เล่มที่ 9 คู่มือการประเมินมูลค่าทางเศรษฐศาสตร์สำหรับระบบนิเวศป่าพรุ

ขนั้ ตอนในการประเมนิ ค่าด้วยวิธีการ CE
วิธีการ CE มขี ้ันตอนหลกั ๆ ดงั น้ี

1. ก�ำหนดประเด็น โดยระบุรายละเอียดของโครงการและก�ำหนดประเด็นปัญหาท่ีต้องการหาคำ� ตอบสำ� หรับการประเมินมูลค่า
โดยวธิ ที ดลองทางเลือก จากตวั อย่างขา้ งตน้ เปน็ ประเด็นด้านแนวทางในการจัดการป่าพรุท่ีสงั คมให้ความสำ� คญั

2. กำ� หนดแบบทดลอง (experimental design) ซ่งึ ประกอบดว้ ยการคดั เลอื กคุณลักษณะ (attribute) กำ� หนดระดับ (level)
และคดั เลอื กตวั แปรอน่ื ๆ ทค่ี าดวา่ เกย่ี วขอ้ งกบั การตดั สนิ ใจของบคุ คล โดยใชก้ ระบวนการสนทนากลมุ่ (focus group discussion)
รว่ มกบั ผเู้ ก่ยี วขอ้ งหรือกลมุ่ เป้าหมายของโครงการ ตลอดจนการปรกึ ษาผู้เชี่ยวชาญ ประกอบรว่ มกบั การทบทวนวรรณกรรม
เพอื่ ใหไ้ ดค้ ณุ ลกั ษณะทสี่ ำ� คญั ตอ่ กลมุ่ เปา้ หมาย และสำ� คญั ตอ่ การดำ� เนนิ นโยบาย และระดบั ของคณุ ลกั ษณะทม่ี คี วามเปน็ ไปได้
มากท่สี ุด

3. ออกแบบชุดทางเลอื ก สำ� หรับทางเลือกทสี่ ามารถจะเกดิ ขึ้นได้ทงั้ หมดคำ� นวณมาจาก (จำ� นวนระดบั ) จ�ำนวนคณุ ลักษณะ จ�ำนวนทาง
เลอื กทง้ั หมดทเ่ี กดิ ขน้ึ ไดจ้ ากการคำ� นวณ full factorial ตวั อยา่ งเชน่ มจี ำ� นวน 3 คณุ ลกั ษณะทมี่ ี 3 ระดบั และมี 1 คณุ ลกั ษณะ
ทม่ี ี 2 ระดบั จำ� นวนทางเลอื กทส่ี ามารถเกดิ ไดท้ ง้ั หมด คอื 33x21 = 54 ทางเลอื ก ซง่ึ ในทางปฏบิ ตั มิ กั จะคำ� นวณ orthogonal
fractional factorial design เพ่อื ให้มที างเลือกทเ่ี ปน็ อสิ ระต่อกัน และสามารถลดจ�ำนวนทางเลือกลง เมอ่ื นำ� มาประกอบ

4. สรา้ งและทดสอบแบบสอบถาม แบบสอบถามทใี่ ชส้ ำ� หรบั วธิ กี าร CE ควรจะเปน็ ไปตามมาตรฐานทว่ั ไปคอื มกี ารแนะนำ� งานวจิ ยั
คำ� ถามเกรน่ิ นำ� คำ� ถามดา้ นความคดิ เหน็ และคำ� ถามดา้ นขอ้ มลู ประชากรศาสตร์ สำ� หรบั คำ� ถามเกยี่ วกบั การทดลองทางเลอื ก
มักจะน�ำเสนอชดุ ทางเลือกท่สี ะดวกตอ่ การท�ำความเข้าใจ ซ่ึงอาจใช้ภาพประกอบเพ่ือแสดงระดบั และคุณลักษณะ ให้ตวั อย่าง
ได้เปรียบเทียบและตัดสินใจเลอื ก นักวจิ ยั จำ� เป็นต้องมีการทดสอบคำ� ถามหลงั จากสร้างแบบสอบถามเสมอ

5. เก็บรวบรวมข้อมูลจากกลุ่มตัวอย่าง จัดท�ำฐานข้อมูล และวิเคราะห์ข้อมูลโดยเลือกแบบจ�ำลองที่เหมาะสม ซ่ึงในขั้นตอนนี้
อาจใชว้ ธิ กี ารสมั ภาษณโ์ ดยตรง หรอื ปจั จบุ นั มพี ฒั นาการของการใชแ้ บบสอบถามออนไลนซ์ งึ่ ทำ� ใหส้ ะดวกตอ่ การรวบรวมขอ้ มลู
ส�ำหรับการจัดท�ำฐานข้อมูลผู้ประเมินจ�ำเป็นต้องทราบก่อนว่าจะใช้ซอฟต์แวร์อะไรในการวิเคราะห์ข้อมูลเพราะซอฟต์แวร์
แตล่ ะประเภทนนั้ มขี อ้ กำ� หนดการจดั วางรปู แบบของฐานขอ้ มลู เพอ่ื การวเิ คราะหไ์ มเ่ หมอื นกนั ในสว่ นของการวเิ คราะหข์ อ้ มลู นน้ั
ผู้ประเมินจ�ำเป็นต้องทราบถึงสมมติฐานต่าง ๆ ที่เก่ียวข้องกับการเลือกใช้แบบจ�ำลองที่เหมาะสม ตัวอย่างของแบบจ�ำลอง
อยา่ งงา่ ยในฟงั กช์ นั เสน้ ตรงของอรรถประโยชน์ (vj) ทเ่ี กดิ จากทางเลอื กที่ j ซง่ึ ประกอบดว้ ยคณุ ลกั ณะดา้ นตา่ ง ๆ ในการจดั การ
ป่าพรุ ได้แก่ การควบคุมการเกิดไฟไหม้ (forest_fire) การส่งเสริมการปลูกพืชดั้งเดิมในป่าพรุ (paludiculture) การสร้าง
ความชมุ่ ช้นื ในพืน้ ท่ีแห้งแลง้ (re-wetting) และเกดิ คา่ ใชจ้ า่ ยต่อครัวเรือนหรอื การสละแรงงาน (household cost) ดังน้ี
โดย ค่า b1,…, b4 คือสัมประสทิ ธ์ขิ องตัวแปรดา้ นคุณลักษณะตา่ ง ๆ ขา้ งต้น

