ระบบนิเวศ

ม.ต้น

ร ะ บ บ นิ เ ว ศ

BY OATTHAPORN PUTSAI
63040111102

ก

ข

คำนำ

หนังสืออิเล็กทรอนิกส์การเรียนรู้ระบบนิเวศ ชั้นมัธยมศึกษาตอนต้น จัดทำขึ้น
เพื่อใช้ประกอบในการจัดการเรียนรู้ และการพัฒนาการเรียนการสอน ช่วยให้ ผู้เรียนสามารถ
เรียนรู้ สืบค้นข้อมูล และศึกษาค้นคว้าชุดกิจกรรมการเรียนรู้นี้เพื่อให้เกิดความรู้คงทน มี
เจตคติ ต่อวิชาวิทยาศาสตร์ และนำความรู้ไปใช้ในชีวิตประจำวันได้

โดยมีเนื่อหาเรื่องความหมายของระบบนิเวศ โครงสร้างของสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศ
ห่วงโซ่อาหาร ประเภทของระบบนิเวศ การเปลี่ยนแปลงของระบบนิเวศ ทรัพยากรธรรมชาติ และ
แบบฝึกหัดพร้อมเฉลย

หนังสืออิเล็กทรอนิกส์การเรียนรู้ระบบนิเวศ ผู้จัดทำหวังว่า หนังสือิเล็กทรอนิกส์
การเรียนรู้ระบบนิเวศนี้ จะช่วยให้ผู้เรียนเข้าใจเนื้อหาได้ชัดเจน มีการพัฒนาผลสัมฤทธิ์ทางการ
เรียน และเป็นประโยชน์ต่อผู้สนใจศึกษา ที่จะนำไปเป็นแนวทางในการปรับปรุงการเรียนการ
สอนและนวัตกรรมทางการศึกษาต่อไป

นายอรรถพร พุฒซ้าย

ค

ง

สารบัญ

เรื่องที่สงสัย…………………………………………………………………………………….หน้า
ระบบนิเวศ เป็นอย่างไรลองอ่านดู………………………………………………………….1
โครงสร้างของสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศมีอะไรบ้างน๊า……………………………………2
ห่วงโซ่อาหารมันเป็นอย่างไรกันนะ………………………………………………………….4
ประเภทของระบบนิเวศมีกี่อย่างรู้มั้ย…………………………………………………………..5
ป่ามันเกิดขึ้นแล้วหายไปได้อย่างไร ไปดูกัน………………………………………………7
อะไรกันนะที่ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงเช่นนั้น…………………………………………..8
ทรัพยากรธรรมชาติที่ใช้อยู่มันมีอะไรบ้าง รู้รึป่าว………………………………………..9
แบบฝึกหัด………………………………………………………………………………………….11
เฉลยแบบฝึกหัด………………………………………………………………………………….14
บรรณานุกรม……………………………………………………………………………………..15
ประวัติผู้จัดทำ…………………………………………………………………………………….16

จ

ระบบนิเวศน่ารู้
อ่านให้สนุกนะจ๊ะ

1

ระบบนิเวศ เป็ นอย่างไรลองอ่านดู

ระบบนิเวศ(ecosystem) คือ ความสัมพันธ์ระหว่าง
กลุ่มสิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดล้อม

โครงสร้างของระบบนิเวศ
ระบบนิเวศมีองค์ประกอบที่สำคัญ 2 ส่วน คือ
1.องค์ประกอบทางชีวภาพ(biological component) ได้แก่
สิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศ เช่น พืช สัตว์ มนุษย์ เห็ด รา จุลินทรีย์
เป็ นต้น

2.องค์ประกอบทางกายภาพ(physicalcomponent) ได้แก่ สิ่งไม่มี
ชีวิตในระบบนิเวศ เช่น ดิน น้ำ แสง อุณหภูมิ เป็ นต้น

2

โครงสร้างของสิ่งมีชีวิตใน

ระบบนิเวศมีอะไรบ้างน๊า




1.ผู้ผลิต(producer)
ได้แก่ พืช สาหร่าย
โปรโตซัว เช่น ยูกลีน่า
หรือเเบคทีเรียบางชนิด

