LAIA 08

zortzigarren alea ⁓ 2022

05 24 28

Nonahi jateko etxean bezala Atsolorra Kooperazio Sozialista II:

Larrea, hurbileko amatasunak feminismotik Ekoizpen kooperatibak
elikadura
sozialismoan eta Eibarko

Alfa-ren kasua

Staff Aldizkari hau paper birziklatuan
inprimatu da.
Argitaratzailea:
BDS Eraldaketa Fabrika, Ekonomia BDS Koop Eraldaketa Fabrika
Soziala etaTokiko Garapena @Bds_Koop
Sustatzeko Elkartea
Koordinatzailea: [email protected]
Gari Garaialde www.bdskoop.eus
Diseinua eta maketazioa:
Lucía Calvo (Lulumka)
Inprenta:
Antza Komunikazio Grafikoa
1.500 ale
Lege gordailua:
LG D 00583-2020
ISSN:
2660-4523

EDITORIALA 03 // LAIA

Gure aurrekoek bide bat egin zutelako gaude gu hemen. Langilegoaren
eskubide eta bizi baldintzak hobetzeko asmoz, XIX. mende amaiera
eta XX.aren hasieran Europan eta Euskal Herrian sortu zen olatu
kooperatibo haren ondorio gara, modu batean edo bestean. Haiek egin
zutenetik ikasi, orduko eztabaida eta kezkak gaurkotu eta gaur egun
ditugun erronkei aurre egiteko baliagarri izango zaizkigun tresnen bila
gabiltza. Aurrera begira, baina atzekoari begirik kendu gabe. Orduan
bezala, produkzio sistema eta merkatuak berezkoak omen dituzten
baldintza makurrei aurre egin, eta alternatibak landu eta eskaintzen.

Duela, jada, 2 urte, LAIA honen lehen alea zuen esku jarri genuen
unetik gabiltza mantra bera errepikatzen, behin eta berriz: badira
alternatibak. Badira beste modu batera pentsatu, sortu eta abiatu
diren proiektuak ekonomikoak. Ekonomia norberaren onura hutsa
lortzeko bide bezala hartu beharrean, onura kolektibo baten bidez,
ongizatea bilatzeko mekanismoa bezala ulertuz sortu diren ekimen
ekonomikoak; komunitarioak, demokratikoak, ekitatiboak, inklusiboak
eta jasangarriak.

Baina sarri ez da erraza izaten batzuen eta besteen artean bereiztea.
Erakusleiho gehinek bideratzen gaituzte kontsumo azkarrera, merkatuak,
den-dena nahasian eskaintzen digu eta bila gabiltzanean, ez dugu jakiten
nora begiratu, zertan oinarritu beharko genukeen topatu dugun hori
alternatiba justua den jakiteko. Estatu espiniarreko legediak ez du batere
argi uzten zer den ekonomia soziala, noraino iristen den alternatiba
izate hori. Sozial hori definitzen joateko aukera ezberdinak landu izan
dira (Adibide bezala, LAIAren 5. eta 6. aleetan landu genuen adierazle
sistemaren beharrari buruzko artikuluak) eta definizio horien arabera
sailkatutako ekimen eta proiektuak elkarrekin saretu izan dira, aurreko
LAIAn aipatu genuen moduan, indarrak batu eta elkarkooperatuz, ahal
den neurrian kapitalaren aurka borrokatzeko.

Balio beza ale honetan eskaintzen dugun Merkatu Sozialaren adibideak,
alternatiba horiek, egon badirela barneratzeko. Bidea luzea bada ere,
ibilian-ibilian goazela erakutsi, eta bidea gurekin batera egin nahi duena
gonbidatzeko.

AURKIBIDEA

05 21

Larrea, hurbileko Nola kontsumitu
elikadura modu arduratsuan?