50 |

6. แปรผลการศกึ ษาเพอื่ นำ� ไปใชป้ ระโยชนใ์ นเชงิ นโยบาย ตวั อยา่ งของการนำ� ผลการศกึ ษาไปใชป้ ระโยชนใ์ นเชงิ นโยบาย เชน่ สงั คม
ใหค้ วามสำ� คญั กบั คณุ ลกั ษณะตา่ ง ๆ อยา่ งไร ? คดิ เปน็ มลู คา่ เทา่ ไร? ผลการวเิ คราะหจ์ ากแบบจำ� ลองเพอื่ หาคา่ สมั ประสทิ ธขิ์ อง
คณุ ลกั ษณะตา่ ง ๆ รวมทงั้ คณุ ลกั ษณะทางการเงนิ (ในทนี่ คี้ อื คา่ ใชจ้ า่ ยทอี่ าจเกดิ ขนึ้ ) หรอื คา่ b1,…, b4 เมอ่ื นำ� มาหาอตั ราสว่ นของ
ค่าสัมประสิทธิ์ระหว่างคุณลักษณะท่ีผู้ประเมินสนใจกับสัมประสิทธ์ิของคุณลักษณะทางการเงิน จะได้มูลค่าส่วนเพิ่มหรือ
ผลประโยชน์ส่วนเพ่ิม หรือความยินดีจ่ายส่วนเพ่ิม (wtp) ซึ่งสะท้อนราคาแฝงของคุณลักษณะดังกล่าว ตัวอย่างเช่น มูลค่า
ส่วนเพิ่มของการควบคมุ ไฟป่าหาไดจ้ าก

เมือ่ ทราบถึงมลู คา่ ส่วนเพิ่มหรือราคาแฝงของแต่ละคุณลกั ษณะกส็ ามารถจัดลำ� ดบั ความสำ� คญั ของคณุ ลกั ษณะดงั กล่าวได้
ภาพต่อไปนี้แสดงถึงความเชื่อมโยงสัมพันธ์กันตามล�ำดับระหว่างค่าระดับ คุณลักษณะ ทางเลือก และชุดทางเลือก ซึ่งเป็นส่วนส�ำคัญ
ในการพฒั นาแบบจำ� ลองส�ำหรบั วธิ ี CE

ภาพท่ี 20 ความเชอ่ื มโยงระหวา่ งระดบั คณุ ลกั ษณะ ทางเลอื ก และชดุ ทางเลอื ก

ชดุ ทางเลือก แต่ละชุดทางเลือก (หรอื สถานการณ)์ ประกอบด้วยกลุ่มของทางเลือก
ซึง่ โดยท่วั ไปมไี ม่เกิน 3 ทางเลอื ก เพ่อื ให้บคุ คลตัดสนิ ใจเลอื กทางเลือกใด
ทางเลอื กหนึ่งในแต่ละชุด

ชุดทางเลือก ทางเลือกหน่งึ ๆ ประกอบดว้ ยกลุ่มของคุณลักษณะท่แี สดง
คา่ ระดับต่าง ๆ ซ่งึ กค็ ือชุดของตวั แปรในแบบจำ� ลอง

ชุดทางเลือก คณุ ลกั ษณะเป็นองค์ประกอบส�ำคัญ
ในแต่ละทางเลือกทบี่ ุคคลตดั สินใจเลือก
ซึ่งเป็นตวั แปรในแบบจ�ำลอง

ชดุ ทางเลือก ค่าทแี่ สดงถึงความแตกตา่ งของ
คณุ ลักษณะทมี่ ีอยู่ ซ่งึ เปรียบเสมอื น
ค่าของแต่ละตวั แปรในแบบจ�ำลอง

| 51

ถงึ แมว้ า่ วธิ กี ารทดลองทางเลอื ก เปน็ เทคนคิ การประเมนิ มลู คา่ ทางเศรษฐศาสตรท์ มี่ ปี ระโยชนแ์ ละใชอ้ ยา่ งแพรห่ ลายในงานศกึ ษาด้านการ
จัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม แต่ก็มีข้อจ�ำกัดที่ส�ำคัญคือความซับซ้อนในการสร้างแบบจ�ำลองเศรษฐมิติและการวเิ คราะห์
ขอ้ มลู นอกจากนี้ คณุ ภาพและการนำ� ไปใชป้ ระโยชนใ์ นเชงิ นโยบายของงานศกึ ษาดว้ ยวธิ นี ี้ ยงั ขนึ้ กบั คณุ ภาพของขอ้ มลู ทนี่ ำ� มาใชก้ �ำหนด
คณุ ลักษณะและระดบั ดว้ ย
 