2.ผู้บริโภค(consumer) ได้แก่ สัตว์ที่ดำรงชีวิตอยู่ได้ด้วยการกินสิ่ง
มีชีวิตอื่น
- ผู้บริโภคพืช (herbivore หรือ primary consumer)
เช่น ช้าง ม้า โค กระบือ กระต่าย เป็ นต้น
- ผู้บริโภคสัตว์ (carnivore หรือ secondary consumer)
เช่น เสือ สิงโต เหยี่ยว งู เป็ นต้น
- ผู้บริโภคทั้งสัตว์ทั้งพืช (omnivore) เช่น คน ไก่ ลิง เป็ นต้น

3

3.ผู้ย่อยสลายสารอินทรีย์(decomposer) ได้แก่ เห็ด รา แบคทีเรีย
และจุลินทรีย์ต่างๆ ที่สามารถย่อยสลายซากพืช ซากสัตว์ หรือสารอินทรีย์
ให้เป็ นสารอนินทรีย์พืชสามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้




ความหลากหลายของระบบนิเวศ



ระบบนิเวศประกอบด้วยสิ่งมีชีวิตนานาชนิดและรูปแบบต่างกัน
ไม่ว่าจะเป็ นพืช สัตว์ จุลินทรีย์ที่อยู่รวมกันบริเวณใดบริเวณหนึ่ง โดย
สิ่งมีชีวิตเหล่านั้นสามารถปรับตัวให้เข้ากับสภาวะแวดล้อมรอบๆตัวได้

การปรับตัว เปลี่ยนแปลงบางอย่างของสิ่งมีชีวิตอาจเกิดขึ้น
ภายในหนึ่งชั่วอายุหรือยาวนานหลายชั่วอายุ โดยผ่านการคัดเลือก
ตามธรรมชาติตามกระบวนการ วิวัฒนาการ คุณสมบัติ และความ
สามารถของสิ่งมีชีวิตสิ่งมีชีวิตและสภาวะแวดล้อมต่างก็มีบทบาทร่วมกัน
และมีปฏิกริยาต่อกันและกันอย่างซับซ้อนในระบบนิเวศที่สมดุล
โครงสร้างและคุณสมบัติของระบบนิเวศเป็ นสิ่งสำคัญที่ช่วยให้สิ่งมีชีวิต
ชนิดต่างๆ

4

ห่วงโซ่อาหารมันเป็ นอย่างไรกันนะ

โซ่อาหาร (Food Chain) คือ ลำดับ
การถ่ายทอดพลังงานของสิ่งมีชีวิต จากพืชไปสู่สัตว์
กินพืช และจากสัตว์กินพืชไปสู่สัตว์กินเนื้ออีกทอด
หนึ่ง หรือก็คือ การกินกันเป็ นทอด ๆ เหมือน
ปลาใหญ่กินปลาเล็ก

โซ่อาหารของการจับกินกันเป็ นทอด ๆ (Predation
food chain) นั้น แสดงเป็ นเส้นตรงทิศทางเดียว เริ่มต้นจากพืช
ซึ่งเป็ นผู้ผลิต เพราะพืชสังเคราะห์อาหารจากแสง, น้ำ, และอากาศ
ได้ด้วยตัวเอง ถัดมาจึงเป็ นผู้บริโภคอย่างสัตว์กินพืช (Herbivore)
ถัดมาเป็ นผู้บริโภคลำดับที่สองอย่างสัตว์กินเนื้อ (Carnivore)
หรือสัตว์ที่กินได้ทั้งพืชและสัตว์ (Omnivore) การกินกันเป็ นทอด
ๆ สามารถเกิดขึ้นกี่ลำดับขั้นก็ได้ ก่อนที่จะสิ้นสุดที่ผู้บริโภคลำดับ
สุดท้าย ซึ่งมักเป็ นสัตว์ที่ไม่มีศัตรูตามธรรมชาติ หรือก็คือไม่มีสัตว์อื่น
ๆ มาล่าสัตว์นั้นเป็ นอาหารอีก เช่น มนุษย์, เหยี่ยว, เสือ, หมี,
วาฬเพชรฆาต เป็ นต้น