12 24

Esea eta Atsolorra:
emozioak I amatasunak
feminismotik

14 28

Elkarrizketa: Kooperazio Sozialista II:
Aitor Bengoetxea Ekoizpen kooperatibak sozialismoan
Odriozola
eta Eibarko Alfa-ren kasua

04 // LAIA

Nonahi jateko etxean bezala 05 // LAIA

LARREA,
HURBILEKO
ELIKADURA

TESTUA ETA ARGAZKIAK: GARI GARAIALDE

06 // LAIA

"Udaberrian zabaldu zuten Larrea Janariak Jaione,
Elena eta Mariak, Larreaundi auzoan. Bertan
kozinatutako janari prestatua eskaintzen duen
saltokia da, elikadura osasungarria, era azkar, sinple
eta erosoan eskuratzeko aukera ematen duena."

Jendea ugari dago lan jarduna dela eta aukerak zabaltzen ari dira. Esparru hontan 07 // LAIA
etxetik kanpo bazkaltzea beste aukerarik kokatzen du Larreak bere eskaintza.
ez duena; baina, geroz eta gehiago dira Udaberrian zabaldu zuten Larrea Janariak
otorduak etxetik at egin arren, era Jaione, Elena eta Mariak, Larreaundi
osasuntsu eta orekatuan jateaz kezkatzen auzoan. Bertan kozinatutako janari
direnak. Hau ez da, beti, erronka erreza. prestatua eskaintzen duen saltokia da,
Erosketak egin, sukaldean aritu, tupperra elikadura osasungarria, era azkar, sinple
prestatu eta etxean ez uzteaz oroitzea eta erosoan eskuratzeko aukera ematen
eguneroko erronka da askotan. duena; Bertako kalitatezko elikagaiak

Honi irtenbide bat eskaintzeko asmoz sortu erabilita, Irunen bertan sukaldatzen
zen Larrea janariak.
direnak. Betiko errezetak, plater orekatuak
Janari prestatuak eskaintzen dizkiguten eta sukalde osasungarria topatuko dugu
saltokiak ez dira berriak geurean. Erretako bertan.
oilasko eta patata frijituak eskuratzeko
aukera ematen diguten erretegietatik SASOIKOA, GERTUKOA,
hasi eta janaria azkarra eskaintzen duten EKOLOGIKOA ETA DUINA
negozioetaraino, deneitk dugu gure herri
eta hirietan. Eguneroko janaria modu Gertukoa, ekologikoa eta duina hirukoa

osasuntsu batean eskuratzeko aukera du ardatza Larreak. Sasoian-sasoiko
barazkiak dira oinarri Larreak eskaintzen
ematen diguten saltokiak, ere, baditugu duen sukaldaritzan; aukera den guztietan
aspalditik; geroz eta leku gehiagotan ekologikoak eta ahalik eta hurbilen
ikusten da janari prestatua: harategietan, ekoitzitakoak. Hondarribiko Sorburu eta
supermerkatuetan, tabernetan… egunero Astiro baratzeek ornitzen dute, gehienbat,
ongi jaten saiatzen laguntzeko bide edo Larreako sukaldea. Bestelako barazki eta

SASOIKOA GERTUKOA EKOLOGIKOA

08 // LAIA

DUINA OSASUNTSUA GOXO-GOXOA!

09 // LAIA

"Ekonomia soziala bultzatu eta
hedatzeko sortu zen BDSKOOP
elkartearen Eraldaketa Fabrika
programaren laguntzaz abiatu
zen Larrea ekimena."

ortuko produktuak Ekoalde kooperatibari prestatutako jakiek kostu bat dutela
erosten dizkiete; online plataforma baten barneratuta dute.
bidez, erosketa zuzenean ekoizleari egiteko
aukera ematen duen kooperatiba nafarra ETXERAKO ZERBITZUA
da Ekoalde. Bitartekorik gabekoa.

Ez da hor amaitzen Larrearen ahalegina. Larreaundira gerturatu eta bertan ikusgai
Irunen txahal haragi ekologikoa ekoizten
duen Oihanalderi edo Getariako dagoen janaria erosi eta etxera eramateko
Ezkurtxerriri esker, kalitatezko haragia
darabilte, eta arraina auzoko arraindendan aukeraz gain, etxetik at bazkaldu behar
eskuratzen dute, edo zuzenean lonjatik.
Mimo haundiz aukeratutako hornitzaileek izaten duen langile jendeari begirako
eskeintzen duten osaigaiekin prestatzen
dituzte plater goxo-goxoak. eskaintza bat eskura jartzea bururatu

zitzaien lehen momentutik. Jende
ugari dago, goizean etxetik irten eta
arratsalderarte itzultzen ez dena; lantokian
bazkaldu beste irtenbideik ez duena.

