คู่มือกล้องtunya.docx

i

คู่มอื การใชแู ละปรนนิบตั ิูบารงูกลองจลทรรศน์
OLYMPUS รน่ ู CHA

พลตรีหญิูง รศ.ศิูริรู ตั นา วนิชู านนท์

Cha57.doc

ศิิรริ ติ นา : ไพรช

วัตถปู ระสงค์

เพอิ่ ใชเ้ ป็นคู่มอการใช้กล้องจิลทรรศน์ ของ นพท. วพม.ช้ินปีที่ 2

หวั ขอ ส่วนประกอบของกล้องจลทรรศน์ Olympus ร่น CHA
เริ่มใชก้ ล้องจลทรรศน์ส่องดูช้ินเนอ้
I Interpupillary distance และ Diopter adjustment
II การใชเ้ ลนส์วิ ิตถกาลงขยายสูงิขึน้
III การใช้เลนส์วิ ติ ถขนาด 100X
IV การเชด็ สไลด์ และ การเชิ็ดเลนส์
V การเก็ิบริกษาและปรนนิิบติบารงกล้องจลทรรศน์
VI

VII

I. ส่วนประกอบของกลองจลทรรศน์ OLYMPUS ร่นูCHA

(ดภาพประกอบดวย)

1. เลนส์
2. แท่นวางสไลด์
3. กระจกรวมแสง
4. ปม่ ปรบความชิด

1. เลนส์ (Lens) เลนส์ของกลอ้ งจลทรรศน์ มี 2 ชิด คอ
1.1 เลนสต์ า (Eyepiece) เป็นชนิดสองตา มีิก้าลงขยาย 10 เท่า (10X) พรอ้ มฝาพลาสตกิ ครอบิ

กนกระแทกิ มีวงแหวนสาหรบปรบความยาวของกระบอกเลนสิ์ให้สมพนธ์กบสายตาทง้ สองข้ิางของผู้ใชิ้กล้องิ
แตล่ ะคน มีิมาตราบอก

ส่วนท่ีรองรบเลนสติ์ าน้ี เรยี กวา่ิ Observation tube สามารถหนไป-มาไดโ้ ดยรอบ มีสกรูยดึ ตดิ ิ
แน่น สามารถปรบให้เลนส์ิตาท้งสองข้างห่างกนกบิ ระยะหา่ งระหว่าิ งรมู ่านตาของผูิใ้ ชก้ ล้องแต่ละคนไดิ้ มีิ
มาตราบอก

* หามู นพท. ถอดเลนส์ูตาออกมาเลน่ เพราะฝ่นอาจตกลงไปในสว่ นลกึ ของกลองฯ ซงึ่ จะเป็นู

ปญั หาใหญูต่ ามมา

ii

1.2 เลนสว์ ัตู ถ (Objective) มี 4 อนิ ยึดตดิ กบิิ Revolving nosepiece เรยี งตามลาดบกาลงิ
ขยายคิอ 4X, 10X, 40X และ 100X เฉพาะอนิ ท่ีกาลงขยาย 40X และ 100X จะมสิี ปรงิ ตดิ อย่ตู รงปลายข้อดีิก็ิ
คอ หากแตะกบสไลดเ์ บา ๆ ปลายของกระบอกเลนส์ิจะย่ินเขา้ มาได้ ไมก่ ดสไลดแ์ ตก นพท.สามารถเลิอกเลนส์ิ
วิตถอนิ ทตี่ ้ิองการได้ โดยจบ revolving nosepiece หมน

อย่าจับท่ีกระบอกเลนส์ เพราะมนจะค่อย ๆ คลายเกลยี วทีละนอ้ ย โดยที่ นพท.ไม่ทนสงเกตจนหลดิ จาก
revolving nosepiece ตกกระแทกเสียหายได้

2. แท่นวางสไลด์ (Stage) มฐี านกลสาหรบเล่อนสไลดิ์ พร้อมทย่ี ึด (Slide holder or Specimen
holder) สามารถบนทึิกตาแหนง่ ของเน้อเยิ่อท่ีต้ิองการบนทกึ ได้ ดว้ ยมาตราเวอรเ์ นียบนแกน X และ แกน Y
ตรงกบทีบ่ นทึกไว้ิโดยไม่ติ อ้ งเล่อนหาซา้ อีิก