3.5 วธิ กี ารประเมินค่าด้วยการโอนย้ายผลประโยชน์

วิธีการโอนย้ายผลประโยชน์ ไม่มีแนวคิดหรือทฤษฎีใด ๆ มาเก่ียวข้อง แต่ใช้ข้อมูลด้านมูลค่าจากงาน
ศกึ ษาอน่ื ๆ ทมี่ อี ยแู่ ลว้ มาปรบั คา่ หรอื ปรบั ฟงั กช์ นั และโอนยา้ ยมาใชก้ บั งานศกึ ษาในพน้ื ทโี่ ครงการทตี่ อ้ งการ

• วธิ กี ารโอนยา้ ยผลประโยชน์ น�ำมาใชอ้ ยา่ งแพรห่ ลายในกรณที ม่ี งี านศกึ ษาอน่ื ๆ ดา้ นการประเมนิ
มูลค่า ซง่ึ มคี ุณลกั ษณะดา้ นตา่ ง ๆ และประเด็นการศกึ ษาท่ีใกลเ้ คยี งกับพืน้ ที่โครงการ วธิ ีการนี้
มปี ระโยชนใ์ นกรณที ผ่ี ปู้ ระเมนิ มงี บประมาณและเวลาทจี่ �ำกดั ไมส่ ามารถท�ำวจิ ยั ดา้ นการประเมนิ
มลู คา่ อยา่ งเต็มรูปแบบในพน้ื ทโ่ี ครงการได้

• มงี านศกึ ษาดา้ นการประเมนิ มลู คา่ ทางเศรษฐศาสตรท์ ใี่ ชว้ ธิ กี ารโอนยา้ ยผลประโยชนอ์ ยา่ งมากมาย
ในกรณขี องระบบพนื้ ทช่ี มุ่ นำ�้ ทว่ั ๆ ไป แตป่ จั จบุ นั ยงั ไมม่ งี านศกึ ษาดา้ นการประเมนิ มลู คา่ ดว้ ยวธิ นี ้ี
ส�ำหรบั ระบบนเิ วศปา่ พรุ ทง้ั นเี้ พราะงานดา้ นการประเมนิ มลู คา่ ทางเศรษฐศาสตรข์ องระบบนเิ วศ
ป่าพรุยงั มีจ�ำนวนจ�ำกัด

3.5.1 ประเภทของวิธีการโอนยา้ ยผลประโยชน์

วิธกี ารประเมนิ มลู คา่ ดว้ ยการโอนย้ายผลประโยชน์ (benefit transfer - BT) จำ� แนกได้เปน็ 2 กลุ่มวธิ ีการตามปรมิ าณและคณุ ภาพของ
งานศกึ ษาและขอ้ มลู ทม่ี ปี รากฎอยู่

1. วธิ กี ารโอนผา่ นมลู คา่ (value transfer) ซงึ่ อยใู่ นรปู มลู คา่ ตอ่ หนว่ ยจากพนื้ ทศี่ กึ ษาตน้ แบบทม่ี งี านศกึ ษาอยแู่ ลว้ โดยพน้ื ทศ่ี กึ ษา
ต้นแบบและพื้นที่โครงการมีคุณลักษณะและประเด็นด้านส่ิงแวดล้อมใกล้เคียงกัน ซ่ึงแบ่งเป็น การโอนย้ายค่ามาใช้โดยตรง
จากงานศึกษาต้นแบบ การโอนยา้ ยจากค่ากลางทีค่ �ำนวณมาจากงานศกึ ษาต้นแบบ และการโอนย้ายค่าโดยอาศยั ผูเ้ ช่ยี วชาญ
หรือผู้ก�ำหนดนโยบาย

2. วธิ กี ารโอนผา่ นฟงั กช์ นั (function transfer) ซงึ่ แบง่ เปน็ การโอนยา้ ยโดยการใชฟ้ งั กช์ นั อปุ สงคห์ รอื ฟงั กช์ นั ความยนิ ดจี า่ ยสว่ นเพมิ่
และการโอนย้ายโดยการใชฟ้ งั กช์ ันเมตารเี กรสชัน

การจะเลอื กใชว้ ธิ ี BT แบบใดขน้ึ อยกู่ บั จำ� นวนงานศกึ ษาตน้ แบบดา้ นการประเมนิ มลู คา่ ทมี่ อี ยกู่ อ่ นแลว้ ตลอดจนคณุ ภาพและรายละเอยี ด
ของงานศกึ ษาตน้ แบบดงั กลา่ ว จากการตรวจสอบเอกสารงานวจิ ยั ดา้ นการประเมนิ มลู คา่ ทางเศรษฐศาสตรข์ องระบนุ เิ วศปา่ พรทุ ใี่ ชว้ ธิ กี าร
BT พบวา่ ยงั ไมม่ งี านศกึ ษาใดทใ่ี ชว้ ธิ กี ารโอนผา่ นฟงั กช์ นั ทง้ั นเี้ นอ่ื งจากงานศกึ ษาดา้ นการประเมนิ มลู คา่ ทางเศรษฐศาสตรข์ องระบบนิเวศ
ป่าพรยุ ังมีอยจู่ ำ� นวนจำ� กดั

