Ebu Mansur el-Matüridi - Kitabut-Tevhid

516 KitaDu't-ıevma lercumesı

kendisince sabit olan şeyi rivayet eder. Bizim bu yorumumuzu bazı na­
killerde yer alan şu husus da teyit eder: Peygamber aleyhisselâm “Bu,
size dininizi öğretmeye gelen Cibrîl’di” demiş; diğer bir rivayette ise “...
dininizin işini (emr) öğretmeye...” şeklinde yer almıştır. Buradaki ilâve
kelime diğer râvi tarafından bilinememiş durumdadır. İşte Cibrîl hadi­
sinde yer alan ve imanı açıklayan rivayet de buna benzemektedir, b) Bir
başka yorum da şöyledir: Cibrîl hadisinin birinci rivayetinde sadece
imanın açıklanmasıyla yetinilmesinin iki sebebi olabilir. Birincisi râviler
kişinin gerçek mânada mümin fakat gayri müslim veya müslim fakat
gayri mümin olmasının imkânsızlığını bilmiş ve meselenin apaçık oluşu­
nu göz önünde bulundurarak hadisi başkalarına aktarırken bu kadarının
zikredilmesini yeterli görmüştür. Diğeri ise hadisin ikinci râvisinin (yani
İbn Ömer) İslâm’ın şartlarını (e f âl) açıklama arzusunun bulunması ve
bunu iman adına nakletmesi. Bu da bir şeyin onun sebebinin veya kendi-
■sinde bulunan özelliğin adıyla isimlendirme yöntemine bağlı olarak luga-
vî bir mecaz olur.

[6371 İslâm ile imanın son tahlilde aynı olduğu K ur’an’m kullanımıy­
la da sabittir. Cenâb-ı Hak şöyle buyurmuştur: “ ‘Allah’a ve bize indirile­
ne, İbrâhim, İsmâil, İshak, Y a’kub ve torunlara indirilene, Mûsâ ve îsâ’ya
verilenlerle rableri tarafından diğer peygamberlere verilenlere, hiçbiri
arasında fark gözetmeksizin iman ettik; biz sadece O ’na teslim (müslim)
olduk’ deyiniz.”108 Bu İlâhî beyan kişilere, sayesinde mümin oldukları
esaslar sebebiyle İslâm kavramını da nisbet etmiştir. Yûnus sûresindeki
âyet de aynı konumdadır: “Mûsâ dedi ki: Ey kavmim! Eğer Allah’a ina­
nıyorsanız ve O ’na teslim olduysanız (müslimîn) sadece O ’na güvenip
dayanın.”109 Bu âyet de Hz. M ûsâ’nm muhataplarını, mümin olmalarını
sağlayan şeylerle aynı zamanda müslim konumunda tutmuştur. Azîz ve
celîl olan Allah şöyle buyurmuştur: “Onlar İslâm’a girdikleri için seni
minnet altına sokuyorlar. De ki: Müslümanlığınızı benim başıma kakma­
yın. Eğer doğru kimselerseniz bilesiniz ki sizi imana erdirdiği için asıl
Allah size lutufta bulunmuştur.”110 Bu âyet de bedevî Araplar’ın davra­
nışlarını imanlarında sadakat göstermeleri halinde İslâm olarak kabul
etmiştir; onlar aynı davranışla mümin de olurlar. (Lût kavmini helâk et­
mekle görevlendirilen) melekler de şöyle demiştir: “Bunun üzerine orada
bulunan müminleri çıkardık. Zaten orada, bir ev hariç, müslümanlardan
sayılacak kimse bulamadık.”111 Bu İlâhî beyan müslüman olanları aynı

108 el-Bakara 2/136.
109 Yûnus 10/84.
110 el-Hucurât 49/17.
111 ez-Zâriyât 51/35-36.

tvuaou ı-ıe v n iü ıercu m esı 517

zamanda mümin kabul etmiştir. Bir de Allah Teâlâ ebedî kurtuluş müjde­
sini bazan iman kavramına bazan da İslâm kavramına bağlı olarak zik-

jp •

retmiştir. ' Bu sayede de imanla Islâm’ın aynı şey olduğu kanıtlanmıştır.
Allah’ın Peygamberi’nden (aleyhisselâm) şöyle buyurduğu rivayet
edilmiştir: “Cennete sadece mümin bir kimse girebilir.” Başka bir riva­
yette ise “Cennete sadece müslim bir kimse girebilir” diye nakledilmiş-
tı.r. „113

|638] İslâm-iman konusunda şu hususlara da temas etmek gerekir ki

her müslime mümin ve her mümine müslim denmesi tartışmasız benim-

senegelen bir husustur. Bir de İslâm mezhepleri mensupları, kişiyi iman­

dan çıkaran bir davranışın İslâm’dan da çıkardığı noktasında söz birliği

etmiştir; İslâm’dan çıkaran davranışın imandan da çıkarması aynı ko­

numdadır. Ayrıca bütün mezheplerce benimsendiğine göre âhiret haya­

tında ehl-i İslâm için olan mekân aynı zamanda iman ehli içindir ve biri­

ne lütfedilecek nimetler diğerine de lutfedilecektir. Yine Allah, bütün

mükellefleri dünya ve âhiret planında ikiye ayırarak “Kiminiz kâfir kimi-
ni•z mümi. n. d1ir1”4 buyurmuştur. Müslim hakkında farklı düşünen kimsenin