3. กระจกรวมแสง (Condenser) สามารถปรบสิูง-ตา่ ได้ ดว้ ยป่มทอ่ี ยู่ด้านขวางของกล้องิปกติิแลว้ ิ
คอนเดนเซอรจ์ ะอยตู่ าแหนง่ สูิงสดิ ติดกบคอนเดนเซอรจ์ ะมี Iris diaphragm ใช้ปริบแสงให้ผาิ่ นชิิน้ เนอ้ มาก-
นอ้ ย ตามต้ิองการ ตา่ ลงมาเพียิ งเล็กน้ิอยเปน็ ที่ยึดกระจกกรองแสงิ(Filter) ซง่ึ ถา้ หากไม่ิใสไ่ ว้กบท่ียึิดฯ อนิ นิี้ ก็
อาจวางไวิ้บนฐานไฟทฐ่ี านกล้องได้

4. ปม่ ปรับความชดั (Adjustment knob) มี 2 ชนดิ คอ ชนิดหยาบ (Coarse) และ ชนดิ ละเอียิ ดิ
(Fine) มีทง้ ด้านซ้ายและขวา ใช้เลอิ่ นฐานวางสไลดข์ ้ึน-ลง เพอ่ิ ให้ชนิ้ิ เนอ้ ตรงกิบระยะโฟกสป่มปรบความชดิ นิี้
จะหมนพร้ิอมกนิเม่อนพท.หมนข้างใดข้างหนึ่ง หามู! นพท. หมนู ป่มซายและขวาไปในทิศทางตรงกันขามู
โดยเด็ดขาด ป่มนีจ้ ะต้ิองไม่แนน่ หรอหลวมจนเกินไป เพราะถา้ แน่นเกนิ ไปก็จะใช้ไมส่ ะดวก แตถ่ ้ิาหลวมเกิินไปิ
ฐานวางสไลดจ์ ะเลอ่ นลงเองไดเ้ ฉพาะด้านขวามีวงแหวนที่อยถู่ ดเข้าิ ไปด้านในิ ใช้ป่มปรบฝดิ -เบาของป่ิมปรบิ
ความชิดชนดิ หยาบ (Tension adjustment ring)

ดานซายู มสี ลกิ สาหรบล็ิอคป่มปรบความชิดชนิดหยาบ ทาใหฐ้ านวางสไลด์เล่อนขน้ึ ต่ิอไปไม่ิได้ เป็นิ
ประโยชน์มากต่ิอการศึกษาช้ิินเน้อทอ่ี ยู่บนสไลด์ิถ้าิ cover glass มคี วามหนาเทา่ กนทกสไลด์ ทาใหเ้ ม่อิเปลิี่ยน
สไลด์หรอเปลย่ี นเลนส์ิวิตถิ นพท.ก็จะปรบเพียิ งป่ิมปรบความชิดชนดิ ละเอิียด(Fine adjustment knob) คอ
ป่ิมเล็กตรงกลางด้ิานนอกของป่ิมปรบความชิดชนดิ หยาบ ก็จะได้ภาพชดเจนทนที ไมต่ ้องเล่อิ นฐานิ วางสไลด์
ขนึ้ -ลงอีิกมากมาย เป็นการประหยดเวลา และป้องกนิ เลนส์ิวิตถกระแทกสไลด์แตกดว้ ย

3

II. การเริ่มใชกู ลูองจลทรรศนส์ ่องดูช้นิ เนอื้

ก. ตรวจดูว่ิาป่มปรบความเข้มของแสงอยู่ที่ 0
ข. เปิดสวทิิ ช์ไฟิ จะเห็นแสงไฟปรากฏท่ีที่วางฟลิิ เตอร์บนฐานกลอ้ งเพียิ งสลวิ ิ ๆิ หากแสงไฟจา้ ไป

ขอใหแ้ จ้ิงอาจารยหิ์ ริอเจ้าหน้ิาทผี่ ู้ดแู ลกล้อง เพอ่ ปรบให้ใหม่ิ
ค. วางสไลด์ช้นิิ เน้อบนฐานวางสไลด์ แล้วยึดไว้ด้วยทย่ี ึด
ง. เลอ่ นป่มเพม่ิิ ความเข้มแสง
จ. เล่อนชนิิ้ เน้อให้กบเลนส์ิวิตถ โดยสงิเกตจากแสงไฟ
ฉ. เร่มิ ศึกษาด้วยเลนส์ิวิตถขยายตา่ สดิ คอิ 4X ก่อนิ ต่ิอไปใหป้ รบความชิดของภาพด้วยปม่ ปรบิ