Badituzte finkoak diren eskaintza batzuk, Lanera tuperrarekin joan ahal izateko,
klasiko deitu genitzazkenak, lasgna aurreko egunean janaria prestatu beharra
boloniarra, abergini edo berenjenak labean dago, erosketak egin, asteko janariak
edo txahal albondigak saltsan, besteak planifikatu... edo bestela, gurasoen etxera
beste, baina gainontzeko plater ugari joan eta behin eta berriz haien hozkailua
astez-aste aldatzen dira. Neurri batean, hustu. Elikadura, kontsumo eredu eta
garaiko osagaiak erabiltzean, azokan kontziliazio arazo hauei erantzuteko sortu
eskuragarri dagoenak gidatzen ditu menua da Larrea, hirugarren aukera bat mahai
prestatzerako, baina, bai eta eskaintza gainean jartzeko. Eskaerak online egiteko
aldatzen joatea interesgarria iruditzen aukera ematen digu larreak. Beraien
zaielako ere. Bada Larreara sarri hurbiltzen webgunean sartu, asteko eskaintza ikusi
den jendea eta erakargarri egiten zaie eta eguneko bazkaria aukeratu dezakegu;
eskaintza aldakorra dela ikustea. gauden tokitik mugitu gabe, eta hala
nahi izanez gero, gauden tokira ekarriko
Erronka haundia dute produktu digute gure janaria; lantokira, gimnasiora
ekologikoak eta sasoikoak erabilita edo etxera. Badoa kooperatibari esker,
merkatuan lehiatzeko moduko prezioan Larreak eskaintzen dituen jakiak bizikletaz
menuak eskaintzen. banatzen dira Irunen.

10 // LAIA Oreka ez da erraza eta argi dute, Prestatutako janaria saltzen duten denda
lehengaien ondorioz, salneurriak nahi eta tabernek etxerako zerbitzua eskaintzea
baina garestiago jarri behar dituztela, sarri, ez du Larreak asmatu. Janari lasterra
baina ekoizleen lan baldintzak errespetatuz eskaintzen duten saltoki gehienek badituzte
eta kalitatezko osagarriak erabiliz banatzaileak, eta azken urteetan ugaritu

egin dira edozer edonora eramaten duten lagundu eta Ekonomia Sozialeleko da 11 // LAIA
banatzaile enpresak... baina zeinen bizkar? haien zeregina. Janari pretatua eskainiko
Norberaren negozioak aurrera egin dezan, zuen saltoki bat zabaltzeaz gain,
baldintza eskasetan lan egitera behartuta balore kooperatiboen murgiltzen, lan
dagoen jendeaz aprobetxatzea ez zaie balditza duinen inguruko hasunarketak
zilegi iruditzen Jaione, Maria eta Elenari; mahai gaineratzen, ekimenaren
horregatik baliatu zuten hasieratik Badoa barne demokrazian sakondu eta
kooperatibarekin lan egiteko aukera. erantzunkidetasun soziala kontutan hartko
Janaria etxean jasotzeko aukera ezin zuen proiektu bat garatzeko bidelaguntza
da langileen eskubideen edo planetaren eskaini du eraldaketa Fabrikak.
osasunaren kaltetan eskaini.
Prozesu honetatik eratorri dira
Bizkiletaz banaketak egiteak lehengai ekologikoak erabili eta tokiko
hiriko mugikortasuna arindu eta ekonomiaren alde egiteko bertako
ekoizleekin elkarlanean aritzeko ideiak.
zaratak murrizten laguntzen du, eta Halaber, kontsumo arduratsu bati begira,
gainera, hondar aletxo bat jarzen du ontzi konpostagarriak erabiltzen ditu
kontaminazioaren aurkako borrokan. gaur-gaurkoz Larreak, baina hondakinen
Beraz, lantokitik menua aukeratu eta sorrerak kezkatuta, Zero Zabor filosofia
bertara ekartzen digutenean, badakigu ez jarri nahiko lukete helburu gisa, ontzi
gabiltzala beste inoren kaltetan. Erraz eta berrerabilgarriak edo erabilera anitzekoak
eroso egin dezakegu... eta kontzientzia lasai eskaintzeko modua aztertzen ari dira.
eduki. Bide beran doaz jakiak alferrik ez galtzea
eta eskura duten produktuaz baliatuz
Momentuz, etxerako zebitzua, Irungo prestatzea menuak.
hirigunean eskaintzen du Larreak eta
eguerdian bakarrik. Denborak esango du Ongi eta erraz janez ingurugiroa zaintzea
eskaintza hau zabaltzeko modurik ote
duten. posible delako. ↖