kanaatine göre müslim kâfir ve mümin grubundan hangisine mensuptur?
Yine Allah Teâlâ “nice yüzlerin ağardığı, nice yüzlerin de karardığı
gün” 5 buyurmuştur. Farklı görüş sahibinin müslim hakkında, yüzünün

renginin ne olacağı konusundaki fetvası nedir? Yine Allah Teâlâ “Ken­

dini bütünüyle Allah’a veren (teslim eden) kimse...”;"6“İnsanları Allah’a
çağıran, sâlih amel işleyen ve ‘Ben müslümanlardanım’ diyenden daha
güzel sözlü biri var mıdır?”117 buyurmuştur. Peki böylesi “Ben müminler­

denim” dese durumu ne olacaktır? Yine Allah “mümin olarak sâlih amel-
lerden işleyen kimse”118 buyurmuş, bunun yanında “kendini bütünüyle
Allah’a veren (teslim eden) kimse ...”119 de demiştir. Şcimdi, imanla I•slâm

arasında ayırım yapana sorulmalıdır: Sözü edilen iki kavramdan biriyle

nitelenen kimseye dünya ve âhiret planında -diğerine yüklemediği- her­
hangi bir hüküm getiriyor, mu yoksa getirmiyor mu? Eğer getiriyorsa, bu

neden ibarettir; sonuç olarak müslim veya mümin olan kimse cennetle

112 Meselâ “Müminleri müjdele” (el-Bakara 2/223) ve “... Müslümanları doğru yola

iletmek ve onlara müjde vermek için...” (en-Nahl 16/102) âyetlerinde olduğu gibi.
113 Buhârî, “Cihâd”, 182, “Rikâk”, 45; Müslim, “îmân”, 178, 377-378; İbn Mâce,

“Zühd”, 34.
114 et-Tegâbün 64/2.
115 Âl-i İmrân 3/106.
116 Lokmân 31/22.
117 Fussılet 41/33.
118 Tâhâ 20/112.
119 Lokmân 31/22.

nun delili daha önce de ifade edildiği gibi Cenâb-ı H akk’ın sûrenin
sonunda “Onlar İslâm ’a girdiler diye seni minnet altına sokmak isterler.

P9 .

De ki ‘M üslüm anlığınızı başım a kakm ayın’” " buyurmasıdır. Eğer Islâm
münafıkların izhar ettikleri şehâdet ve amellerden ibaret bulunsaydı bu,
gerçekleşm işti. Şu halde Allah neden Eğer sâdık kim selerseniz” 1’0
buyursun? Bir de Allah aynı âyet-i kerîm ede bedevî A raplar’ı müslim
kıldığını beyan etmiştir, ancak bunun dayanağı onların iddiası değil,
Cenâb-ı Hak tarafından zikredildiği gibi imana hidayet edilmeleridir. So­
nuç olarak imanın İslâm ’dan ibaret olduğu kanıtlanm ış oldu. Yine Allah
“İslâm ’dan başka din arayan kimseden bulacağı din kabul edilm eyecek­
tir” 1’1 buyurm uş, sonra da İslâm ’dan ibaret olan o dini beyan etmiştir.
Cenâb-ı Hak, “İman ettikten sonra inkâra sapan bir kavmi Allah nasıl hi­
dayete erdirir?”132 buyurm ak suretiyle [642] niteliklerini beyan ettiği im a­
nın dışında hiçbir dinin kabul edilmeyeceğini ortaya koymuş, bunun ya­
nında imandan sonra küfre girenleri İslâm dinini değiştirenler konumun­
da tutmuştur; bundaki hikmetse insanların İslâm ile imanın aynı şey oldu­
ğunu bilmelerini sağlamaktı. Bu sebeple daha önce söz konusu olduğu
üzere Cenâb-ı H akk’ın şu beyanı İslâm ile imanın aynı şey olduğu konu­
sunda yeterli bir delil oluşturmaktadır: “Biz A llah’a ve bize indirilene,
İbrâhim , İsmâil, İshak, Y a’kub ve torunlara indirilene, M ûsâ ve îs â ’ya
verilenlerle rableri tarafından diğer peygamberlere verilenlere iman ettik,
onlardan hiçbiri arasında fark gözetmeyiz. Biz sadece O ’na teslim
olduk.” 13'

Bize göre isabetli olan şudur ki isimler (ve kavramlar), bunları kul­
lanacak kimselerin, kendi fayda ve zararları için planlanıp düzenlenen,
mutlulukları veya felâketlerine vesile kılman hususları bilmeleri için vaz
edilmiştir. İslâm ’a intisap edenlerden hiçbir kimse, ister iman ister İslâm
kavram ıyla olsun K ur’an âyetinin söz konusu ettiği bir hususun tek başı­
na “mümin” veya “müslim” olarak kendisini bağlamakta muhayyer bıra­
kılamaz. Bundan da anlaşıldığına göre iman ile islâmm mahiyetleri aynı­
dır; bunlar arasında ayırım gözetmeye kalkışan kimse uzaktan sebepler
icat etm ekten öte bir şey yapmış olamaz. B ütün güç ve kudret yüce Al­
lah'a aittir.