พืชไม่ได้เป็ นแต่ผู้ผลิตในห่วงโซ่
อาหารเท่านั้น พืชบางชนิดอย่างเช่น
ต้นหม้อข้าวหม้อแกงลิงนั้นจะมีใบเป็ น
รูปถ้วย เป็ นกับดักสำหรับเอาไว้จับ
แมลงและสัตว์ตัวเล็ก ๆ ที่หลงเข้ามาติด
เป็ นอาหาร พืชจึงเป็ นผู้บริโภคในห่วง
โซ่อาหารได้ด้วย

โซ่อาหารในทุ่งนา อาจเป็ น
ข้าว=>หนูนา=>งูเห่า=>เหยี่ยว

5

ประเภทของระบบนิเวศมีกี่อย่างรู้มั้ยจ้ะ

1. ป่ าดิบชื้น (tropical rain forest)
- อยู่บริเวณเส้นศูนย์สูตร ฝนตกตลอดปี อาจสูงกว่า 400

เซนติเมตรต่อปี
- พบพืชพวกไม้ยาง ตะเคียน กันเกรา บุนนาค ปาล์ม เฟิน

และมอสส์
- ประเทศไทย มาเลเซีย อินโดนีเซีย ฟิลิปปินส์ อเมริกาใต้

แอฟริกา
2. ทะเลทราย (desert)

- อยู่บริเวณเหนือหรือใต้เส้นศูนย์สูตร บริเวณละติจูดที่ 30 องศา
เหนือหรือใต้ มีฝนตกอย่างน้อย 20 เซนติเมตรต่อปี

- พบกระบองเพชร
- ทางเหนือของแม็กซิโก ประเทศชิลี เปรู แอฟริกา
3. ป่ าผลัดใบ (temperate deciduous forest)
- อยู่เหนือหรือใต้บริเวณที่มีทะเลทราย อากาศอบอุ่น มีฝนตก
มาก
- พบพืชพวกโอ๊ก เมเปิล
- อเมริกาเหนือ ยุโรป ญี่ปุ่น ออสเตรเลีย




ป่ าดิบชื้น ทะเลทราย ป่ าผลัดใบ

6

4. ป่ าสน (taiga)
- อากาศหนาวจัด มีหิมะในฤดูหนาว
- พบไม้ไม่พลัดใบ เช่น สน
- ตอนใต้ของประเทศแคนาดา ไซยีเรีย

5. ทุนดรา (tundra)
- ปกคลุมด้วยน้ำแข็ง ไม่พบต้นไม้ใหญ่ พบหญ้า

มอสส์ ไลเคน ไม่พุ่มเล็กๆ
- ทางเหนือของประเทศแคนาดา รัฐอะแลสกาของสหรัฐอเมริกา

6. ทุ่งหญ้า (grassland)
- พบหญ้าเป็ นจำนวนมาก ฝนตกไม่มาก
- อเมริกาเหนือ แอฟริกาใต้ อาร์เจนตินา

ป่ าสน
ทุ่งหญ้า

ทุนดรา

7

ป่ ามันเกิดขึ้นแล้วหายไปได้อย่างไร
ไปดูกัน!




1.การเปลี่ยนแปลงแทนที่แบบปฐมภูมิ

เริ่มจากบริเวณที่ปราศจากสิ่งมีชีวิตม
าก่อน เช่น การเปลี่ยนแปลง

แทนที่ที่เกิดบนก้อนหินหรือหน้าดินที่เปิดขึ้นใหม่ สิ่งมีชีวิตพวกไล
เคนมอสลิเวอร์เวิร์ตเจริญขึ้นเป็ นกลุ่มแรก สิ่งมีชีวิตพวกแรกตายทับถม
เป็ นชั้นดินบาง ๆ สิ่งมีชีวิตกลุ่มที่2พวก หญ้า วัชพืชเกิดขึ้นมาและ
ตายทับถมเป็ นชั้นดินที่หนาขึ้นความอุดมสมบูรณ์ ของดินทำให้เกิดไม้
ลมลุก ไม้พุ่ม และป่ าไม้ในที่สุด กลายเป็ นสังคมสมบูรณ์และมีความ
สมดุล