52 |

ภาพท่ี 21 วธิ กี ารประเมนิ มลู คา่ ดว้ ยวธิ กี ารโอนยา้ ยผลประโยชน ์ ประเภทของวิธีการ BT

นอ้ ย จ�ำนวนและรายละเอียดของงานศกึ ษาต้นแบบ 1. วิธีการโอนยา้ ยผ่านมลู ค่า
โอนยา้ ยค่ามาใชโ้ ดยตรง
งานศึกษาต้นแบบมีน้อยชิน้ โอนยา้ ยค่าจากค่ากลางทีค่ �ำนวณได้
และมีรายละเอียดไม่มากนัก โอนยา้ ยค่าท่ีปรับโดยอาศยั ผู้เชยี่ วชาญฯ

งานศึกษาตน้ แบบมหี ลายช้ิน 2. วธิ ีการโอนย้ายผา่ นฟงั กช์ ัน
แต่มีรายละเอียดไมม่ ากนัก โอนยา้ ยผ่านฟังกช์ นั ความยนิ ดีจา่ ย
งานศกึ ษาตน้ แบบมีมากชิน้
โอนย้ายผา่ นฟงั ก์ชนั เมตารเี กรสชนั
มาก และมีรายละเอียดมาก

ตัวอย่างการใช้วิธีการโอนย้ายผ่านมูลค่าต่อหน่วย เช่น สมมติว่าบ้านควนป้อมมีโครงการอนุรักษ์และฟื้นฟูพันธุ์ปลาและต้องการทราบ
มลู คา่ ผลประโยชนท์ เ่ี กดิ ขน้ึ โดยมขี อ้ มลู วา่ โครงการจะทำ� ใหป้ ระชากรสตั วน์ ำ้� เพมิ่ ขน้ึ 100,000 ตวั และครวั เรอื น ทจ่ี ะไดร้ บั ประโยชนม์ ี
จ�ำนวนประมาณ 300 ครวั เรอื น สมมติว่าเมอ่ื ตรวจสอบเอกสารพบว่ามีงานศึกษาทำ� นองนใี้ นพนื้ ทปี่ า่ พรขุ องจงั หวัดสุราษฎรธ์ านี ซง่ึ ได้
ดำ� เนนิ โครงการอนรุ กั ษส์ ตั วน์ ำ้� ซงึ่ ในงานศกึ ษาตน้ แบบ มกี ารดำ� เนนิ งานบรรลเุ ปา้ หมายการเพมิ่ ขน้ึ ของสตั วน์ ำ้� 200,000 ตวั โดยครวั เรอื น
ไดร้ ับประโยชน์ปลี ะ 5,000 บาท/ครัวเรอื น จากการมีโครงการ

| 53

สตู รง่าย ๆ ในการค�ำนวณคอื
เมอ่ื จัดยา้ ยขา้ งจะได้วา่

เมอื่ แทนคา่ จะได้ว่า

ดงั นั้นมูลค่าผลประโยชนท์ ีค่ รวั เรือนในบา้ นควนปอ้ มไดร้ บั จากโครงการอนรุ ักษพ์ นั ธป์ุ ลาจึงเทา่ กับ
2,500 x 300 = 750,000 บาท

สำ� หรบั วธิ กี ารโอนยา้ ยมลู คา่ ผา่ นคา่ กลาง สามารถคำ� นวณโดยใชส้ ตู รขา้ งตน้ โดยมลู คา่ ของพนื้ ทต่ี น้ แบบนน้ั หามาจากการคำ� นวณคา่ แนวโนม้
เขา้ สสู่ ว่ นกลาง (เชน่ คา่ เฉลย่ี คา่ มธั ยฐาน หรอื คา่ ฐานนยิ ม) ทำ� นองเดยี วกนั คา่ ทแ่ี สดงคณุ ลกั ษณะของโครงการในพนื้ ทเี่ ปา้ หมายก็ได้มาจาก
การค�ำนวณค่าแนวโน้มเข้าสู่ส่วนกลางเช่นกัน แทนที่จะเป็นเพียงค่าใดค่าหนึ่งเพ่ือการโอนย้าย สำ� หรับในส่วนของวิธีการโอนย้ายมูลค่า
โดยอาศัยผู้เช่ียวชาญหรือผู้ก�ำหนดนโยบายน้ัน ได้มาจากการน�ำมูลค่าในพื้นที่ศึกษาต้นแบบมาปรับใช้ในพ้ืนที่โครงการโดยผู้เชี่ยวชาญ
หรือผกู้ ำ� หนดนโยบาย

54 |

สว่ นท่ี 4
บทสรุปการประเมินมูลคา่ ทางเศรษฐศาสตร์
ของระบบนเิ วศปา่ พรุ

| 55

4.1 ความน�ำ

คมู่ อื ในสว่ นสดุ ทา้ ยนไี้ ดส้ รปุ แนวทางการใชว้ ธิ กี ารประเมนิ มลู คา่ ทางเศรษฐศาสตรต์ า่ ง ๆ และในสว่ นสรปุ ทา้ ยบทของคมู่ อื เปน็ การอภปิ รายถงึ
แนวทางการพัฒนางานศึกษาด้านการประเมินมลู คา่ ทางเศรษฐศาสตร์ของระบบนิเวศปา่ พรุในประเทศไทย