Allah efendimiz M uham m ed’e, onun tertemiz soyuna ve taraftarları­
na rahmet eylesin!

129 el-Hucurât 49/17.
130 el-Hucurât 49/17.
131 Âl-i İmrân 3/85.
132 Âl-i İmrân 3/86.
133 el-Bakara 2/136.

BİBLİYOGRAFYA

Abbas Zeryâb, “Ebû ‘îsâ V errâk”, D â'iretü’l-macârif-i Büzürg-i
İslâmî, Tahran 1373 hş., VI, 82-88.

Abdurrahman Bedevî, et-Türâşü’l-Yûnârıî fi’l-hadâreti’l-İslâmiuııe,
Kahire 1946.

Abdülazîz el-Buhârî, Alâeddin Abdülazîz b. Ahmed b. M uham m ed,Keş-
fü ’l-esrâr can uşûli Fahri’l-İslâm el-Pezdevî, Kahire 1307.

Abdülkähir el-Bağdâdî, Ebû M ansûr Abdülkähir b. Tâhir b. Muhammed,
el-Fark b e y n e ’l-firak, Beyrut 1977.

Aclûnî, İsmâil b. M uham m ed, K eşfü’l-hafâ5 (nşr. Ahmed el-Kalâş),
Halep, ts. (M ektebetü’t-TürâsiT-İslâm î).

Ahmed b. Avdullah el-Harbî, el-M âtürîdiyye, Riyad 1413.

Ahmed Emîn, Z u h rü ’l-İslâm, Kahire 1952.

Ahmed b. Hanbel, Ebû A bdullah Ahmed b. M uhamm ed b. Hanbel, Fe­
za*ilü ’ş-şahabe, Beyrut 1403/1983.

a.mlf., el-Müsned, İstanbul 1413/1992. *

Ahmed İsâm el-Kâtib, cA k id e tü ’t-teuhîd fi Fethi’l-bârî şerhi
S a h ih i’l-Buhârî, Beyrut 1403/1983.

Ali Abdülfettâh el-M ağribî, ¡mâmu E hli’s-sünneti ue’l-cem âca Ebû

M ansûr el-M âtürîdî ve ârâ’ü h ü ’l-kelâm iyye, Kahire 1405/-

1985. -9

Ali el-Kârî, Ali b. Sultan M uhammed, el-E hâdişü’l-k u d siyye, İstanbul
1316.

Bağdatlı İsmâil Paşa, H ediyy e tü ’l-‘arifin, Beyrut 1402/1982.

Beyâzîzâde Ahmed Efendi, İşârâtü’l-merâm min Cibârâti’l-İmâm
(nşr. Y ûsuf Abdürrezzâk), Kahire 1949 —» İstanbul, ts. (D ârü’l-
kitâbiT-İslâmî).

a.mlf., el-CJşûlü’l-mürıîfe Wl-imäm Ebî Hanîfe (nşr. îlyas Çelebi),
İstanbul 1416/1996.

Beyhakı, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali, el-Esma3 v e ’ş-şıfât
(nşr. İmâdüddin Ahmed Haydar), Beyrut 1405/1985.

a.mlf., Ş u 'a b ü ’l-îmân (nşr. Ebû Hâcer Muhammed es-Saîd b. Besyûnî
Zağlûl), Beyrut 1410/1990.

Brockelmann, Carl, G eschichte der A rabischen Litteratur (GAL), I-
II, Leiden 1943-49.

a.mlf., Geschichte der Arabischen Litteratur Supplem entband
(GAL SuppL), I-III, Leiden 1937-42.

a.mlf., Târîhu’l-edebi’l-cA rabî (trc. es-Seyyid Y a‘küb Bekir - Ram a­
zan A bdüttew äb), Kahire 1974.

Buhârî, Ebû A bdullah M uham m ed b. İsmâil b. İbrâhim, el-Câmicu ’ş-
şahîh, İstanbul 1413/1992.

Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. el-Fazl, es-
Sünen, İstanbul 1413/1992.

D im yâtî el-Bennâ, A hm ed b. M uhamm ed b. Ahmed, İthâfu fuzalâ'i’l-
beşer, Kahire 1359.

Ebû Dâvûd, Süleym an b. el-E ş‘as es-Sicistânî el-Ezdî, es-Sünen,
İstanbul 1413/1992.

Ebû Hanîfe N u ‘mân b. Sâbit, el-c lim v e ’l-müte'allim (nşr.
M uhammed Zâhid el-Kevserî), Kahire 1368.

Ebû Hayyân M uham m ed b. Y ûsuf b. Ali el-Endelüsî, el-Bahrü’l-
muhît, Beyrut 1403/1983.

Ebû Nuaym , A hm ed b. A bdullah b. Ahmed el-İsfahânî, D elâ'ilü’n-
nübüüue (nşr. M uham m ed Revvâs K al‘acî - A bdülberr Abbas),
Beyrut 1412/1991.

a.mlf., H ilyetü ’l-eüliyâ5 ve ta b a k â tü ’l-aşfıyâ\ Beyrut 1405/1985.

