน้าเช้ือออกมาผสมกันใน
ภาชนะภายนอกตวั ปลา พ่อแม่พนั ธุ์ที่ใช้อาจจะเป็ นพ่อแม่พนั ธุ์ท่ีได้จากแหล่งน้าธรรมชาติ ซ่ึงมีไข่ข้นั สุก
ไหลหรืออาจจาเป็นตอ้ งฉีดฮอร์โมนกระตุน้ ใหเ้ กิดการตกไขก่ ่อนกไ็ ด้ วธิ ีการผสมเทียมมีอยู่ 3 วธิ ี คอื

1.วิธีเปี ยก (wet method) โดยการรีดไข่และน้าเช้ือลงผสมกนั ในภาชนะที่บรรจุน้า วิธีน้ีไดผ้ ลพอใช้
ในปลาชนิดที่มีไขลอย เช่น ปลากดั ปลากระด่ีนาง ปลากระด่ีหมอ้ ปลากริม และปลาที่มีไข่คร่ึงจมคร่ึงลอย

เช่น ปลากาแดง กาดา ปลายสี่ กเทศ ปลาทรงเคร่ือง แต่ไม่เหมาะกบั ไข่แบบติดกบั วตั ถุเพราะเม่ือสมั ผสั กบั น้า
ไข่ ประเภทน้ีจะเร่ิมจบั กนั เป็นกอ้ นทนั ที

2. วิธีแห้ง (dry method) โดยการรีดไข่และน้าเช้ือลงผสมกนั ในภาชนะท่ีแห้ง เช้ือตวั ผจู้ ะเคลือบผิว
ของเปลือกไขไ่ วโ้ ดยรอบ เม่ือนาไข่ไปพกั น้าจะกระตนุ้ ใหเ้ ช้ือตวั ผู้ เคลื่อนไหวและเขา้ ผสมกบั ไข่ไดง้ ่าย วิธี
น้ีดีมากสาหรับปลาท่ีมีไขแ่ บบไข่ติด ซ่ึงเม่ือคลุกเคลา้ ไข่ กบั น้าเช้ือทว่ั ถึงกนั แลว้ จึงนาไข่ไปหวา่ นใหก้ ระจาย
ติดตามผนงั ของกระชงั ท่ีไข่ฟักไข่ อยา่ งไร ก็ตามการผสมโดยวิธีแหง้ กม็ ีขอ้ เสียคือ ไม่สามารถลา้ งเลือดหรือ

ของเสียที่ติดกบั ไข่หรือ น้าเช้ือมา นอกจากน้ีการนาไข่มาคลุกเคลา้ กบั น้าเช้ือแลว้ นาไปโรยในอุปกรณ์ฟัก
ทนั ที อาจทาใหน้ ้าช้ือถูกทาใหเ้ จือจางมากเกินไป อตั ราการปฏิสนธิอาจจะลดลงได้
3. วิธีแห้งแบบดัดแปลง (modified dry method) โดยผสมไข่กับน้าเช้ือในภาชนะท่ีแห้งเช่นเดียวกัน แต่
ก่อนที่จะนาไปพกั จะเติมน้าลงในภาชนะพอทว่ มไข่ น้าาจะกระตุน้ น้าเช้ือเคล่ือนไหวเขา้ ผสมกบั ไข่ วิธีการน้ี
มีขอ้ ดีคือ น้าเช้ือจะไม่ถูกเจือจาง มากเกินไปแมบ้ างคร้ังอาจจะไม่ไดเ้ ขา้ ผสมกบั ไขห่ รือน้าเช้ือออกเสียก่อนที่
จะนาไปพกั จะช่วยลดปัญหาการขาดออกซิเจนในอุปกรณ์ฟักได้ ในบางชนิดจาเป็นตอ้ งเก็บน้าเช้ือ โดยบด
อณั ฑะท้งั พในน้าเกลือเพราะน้าเชื่อมีนอ้ ย จดั วา่ เป็นกรรมวิธีการผสมเทียม ผสมระหวา่ งวิธีเปี ยกและวธิ ีแหง้
วธิ ีการน้ีใชไ้ ดผ้ ลดีกบั ปลาที่มีไข่ลอย ไข่คร่ึงจมคร่ึงลอย และ ไข่ติดท่ีเปลือกไข่ไม่เหนียวจนเกินไปดว้ ย วิธี
แหง้ แบบดดั แปลงเช่นเดียวกนั วิธีการน้ี ใชไ้ ดผ้ ลดี กบั ปลาท่ีมีไข่ลอย ไข่คร่ึงจมคร่ึงลอยและไข่ติดที่เปลือก
ไขไ่ ม่เหนียวจนเกินไป

5.3 ชนิดของฮอร์โมนท่ีใชใ้ นการเพาะพนั ธุ์ปลา ฮอร์โมนที่ใชแ้ พร่หลายในประเทศไทย ขณะน้ี มีอยู่เพียง 3
ชนิด คือ โกนาโดโทรบิน ในต่อมใต้สมองบดและโกนาโดโทรบินที่สกัด จากปัสสาวะหญิงมีครรภ์ซ่ึง

เรียกชื่อยอ่ วา่ HCG และฮอร์โมนสังเคราะห์ (ช่ือทางการคา้ ซูฟรีแฟกต)์ เวลาที่ใชร้ ่วมกบั ยาเสริมฤทธ์ิ (ชื่อ

ทางการคา้ : โมที่เลียม-เอม็ )