4.2 การประเมนิ มลู ค่าทางเศรษฐศาสตร์ส�ำหรบั ระบบนิเวศปา่ พรุ

จากค่มู ือในสว่ นตน้ ๆ ทีอ่ ธิบายถึงวธิ ีการประเมนิ มูลคา่ ทางเศรษฐศาสตร์ดว้ ยเทคนิคต่าง ๆ สามารถสรุปเพ่ือใหเ้ หน็ เทคนิคการนำ� ไปใช้
แนวทางในการประยกุ ตใ์ ช้ ตลอดจนขอ้ จำ� กดั ในการใช้ เพอ่ื ใชเ้ ปน็ แนวทางในการตดั สนิ ใจเลอื กใชว้ ธิ กี ารทเ่ี หมาะสมกบั บรบิ ทหรอื ประเดน็
ท่ีเกย่ี วกับระบบนเิ วศปา่ พรุ

ตารางท่ี 13 วิธกี ารประเมินมลู ค่า เทคนิค แนวทางการประยุกต์ และขอ้ จ�ำกดั

วธิ กี ารประเมินมูลค่า เทคนิคการใช้ แนวทางการประยกุ ต์ใช้ ข้อจ�ำกดั ในการใช้

วธิ กี ารราคาตลาดโดยตรง ประเมินมูลค่าของบริการระบบ • ผลิตภัณฑ์หรือบริการทาง ราคาตลาดที่น�ำมาใช้ต้อง
(direct market price) นิเวศที่มาจาผลิตภัณฑ์ทม่ี รี าคา นิเวศต่าง ๆ จากป่าพรุท่ีมี เป็นท่ียอมรับในสังคมและ
ในตลาดโดยหักต้นทุนการใช้ การซ้ือขายในตลาด เช่น เกิดขึ้นตามกลไกของตลาด
ประโยชน์ อยู่ในรูปมูลค่าจาก กระจูด น�้ำผึ้งป่า สัตว์น�้ำ โดยปราศจากการแทรกแซง
การใชป้ ระโยชนโ์ ดยตรง คารบ์ อน เปน็ ต้น ระบบตลาด

วธิ ีการราคาตลาดของ ประเมนิ ผลของการเปลย่ี นแปลง • ผลิตภัณฑ์จากป่าพรุที่ไม่มี ควรเลือกส่ิงทดแทนบริการ
สินคา้ ทเี่ กีย่ วข้อง บริการนิเวศ โดยประมาณการ การซอ้ื ขายในตลาด ของระบบนิเวศที่ใกล้เคียง
(related market price) ค่าใช้จ่ายในการลงทุนก่อสร้าง • บริการทางนิเวศของป่าพรุ กับบริการทางธรรมชาติที่สุด
เพื่อทดแทนบริการของระบบ ด ้ า น ก า ร ค ว บ คุ ม ส ภ า พ มตี น้ ทนุ ตำ่� ทสี่ ดุ และประชาชน
นิเวศ ซี่งเดิมไม่มีราคาปรากฎ แวดลอ้ ม เชน่ การเปน็ แหลง่ หรือผู้เชี่ยวชาญยอมรับใน
ในตลาด อยใู่ นรูปมลู ค่า ลดความเสี่ยงด้านน้�ำหลาก ทางเลอื กดังกลา่ ว
และภัยแล้ง การเป็นแหล่ง
ผสมเกสร การเป็นแหล่ง
น้�ำด่ืมน้�ำใช้และน้�ำเพ่ือการ
เกษตร

56 |

วิธีการประเมนิ มลู คา่ เทคนคิ การใช้ แนวทางการประยกุ ต์ใช้ ข้อจ�ำกัดในการใช้

วธิ กี ารตน้ ทนุ ในการเดนิ ทาง สรา้ งอปุ สงคข์ องการใชป้ ระโยชน์ • มูลค่าด้านนันทนาการหรือ เนื่องจากฐานขิงประชากร
(travel cost model) ระบบนิเวศด้านนันทนาการ ผลประโยชน์สุทธิที่ไม่เป็น ประกอบด้วยผู้เข้าและไม่เข้า
ผ่านต้นทุนในการเดินทางเพ่ือ ตวั เงิน ท่ีนักทอ่ งเท่ียวไดร้ ับ ใช้พื้นท่ี การเก็บข้อมูลด้าน
หาผลประโยชน์สุทธิของผู้เข้า (ไม่รวมผลประโยชน์สุทธิที่ นนั ทนาการจากกลมุ่ ตัวอย่าง
เย่ียมชมในรูปมูลค่าจากการใช้ ผใู้ หบ้ รกิ ารดา้ นการทอ่ งเทยี่ ว ซ่ึงเป็นผู้เข้าใช้พื้นท่ีโดยตรง
ประโยชน์ด้านนันทนาการ ได้รบั ) ทำ� ใหจ้ ำ� นวนครงั้ ของการเขา้ ใช้
พ้ืนท่ีสูงกว่าระดับประชากร
มีผลให้มูลค่าท่ีประเมินได้
จ า ก ก ลุ ่ ม ตั ว อ ย ่ า ง สู ง ก ว ่ า
ค่าเฉล่ียของมูลค่าที่เกิดกับ
ฐานประชากร