EKONOMIA SOZIALA ETA
ERALDAKETA FABRIKA

Ekonomia soziala bultzatu eta hedatzeko
sortu zen BDSKOOP elkartearen Eraldaketa
Fabrika programaren laguntzaz abiatu zen

Larrea ekimena. Proiektu kooperatiboak
sustatzeko programa da Eraldaketa
Fabrika eta proiektu ekonomikoak

ESEA ETA
EMOZIOAK I

TESTUA ETA IRUDIAK: ARA!GORPUTZ

12 // LAIA Badago zerbait zaintza lana baina HILEROKOAREN
ez-ikusgarriagoa dena. Ikusgarritasun falta ZIKLOTIK, EMOZIOETARA
ez da kasuala, jendarte antolaketa kapitalistak
horrela izatea nahiago du. Zenbat eta Urteak dira hilerokoaren zikloa behatzen
gutxiago ikusi, kapital metaketarako hobe. gabiltzala. Hau da Ara!Gorputzen ildo
Produktiboagoa izango da dena, linealagoa, nagusia eta baita arakatzen goazenaren
arrazionalagoa. “Aurrera eta gora” da beti leloa. ondorioak jasotzeko gure etxea ere.
Guk ordea jada badakigu “atzera eta barrura” Norbanakotasuna eta harremana
egin gabe, ez dagoela iraultza posiblerik. uztartuz lan egin dugu hasieratik. Eta
gaur egun baieztatzen dugu, zikloaren
Bidai bat proposatzen dizugu. Ekonomia behaketa auto-ezagutzarako tresna
Feministak erakutsi digun izotz-mendiaren izateaz gain elkar-ezagutzarako
behealdean dagoen leku horretaraino. Ez da baliagarria dela.
zertan bide bakartia izan. Guk espedizioa
elkarrekin egitea proposatzen dizugu. Ez Ziklo bakoitzean zehar (nahiz eta
zaitugu eskutik askatuko. Honetan ere, hilerokoaren zikloa ez izan, denak gara
elkarrekin, modu kolektibo eta komunitarioan ziklikoak), hainbat emozio gorpuzten
joatea ezinbestekoa dela uste dugulako.
ditugu. Batzuetan sentsazio xumeak dira
Irakurketa honekin jarraitzen ari bazara, agian gure barrenetan sentitzen ditugunak.
jada ondorengo galdera etorri zaizu burura: Bestetan ordea, tsunami moduan iristen
Zein da toki hori? Zertaz ari dira hauek? dira gure tripetako hondartza ertzetara.
Maite ditugu poza, alaitasuna, itxaropena
Sentimenduez eta hauen ondorioz bizitzen eta lasaitasuna, eta emozio hauekin,
orokorrean, ez dugu inongo arazorik
ditugun emozioez ari gara. Tripetan izaten. “Aurrera eta gora” goaz hauek
dantzan (edota borrokan) izan ohi dugun guzti sumatzen ditugunean.
horretaz. Orduan, bazatoz?