5.4 อตั ราการฉีด
5.4.1 ต่อมใตส้ มอง อตั ราการฉีดแตกต่างไปตามชนิดของปลา ท้งั น้ีตอ้ งทาการ ทดลองมาก่อนวา่ อตั ราใดจึง
เหมาะสมกบั ปลาชนิดน้ันๆ ส่วนใหญ่สาหรับปลาเพศเมียในครอบครัว ปลาตะเพียน อตั ราการฉีดจะอยู่ใน
ระดบั 2-3 โดส ส่วนปลาไม่มีเกลด็ อตั ราการฉีดประมาณ 3-4 โดส (โดส = น้าหนกั ของปลา (กิโลกรัม) / ปลา
ท่ีฉีด (กิโลกรัม) สาหรับปลาเพศผูน้ ้นั การฉีดฮอร์โมนในอตั รา 0.5 โดส ก็เพียงพอที่กระตุน้ ให้ปลาสร้าง
น้าเช้ือเพิ่ม หลวง - การฉีดฮอร์โมนในอตั ราสูงเกิน (Overdose) จะมีผลให้รังไข่ถูกเร่งมากเกินไป ทาให้
คณุ ภาพของไข่ที่ไดเ้ ลวลง เนื่องจากไข่อาจหลุดจากฟอลลิเคิลโดยท่ียงั เจริญข้นั สุดทา้ ย ไม่สมบรู ณ์ ส่วนการ
ฉีดในอตั ราที่ต่าเกินไปจะมีผลใหไ้ มเ่ กิดการตกไข่
- อุปกรณ์สาหรับการฉีดฮอร์โมนโดยใช้ต่อมใต้สมอง ในการฉีดฮอร์โมนตอ้ งใช้ อุปกรณ์หลักดังน้ีคือ
หลอดบดต่อมใตส้ มอง (homogenizer) หลอดฉีด (syringe) ขนาด 1 และ 2 มิลลิเมตร พร้อมเข็มเบอร์ต่างๆ
ข้นึ อยกู่ บั ชนิดของปลา และอุปกรณ์อ่ืนๆ อาทิ ผา้ ขาวบาง สวงิ และน้ากลนั่
5.4.2 ฮอร์โมนสังเคราะห์ร่วมกบั ยาเสริมฤทธ์ิ อตั ราการฉีดแตกต่างไปตามชนิด ของปลา ส่วนใหญ่จะใช้
ฮอร์โมนสังเคราะห์ในอตั รา 10-20 ไมโครกรัม ต่อปลาท่ีฉีด 1 กิโลกรัม และใช้ยาเสริมฤทธ์ิในอตั รา 5-10
มิลลิกรัมตอ่ ปลาที่ฉีด 1 กิโลกรัม
การใช้ฮอร์โมนสังเคราะห์และยาเสริมฤทธ์ิ การนาฮอร์โมนสังเคราะห์ (ซูฟรีแฟกต)์ มาใช้ในการเพาะพนั ธุ์
สัตวน์ ้า ฮอร์โมน 1 ขวด ขนาด 10 ซีซี ใน 1 ซีซี มีความเขม้ ขน้ 1,000 ไมโครกรัม ฉะน้นั ฮอร์โมน 10 ซีซี มี
ความเขม้ ขน้ 10,000 ไมโครกรัม
การนาฮอร์โมนมาใชม้ ี 2 ลกั ษณะคือ ดูดไปใชโ้ ดยตรงและการเจือจาง
วิธีการเจือจางฮอร์โมน
1. ใช้หลอดฉีดยาท่ีสะอาดดูดฮอร์โมนจากขวด 10 ซีซี ออกมา 1 ซีซี ซ่ึงจะมีความ เขม้ ขน้ ของฮอร์โมน
เทา่ กบั 1,000 ไมโครกรัม
2. ใชห้ ลอดฉีดยาท่ีสะอาดดูดน้ากลนั่ 9 ซีซี ผสมกบั ฮอร์โมนที่เราดูดมา 1 ซีซี ซ่ึงจะได้ สารละลายเท่ากบั 10
ซีซี โดยมีความเขม้ ขน้ ของฮอร์โมน ยงั เทา่ กบั 1,000 ไมโครกรัม (1 ซีซี = 1,000 ไมโครกรัม)
3. นาสารละลายที่ไดไ้ ปใส่ขวดสีชา (ขวดที่นามาใชค้ วรจะตม้ ในน้าเดือดประมาณ 5-10 นาที) เขียนฉลากวนั
เดือน ปี ท่ีเจือจางติดไวแ้ ลว้ นาขวดไปใส่ตเู้ ยน็ ช่องปกติ

การเพาะพนั ธุป์ ลาโดยใชฮ้ อร์โมนสงั เคราะห์
ฮอร์โมนสังเคราะห์ท่ีนิยมนามาใชใ้ นการเพาะพนั ธุ์ปลามีช่ือทางการคา้ ว่า ซูฟรีแฟกต์ (Suprefact) บรรจุอยู่
ในขวดสีชา เป็ นของเหลวมีปริมาตร 10 มิลลิลิตร มีตวั ยา 10,000 ไมโครกรัม หรือมีตวั ยา 10 มิลลิลิตร (1
มิลลิกรัม = 10,000 ไมโครกรัม) ซ่ึงเป็ นผลิตภณั ฑ์จากการวิจยั ของบริษทั เอ๊กซ์ ประเทศเยอรมนี ในการนา
ฮอร์โมน สังเคราะห์ชนิดน้ีมาใชต้ อ้ งใชร้ ่วมกบั ดอมเพอริโดน (domperidone) ซ่ึงเป็นยาเมด็ ขนาดเล็ก สีขาว

หรือเขียว ใน 1 เม็ด มีน้าํ หนัก 10 มิลลิกรัม มีชื่อทางการคา้ ว่าโมทเลียม (motilium) สาหรับนามาใช้ร่วมกบั
ฮอร์โมนสงั เคราะห์ (อุทยั รัตน์ ณ นคร, 2538, หนา้ 113)