E bü’l-Hasan en-Nedvî, R icâlü ’l-fikri u e’d-dacue fi’l-İslâm, Küveyt
1409/1989.

E bü’l-H ayr M uhamm ed Eyyûb Ali, cA k'ıdetü’l-İslâm u e’l-imâm el-
Mâtündî, Dakka 1403/1983.

E ş‘arî, E bü’l-Hasan Ali b. İsmâil b. Ebû Bişr, el-İbâne can u şû li’d-
d iyân e (nşr. Fevkıyye Hüseyin Mahmûd), Kahire 1397/1977.

ıvııaou ı-1 evnia ıercum esı 523

a.mlf., M akalâtü ’l-İslâm iyyîn (nşr. M uhamm ed M uhyiddin Abdülha-
mîd), Kahire 1389/1969.

el-Fihrisü’ş-şâm il Wt-türâşVl-mahtût, el-K ufän ve culûm üh (2)
et-Tecvîd, I, Amman 1405/1985.

Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdullah M uhammed b. Ömer b. el-Hasan, Esâ-
s ü ’t-takdîs f i cilm i’l-kelâm, Kahire 1354/1935.

a.mlf., Ptikâdâtu fıraki’l-müslimîn v e ’l-müşrikırı, Kahire 1938.

Goldziher, Ignaz, e/-cA k id e u e’ş-şerfa fi’l-İslâm (trc. Muhammed
Y ûsuf M ûsâ v.dğr.), Kahire 1946.

Hâkim, Ebû Abdullah M uhamm ed b. Abdullah, el-M üstedrek ca le ’ş-
Ş ah îh ayn fi’l-hadîş, Haydarâbâd 1334.

Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit el-Bağdâdî, Târîhu
B ağdâd, Kahire 1349/1931 —> Beyrut, ts. (D ârü’l-fıkr).

İbnü’l-Esîr, E bü’l-Hasan Ali b. M uhamm ed b. Abdülkerîm el-Cezerî,
en-N ihâye fi g a rib i’l-hadîş v e ’l-eşer (nşr. Tâhir Ahmed ez-Zâvî
- M ahmûd Muhammed et-Tanâhî), Kahire 1383/1963.

İbn Fûrek, Ebû Bekir M uhammed b. el-Hasan b. Fûrek el-İsfahânî en-
Nîsâbûrî, M ücerredü m a k â lâ ti’ş-şeyh E bi’l-Hasan el-Eşcarî
(nşr. Daniel Gimaret), Beyrut 1987.

İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şehâbeddin Ahmed b. Ali b. M uham­
med, L isân ü ’l-Mîzân, Haydarâbâd 1329.

İbn Hâleveyh, Ebû Abdullah el-Hüseyn b. Ahmed b. Hamdân b. Hâle-
veyh, M uhtasar fi ş e v â zz i’l-Kur*ân, Leipzig, ts. (y.y.).

İbn Hallikân, E bü’l-Abbas A hm ed b. M uham m ed b /E b û Bekir, Vefeyâ-
tü ’l-acy â n ue enbâ'ü eb n â 'i’z-zam ân (nşr. M uhammed M uh­
yiddin Abdülhamîd), Kahire 1367/1948.

İbn Hazm, Ebû M uhamm ed Ali b. Ahmed b. Saïd, el-Faşl fı’l-milel
v e ’l-ehuâ3 u e’n-hihal, Kahire 1317-21.

İbn Hişâm, M uham m ed b. İlhâk b. Y esâr b. Hıyâr, es-Sîretü’n-
n ebeu iyye (nşr. M ustafa es-Sekkâ v.dğr.), Kahire 1375/1955.

İbn Kesîr, E bü’l-Fidâ İsmâil b. Ömer b. K esîr ed-Dımaşkı, Tefsîrü’l-
Kur*âni’l-cazîm (nşr. M uham m ed İbrâhim el-Bennâ v.dğr.),
Kahire 1390/1971.

İbn Kuteybe, Ebû M uhammed Abdullah b. Müslim, el-Kâtib ed-Dîne-
verî, eş-Şicr u e’ş-Ştfarâ* (nşr. Ahmed M uhammed Şâkir), Kahire
1982.

524 KıtâbiTt- i evhîd Tercümesi

İbn Kutluboğa, Zeynüddin Kasım b. Kutluboğa, Tâcü’t-terâcim (nşr.
Gustav Flügel), Leipzig 1852.

İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd b. Mâce, es-Sünen,
İstanbul 1413/1992.

İbn M anzûr, E bü’l-Fazl Cem âleddin M uhamm ed b. M ükrim b. M anzûr,
L isân ü ’l-cArab, Beyrut 1390/1971.

İbn M eymûn, M usâ b. M eymûn, D elâletü ’l-ha3irin (nşr. Hüseyin Atay),
Kahire, ts. (M ektebetü’s-Sekâfeti’d-dîniyye).

İbnü’l-M urtazâ, Ahmed b. Yahyâ el-M urtazâ, el-M ünye ve'l-em el (nşr.
İsâmüddin M uhammed Ali), İskenderiye 1985.

a.mlf., Ta.bakâtü’l-Muctezile (nşr. Susanna Diwald W ilzer), Beyrut
1380/1961.