“BESTE” EMOZIOAK, ere. Sentitzen dugunarengatik goaz
BAZTERTUTAKO SENTIPENAK bizitzan gure bidea erabakitzen. Eta
ez guztia modu arrazionalean, soilik
Baina zer gertatzen da “beste” burutik “aurrera eta gora” egiten duen
emozioekin? Gure barruan erbesteratzen balizko BBVAH edo Homo Economicus-
ditugun horiekin? Zer gertatzen da aren moduan. Eredu hegemoniko
hau erreproduzitzen jarraitzerik ez
amorrua, tristura, angustia edota dugu nahi, ezta? Orduan, emozioei
apatia sentitzen ditugunean? erreparatzen, hauek jasotzen zein
aitortzen ikasten joan beharko dugu.
Orokorrean, eta esan bezala jendarte
kapitalistaren mandatuz, alfonbren ESEA, ZAINTZAK
azpian (inkontzienteki gehienetan) ETA DITUGUNERRONKAK
sartzen ditugu. Baina, tsunami bat
alfonbra baten azpian ezkutatzea Ari gara, gure ustetan poliki
benetan posible al da? baina sendo, Ekonomia Sozial eta
Eraldatzailearen barruan zaintzaz
Guk, ezinezkoa dela uste dugu. Lehenago hizketan. Bizitza bizigarriak denontzat
edo beranduago, bertan bildutako hauts nahi ditugulako eta, beraz, badakigulako
eta zabor bola handiegia izango da, eta zenbait aitortza eta deseraikitze prozesu
askotan ondoez psikiko eta emozionala ezinbestekoak direla.
jasateaz gain, fisikoki ere gaixotzera
eramaten gaituzte. Honetaz gain, Zaintza hitz potoloa da eta irakurketa
Mr.wonderfulismoa goraipatzen duen pila izan ditzakeen arren, elkarrekin
jendartearen parte garenez, ohikoa definizio ahalik eta pragmatikoenak
izaten da emozio hauek ditugunean, lotsa topatzea ezinbestekoa dela uste dugu,
sentitzea. Are gehiago emakume* bezala denak parametro antzekoetan eragiten
heziak izan garenok, ze emakumeak* ez joan gaitezen.
gara haserretzen, ezta?

EZ DIRA KAPRITXO BAT. Izotz masa arakatzeko prozesuak 13 // LAIA
infinitua dirudi batzuetan. Beherago
Emozio guzti hauei ere tokia eginez joan ahala, geruza gehiago agertzen
gure ziklikotasuna balioztatzeko bide direla konturatzen gara. Hasi gara ez-
honetan, batzuetan, begirada edo ikusgarriak eta ondorioz ez-baloratuak
hitz desatseginekin egin dugu topo. diren zaintza praktikoez hitz egiten.
Inguru eraldatzaileetan eta beste Lan erreproduktiboak gure proiektuetan
zenbait aspektutan aliatu ditugunekin txertatzen eta nolabait baloratzen, nahiz
harremanean ere. Eta irteerako-laukira eta ibilbide luzea dugun oraindik.
itzultzen sentitu gara: “Ez gaituzte
sinesten”. Gure amorrua, gure tristura, Eta hemen bidaiarekin jarraitzeko galdera:
gure gaizki-egona tokiz kanpo daudela Ze puntutaraino daude presente gure lan-
dirudi eta, ondorioz, alfonbra-pean hobe bizitzetan emozioak jasotzeko, aitortzeko
daudela ondorioztatzera eraman gaitu. eta askotan utzi nahi dizkiguten altxorrei
erreparatzeko baliabide eta denborak?
Baina emozioak ez dira kapritxo bat, Enpatia, entzute aktiboa, zaurgarritasuna
ezta gure iruditerian oraindik bizirauten eta epaiketa gabeko bidelaguntzak nahi-
duen ‘histeria1’ren ondorioetako bat behar ditugu bidai honetan. ↖

1. Histeria gaixotasun moduan aintzat hartu zen, gutxi gora-behera, 1940.urtera arte. ‘Jakintsuek’ ziotenaren arabera,
uteroa gorputz guztitik mugitu egiten zen eta honen ondorioz, oso modu xinple batean adierazirik, emozioen bidez
emakumeok* erotu egiten ginen. (Informazio gehiago, hemen: https://es.wikipedia.org/wiki/Histeria_femenina)

14 // LAIA

ELKARRIZKETA:

AITOR
BENGOETXEA
ODRIOZOLA

Kulturaz Azpeitiko kultur kooperatiba

TESTUA: 15 // LAIA
ARGAZKIAK:

Nola azalduko zenukete zer den Kulturaz biziatuak zeuden molde batzuk hautsi
eta antolaketa modu berriak txertatzen
Azpeitiko Kultur Kooperatiba? hasi ginen herriko kultur dinamikan,
zain egon beharrean geuk egiten,
Kulturaz Kooperatiba euskal kultura udalaren esku zeuden baliabideak modu
modu integralean lantzen dugun irabazi erabilgarriagoan artikulatzen. Horrela,
asmo gabeko egitura profesional bat gara. bost lagunek osatutako lantalde bat izatetik
Autonomia, elkarlana eta izaera soziala hogeita bost izatera iritsi gara; kultur
ardatz hartuta, kudeaketa eredu propio ekitaldien eskaintza egitetik askotariko
bat garatzen diharduen lantalde zabal kultur proiektuak sortzera; kulturgune
bat. Kooperatiba 2011an sortu genuen, bat kudeatzetik hiru kultur azpiegitura
Azpeitiko Kultur Mahaiaren eskutik, kudeatzera.
herriari kultur kudeaketa desberdin baten
ekarpena egiteko asmoz. Zaharkituak eta

16 // LAIA "Kultura eraldaketa
sozialerako lanabes
egokia da"

Azpeitiko eredua beste herrietarako
baliogarria dela deritzozue?

Herri bakoitzak bere beharrak eta nahiak
aztertu behar ditu. Beste herriek Azpeitiko
eredua kontuan hartu ahalko lukete
dituen zenbait ezaugarri bereganatzeko
baina ezingo lukete goitik behera bere
horretan itsu-itsuan ezarri, ez bailuke
funtzionatuko. Tokian tokiko errealitateari
erantzun behar zaio, nabardura eta
berezitasun asko baitaude herri bakoitzeko
kultur dinamiketan. Gainera, ez da egun
batetik bestera eta betiko ezartzen den
zerbait. Modu kolektibo eta zabal batean
funtzionatzeko eredu batek denbora asko
eskatzen du, bidea egin egin behar da,
garapen baten beharra du, bere hanka
sartze eta lorpenekin.

Lankidetza publiko-komunitarioaren
adibide garbia zarete. Zein abantaila
ikusten dizkiozue eredu honi? Tentsiorik
sortzen dizue?

Aspalditik errotuak ditugun publikoaren
eta pribatuaren kontzeptu zurrunak
desegiteko aukera ematen digu, kulturaren
bitartez herritarren onura modu
zabalagoan ulertzekoa, komunalarengandik
gertuago. Udalaren esku dauden baina
herriarenak diren azpiegiturak kudeatzen
ditugu irabazi asmo gabeko egitura
profesional baten bitartez eta aldi berean
parte hartzeko modu anitzak sustatuaz
(batzar irekiak, kulturzaleentzako
lantaldeak, proiektu herritarrak...). Horrela
kulturak zentzu aberatsagoa hartzen du,
partekatuagoa da, benetakoagoa, biziagoa,
erabilgarriagoa. Tentsioak badaude, noski,
eta hein handi batean beharrezkoak

17 // LAIA

ere badira erne eta bizirik mantentzen
baikaituzte. Ohikoak ez diren lankidetza
formuletan eragile bakoitzaren rol eta
ardurak malguagoak izaten dira eta horrek
ere sortzen dizkie batzuetan egonezinak
zenbaiti.