1. อุปกรณ์
ในการฉีดฮอร์โมนตอ้ งใชพ้ ่อแม่พนั ธุ์ปลาและอุปกรณ์หลกั ดงั น้ี คือ ฮอร์โมนสังเคราะห์ ยาเสริมฤทธ์ิ ครก
บดยา หลอดฉีดยา ขนาด 1 ซีซี ขนาด 10 ซีซี กะละมงั ตาชงั่ น้ากลนั่ และน้าท่ีสะอาด
2. ข้นั ตอนการผสมสารละลายฮอร์โมน
2.1 นาพ่อแมพ่ นั ธุท์ ่ีจะฉีดมาชง่ั น้าหนกั เพอ่ื จะไดร้ ู้วา่ ปลาหนกั ก่ีกิโลกรัม และมี จานวนกี่ตวั
2.2 นายาเสริมฤทธ์ิมาบดใหล้ ะเอียด โดยใชอ้ ตั รา 1 เมด็ ตอ่ ปลา 1 กิโลกรัม
2.3 ใส่ฮอร์โมนสังเคราะห์โดยใชอ้ ตั รา 10-20 ไมโครกรัม ต่อแม่ปลา 1 กิโลกรัม และอตั รา 3-5 ไมโครกรัม
ตอ่ พอ่ ปลา 1 กิโลกรัม
2.4 ใส่น้ากลนั่ ลงไปผสมโดยที่น้ากลนั่ ผสมฮอร์โมนแลว้ สามารถนามาฉีดปลาได้ 5 ตวั ต่อ 1 ซีซี
2.5 นาพ่อแมพ่ นั ธุป์ ลาท่ีฉีดฮอร์โมนเสร็จแลว้ ปลอ่ ยลงในบอ่ เพาะพนั ธุท์ ่ีเตรียมไว้
ตวั อยา่ ง ตอ้ งการฉีดแมป่ ลา ขนาด 10 ตวั หนกั 1 กิโลกรัม โดยใชค้ วามเขม้ ขน้ ของ ฮอร์โมนสงั เคราะห์อตั รา
20 ไมโครกรัม/ปลา 1 กิโลกรัม (ฮอร์โมนที่ใชเ้ ป็นฮอร์โมนท่ีเจือจางไว)้

วิธีคิด
1. หาปริมาณฮอร์โมนท่ีจะใช้ ปลา 1 กิโลกรัม ใช้ฮอร์โมน 20 ไมโครกรัม เป็นฮอร์โมน เจือจางจะเท่ากบั 2
ช่อง ของหลอดฉีดยา ขนาด 1 ซีซี (1 หลอดจะมีอยู่ 10 ช่อง)
2. หาจานวนยาท่ีจะใช้ ปลา 1 กิโลกรัม ใชย้ า 1 เมด็
3. หาปริมาณน้าํ กลน่ั ที่จะใช้ ใช้น้ากลนั่ 1.8 ซีซี หรือ 1 ซีซี กบั อีก 8 ช่องเข็ม ซ่ึงเมื่อรวมกบั ฮอร์โมนอีก 2
ช่อง ก็จะเท่ากบั 2 ซีซี ซ่ึงสามารถนาไปฉีดแม่ปลาจานวน 10 ตวั ต่อกิโลกรัม ไดต้ วั ละ 2 ช่องหลอดฉีดยา
ขนาด 1 ซีซี หรือ 5 ตวั ต่อ 1 ซีซี
4. เม่ือเราทราบปริมาณฮอร์โมน จานวนยาและปริมาณนา้ํ กลนั่ ที่จะใชแ้ ลว้ ก็ดาเนิน การบดยาให้ละเอียด +
ฮอร์โมน + นา้ํ กลน่ั แลว้ นาไปฉีดปลาไดเ้ ลย
- 4.1 จานวนคร้ังในการฉีด ปริมาณฮอร์โมนท่ีเหมาะสม หมายถึง ฮอร์โมน ท้งั หมดที่ฉีดใหแ้ ก่ปลา ส่วนการ
ที่ฉีดท้งั หมดคร้ังเดียวหรือแบ่งเป็ นหลายๆ คร้ังน้นั ข้ึน อยกู่ บั ชนิดและความพร้อมของปลา ปลาบางชนิดจะ
ตกไข่ง่าย เมื่อฉีดฮอร์โมนท้ังหมด ในคร้ังเดียวก็สามารถกระตุน้ ให้เกิดไข่ตกได้ แต่ปลาท่ีมีคุณสมบัติ
ดงั กลา่ วมีนอ้ ย ในประเทศไทยมีเพยี งชนิดเดียว คือปลาตะเพียนขาว ปลาส่วนใหญ่จะตอบสนองตอ่ ฮอร์โมน
ไดด้ ีเม่ือแบ่งฮอร์โมนในอตั ราที่เหมาะสมออกเป็น 2 ส่วน และฉีดโดยเวน้ ช่วงระหวา่ งการฉีด ท้งั 2 คร้ัง ให้
พอเหมาะ วิธีปฏิบตั ิน้ันพบวา่ การแบ่งฮอร์โมนออกเป็ น 2 ส่วน คือร้อยละ 33 สาหรับการฉีดคร้ังแรก และ
ประมาณร้อยละ 67 สาหรับการฉีดคร้ังหลงั ใชไ้ ดผ้ ลดีกบั ปลา แทบทุกชนิด เหตุผลของการท่ีตอ้ งแบ่งการ
ฉีดออกเป็ นหลายๆ คร้ังน้ี อาจเพราะปลาส่วนใหญ่ จะเกิดการตกไข่เมื่อมีระดับของโกนาโดโทรบินใน
กระแสเลือดสูงอยใู่ นระยะเวลานานและ พบวา่ ไม่วา่ จะฉีดฮอร์โมนใหแ้ ก่ปลามากนอ้ ยเพียงใด ฮอร์โมนน้นั