İbn Sa‘d, M uhamm ed b. Sa‘d, et-T abakatü’l-kübrâ, Beyrut 1957.

İbnü’n-Nedîm, E bü’l-Ferec M uhamm ed b. Ebû Y a‘küb İshâk el-Verrâk,
el-Fihrist, Kahire 1348.

İsferâyînî, E bü’l-M uzaffer Şehfur b. Tâhir b. M uhammed, et-Tebşîr fi’di­
din (nşr. Kemâl Y ûsuf el-Hût), Beyrut 1403/1983.

Kâsânî, A lâüddin Ebû Bekir b. M es‘ûd b. Ahmed, B edâ'F u’ş-şanâ’f,
Kahire 1327.

Kastallânî, Ahmed b. M uhammed b. Ebû Bekir, el-M evâhibü’l-ledün-
n iyy e (nşr. Sâlih Ahmed eş-Şâmî), Beyrut 1412/1991.

Kâtib Çelebi, K eşfü ’z-zunûn, B eyrut 1402/1982.
Kefevî, M ahmûd b. Süleyman, Ketâ’ibü a 'lâ m i’l-ahyâr, Süleymaniye

Ktp., Ayasofya, nr. 3401.
Kıftî, E bü’l-Hasan Cem âlüddin Ali b. Yûsuf, İnbâhü’r-ruuat (nşr. M u­

ham med E bü’l-Fazl İbrâhim), Kahire 1371/1952.
Kitâb-ı M ukaddes, İstanbul 1878.

Kureşî, Ebû M uham m ed A bdülkâdir b. M uhammed, el-Ceuahirü’l-mu-
d ıy y e fi ta b a k â ti’l-Hanefıyye, Kahire 1413/1993.

Kutluer İlhan, “İbnü’r-Râvendî”, TDV İslâm A nsiklopedisi, XXI, 179-
184.

Lâmişî, E bü’s-Senâ M ahm ûd b. Zeyd, Kitâb fi uşûlVl-fıkh (nşr. Abdül-
mecîd Türkî), Beyrut 1995.

Leknevî, E bü’l-Hasenât M uhamm ed b. Abdülhay, el-Feüâ'idü’l-
b e h iy y e fi terâcim i’l-Hanefıyye, Kahire 1324.

R itabirt-ievnıa ıercumesı 525

M acdonald, D. B., “M âtürîdî”, îslâm A n siklopedisi (İA), İstanbul
1940-88, VII, 404-406.

Makdisî, M uhammed b. Ahmed b. Ebû Bekir, A h se n ü ’t-tekâsîm fi
m acrifeti’l-ekâîm, London 1909.

M âlik b. Enes, el-Muvatta*, Kahire, ts. (el-M eclisüT-A Tâ li’ş-Şuûni’l-

İslâmiyye).

v• t

M âtürîdî, Ebû M ansûr M uhamm ed b. M uhamm ed b. M ahmûd, K itâ b ü ’t-

Tevhîd (nşr. Fethullah Huleyf), Beyrut 1970 —> İstanbul 1979.

a.mlf., Pendname-i Mâtürîdî (nşr. Bünyad Güzârân), Ferheng-i îrân-
Zemîn, Tahran 1345 hş., s. 46-67.

a.mlf., Te'uîlâtü’l-Kur'ân, Hacı Selim A ğa Ktp., nr. 40.

M âverdî, EbüT-Hasan Ali b. M uham m ed, A clâ m ü ’n-nübüvüe (nşr.
M uhamm ed el-M u‘tasım -Billâh el-Bağdâdî), Beyrut 1407/1987.

M es‘ûdî, EbüT-Hasan Ali b. el-Hüseyn b. Ali, M ürûcü’z-zeheb, Kahire
1948.

M uhammed Ebû Zehre, Târîhu’l-m ezâhibi’l-İslâmiyye, Kahire, ts.
(el-M atbaatü’n-Nemûzeciyye).

M uhammed Fuâd AbdülbâkI, el-Mucc e m ü ’l-müfehres li-elfâzi’l-
Kur*â n i’l-Kerîm, Kahire, ts. (Dâru ve M atâbiu’ş-Şa‘b).

M uhammed Hudarî Bek, M uhâdarâtü târihi’l-üm em i’l-İslâm iyye -
ed-D euletü’l-cA b b â siy y e , Kahire 1970.

M uhammed b. Sellâm el-Cumahî, Tabakâtü fu hû li’ş-şu^arâ3 (nşr.
M ahmûd Muhammed Şâkir), Kahire 1974.

M ustafa Abdürrezzâk, Temhîd li-târihi’l-felsefeti’l-İslâmiyye, Kahire
1944.

M uttaki el-Hindî, Alâüddin Ali el-M uttakı b. Hüsâmeddin, K en zü ’l-
cum m âl, Beyrut 1405/1985.

M ünâvî, M uhammed Abdurr^ûf, F eyzü ’l-kadîr şerh u ’l-Camici’ş-
şağ'ır, Beyrut, ts. (D ârüT-M a‘rife).