18 // LAIA Nola ulertzen duzue "kultura" hitza ireki genituenean herriak gogotsu erantzun
zuen eta kultur olatu interesgarri bat
Kulturaz kooperatiban? sortzen hasi zen. Kontuan izan Azpeitian
orain hamaika urte ez zegoela horrelako
Ziurrenik kide bakoitzari galdetuz gero kultur jardun egituraturik, ez horrelako
nabardura desberdinekin erantzungo eskaintzarik, ez eta kultur ekitaldi
lizuke, baina oro har esango nuke batetara sarrera ordainduta joateko batere
kultura ulertzeko modu zabala eta ohiturarik ere. Erraza ez den arren, egiteko
aberatsa dugula, ohiko ikuskizunetatik moduak aldatzean inguruko gauzak aldatu
eta jardunetatik haratago gure herriko egiten dira eta argi dugu kultura eraldaketa
gizartearen izaera osatzen duten sozialerako lanabes egokia dela.
adierazpideen multzo gisa. Kontuan izan
kultur ekitaldietatik haratago dozenatik Aipatutako ekitaldi hauetatik %90-a
gora proiektu jorratzen ditugula, bertako euskaraz izan dira…
zein kanpoko hainbat gizarte eta kultur
eragilerekin lankidetzan aritzen garela, Noski, ezin zitekeen beste modu batean
sormen eta transmisio dinamika zabalak izan, horrelaxe dakigu egiten. Gure
jorratzen ditugula eta herriko hiru proiektuaren ardatzetako bat euskaraz eta
ikastetxeekin ere sentsibilizazio ekimenen euskaratik aritzea da, bizitzea, maitatzea,
programa oso bat dugula martxan, lantzea... modu naturalean erabiltzea. Egia
besteak beste. Beraz, jardun oso horretan da gure eskualdean euskararen erabilera
gurutzatzen diren balio eta baloreen altua dela eta alde horretatik badugula
mataza konplexu bat izango litzateke arnasgune natural bat. Ordea, horrek
gutxienera jota. ematen dizu berau zaindu beharraren
ardura eta erosotasunean ez erortzeko
2019ko datuak ikusita (pandemia tentsio punttua ere.

aurreko azkeneko urtea), 200

ekitalditik gora antolatu zenituzten

(bataz beste ia 4 ekitaldi astean),

55.000 ikus-entzule izan zituztenak.

180.000 biztanleko hiri baten datuak

dira hauek, baina Azpeitiak 15.000

biztanle besterik ez ditu. Nola lortzen

da hau?

Zenbakiak zenbaki lortu dena herriko
kultur mugimenduaren eraldaketa
bat da. Gutxienez bi hamarkadetako
lanaren ondorioa izan da hau. Aurreko
urteetan etxeko lanak eginak genituen
herriko kultur dinamika josten Kultur
Mahaiaren bitartez, herriarekin eta
herriarentzat sortu genuen guztia.
Hasieratik, Sanagustin kulturguneko
proiektuaren bideragarritasunaren gako
nagusia ekonomikoa izateaz haratago
pultsu soziala zela argi genuen. Ateak

"Kultur ekitaldietatik haratago dozenatik gora proiektu 19 // LAIA
jorratzen ditugu, bertako zein kanpoko hainbat gizarte eta
kultur eragilerekin lankidetzan aritzen gara, sormen eta
transmisio dinamika zabalak jorratzen ditugu eta herriko
hiru ikastetxeekin ere sentsibilizazio ekimenen programa
oso bat dugu martxan,"

Zeintzuk dira zuen erronkak da gure nahia. Badakigu kultur kontsumo
ohiturak aldatzen doazela, kultura eta aisia
etorkizunerako? Zein proiektutan ari nahi eran moldatzen dituen kapitalismoaren
makinaria torlojuak estutzen ari dela,
zarete lanean? erdarak indartsu sartzen ari direla gure
pantaila eta mihietan... badago zer egin.
Epe laburrera begira eta gure auto- Bestalde, datozen hilabeteetan Dinamoko
finantziazio maila gutxi gora behera %80an soinuaren eremua irekiko dugu eta sormen
mantentzen saiatzen garela kontuan gunea osatuta geratuko zaigu. Gainera,
hartuta, hiru eraikin eta hogeita bost langile eskualdean dugun hutsuneari erantzunez
mantentzearen erronka bideragarri egitea liburu denda bat irekitzearen aukera
ez da gutxi. Epe ertain-luzera begiratuz aztertzen ari gara hainbat eragilerekin
gero, etorkizuneko kulturzaleak sortzea eta lanean. Ez gara geldirik egotekoak.
heztea da gure erronka nagusienetako bat.
Datozen belaunaldietan dugu begi bat jarrita
eta eurengan kulturzaletasuna sustatzea

KULTURAZ 2011n eratu zen 700 bat bazkide
AZPEITIKO
KULTUR Kooperatiba Elkartea, (norbanakoak eta
KOOPERATIBA irabazi asmorik gabeko herriko taldeak).
ZENBAKITAN kontsumo kooperatiba

bezala.