ความชดิ ของภาพชนิดหยาบ และชนดิ ละเอิียดจนภาพชดิ

III. Interpupillary Distance and Diopter Adjustment

นพท. ทกนายจะตอ้ งปรบระยะหา่ งระหวิ่างรูิม่านตาิ และปรบเลนส์ิตาทง้ 2 ขา้ งให้เห็ินภาพเท่ากินิ
(Diopter adjustment) เพอ่ ให้มองภาพด้วยตาซา้ ยและขวาซ้อนกนเป็นภาพเดียว และเห็นภาพชิดเทา่ กนท้งิ
สองตา ทำให้การศกึ ษาชน้ิิ เน้อด้วยกล้องจิลทรรศนเ์ ป็นไปโดยชิดเจน แม่นยา้ ไมป่ วดตา แม้วา่ จะต้ิองใช้ิกลอ้ งิ
เปน็ เวลานาน เพราะกล้ามเน้อตาไมต่ ้องทางานหนกิ ข้นตอนน้ีต้องทาเองทกิ คน เพราะระยะหา่ งระหวิ่างรูม่านิ
ตาของแต่ละคนย่อมตา่ งกน และสายตาทง้ สองข้างก็อาจไม่เท่ากนิ ด้วย

การปรบั ระยะห่างระหวูา่ งรูม่านตา :
ใช้มอท้ิงสองจบ Observation tube เล่อนกระบอกเลนส์ตาิเขา้ -ออก พรอ้ มกบิ มองภาพชิิน้ ิ

เนอ้ ผ่านเลนส์ิตาทง้ 2 ไปด้วย จนเห็นิ ภาพจากเลนสิต์ าซ้ายและขวาซ้ิอนกนเปน็ ภาพเดีิยว เรยี กวิา่ Binocular
vision ตวเลขบน Observation tube นแี้ สดงระยะห่างของรูม่านตา ตวอย่างเช่ิน 65

Diopter adjustment :
ก. นาตวเลขทไ่ี ดจ้ ากมาตรฐาน Observation tube มาตง้ ท่มี าตราบนกระบอกเลนส์ิตา (Eye

piece) ขา้ งขวา นน่ คอ 65
ข. มองภาพด้วยตาขวา ผา่ นเลนส์ตาข้างขวาเพียิ งตาเดยี ว แล้วปรบความชดของภาพด้วยป่มิ

ปรบความชดอย่างหยาบและละเอียิ ดจนภาพชิดิิ ดงน้นขณะนี้ภาพจากเลนส์ิตาข้าิงขวาจะชดเจนสาหรบินพท.
แล้ว

ค. ปดิ ตาขวา มองภาพด้วยตาซา้ ยผา่ นเลนส์ตาซา้ ยเพิยี งตาเดียว แล้วปรบความชดของภาพิ
โดยหมนกระบอกเลนสิ์ตา แต่ไมแ่ ตะต้ิองปม่ ปรบความชิดเลยิ เม่อภาพชิดก็เปน็ อนิ เสร็ิจเรียบร้อยตวเลขทิี่ได้นิ้ี
สามารถนาไปใชก้ บกล้ิองจลทรรศน์มาตรฐานได้ทิ ่วไป นพท.แตล่ ะนายควรจดหรอจาไวเ้ิลย เชน่ิ

ระยะห่างระหวิ่างรูมา่ นตา = 65

ความยาวของกระบอกเลนส์ิตาขวา = 65

ความยาวของกระบอกเลนส์ิตาซ้าย= 64
ในกรณินี ี้แสดงว่ิาสายตาข้างขวาและซ้ายของ นพท./ นศพ.ไม่เทา่ กน

4

IV. การใชูเลนสว์ ัตถกำลงั ขยายสงข้ึน

นพท.สามารถหมน revolving nosepiece เพอ่ิ เลอกใช้ิเลนส์ิวิตถกาลงขยายสูงิขึ้นตามลาดบ คอ 4X,
10X และ 40X ได้ทนที ขอให้สิ งเกตวา่ ทกคร้งทเ่ี ปลี่ยนเลนสว์ ติ ถ นพท.จะต้ิองปรบสิิง่ เหลา่ นีิ้ไปดว้ ยคอ