วธิ ีการราคาตวั แทน สร้างฟังก์ชันราคาหรือมูลค่า • มลู ค่าส่วนเพ่ิมของคณุ ภาพ วิธีการน้ีจะไม่เหมาะสมใน
(hedonic price model) ของสินค้า หรือที่อยู่อาศัย สิ่งแวดล้อมเกี่ยวกับป่าพรุ การใช้ หากราคาของสินค้า
หรือท่ีท�ำกิน ซ่ึงประกอบด้วย หรอื ผลติ ภณั ฑจ์ ากปา่ พรุ หรือท่ีอยู่อาศัย ไม่ได้เป็นไป
คุณลักษณะด้านต่าง ๆ รวมท้ัง ต า ม ก ล ไ ก ข อ ง ต ล า ด ห รื อ
คุณลักษณะด้านสิ่งแวดล้อม ถูกแทรกแซง
เพื่อประเมินมูลค่าส่วนเพ่ิมของ
คุณลกั ษณะที่สนใจ

วิธีการสมมติเหตุการณ์ให้ ก�ำหนดสถานการณ์สมมติเพื่อ • ประเมนิ มลู คา่ ทเี่ กดิ จากการ การพฒั นาแบบสอบถามและ
ประเมินคา่ ประเมินค่าความยินดีจ่ายหรือ ไม่ใช้ประโยชน์ เช่น การ ก�ำหนดสถานการณ์สมมติ
(contingent valuation) ความยินดีรับการชดเชย อนุรักษ์ความหลากหลาย ควรท�ำอย่างระมัดระวังเพ่ือ
ทางชวี ภาพ หลีกเล่ียงอคติต่าง ๆ ที่อาจ
เกดิ ขนึ้

วธิ ีการทดลองทางเลือก สร้างทางเลือกที่ประกอบด้วย • ประเมนิ มูลค่าส่วนเพ่ิมของ เมื่อการก�ำหนดระดับของ
(choice experiment) คณุ ลกั ษณะสำ� คญั ๆ ดา้ นตา่ ง ๆ คุณลักษณะต่าง ๆ ที่เป็น คุณลักษณะมีข้อจ�ำกัดในการ
รวมทง้ั ดา้ นการเงนิ เพอ่ื ประเมนิ แนวทางในการจดั การปา่ พรุ สร้างหน่วยแจงนับหรือการ
มูลค่าส่วนเพ่ิมของคุณลักษณะ เชน่ มลู คา่ สว่ นเพม่ิ ของการ สรา้ งเปน็ ตัวเลขเชิงปรมิ าณ
ท่สี นใจ ป้องกันไฟป่า การปลูกพืช
ด้ังเดิม การคืนความชุ่มช้ืน
ใหแ้ กป่ า่ พรุ

| 57

วธิ กี ารประเมินมลู ค่า เทคนิคการใช้ แนวทางการประยกุ ตใ์ ช้ ข้อจ�ำกัดในการใช้

วธิ กี ารโอนยา้ ยผลประโยชน์ อาศัยงานศึกษาท่ีมีอยู่แล้วและ • ใช้วิธีการโอนย้ายมูลค่าท่ี ยังไม่สามารถใช้วิธีการโอน
(benefit transfer) สร้างความเชื่อมโยงหรือสร้าง เกี่ยวข้องกับบริการทาง ย ้ า ย ฟ ั ง ก ์ ชั น กั บ ป ่ า พ รุ ใ น
ฟังก์ชันแสดงความสัมพันธ์ นิเวศที่สร้างมูลค่าการใช้ ประเทศไทย เน่ืองจากงาน
ระหว่างมูลค่ากับปัจจัยต่าง ๆ ประโยชน์โดยตรงและ ศึกษาด้านการประเมินมูลค่า
ที่อาจเกีย่ วขอ้ ง โดยออ้ ม โดยอาศยั งานศกึ ษา ส�ำหรับป่าพรุเขตร้อนยังมี
ที่ใกล้เคียงท่ีสุด เช่นงาน จ�ำกัด
จากมาเลเซยี หรอื อนิ โดนเี ซยี
ซึ่งเป็นป่าพรุเขตร้อนใน
ภมู ิภาคเดยี วกัน

จากการสืบค้นพบว่างานศึกษาด้านการประเมินมูลค่าทางเศรษฐศาสตร์ของระบบนิเวศป่าพรุในประเทศไทยยังไม่มีมาก่อน ในขณะที่
งานศึกษาในต่างประเทศก็มีอยู่อย่างจ�ำกัด ส่วนใหญ่เป็นงานด้านการประเมินมูลค่าทางเศรษฐศาสตร์ของระบบนิเวศพื้นท่ีชุ่มน้�ำ
ประเภทอ่ืน ๆ งานศึกษาด้านสังคมศาสตร์เกี่ยวกับระบบนิเวศป่าพรุเท่าที่มีอยู่ ส่วนมากเป็นเรื่องของการประเมินด้านเศรษฐกิจและ
สังคมในระดับชุมชน ดังน้ันเพ่ือให้เกิดการสร้างและสั่งสมองค์ความรู้ในงานศึกษาด้านการประเมินมูลค่าทางเศรษฐศาสตร์ของระบบ
นิเวศปา่ พรุ การประเมินมูลคา่ ทางเศรษฐศาสตร์เกีย่ วกับระบบนิเวศป่าพรุท่สี ามารถเร่ิมทำ� ไดต้ ามล�ำดับประเด็นต่อไปนี้