M üslim, EbüT-Hüseyin M üslim b. el-Haccâc b. M üslim el-Kuşeyrî, el-
Câmicu ’ş-şahîh, İstanbul 1413/1992.

Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali, es-Sünen, İstanbul
1401/1981.

Nesefı, EbüT-M uîn M eymûn b. M uhammed b. Muhammed b. Mekhûl,
Tebşıratü’l-edille (nşr. Claude Salame), Dımaşk 1990-93.

a.mlf., et-Tem hîd fi u şû li’d-dîn (nşr. Abdülhay Kabîl), Kahire
1407/1987.

Nûreddin es-Sâbûnî, Ebû M uhamm ed Ahmed b. M ahmûd b. Ebû Bekir,
el-M üntaka min cism eti’l-en b iyâ \ Süleymaniye Ktp. (Lâleli),
nr. 2425.

Pezdevî, E bü’l-Yüsr M uhammed b. Muhammed b. Hüseyin b. Abdül-
kerim, U sû lü ’d-dîn (nşr. Hans Peter Linss), Kahire 1383/1963.

Sehâvî, M uhammed b. Abdurrahman, el-M akâşıdü’l-hasene (nşr.
Muhammed Osman el-Huşt), Beyrut 1405/1985.

Sem ‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. M uhamm ed b. Mansûr, el-Ensâb
(nşr. Abdurrahman b. Yahyâ el-M uallimî el-Yemânî), Beyrut
1400/-1980.

Semerkandî, Alâeddin M uhamm ed b. Ahmed b. Ebû Ahmed, M îzânü’l-
uşûl fi n etâ'ici’l-'ukül (nşr. M uhammed Zekî Abdülber), Devha
1404/1984.

a.mlf., Şerhu Te*uîlâti’l-Mâtürîdî, Topkapı Sarayı Müzesi Ktp.,
M edine, nr. 179.

Sezgin, Fuat, Geschichte des Arabischen Schrifttums (GAS), I-IX,
Leiden 1967-84.

Sübkî, Ebû Nasr Abdülvehhâb b. Ali b. Abdülkâfı Tâceddin es-Sübkî,
es-S eyfü ’l-m eşhûr fi Şerhi cA k id eti Ebî M ansûr (nşr. M ustafa
Saim Yeprem), İstanbul 1409/1989.

Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebû Bekir, ed-Dürrü’l-menşûr,
Kahire 1314.

a.mlf., el-Le*âli’l-m aşnû‘a fı’l-ehâdişi’l-meuzûca, Beyrut 1401/1989.

Şehristânî, E bü’l-Feth M uhamm ed b. Abdülkerîm b. Ahmed, el-Milel
u e’n-nihal (nşr. M uhamm ed b. Fethullah Bedrân), Kahire, ts.
(Matb aatü ’1-Ezher).

Şevkânî, M uhamm ed b. M uham m ed b. Ali, İrşâdü’l-fuhûl, Kahire, ts.
(D ârü’l-fıkr).

Taberî, Ebû Câfer M uhammed b. Cerîr b. Yezîd, C â m fu ’l-beyân fi tef­
siri’l-Kur*ân, Beyrut 1405/1984.

a.mlf., Târîhu’l-üm em u e’l-m ülûk (nşr. M uhamm ed E bü’l-Fazl
İbrâhim), Kahire, ts. (D ârü’l-M aârif).

Tancî, M uham m ed b. Tâvît, “Abû M ansûr al-M âturîdî”, A nkara
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (AÜİFD), sy. I-II,
A nkara 1955, s. 1-12.

ivuaou i-ie v in u ıcı^uuıcaı

Taşköprizâde, Ahmed b. M ustafa, M iftâhu’s-sa'âde ve m işb â h u ’s-
s iy â d e fi m evzû câ ti’l-culûm (nşr. Kâmil Kâmil Bekrî -
A bdülvehhâb E bü’n-Nûr), Kahire, ts. (D ârü’l-kütübi’l-hadîse).

Tehânevî, M uhamm ed b. Ali el-Fârûkı, Keşşâfu ıştılâhâti’l-fünûn,

K alküta 1862 —» İstanbul 1404/1984.

Tirmizî, Ebû îsâ M uhammed b. îsâ b. Sevre, es-Sünen, İstanbul 1413/-
1992.

a.mlf., eş-Ş em a'ilû ’n -n eb eviyye v e ’l-haşâ*ilü’l-M ustafaviyye (nşr.
Fevvâz Ahmed Zemerlî), Beyrut 1417/1996.

Tritton, A. S., “An Early W ork from the School o f al M âturîdi”, Journal
o f the Royal Asiatic Society o f Great Britain and Ireland, London
1966, parts 3-4, pp. 96-99.

W att, M ontgomery, Free Will a n d Predestination in Early Islam,

Luzac 1948. **-

W ensinck, A. J., Miftahu k ü n û zi’s-sünne (trc. Muhammed Fuâd
A bdülbâkı), Lahor 1397/1977 -► Beyrut 1403/1983.

a.mlf., The Muslim Creed, Cambridge 1932.