2.การเปลี่ยนแปลงแทนที่แบบทุติยภูมิ

เกิดจากกลุ่มสิ่งมีชีวิตเดิมถูกทำล
าย แต่ยังมีสิ่งมีชีวิตบางชนิด

และสารอินทรีย์ที่สิ่งมีชีวิตต้องการเหลืออยู่เช่น การเปลี่ยนแปลง
แทนที่ในบริเวณที่ถูก ไฟไหม้บริเวณที่ถูกหักล้างถางพง ทำไร่
เลื่อนลอยแล้วปล่อยให้รกร้าง ป่ าที่ถูกตัดโค่น

8

อะไรกันนะที่ทำให้เกิดการ
เปลี่ยนแปลงเช่นนั้น

1.การเปลี่ยนแปลงทางธรณีเช่น การเกิดธารน้ำแข็ง ภูเขาไฟ การเกิด
แผ่นดินไหว
2.การเปลี่ยนแปลงเนื่องจากสภาพภูมิอากาศเช่น น้ำท่วม พายุ อากาศ
แห้งแล้ง จนทำให้สิ่งมีชีวิตเดิมที่มีอยู่ตายไป เกิดสิ่งมีชีวิตใหม่ขึ้นมา
3.การเปลี่ยนแปลงเนื่องจากโรคระบาดที่ทำให้สิ่งมีชีวิตที่มีอยู่เดิมตายไป
หมด
4.การเปลี่ยนแปลงเนื่องจากการประทำของมนุษย์เช่น การตัดไม้ทำลาย
ป่ า การรบกวนสมดุลของระบบนิเวศ โดยทำลายความหลากหลายของสิ่ง
มีชีวิตในระบบนิเวศ เป็ นต้น

9

ทรัพยากรธรรมชาติที่ใช้อยู่มันมี
อะไรบ้าง รู้รึป่ าว

ประเภทของทรัพยากรธรรมชาติสามารถแบ่งตามการนำมาใช้งานและ

ผลที่เกิดขึ้นได้3ประเภท ดังนี้




1.ทรัพยากรธรรมชาติที่ใช้แล้วไม่หมด

ทรัพยากรธรรมชาติที่ใช้แล้วไม่หมดหรือไม่สูญหา

ทรัพยากรธรรมชาติประเภทนี้ ได้แก่ บรรยากาศ น้ำในวัฎจักร แสง

อาทิตย์ เป็ นต้น




2.ทรัพยากรธรรมชาติที่ทดแทนได้ทรัพยากรธรรมชาติที่ทดแทนได้หรือ

รักษาไว้ได้

10

3.ทรัพยากรธรรมชาติที่ใช้แล้วหมดไป
ทรัพยากรธรรมชาติที่ใช้แล้วหมดไป (exhaustible natural

resources)ทรัพยากรธรรมชาติประเภทนี้จำเป็ นอย่างยิ่งที่ต้องศึกษา
เพื่อหาแนวทางในการอนุรักษ์ให้สามารถมีใช้ประโยชน์ได้นานที่สุด
ซึ่งทรัพยากรธรรมชาติประเภทนี้ ได้แก่

3.1 ทรัพยากรแร่ธาตุ

3.2 ทรัพยากรพลังงาน
3.3 ที่ดินในสภาพธรรมชาติ

11

มาทำ
แบบฝึกหัด

กันเถอะ

12

คำชี้แจง ให้นักเรียนเลือกข้อที่ถูกต้องที่สุด

1.ข้อใดคือความหมายของระบบนิเวศ
ก. หมายถึงความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิต
ข. หมายถึงการหมุนเวียนของธาตุอาหาร
ค. หมายถึงความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตในแหล่งที่อยู่อาศัย
ง. หมายถึงการถ่ายทอดพลังงานระหว่างสิ่งมีชีวิต

2.สิ่งมีชีวิตชนิดใดจัดเป็ นผู้ผลิต
ก. เห็ด รา
ข. กระต่าย
ค. สาหร่าย
ง. ตั๊กแตน

3.สิ่งมีชีวิตจัดเป็ นผู้ย่อยสลาย
ก. เห็ดรา
ข. แร้ง ไฮยีน่า
ค. สาหร่าย
ง. ตั๊กแตน เต่าทอง