ตารางท่ี 14 การประเมินมูลค่าทางเศรษฐศาสตรเ์ กยี่ วกับระบบนเิ วศปา่ พรุ

มูลค่าทางเศรษฐศาสตร์ ราคาตลาด คา่ ใชจ้ า่ ยใน ราคาแฝง สมมติ ทดลองทาง โอนยา้ ยผล
การเดินทาง เหตุการณ์ เลอื ก ประโยชน์
ผลผลติ เพ่อื บริโภค
ใชส้ อยการค้า
นันทนาการ

บรรเทานำ�้ ทว่ ม ไฟ ภัยแลง้
ดูดซับ GHG

ดำ� รงความหลากหลาย
ทางชวี ภาพ

58 |

4.3 สรปุ ทา้ ยเลม่

เนื่องจากองค์ความรู้ในด้านต่าง ๆ เก่ียวกับระบบนิเวศป่าพรุเขตร้อนยังมีข้อจ�ำกัด ซึ่งเป็นข้อจ�ำกัดท่ีส�ำคัญที่จะทราบถึงคุณประโยชน์
ท่ีครบถ้วนของป่าพรุ โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อมีโครงการอนุรักษ์ป่าพรุ บริการทางนิเวศในด้านต่าง ๆ ท่ีดีข้ึนป่าพรุได้รับการฟื้นฟูอาจ
เปลีย่ นแปลงไมพ่ ร้อมกัน เช่น คณุ ภาพนำ�้ อาจมเี ปล่ียนแปลงกอ่ น ในขณะทกี่ ารสะสมคารบ์ อนอาจใชเ้ วลานานกว่า นอกจากน้ี ขอบเขต
ของผู้ได้รับประโยชน์จากบริการต่าง ๆ ยังไม่เหมือนกัน เช่น คุณประโยชน์ด้านการเป็นแหล่งเก็บหาเพ่ือยังชีพเกิดขึ้นในระดับพ้ืนท่ี
ขณะท่ีคุณประโยชน์ด้านการเป็นแหล่งอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพและการเป็นแหล่งกักเก็บคาร์บอนเป็นคุณประโยชน์
ในระดบั โลก เปน็ ตน้ ดงั นนั้ การประเมนิ มลู คา่ ทางเศรษฐศาสตรข์ องคณุ ประโยชนจ์ ากระบบนเิ วศปา่ พรเุ พอื่ ใหไ้ ดข้ อ้ มลู ทม่ี คี วามครบถว้ น
และถกู ตอ้ งสมบรู ณแ์ บบจงึ ไมใ่ ชเ่ รอ่ื งงา่ ย ความสำ� เรจ็ ของงานประเมนิ มลู คา่ ทางเศรษฐศาสตรจ์ งึ อยทู่ ว่ี า่ จะไดข้ อ้ มลู ทม่ี คี ณุ ภาพในระดบั หนงึ่
ที่มีความเพียงพอจะน�ำไปใช้ประกอบกับข้อมูลด้านชีวกายภาพ สังคมและวัฒนธรรม เพ่ือหาแนวทางการอนุรักษ์ระบบนิเวศป่าพรุเพื่อ
ให้ย่ังยืนคูส่ งั คมไทยและสังคมโลกต่อไป

| 59

เอกสารอา้ งองิ

60 |

Cooper, H. V., S. Ever, P. Aplin, N. Crout, Mohd P. Bin Dahalan, & S. Sjogersten (2020). Greenhouse gas emissions
resulting from conversion of peat swamp forest to oil palm plantation. Nature Communication. 11,
407 (2020) doi:10.1038/s41467-020-14298-w. Online: https://www.nature.com/articles/s41467-020-
14298-w

Department for Environment, Food and Rural Affairs. 2007. An introductory guide to valuing ecosystem services.
Online: https://ec.europa.eu/environment/nature/biodiversity/economics/pdf/valuing_ecosystems.pdf

Ferré, M and J. Martin-Ortega. 2019. A User Guide for Valuing the Benefits of Peatland Restoration. Yorkshire
integrated Catchment Solutions Programme (iCASP) report, developed in collaboration between
University of Leeds, Moors for the Future Partnership, and Yorkshire Peat Partnership.
Online: http://eprints.whiterose.ac.uk/143862/1/OPR_UserGuide_Jan2019_Version1.pdf

Glenk, K., M. Schaafsma, A. Moxey, J. Martin-Ortega, and N. Hanley. 2014. A framework for valuing spatially
targeted peatland restoration. Ecosystem Services, 9. pp. 20-33

Hashim, Z., V. Subramaniam, M. H.Harun, & N. Kamarudin. 2010. Carbon footprint of oil palm planted on peat
in Malaysia. Int J Life Cycle Assess. DOI 10.1007/s11367-017-1367-y.

Juraninski, G., S. Ahmad, A. Anadon-Rosell, et al. 2020. From Understanding to Sustainable Use of Peatlands:
The WETSCAPES Approach. In Soil Systems 2020 (4):14-27. www.mdpi.com/journal/soilsystems

Khan, M. 2012. Hedonic price for catfish: An analysis for pangasius price in Bangladesh. MasterThesis in Fisheries
and Aquaculture Management and Economics. The Norwegian College of Fishery Science University of
Tromso, Norway & Nha Trang University, Vietnam. May 2012.