จะหมดไปจากกระแสเลือดใน ระยะเวลาใกลเ้ คียงกนั ดงั น้ันหากฉีดฮอร์โมนท้งั หมดเพียงคร้ังเดียวระดับ
ของโกนาโดโทรบิน ในกระแสเลือดสูงอยเู่ พยี งระยะส้ัน อาจไมเ่ พยี งพอท่ีจะกระตุน้ ใหเ้ กิดการตกไขไ่ ด้
ช่วงระยะเวลาการฉีด การเวน้ ระยะระหว่างการฉีดแต่ละคร้ัง ข้ึนกับระยะเวลาท่ี ฮอร์โมนจะคงที่อยู่ใน
กระแสเลือด ซ่ึงข้ึนอยกู่ บั อุณหภูมิ หากอุณหภูมิต่าอตั ราเมแทบอลิซึม ของร่างกายต่า ฮอร์โมนจะคงท่ีอยู่ใน
กระแสเลือดไดน้ าน นอกจากน้ันการเจริญของไข่ก็เป็ นไป อยา่ งชา้ ๆ ในการฉีดปลาจะตอ้ งเวน้ ช่วงระหวา่ ง
การฉีดแต่ละคร้ัง 6-8 ชวั่ โมง หรืออาจถึง 12 ชวั่ โมง ในปลาบางชนิด
4.2 วิธีการฉีด ในการฉีดฮอร์โมนกระตนุ้ การตกไข่ของปลาน้ี มีวิธีการฉีด 2 วธิ ี คอื
4.2.1 ฉีดเขา้ กลา้ มเน้ือ เป็ นวิธีการท่ีใชก้ นั โดยทว่ั ไป ท้งั น้ีเพราะทางานง่าย และใชไ้ ดผ้ ลดี ส่วนตาแหน่งใน
การฉีดน้นั ท่ีนิยมมีอยู่ 2 ตาแหน่ง คือ บริเวณใตค้ รีบหลงั เหนือเส้นขา้ งตวั หรืออาจฉีดบริเวณโคนครีบหูซ่ึง
เม่ือเปิ ดครีบหูของปลา จะพบว่าบริเวณโคน ครีบจะเป็นบริเวณซ่ึงไม่มีเกลด็ การฉีดฮอร์โมนในตาแหน่งน้ี
ตอ้ งใช้ความระมดั ระวงั พอสมควร เพราะอาจจะพลาดพล้งั ไปทาลายอวยั วะภายในของปลาได้ นอกจากน้ี
อาจจะฉีดบริเวณ ดา้ นทา้ ยของครีบหลงั
4.2.2 ฉีดเขา้ ช่องทอ้ ง เป็ นวิธีการที่นิยมใช้ในต่างประเทศเพราะเช่ือวา่ ฮอร์โมน จะออกฤทธ์ิไดด้ ีกว่า แต่ก็มี
นา้ํ เช้ือคอื อาจเกิดการสูญเสียฮอร์โมนหากบงั คบั ฉีดเขา้ ไปในท่อทาง เดินอาหารของปลา วิธีการน้ีไม่นิยมใช้
กนั ในประเทศไทย
4.3 การพกั พ่อแม่ปลา โดยปกติปลาที่มีไข่แก่จะตอ้ งการออกซิเจนมากกว่า ปลาทวั่ ๆ ไป โดยเฉพาะเมื่อถูก
กระตุน้ ของฮอร์โมนอาจจะใชอ้ อกซิเจนเพ่ิมข้ึนถึง ร้อยละ 50 ของระดบั น้าํ ดงั น้ันในการพกั พ่อแม่ปลาจึง
จาเป็นตอ้ งเพ่ิมออกซิเจน ให้อย่างเพียงพอ อาจจะใชว้ ิธีการพ่นลมลงในนา้ํ หรือที่เรียกทว่ั ๆ ไปวา่ ใชแ้ อร์ป้ัม
(flow through) หรืออาจพ่นน้าํ เป็ นฝอย ซ่ึง 2 วิธีการน้ีนอกจากจะเพิ่มออกซิเจนในน้าํ แลว้ ยงั ช่วยให้ปลา
ไดร้ ับออกซิเจนไดด้ ีข้ึนดว้ ย
การพกั ปลาระหว่างการฉีดแต่ละคร้ังและภายหลงั การฉีดฮอร์โมน จะตอ้ ง แยกปลาเพศผแู้ ละเพศเมียไวค้ น
ละบ่อ เพื่อความสะดวกในการปฏิบตั ิงาน หากเป็น พ่อแม่ท่ีต่ืนง่ายและชอบกระโดด ระดบั นา้ํ ในบ่อพกั พ่อ
แม่พนั ธุไ์ ม่ควรสูงกวา่ 30 เซนติเมตร สาหรับปลาท่ีไม่กระโดดควรเติมนา้ํ ในบ่อพกั สูงถึง 70-80 เซนติเมตร
ภายหลงั การฉีดเข็มสุดทา้ ยแลว้ อาจจะพกั พ่อแม่พนั ธุ์ไวใ้ นบ่อพกั บ่อเดิม หรืออาจปล่อยลงบ่อเพาะพนั ธุ์
ท้งั น้ีข้นึ อยกู่ บั การตดั สินใจวา่ จะเลือกทาการผสม โดยวธิ ีใด
4.4 การผสมพนั ธุ์ภายหลงั การฉีดฮอร์โมน สามารถเลือกวธิ ีการผสมพนั ธุ์ได้ 2 วธิ ี
4.4.1 วิธีการผสมพนั ธุ์ตามธรรมชาติ โดยการปล่อยพ่อแม่พนั ธุ์ปลาใน อตั ราส่วนท่ีเหมาะสมลงในบ่อเพาะ
เพื่อให้ปลาผสมกนั เอง จากน้นั จึงรวบรวมไข่ปลาไปพกั ดงั น้นั เพ่ือความสะดวกในการจบั พ่อแม่พนั ธุ์ปลา
ออกจากบ่อเพาะ นิยมใชอ้ วนช่องตาห่างปูลง ในบอ่ เพาะก่อนที่จะปล่อยพ่อแม่ปลาลงไป เม่ือปลาวางไขแ่ ลว้
เพียงแต่ยกอวนข้นึ กจ็ ะจบั พ่อแม่ปลาออกโดยง่าย วิธีน้ีมีขอ้ ดีคอื จะไดไ้ ข่ท่ีมีคุณภาพดี เนื่องจากเป็นไข่ท่ีถูก
ปล่อยออกมา ในเวลาท่ีเหมาะสม พอ่ แมพ่ นั ธุ์ไม่ช้า นอกจากน้นั ยงั เป็นการประหยดั แรงงาน และผูเ้ พาะก็ไม่
ตอ้ งเสียเวลารอ ส่วนขอ้ เสียก็คือการรวบรวมไขไปพกั ค่อนขา้ งยงุ่ ยาก นอกจากน้นั ไขท่ ี่ไดม้ กั ไม่ สะอาด โดย