ก. ปรบความชดด้วยป่มปรบความชดอย่างละเอิียด เม่อได้ภาพชดิ แล้ว ให้ใช้
prefocusing lever ล็ิอค ไม่ให้เผลอเลอ่ นฐานวางสไลดข์ ึน้ สูงิเกินิ จาเป็นิเลนสิ์
อาจกระแทก cover glass แตก

ข. ปรบ Iris diaphragm ให้ภาพมี resolution สูง และ contrast เพยิี งพอิ
ค. ปรบความเขม้ แสง เพอ่ ไม่ให้ภาพมิอหรอสว่ิางจนเกินไป
ปกตแิ ลว นพท. ไมจู่ าเป็นตองใชเลนส์วูตั ถกาลัูงขยาย 100X เลย เพราะเลนส์วิ ิตถิกาลง ขยายิ
ขนาด 40X กเ็ พิียงพอทจี่ ะศึิกษาช้ินเนิ้อทว่ ๆ ไปแลว้ เราอาจใชเลนสว์ ูัตถกาลังขยาย 100X สาหรับศึูกษาู
ส่วนประกอบภายในเซลล์ูหรอื จาแนกเซลล์เม็ดเลือดชนิดตู่าง ๆ เท่านู้ัน เพราะการใชิ้เลนส์วติ ถกาลงขยาย
100 เท่า มีข้อิ เสียคอ นอกจากจะทาให้ศึิกษาชน้ิิ เน้อได้ิพ้ินทแ่ี คบจนไม่อาจเข้าใจความสิมพินธ์ิของเน้อเยอ่ และิ
เซลลข์ิ า้ งเคียงแลว้ ยงทาให้เป็นภาระในการทาความสะอาดเลนสแ์ ละสไลด์อีิกดว้ ย

V. การใชเลนส์วูตั ถกู าลังขยาย 100 เท่า

เลนส์วิตถกาลงขยายิ100 X ตอ้ งใช้ค่ิูกบ Immersion oil ทกคร้ง เพอ่ิ ให้ Diffractive Index พอเหมาะ
จึงจะไดภ้ าพชิด ขอทจ่ี ะตองระมูดั ระวัูงอย่างมากก็คืูอ อย่าให immersion oil เปอ้ื นเลนสว์ ัตถูอัูนอืู่น ๆ อิน
ทมี่ โี อกาสเปื้อนมากทส่ี ดคอิ ิ อินท่ิีมีกาลงขยายิ 40 X เพราะมคี วามยาวของกระบอกเลนส์ิ ใกล้เคยี งกบอินท่ี
กาลงขยาย 100 X มาก วิธิ ปีิ ฏบิิ ติ :-

ก. เม่อปรบภาพด้วยเลนส์วิ ิตถขนาด 40 X ชิดแล้ว ให้หนเลนส์วิตถขนาด 40 X ออกไปเสียิ
ข. หยด immersion oil ลงบน cover glass ตรงบริเวณที่ิกาลงศกึ ษาอย่ิูเพียง 1 หยด
ค. หมนเลนส์วิ ิตถขนาด 100 X มาทิบ immersion oil ทนที โดยไม่ใิหเ้ ลนส์วิตถอนิ อ่ินผ่ิานิ
ง. ปรบ fine focus (ด้วยป่มปรบความชดอย่างละเอียิ ด)
ขอสังเกตขณะใชเลนสว์ ัตู ถกาลงั ขยาย 100 X และ immersion oil
ก. เปิด iris diaphragm ให้กว้างสด เพิ่อให้ิได้ resolution สงู สดิ
ข. ถ้ามีิฟองอากาศ ให้ขยิบเลนส์ิวิตถไป-มาเลก็ นอ้ ย เพอ่ิ ไล่ฟองอากาศ
ค. เมอ่ื เลกิ ศึกู ษา ตูองเชด็ สไลด์และเลนส์ใหสะอาดทกครง้ั ทัูนที ถ้าท้ิงไวิ้นานน้ามนจะแห้ิง

เปน็ คราบจนเชิด็ ออกยาก หรอ ข้นึ รา ซึ่งเป็นปัญหาราิ้ ยแรงมากสาหรบกล้ิองจลทรรศน์

v

VI. การเช็ดสไลด์ และูการเชด็ เลนส์

ก. เล่อนฐานวางสไลด์ลง เพ่ิอให้ิหยิบสไลด์ออกสะดวก
ข. เชด็ สไลดด์ วยกระดาษชำระแหง ให้มนส่ิวนใหญห่ ลิดออกไปก่อนิ แล้วเช็ิดน้ามนดว้ ยกระดาษู