Yâküt el-Ham evî, Ebû Abdullah Şihâbüddin Y âküt b. Abdullah, Mucce-
m ü ’l-üdebâ*, Beyrut, ts. (Dârü İhyâi’t-T ürâsi’l-Arabî).

Yeprem, M. Saim, Mâtûrîdİ’nin A k id e Risalesi ve Şerhi, İstanbul
1989.

Yörükân, Y usuf Ziya, İslam A kaidine Dair Eski Metinler ve İmam-ı
Ebu Mansur-i MatürîdVnin A kaid Risalesi, İstanbul 1953.

a.mlf., el-M ütûnü’l-kadîm e fı’l-'aka'id, Risale fı’l-cakâ'id IVş-Şeyh
el-İmam Ebî M ansûr el-Mâtürîdî, İstanbul 1953.

Zebîdî, Ebû Bekir M uhamm ed b. el-Hasan b. Ubeydullah, T abakâtü ’n-
n a h viyyin v e ’l-lü ğaviyyin (nşr. M uhammed E bü’l-Fazl
İbrâhim), Kahire 4373.

Zebîdî, E bü’l-Feyz M uhammed b. M uhammed M urtazâ, İthafü’s-sâde,
Kahire 1311 —> Beyrut, ts. (Dârü ihyâi’t-türâsi’l-Arabî).

Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman,
M îzânü 7-ictidâl (nşr. Ali M uhammed el-Becâvî), Beyrut 1963.

a.mlf., Siyeru a clâ m i’n-nübela5 (nşr. Şuayb el-A m aût - Muhammed
Nuaym el-Araksûsî), Beyrut 1983.



İNDEKS

A D

Âdem, 99 Demokrit, 43 >
Âişe, 406
Ali b. Ebû Tâlib, 257,499 Dehriyye, 85, 110, 115, 143, 150, 151,
Ammâr, 257 152, 153, 155, 161, 178, 180,
Amr, 174 T88, 190, 191, 192
Aristo (Eristâtâlîs), 185, 186, 187, 188,
Deysäniyye, 203, 204, 206
189, 190

B E

Bâtıniyye, 120, 121, 122 Ebû Bekir, 257, 500

Bedir, 250, 251 Ebû Cehil, 251

Beytülmukaddes, 267 Ebû Hanîfe, 336, 480, 498, 499
Burgûs (Muhammed b. îsâ), 152
Ebû Mansûr, Fakîh, İmam, 3, 9, 10, 11,
C 21, 28, 29, 30, 31, 38, 39, 41,
42, 43, 45, 46, 47, 49, 52, 54,
C a‘fer b. Harb, 209,210 56, 57, 58, 61, 65, 68, 70, 71,
72, 73, 77, 83, 86, 87, 88, 89,
Cebrâil, Cibril, 90, 392, 444, 511, 512, 93, 94, 95, 96, 98, 103, 104,
105, 107, 110, 115, 117, 118,
515,519 I .122, 123, 126, 127, 137, 139,
143, 150, 154, 162, 164, 165,
Cebriyye, 288, 289, 292, 405, 408, 409,
• 169, 170, 174, 175, 176, 177,
410,411, 500 178, 179, 181, 186, 189, 192,
193, 194, 195, 196, 197, 199,
Cehm b. SafVân, 84, 129, 131, 317 201, 203, 204, 206, 214, 221,
223, 234, 242, 246, 247, 251,
Cehmiyye, 85 266, 267, 286, 287, 301, 305,

Cibrîl: Cebrâil,

530 ivııaou ı-1 evnıa ıercumesı

307, 311, 316, 318, 320, 321, İ
322, 323, 328, 336, 345, 350,
351, 355, 356, 357, 359, 361, Îblîs, 214, 215, 312, 319, 365, 373,
377, 380, 381, 382, 383, 384, 374, 378, 382, 399, 402, 403
387, 398, 399, 400, 401, 404,
405, 406, 408, 417, 429, 448, İbn Abbas, 94
455, 458, 464, 468, 479, 481, İbn Cefne, 92
487, 498, 505 İbn Harb: Ca‘fer b. Harb
Ebû Zeyd (el-Ensârî), 257, 259, 260, İbn Ömer, 515, 516
263 İbn Şebîb, Muhammed b. Şebîb, 155,
Ehl-i kitap, 239, 243, 250, 385, 397
Ehl-i sünnet, 309, 310, 317, 319, 321, 156, 157, 158, 159, 160, 161,
323, 338 162, 163, 165, 166, 167, 168,
Elyesa ‘, 267, 268 169, 170, 174, 175, 176, 177,
Eristâtâlîs: Aristo 178, 183, 188, 189, 192, 193,
Esam, 477
194, 212, 213,266
F
İbnü’r-Râvendî: Râvendî
Firavun, 66, 73, 135, 339, 350, 351, İbrâhim, 100, 135,389, 496
352, 354, 370 İsmâil, 389
İlyâ, 268
H îsâ, 245, 246, 266, 267, 268, 269, 270,

Hâricîler, Havâric, 421, 422, 423, 424, 271,272, 326, 476,516, 520
427, 430, 432, 434, 435, 436, İyâd, 92
438, 440, 442, 444, 457, 458,
459,462,471,479,494,508 K