มกั มีส่ิงขบั ถ่ายและฝ่ ุนละอองอ่ืนๆ ติดมากบั ไข่ มีผลให้อตั ราการฟักต่าลง ในบางคร้ัง ปลาเพศผูอ้ าจไม่ฉีด
น้าเช้ือเขา้ ผสมกบั ไข่ทาใหไ้ ข่เสีย
4.4.2 วิธีการผสมเทียม เป็ นวิธีการใชก้ นั อยา่ งแพร่หลาย ท้งั น้ีมีขอ้ ดีคือ ไดไ้ ข่ ที่สะอาด และแน่ใจไดว้ า่ เกิด
การปฏิสนธิแลว้ อย่างแน่นอนไม่ตอ้ งเสียเวลารวบรวมไข่เพื่อ นาไปฟัก นอกจากน้นั ปลาบางชนิด เช่น ปลา
สวายไม่ผสมพนั ธุ์กนั เองในบ่อเพาะ วิธีการน้ี ยงั ทาใหส้ ามารถผสมปลาขา้ มพนั ธุไ์ ดด้ ว้ ย ส่วนขอ้ เสียน้นั คือ
การรีดไข่ก่อนหรือหลงั เวลาที่ เหมาะสม คุณภาพของไข่จะต่าซ่ึงอาจจะเป็ นเพราะในกรณีรีดก่อนเวลา
กระบวนการตกไข่ อาจจะยงั ไมส่ มบรู ณ์
ขอ้ ปฏิบตั ิต่างๆ ในการผสมเทียม ในการผสมเทียมปลาน้นั มีวิธีปฏิบตั ิใน ข้นั ตอนต่างๆ เพ่ือให้ไดผ้ ลสูงสุด
ดงั ต่อไปน้ี
1. การตรวจสอบแม่ปลา ภายหลงั การฉีดฮอร์โมนเข็มสุดทา้ ยจะฟักแม่ปลาไว้ ในบ่อพัก เมื่อเกิดการตกไข่
และพร้อมท่ีจะวางไข่ แม่ปลาแทบทุกชนิดจะมีอาการกระวนกระวาย ว่ายน้าไปมาอยา่ งรวดเร็ว การเปิ ดปิ ด
ของกระดูกปิ ดเหงือกถี่ข้ึน เช่นเดียวกบั การขยบั ตวั ของ ครีบหู อาการดงั กล่าวจะเพมิ่ ข้นึ เป็นลาดบั เม่ือสงั เกต
พบก็ควรตรวจสอบแม่ปลา โดยจบั ปลา หงายทอ้ งข้ึนบริเวณผิวน้า แลว้ ใชม้ ือรีดเบาๆ บริเวณช่องเพศ หาก
ปลาพร้อมท่ีจะวางไขจ่ ริง จะมีไข่พงุ่ ออกมาโดยไม่ตอ้ งออกแรงเคน้ ก็ใหน้ าปลาข้นึ มารีดไดท้ นั ที
2. อุปกรณ์ในการผสมเทียม ก่อนตรวจสอบแม่ปลาควรเตรียมอุปกรณ์ในการผสมเทียม ให้พร้อมซ่ึง
ประกอบดว้ ยอุปกรณ์หลกั คือ ภาชนะผิวเรียบ เช่น กะละมงั เคลือบเส้นผา่ ศูนยก์ ลาง ประมาณ 20 นิ้ว ขนไก่
ผา้ ขาวบาง น้าสะอาด (ควรเป็นน้าท่ีมีสมบตั ิเหมือนกบั ที่ใชฟ้ ัก พ่อแม่ปลา)
3. วิธีการรีดไข่และน้าเช้ือ เม่ือตรวจสอบแลว้ พบว่าสามารถรีดไข่ไดแ้ ลว้ ใชส้ วิงตกั แม่ปลา ข้ึนมาบนบ่อซับ
ตวั ปลาโดยเฉพาะบริเวณช่องเพศให้แห้ง หงายมือขา้ งที่ถนดั จบั หวั ปลาบริเวณ ครีบอก หงายมืออีกขา้ งหน่ึง
จบั หางปลาให้แน่น ต้องใช้ผ้าขาวบางรองมือในการจับทุกคร้ัง เพื่อไม่ให้ลื่นและป้องกันปลาช้า ใช้
นิ้วหัวแม่มือและนิ้วช้ีรีดไขโดยบีบต้งั แต่โคนครีบทอ้ งไปจนถึง ช่องเพศ รีดจนกระทงั่ ไข่หมดทอ้ ง แลว้ จึง
จบั ปลาเพศผมู้ ารีดน้าเช้ือลงไปผสมกบั ไข่ ปริมาณน้า เช้ือที่ใชไ้ มจ่ าเป็นตอ้ งมากมายนกั อาจใชต้ วั ผู้ 1 ตวั ต่อ
ไขจ่ ากแมป่ ลา 1 ตวั กเ็ พียงพอแลว้ ท้งั น้ีตอ้ งสงั เกตวา่ ปลาตวั น้นั มีน้าเช้ือในปริมาณปกติหรือไม่
โรงเพาะฟัก
โรงเพาะฟักเป็นสถานที่ท่ีใชด้ าเนินกิจกรรมแทบทกุ อยา่ งในการเพาะพนั ธุ์ปลา โดยเฉพาะ ในการเพาะพนั ธุ์

ปลาโดยการฉีดฮอร์โมนกระตุน้ โดยเร่ิมต้งั แต่การขนยา้ ยพ่อแม่ปลาเขา้ พกั ไว้ แลว้ ทาการฉีดฮอร์โมนผสม
พนั ธุ์ ฟักไข่ ตลอดจนการอนุบาล ดงั น้นั โรงเพาะฟักจะประกอบไป ดว้ ยส่วนตา่ งๆ ดงั ต่อไปน้ี
1.บอ่ พกั พอ่ แม่พนั ธุ์
ก่อนการฉีดและระหวา่ งการฉีด จาเป็นตอ้ งนาพ่อแมพ่ นั ธุม์ าพกั ไวใ้ นโรงเพาะฟัก โดยแยกเพศ จึงจาเป็นตอ้ ง
มีบ่อพกั พ่อแม่พนั ธุ์อย่างนอ้ ย 2 บอ่ บ่อท่ีใชเ้ ป็น บ่อคอนกรีตขนาด ประมาณ 3 X 1.5 ตารางเมตร ความลึก 1
เมตร กน้ บ่อมีความลาดเอียงเล็กนอ้ ย โดยดา้ น ลึกอยู่ทางท่อระบายออกซ่ึงอาจจะออกแบบเป็ นท่อเอน ก็จะ
ทาให้การจดั ระบบน้าสะดวกข้ึน สาหรับความหนาแน่นของพ่อแม่พันธุ์ท่ีนามาพกั ในบ่อไม่ควรปล่อย