ชาระชิบน้ายาอีเทอร์ิ-แอลกอฮอลช์ ้นิ ๆ เพ่ิอเชิด็ คราบน้ามินท่เี หลอิ จนสะอาด
ค. เช็ดเลนส์ดูวยกระดาษเช็ดเลนสห์ รอื ผากอซแหงูและ เช็ดซา้ ดูวยกระดาษเชด็ เลนส์ แตะน้ายา

เชิด็ เลนส์หมาด ๆิถา้ ไมแ่ น่ใจว่าิ สะอาด ให้ิทาซา้ อีิกคร้ง แล้ิวเชดิ็ ดว้ ยกระดาษเช็ดเลนส์ิหรอผา้ กอซิ
แห้งอีิกที

ขอแนะนา

- ใชก้ ระดาษชาระเช็ิดสไลด์ หา้ มใช้กระดาษเชด็ เลนส์ิหรอผ้ิากอซเช็ดสไลด์ เพอ่ ประหยด
- ใชก้ ระดาษเชด็ เลนส์ิ(Lens paper) และผา้ กอซเชิ็ดเลนส์
- นา้ ยาท่ีใช้เชิ็ดเลนส์ อาจใชิส้ ่วนผสมระหวิ่างอีเิทอร์และแอลกอฮอล์ ในสดส่วิ น 7 : 3

VII. การเก็บรกั ษาและปรนนบิ ัติบารงูกลองจลทรรศน์

ก. ลดคนต้งความเข้มแสงลงมาท่ิี 0, ปิดสวทิิ ช์ิ, ถอดปล๊ิก, เกบ็ สายไฟ
ข. หน observation tube กลบ แล้วลอ็ คให้แนน่ เพอ่ ป้ิองกินเลนสต์ าถูกกระแทกิ
ค. ใชถ้ งพลาสติกคลมกลอ้ งทกิ คร้ิง
ง. ยกกล้องดว้ ยความระมดระวิง โดยมอหนึง่ จิบขาตง้ อีกิ มอหนงึ่ รองรบฐาน

ขอควรระวัูง
ก. อย่าใจลอย หลกิ หลิิก หรอ หยอกล้อกนขณะยกกล้ิอง ฯ
ข. อย่าใหแ้ ดดส่ิองถูกกล้ิอง ฯ
ค. อย่าใหก้ ล้ิองกระทบกระเทอน หรอ วางใกล้เคร่ิองปรบอากาศิ
ง. อยา่ ให้กล้ิองถูิกความช้น เชนิ่ วางใกล้กิอกนา้
จ. อย่าปดั ปม่ ปรบความชดิ ชนิดหยาบด้านซ้ายและขวาไปในทิิศทางตรงกนข้าิ มโดยเด็ดขาดิ
หากป่มปรบความชดแน่นหริอหลวมเกิินไป ให้แก้ไขโดยวงแหวนปรบความฝืด-เบาเท่านน้
ฉ. อย่าถอดเลนส์ตาออกจาก observation tube ฝ่นจะตกลงไปในส่วนลึกิ ของกล้ิองฯ

vi

การทาความสะอาดกลองจลทรรศนู์ รักษาเลนส์ ให้สะอาดเสมอดิงตอ่ ไปนี้

- ถาเปอื้ นฝน่ ให้ใช้แปรงเป่าลมที่สะอาดเป่า

- ถ้าเปอ้ื นไขมัูน หรอรอยนวิ้ ม้อ ให้ใชก้ ระดาษเช็ดเลนสห์ิ รอผ้ิากอซ ชิบิ

น้ายาอเี ทอร์ิ-แอลกอฮอล์ เชดิ็

หามใช organic solvent เช็ดส่วนอ่ืน ๆ ของกลูอง

อย่า ! ถอดช้นิ ส่วนของกลูองออกมาซู่อมเองโดยเด็ดขาด

ขอให้ นพท. ทกนายใชก้ ล้องฯ ดว้ ยความรกและทะนิถนอม เพอ่ิ ให้ นพท. ร่นน้อิ งได้ใช้กล้องในสภาพิ

ดี และประหยดงบประมาณของชาตทิ ่ีมาจากภาษีิอากรของราษฎร