Haşvîler, Haşviyye, 406, 407, 428, 494, Kâbe, 511
497, 498, 501,508 Kâ‘bî, 28, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71,

Hemâme, 198 72, 73, 75, 77, 95, 96, 104, 105,
Hezekiel, 267 106, 107, 108, 109, 305, 306,
Himyer, 92 307, 308, 309, 310, 311, 312,
Hüseyin b. Muhammed en-Neccâr, 313, 314, 315, 316, 317, 318,
319, 320, 321, 322, 323, 324,
336,339,351,411,442 325, 339, 340, 341, 342, 343,
Hüseyniyye, 411,412 344, 345, 346, 347, 348, 349,
350, 351, 352, 353, 355, 356,
357, 358, 359, 360, 361, 362,
363, 364, 375, 376, 377, 378,
379, 380, 381, 382, 383, 384,
386, 387, 393, 394, 398, 404,

Kitaou t- 1 evnıa lercumesı

405, 406, 407, 412, 445, 446, 306, 307, 308, 309, 312, 314,
447, 448, 449, 450, 451, 452, 316, 317, 318, 319, 320, 321,
453, 454, 455, 457, 458, 459, 322, 323, 327, 332, 335, 336,
460, 462, 463, 464, 465, 466, 337, 338, 340, 341, 343, 344,
467, 468 354, 355, 360, 363, 365, 367,
369, 371, 372, 375, 376, 378,
Kaderiyye, 113, 117, 170, 292, 311, 379, 382, 385, 387, 390, 394,
315, 324, 354, 388, 400, 401, 396, 397, 400, 401, 402, 403,
402, 403, 404, 405, 406, 407, 404, 405, 406, 407, 408, 410,
409,410, 500, 501 411, 413, 421, 424, 427, 428,
429, 430, 432, 433, 434, 435,
Karmatîler, 81, 82 436, 437, 438, 440, 441, 442,
444, 454, 459, 461, 462, 463,
Kerrâmiyye, 492, 493, 494 464, 471, 473, 479, 494, 498,
Kureyş, 259 499, 501,508

L Muâviye, 406

Lût, 495, 516

Muhammed, Peygamber, Resûl-i

M Ekrem, Resûlullah, 64, 90, 101,

Mani, 48, 203, 204, 247, 383 174, 176, 183, 188, 189, 193,
232, 238, 239, 240, 241, 242,

Mantık, 185 243, 244, 245, 246, 249, 250,

Mecûsî, M ecûsîler, Mecûsîlik, 113, 251, 254, 255, 256, 257, 258,
116, 143, 151, 214, 215, 217, 259, 260, 261, 262, 263, 265,
300, 311, 312, 314, 315, 372, 266, 267, 270, 311, 312, 314,
401,402, 403, 404, 406, 502 315, 387, 411, 420, 444, 457,
460, 471, 475, 491, 492, 494,
Medîne, 257, 329 500, 504, 505, 506, 509, 510,
Mekke, 90, 96 511, 512, 513, 514, 515, 516,
Menâniyye, 196, 197, 203, 212, 250 517,518

Merkayûniyye, Merküniyye, 212, 213 Mukâtil b. Süleyman, 449

Mervanoğulları, 92 Mûsâ, 73, 76, 92, 98, 99, 106, 107,

Mescid-i Harâm, 508, 509 108, 135, 245, 246, 267, 330,

Mesîh: îsâ, 339, 370, 392, 408, 424, 505,

M u‘tezile, M u’tezilî, M u’tezilîler, 27, 513,516, 520

28, 66, 71, 85, 102, 110, 111, Müneccime, 181, 183, 188

112, 115, 116, 117, 123, 124, Mürcie, 292, 406, 429, 442, 449, 458,
151, 155, 161, 164, 166, 167, 497, 498, 499, 500, 501
168, 174, 176, 210, 213, 234,
276, 278, 279, 295, 297, 298, Müşebbihe, 37, 108, 117, 129, 152

299, 300, 301, 302, 303, 304,

j j /. ruıu u u ı-ıe v n ıu ıercu m esı

N Şuayb, 332

Nâbiga, 92 T
Nazzâm, 155, 188, 189, 191, 194, 195
Nûh, 289, 370 Tebük, 331

Ö U

Ömer (b. El-Hattâb), 500 Uhud, 250, 265
•V
R
Verrâk, 232, 233, 234, 235, 240, 241,
Râvendî, Rondî, İbnü’r-Râvendî, 234, 242, 243, 245, 246, 247, 248,
242, 245,247, 249, 250, 251 249,250, 251,252,364, 365

S Y
Y ûşa‘ b. Nûn, 268
Sâbiîler, 212
Senevî, Seneviler, Seneviyye, 47, 49, Z
Zenâdıka, Zındıklar, 115, 116, 117,
50, 51, 86, 112, 114, 115, 116,
117, 129, 143, 144, 146, 147, 152,312
150, 151, 196, 201, 202, 203, Zeyd, 174, 323 '
205, 206, 209, 210, 211, 212,
213, 214, 253, 275, 276, 278,
300,304, 332, 341, 350,353
Sevr, 256
Sofistler, 192, 193
Sümeniyye, 191, 192, 194