หนาแน่นเกินไป อาจใช้ เกณฑว์ ่าปล่อยพ่อแม่พนั ธุ์หนกั 1 กิโลกรัมต่อเน้ือที่บ่อพกั 1 ตารางเมตร โดยตอ้ งมี
การให้อากาศตลอดเวลา หากจดั ให้มีน้าไหลผา่ นก็จะดีย่ิงข้ึน เพราะสิ่งขบั ถ่ายของปลาจะถูกชะลา้ ง ออกไป
ดว้ ย ในการพกั พ่อแม่พนั ธุห์ ากกระชงั ซ่ึงมีขนาดเลก็ กว่าบ่อเล็กนอ้ ยลงในบ่อและยงั พ่อแม่พนั ธุ์ในกระชงั น้ี
จะทาให้การจับพ่อแม่พันธุ์ทาได้สะดวกข้ึน อน่ึงบ่อพักพ่อแม่พันธุ์น้ีควรมี หลังคาเพื่อป้องกันการ
เปล่ียนแปลงของอุณหภูมิ สาหรับฟาร์มบางแห่งท่ีไม่ใชว้ ิธีการผสมเทียม แต่ปล่อยใหพ้ ่อแม่ปลาผสมกนั เอง

ภายหลงั การฉีดฮอร์โมนสามารถใชบ้ ่อพกั พ่อแมพ่ นั ธุ์เป็นบ่อ ผสมพนั ธุไ์ ด้
2. อปุ กรณ์การฟักไข่
ภายหลงั การผสมพนั ธุ์ไม่ว่าจะโดยวิธีผสมเทียม หรือปล่อยให้ปลาผสมพนั ธุ์ กนั เอง จาเป็ นตอ้ งรวบรวมไข่
มาพกั ในอุปกรณ์ท่ีเหมาะสม เพื่อให้ไข่เจริญในสภาพท่ีเหมาะสม ท่ีสุด ซ่ึงจะทาให้อตั ราการฟักสูงสุด
อุปกรณ์ฟักไข่ท่ีใชก้ นั อย่ใู นประเทศไทย ส่วนใหญ่เป็น อุปกรณ์ง่ายๆ ไม่ไดอ้ อกแบบเป็นพิเศษสาหรับปลา
ชนิดใดชนิดหน่ึงโดยเฉพาะ ลกั ษณะของ อุปกรณ์ฟักแบ่งไดเ้ ป็น 2 กลุม่ ดงั น้ี
2.1 กรวยฟัก กรวยฟักเป็นอุปกรณ์ท่ีออกแบบเพื่อใชฟ้ ักไข่ปลาชนิดคร่ึงลอยคร่ึงจม รูปร่างคลา้ ยกรวย หรือ
รูปทรงกระบอกท่ีมีรูปกรวย กรวยฟักชนิดท่ีใชก้ นั ทว่ั ไปในประเทศไทย เป็ นแบบที่มีระบบน้าเขา้ ทางกน้
กรวย แลว้ ไหลลน้ ออกทางปากกรวย แรงของน้าจะทาใหไ้ ข่ลอย ฟังอยู่ตลอดเวลา โดยทว่ั ไปจะปรับให้น้า
ฟักไข่ข้ึนไปสูง 2 ใน 3 ของความสูงของกรวย ดงั น้นั ความแรงของน้าจะข้ึนอยู่กบั ความจุของกรวยน้ันๆ
นิยมใช้ผา้ โอล่อนแกว้ ทากรวย เพราะตน้ ทุน ต่ากว่า แต่ตอ้ งตรึงไวใ้ นน้า ส่วนระบบน้าก็เป็ นเช่นเดียวกับ
ซอกจาร์ทว่ั ไป
ไม่ว่าจะเป็ นกรวยพักแบบใดก็ตาม หลักการก็ยงั คงเป็ นเช่นเดียวกันคือใช้กระแสน้ า พัดไข่ให้ฟังอยู่
ตลอดเวลาจึงเหมาะสมอยา่ งย่งิ ในการฟักไข่คร่ึงจมคร่ึงลอย ฟาร์มเพาะพนั ธุ์ปลา ในประเทศไทยบางฟาร์ม
ไดด้ ดั แปลงกรวยพกั แบบน้ี โดยใชล้ มเป่ าทาให้ไข่ฟังแทนที่จะให้แรง ดนั ของน้า แต่จะใชไ้ ดด้ ีกบั กรวยฟัก
ขนาดเลก็ เทา่ น้นั นอกจากน้ียงั เป็นการเสี่ยงตอ่ การขาด ออกซิเจนเป็นอยา่ งยง่ิ
2.2 บ่อพกั ในการฟักไข่จมติดกบั วตั ถุและไข่ลอย สามารถพกั ไดใ้ นบ่อฟักโดยตรงไม่ ตอ้ งมีอุปกรณ์พิเศษ
อย่างใดเพียงแต่มีการเพ่ิมออกซิเจนใหเ้ พยี งพอกบั ความตอ้ งการ โดยอาจจะ ให้อากาศหรือมีนา้ ไหลผา่ น บ่อ
ท่ีใช้เป็นบ่อคอนกรีตรูปร่างแบบใดก็ได้ ส่วนรายละเอียดปลีกย่อย ในการฟักไข่ปลาแต่ละชนิดจะแตกต่าง
กนั ไปโดยจะเนน้ ความสะดวกในการแยกเปลือกไข่และ การรวบรวมลกู ปลา
2.3 บ่ออนุบาล ภายในโรงเพาะฟักอาจจาเป็ นตอ้ งมีบ่ออนุบาลคอนกรีตสาหรับอนุบาล ลูกปลาบางชนิด
นอกจากน้นั อาจใชเ้ ป็นบ่อฟักลูกปลาก่อนการขนส่งก็ได้ บ่อท่ีใชค้ วรมีลกั ษณะและขนาดเช่นเดียวกบั บ่อฟัก
พ่อแมพ่ นั ธุ์ อาจสร้างเป็นชุด ชุดละ 4 บ่อ หรือสร้างเป็นคูๆ่ ก็ได้ ท้งั น้ีเพ่ือความสะดวกในการทางาน สาหรับ
จานวนบอ่ อนุบาลข้นึ อยกู่ บั แผนงานในการผลิตวา่ มีเป้าหมายการผลิตเทา่ ไร
บ่อพกั น้า น้าที่ใชใ้ นโรงเพาะฟักจาเป็นตอ้ งพกั ไวก้ ่อนเสมอ ท้งั น้ีเพื่อปรับ สมบตั ิของน้าดงั ไดก้ ล่าวไวแ้ ลว้
ขา้ งตน้ บ่อพกั น้าอาจจะสร้างเป็นถงั ทรงสูงก็จะช่วยประหยดั พ้นื ท่ี นอกจากน้นั ยงั ทาให้นา้ํ มีแรงดนั พอท่ีจะ
ใชท้ ากิจกรรมต่างๆ ในโรงเพาะฟักไดโ้ ดยสะดวก สาหรับขนาดของถงั พกั น้าข้ึนอยูก่ บั ปริมาณน้าท่ีใช้ใน