4.ข้อใดไม่ใช่ผู้ผลิต
ก. สาหร่าย
ข. ต้นหญ้า
ค. เห็ด
ง. ต้นข้าว

13

5.ข้อใดคือผู้บริโภคพืช ผู้บริโภคสัตว์ และผู้บริโภคทั้งพืชและสัตว์
ตามลำดับ
ก. ไก่ เสือ ลิง
ข. กวาง สุนัข คน
ค. ปลวก แมว หนู
ง. ม้า หมู สุนัข

6. ข้อใดเป็ นห่วงโซ่อาหารที่ถูกต้อง
ก. ข้าวโพด -> งู -> นก-> หนู
ข. พืช ->แมลง -> กบ -> งู
ค. หนู -> แมว -> สุนัข -> เสือ
ง. ข้าว ->ไก่ -> หนอน -> ปลา




7.ประเภทของระบบนิเวศมีอะไรบ้าง จงอธิบายมาพอสังเขป
………………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………………
………………………………………………



8.การเปลี่ยนแปลงแบบทุติยภูมิมีลักษณะอย่างไร จงอธิบายมาพอ
สังเขป
………………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………………
………………………………………………

14

เฉลย

1.ค
2.ค
3.ก
4.ค
5.ข
6.ข
7. แนวคำตอบ 6ประเภท ป่ าดิบชื้น ทะเลทราย ป่ าผลิใบ ทุนดรา
ทุ่งหญ้า ป่ าสน
8. แนวคำตอบ เริ่มจากบริเวณที่ปราศจากสิ่งมีชีวิตมาก่อน เช่น การ
เปลี่ยนแปลงแทนที่ที่เกิดบนก้อนหินหรือหน้าดินที่เปิดขึ้นใหม่ สิ่งมีชี
วิตพวกไลเคนมอสลิเวอร์เวิร์ตเจริญขึ้นเป็ นกลุ่มแรก สิ่งมีชีวิตพวกแรก
ตายทับถมเป็ นชั้นดินบาง ๆ สิ่งมีชีวิตกลุ่มที่2พวก หญ้า วัชพืชเกิด
ขึ้นมาและตายทับถมเป็ นชั้นดินที่หนาขึ้นความอุดมสมบูรณ์ ของดิน
ทำให้เกิดไม้ลมลุก ไม้พุ่ม และป่ าไม้ในที่สุด กลายเป็ นสังคมสมบูรณ์
และมีความสมดุล

15

บรรณานุกรม

มรุตเทพ วงษ์วาโย.( 2564 ). เรื่อง โซ่อาหาร ทรูปลูกปัญญา.
สืบค้นเมื่อ 26 กุมภาพันธ์ 2565
จากhttps://www.trueplookpanya.com/know
ledge/content/68140/-blo-scibio-sci-

อติโรจน์ ปพัฒน์เปรมสิริ.( 2560 ).เรื่อง ระบบนิเวศ สถาบัน
ส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยี (สสวท.) กระทรวง
ศึกษาธิการ.

สืบค้นเมื่อ 26 กุมภาพันธ์ 2565
จาก https://www.scimath.org/lessonbiology
/item/7028

16

ประวัติผู้จัดทำ

ชื่อ นายอรรถพร พุฒซ้าย รหัสนักศึกษา 63040111102
สาขา วิทยาศาสตร์ทั่วไปและชีววิทยา

คณะครุศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี



ชื่อเล่น บีม อายุ 21 ปี เกิดเมื่อวันที่ 19 เดือน กุมภาพันธ์ พุทธศักราช 2544
อาศัยอยู่56 หมู่ 2 ตำบล สมสนุก อำเภอ ปากคาด จังหวัด บึงกาฬ



น้ำแดงมั๊ยครับ

ติดต่อทางออนไลน์ได้ที่…
Oatthaporn Putsai

beem_op19

[email protected]

17

วิทยาศาสตร์ มีคำตอบ รอบรู้ได้
วิทยาศาสตร์ ทดลองให้ เราเห็นผล
วิทยาศาสตร์ คือความจริง ทุกสิ่งตน
วิทยาศาสตร์ ความรู้ล้น เหลือประมาณ

ระบบนิเวศ

By Oatthaporn