Mei, Yindan, B. Sohngen, and T. Babb. 2018. Valuing urban wetland quality with hedonic price model. Eological
Indicators. 84(2018): 535-545.

Millennium Ecosystem Assessment (2005). Ecosystems and Human Well-being: Synthesis. Island Press, Washington,
DC. Online: http://www.millenniumassessment.org/documents/document.356.aspx.pdf

Office for National Statistics. 2019. UK Natural Capital: Peatlands. Online: https://www.ons.gov.uk/economy/
environmentalaccounts/bulletins/uknaturalcapitalforpeatlands/naturalcapitalaccounts#main-points

Russi D., P. ten Brink, A. Farmer, T. Badura, D. Coates, J. Förster, R. Kumar., and N. Davidson (2013) The Economics
of Ecosystems and Biodiversity for Water and Wetlands. IEEP, London and Brussels; Ramsar Secretariat,
Gland. Online: http://doc.teebweb.org/wp-content/uploads/2013/04/TEEB_WaterWetlands_Report_2013.pdf

UNDP, 2015. Climate Change Benefit Analysis. December 2015. Online: https://www.th.undp.org/content/dam/
thailand/docs/UNDP_TH%20Climate%20Change%20CBA%20Guidelines.pdf

World Bank Group. 2019. State and Trends of Carbon Pricing (June), World Bank, Washington, DC. Doi: 10.1596/
978-1-4648-1435-8.

Yew, 2010. Estimation of GHG emissions from peat used for agriculture with special reference to oil palm.
Journal of Oil Palm & the Environment 1:17–25. http://www.jopeh.com.my/index.php/jopecommon/
article/viewFile/4/3

| 61

ป่าพรุควนเคร็ง ต้ังอยู่ในพ้ืนท่ีภาคใต้ฝั่งตะวันออกของประเทศไทยในเขตรอยต่อ

ระหว่างลุ่มน้�ำปากพนังและลุ่มน้�ำทะเลสาบสงขลา ครอบคลุมพ้ืนท่ีกว่า 1 แสนไร่
แต่ถ้ารวมพ้ืนที่ในระดับภูมิทัศน์แล้ว พรุควนเคร็งจะมีพ้ืนท่ีกว่า 4 แสนไร่ ซ่ึงใหญ่เป็น
อันดับสองรองจากพรุโต๊ะแดง จ.นราธิวาส ป่าพรุควนเคร็งให้ประโยชน์ท่ีหลากหลาย
ทั้งผลิตภัณฑ์จากทรัพยากรและการบริการทางนิเวศต่อวิถีชีวิตของชุมชนในท้องถิ่น
รวมถงึ กลุ่มผมู้ ีส่วนไดส้ ว่ นเสยี บริเวณโดยรอบภูมทิ ัศน์ ท้งั นโี้ ดยประมาณ 65% ของพ้ืนท่ี
ป่าพรุธรรมชาติเสื่อมโทรมลงอันเป็นผลมาจากหลายสาเหตุ เช่น การขยายตัวของพ้ืนท่ี
ปลูกพืชเศรษฐกิจ การลักลอบตัดไม้ ขาดการจัดการระบบน้�ำในพรุที่มีประสิทธิภาพ
ภัยธรรมชาติและไฟป่า เป็นต้น การแก้ไขปัญหาระยะยาวในการจัดการพื้นท่ีป่าพรุของ
ประเทศไทย จาํ เปน็ ตอ้ งบรู ณาการทกุ ภาคสว่ นเพอ่ื ใหเ้ กดิ การอนรุ กั ษแ์ ละการใชป้ ระโยชน์
พน้ื ทอ่ี ยา่ งยงั่ ยนื
สํานักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อม (สผ.) ร่วมกับโครงการ
พัฒนาแห่งสหประชาชาติ (United Nations Development Programme: UNDP)
ภายใต้การสนับสนุนงบประมาณจากกองทุนสิ่งแวดล้อมโลก (Global Environment
Facility: GEF) ให้ดําเนินงาน “โครงการเสริมศักยภาพการจัดการระบบนิเวศป่าพรุ
เพอื่ เพม่ิ ความสามารถในการกกั เกบ็ คารบ์ อนและอนรุ กั ษค์ วามหลากหลายทางชวี ภาพ
อยา่ งยงั่ ยนื (Maximizing Carbon Sink Capacity and Conserving Biodiversity
through Sustainable Conservation, Restoration and Management of Peat
Swamp Ecosystems)” หรือท่ีเรียกว่า โครงการป่าพรุควนเคร็ง (Peat Swamps
Project) ในระยะเวลา 4 ปี (พ.ศ. 2559 - 2563)
คู่มือการประเมินมูลค่าทางเศรษฐศาสตร์ส�ำหรับระบบนิเวศป่าพรุส�ำเร็จลุล่วงไปได้ด้วย
การสนับสนุนการบริการเชิงวิชาการจาก ผศ.ดร.เพ็ญพร เจนการกิจ และทีมงาน
คณะเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ พร้อมทั้งค�ำแนะน�ำจากส�ำนักงาน
นโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาตแิ ละส่งิ แวดลอ้ ม ใครข่ อขอบพระคุณไว้ ณ ท่นี ี้