โรงเพาะฟักในแต่ละวนั ควรจุประมาณ 2 เท่าของความจุของบ่อท้งั หมดในโรงเพาะฟัก ถา้ น้าขุ่นควรจะ
สร้างถงั กรองแบบง่ายๆ ซ่ึงมี 2 แบบ คือ กรองแบบปล่อยให้น้าไหลตามแรงโน้มถ่วง และกรองยอ้ นแรง
โนม้ ถ่วง ถงั กรอง ท้งั 2 แบบน้ีใชว้ สั ดุเหมือนกนั ไดแ้ ก่ ทรายละเอียด ถ่านหิน และกรวด การกรองแบบหลงั
มีขอ้ ดีคอื น้าค่อยๆ ซึมผา่ นไปชา้ ๆ ทาใหป้ ระสิทธิภาพการกรองดีข้ึน นอกจากน้นั ยงั ทาความ สะอาดงา่ ย
จากบ่อพกั น้าจะมีท่อน้าไปยงั บ่อต่างๆ ภายในโรงเพาะฟัก รวมท้งั อุปกรณ์ฟักไข่ นอกจากน้ันบริเวณท่อ
ระบายน้าจากบ่อต่างๆ ตอ้ งมีรางน้ารองรับน้าทิง้ จากบอ่ ออกไปสู่บ่อน้าทิง้ ภายนอก
2.4 เคร่ืองเป่ าอากาศ การให้อากาศเป็ นสิ่งจาเป็ นในโรงเพาะฟัก เพราะนอกจาก เป็ นการป้องกนั การขาด
ออกซิเจนแลว้ ปริมาณกา๊ ซออกซิเจนที่สูงจะช่วยลดพษิ ของแอมโมเนีย
ระบบลมในโรงเพาะฟักประกอบดว้ ย เครื่องเป่ าลม ท่อลมทาดว้ ยท่อเอสลอน วาลว์ เปิ ดปิ ดท่อพลาสติกและ
หวั ทราย
เคร่ืองเป่ าลมที่ใช้ในโรงเพาะฟักสามารถหาซ้ือไดจ้ ากทอ้ งตลาดทว่ั ไป สาหรับ โรงเพาะฟักขนาดกลางใช้
เครื่องเป่ าลมขนาด 1-1.5 แรงม้า ก็เพียงพอแล้วจากเครื่องเป่ าลม จะต่อท่อเอสลอนไปยงั จุดต่างๆ ท่ี
จาเป็ นตอ้ งใช้ลมโดยให้ท่อน้ีอยู่ในระดบั สูง เหนือศีรษะ เพื่อความสะดวกในการทางาน จากน้ันก็ต่อท่อ
พลาสติกแยกไปตามบ่อต่างๆ โดยมีวาลว์ ควบคุม ปลายดา้ นที่จะใส่ลงไปในบ่อใชห้ ัวทรายสวมไว้ เพ่ือให้
ลมกระจายดีและเพอ่ื ถ่วงปลาย ทอ่ พลาสติกใหจ้ มดว้ ย
2.5 หอ้ งปฏิบตั ิการ ภายในโรงเพาะฟัก จะตอ้ งมีบริเวณสาหรับฉีดฮอร์โมน การผสมเทียม และกิจกรรมอื่นๆ
เช่น การบรรจุลูกปลาเพื่อการขนส่ง ซ่ึงไม่ตอ้ งการเน้ือท่ี มากมายนกั เพียงแต่สามารถวางโต๊ะทางานและมี
บริเวณเหลือเลก็ นอ้ ยพอท่ีจะทางานได้ สะดวกข้ึน
2.6 อปุ กรณ์อื่นๆ เช่น ถงั ออกซิเจน ถงั พลาสติกขนาดตา่ งๆ ยางรัด สาหรับบรรจุ ลูกปลาจาหน่าย

การอนุบาลลูกปลา
การอนุบาลลูกปลา เป็ นข้นั ตอนท่ีตอ้ งการความรู้ความชานาญ ตลอดจนความเอาใจใส่ เป็นอย่างยง่ิ เพื่อให้
อตั รารอดของลูกปลาเพิ่มข้ึนอย่างน่าพอใจ การปรับปรุงเทคนิคการอนุบาล โดยเฉพาะในเรื่องเกี่ยวกับ
อาหาร นอกจากจะเพิ่มผลผลิตลูกปลาแลว้ ยงั จะทาใหไ้ ดล้ กู ปลาที่ แขง็ แรง
1. ระบบการอนุบาลลกู ปลา
เพ่ือให้ง่ายแก่การทาความเขา้ ใจ ใคร่ขอกล่าวถึงการอนุบาลลูกปลา โดยแบ่งตาม ประเภทของอาหารที่ใช้
ไดแ้ ก่การอนุบาลโดยใชอ้ าหารสมทบอาหารสาเร็จรูป และการอนุบาล โดยใชอ้ าหารธรรมชาติ (อาหารมี
ชีวิต)
2. อตั ราการปลอ่ ยลูกปลาในบ่ออนุบาล
อตั ราการปล่อยลูกปลาในบ่ออนุบาลมีผลต่อการเจริญเติบโตและผลผลิตของ ลูกปลามาก ถ้าปล่อยลูกปลา
ในอตั ราที่เหมาะสมจะทาให้อตั ราการปล่อยลูกปลาในการอนุบาล น้นั ยากท่ีจะกาหนดให้แน่นอนลงไปได้
ท้งั น้ีเพราะมีตวั แปรเขา้ มาเกี่ยวขอ้ งมากมายนบั ต้งั แต่ ชนิดของลูกปลาซ่ึงมีความแตกต่างกนั วิธีการอนุบาล

ซ่ึงรวมถึงชนิดของอาหารการจดั การเกี่ยว กับสมบตั ิของน้า ตลอดจนขนาดของลูกปลาที่ตอ้ งการ ปัจจยั
เหลา่ น้ีลว้ นมีอิทธิพลตอ่ อตั ราการ ปล่อยลกู ปลาท้งั สิ้น
3. บอ่ อนุบาล

บ่ออนุบาลจะแตกต่างกันตามชนิดของปลา อาจจะเป็ นบ่อดิน บ่อซีเมนต์ หรือ ตูก้ ระจกบ่ออนุบาลท่ีดีน้ัน
จะตอ้ งสะดวกตอ่ การดูแลรักษาความสะอาด การใหอ้ าหารและการรวบรวมลูกปลา

4. การจดั การเก่ียวกบั น้าในการอนุบาลลกู ปลา
ในบ่ออนุบาลท่ีเป็ นบ่อดินน้ันระดบั น้าไม่ควรสูงมากนัก โดยทวั่ ไประดบั น้าเม่ือเร่ิม ปล่อยลูกปลาควรจะ
ประมาณ 50 เซนติเมตร เมื่อเริ่มอนุบาลไปไดร้ ะยะหน่ึง สมบตั ิของน้า เริ่มเปลี่ยนไปจึงจะเพิ่มระดบั น้าข้ึน
เร่ือยๆ จนเต็มระดบั ในระยะแรกการอนุบาลไม่จาเป็ นตอ้ ง ถ่ายน้า ในระยะแรกๆ น้ีทาไดค้ ่อนขา้ งลาบาก
สาหรับการอนุบาลลูกปลาในบ่อคอนกรีตและ ตูก้ ระจกอาจจาเป็ นตอ้ งมีการดูดส่ิงขบั ถ่ายตลอดจนเศษ
อาหารทิ้งทุกวนั แล้วจึงเพ่ิมระดับน้าข้ึน เท่าเดิม สมบัติของน้าท่ีสาคัญโดยเฉพาะอย่างย่ิงปริมาณก๊าซ
ออกซิเจนในน้าต่าเกินไปก็จาเป็น ตอ้ งเติมน้าดีลงไปในบ่อ การอนุบาลในบ่อคอนกรีตและตูก้ ระจก ควรให้
อากาศตลอดเวลาท้งั น้ี นอกจากจะป้องกนั การขาดออกซิเจนแลว้ ยงั ช่วยลดมลพิษของแอมโมเนียไดอ้ ีกดว้ ย

บทสรุป

ปัจจยั ที่เก่ียวขอ้ งกบั การจดั ต้งั ฟาร์มเพาะพนั ธุ์ปลา ประกอบดว้ ย แหลง่ น้า พ้ืนท่ี กระแสไฟฟ้า การคมนาคม
ตลาด และแหลง่ อาหารสาหรับพ่อแมพ่ นั ธุแ์ ละลูกปลา
หลกั การเพาะพนั ธุป์ ลา การเพาะพนั ธุ์ปลาจะประสบความสาเร็จไดเ้ ป็นอยา่ งดี จะตอ้ งทราบชนิดปลาท่ีนามา
เพาะพนั ธุ์ แหล่งพ่อแม่พนั ธุป์ ลา บ่อเล้ียงพ่อแม่พนั ธุ์ อตั ราการปล่อย สมบตั ิของน้า และอาหารปลา
วิธีการเพาะพนั ธุ์ปลาสามารถแบ่งออกเป็ นวิธีใหญ่ๆ ได้ 2 วิธี คือ - วิธีควบคุมธรรมชาติหรือเลียนแบบ
ธรรมชาติ - วธิ ีการเพาะพนั ธุ์โดยฉีดฮอร์โมนกระตนุ้
การอนุบาลลูกปลา แบ่งตามประเภทของอาหารท่ีใช้อนุบาลโดยใช้อาหารสมทบ อาหารสาเร็จรูป และ
อนุบาลโดยใชอ้ าหารธรรมชาติ (อาหารมีชีวิต)

คาํ ถามทบทวน

1. ปัจจยั ที่เกี่ยวขอ้ งกบั การจดั ต้งั ฟาร์มเพาะพนั ธุป์ ลา ประกอบดว้ ยปัจจยั ใดบา้ ง
2. พ่อแมพ่ นั ธุป์ ลาท่ีจะนามาใชใ้ นการเพาะพนั ธุไ์ ดม้ าจากแหล่งใดบา้ ง
3. การอนุบาลลกู ปลา โดยแบง่ ตามประเภทของอาหารที่ใช้ มีก่ีประเภท อะไรบา้ ง
4. โรงเพาะพนั ธุ์ปลา ประกอบดว้ ยส่วนตา่ งๆ อะไรบา้ ง
5. อปุ กรณ์ที่ใชใ้ นการฟักไขป่ ลาประกอบดว้ ยอุปกรณ์อะไรบา้ ง
6. จงอธิบายข้นั ตอนการผสมสารละลายฮอร์โมน
7. จงบอกอปุ กรณ์ท่ีใชใ้ นการเพาะพนั ธุ์ปลาโดยใชฮ้ อร์โมนสงั เคราะห์
8. การผสมเทียมหมายถึงอะไร
9. จงบอกลกั ษณะเพศภายนอกของพอ่ แม่พนั ธุป์ ลา
10. จงบอกข้นั ตอนขอ้ ปฏิบตั ิต่างๆ ในการผสมเทียมปลา