Azpeitiko Kultur Mahaia 25 langile. 10 urteko ibilbidean
osatzen dituzten 22
1.500 ekitalditik gora
taldetatik 20 dira
antolatu dituzte, 315.000
kooperatibako bazkide. ikus-entzule inguru izan

dituztenak

2019an 205 ekitaldi Antolatutako ekitaldien 2023rako aurrekontuaren
%90a euskaraz izan dira. arabera, 600.000 € ku-
antolatu zituzten, ia 4 deatuko dituzte kultura
ekitaldi asteko. ekitaldi eta proiektuetan.
Kooperatibaren aurrekon-
tu osoa 1.350.000€koa da

gutxigorabehera.

2021EAN AZPEITIKO UDALAREKIN SINATUTAKO HITZARMENAREN ONDORIOZ
HERRIKO HIRU KULTURA EKIPAMENDU NAGUSIAK KUDEATZEN DITU:

SOREASU ANTZOKIA: SANAGUSTIN DINAMOA SORMEN

800 m2 eta 540 eserleku KULTURGUNEA: GUNEA:
dituen antzokia.
550 m2 eta 560 1.600 m2-ko sormen
20 // LAIA lagunentzako aforoa gune zabala; irudia, hitza,
duen espazio balioanitza, gorputza eta soinuarekin
kultura jarduerak eta zerikusia daukan sormen
ostalaritza uztartzen adierazpen orori bide
dituena. emateko laborategia. ↖

NOLA 21 // LAIA
KONTSUMITU MODU

ARDURATSUAN?

Ezagutu Euskadiko Merkatu Soziala
eta bertan dauden alternatibak.

TESTUA

Euskadiko Merkatu Sozialak 20
sektore ekonomikoetako 100 erakunde
baina gehiago biltzen ditu, ehunka
produktu eta zerbitzu eskainiz.

22 // LAIA REAS Euskadi urteak daramatza kritikatzen du, ekoizpenaren eta
kontsumo kritiko, kontziente eta kontsumoaren hazkunde mugagabea
eraldatzailea sustatzen, Ekonomia ardatz gisa hartzen dituelarik, horrek
Sozial eta Solidarioko erakundeei gizarte zein ingurumenarentzat kalteak
ikusgarritasuna emanez. Mugimendu badakartza ere. Denaren gainetik irabazi-
ekonomiko, sozial eta politiko baten asmoa du, bai eta ahalik eta etekinik
parte den sare honek, egungo sistema handienak eskuratzea ere; prekarietate,
sozioekonomiko lokala zein globala pobrezia eta desberdintasun jasanezinak
eraldatzen lagundu nahi du, ekimen eraginez. Ez da sistema ekonomiko hutsa,
ekonomiko alternatiboak bultzatuz. soziopolitikoa eta kulturala ere bada.
Gainera, ekozida da, ez baitu kontuan
Ekimen hauek sustatu eta ezagutzera hartzen planetak bere muga biofisikoak
emateko merkatu alternatibo bat dugu: gainditu dituela.
Merkatu Soziala. Bertan ehunka produktu
eta zerbitzu aurkitu daitezke irizpide Ekonomia Solidarioak eredu
etiko, demokratiko, feminista, ekologiko berriketaranzko trantsizioa aldarrikatzen
eta solidarioak jarraitzen dituztenak. du. Jarduera ekonomikoan ekitatea, lan
duintasuna, jasangarritasun ekologikoa,
EKONOMIA EGITEKO MODU aberastasunaren bidezko banaketa eta
EZBERDIN BAT ingurunearekiko konpromisoa bilatzen
du.
Ekonomia solidarioa jarduera
ekonomikoaren ikuspegi bat da, beste MERKATU ALTERNATIBO
interes batzuen gainetik pertsonei, BATEN BEHARRA
ingurumenari eta garapen iraunkor
eta sostengagarriari lehentasuna Gero eta jasangaitzagoa den sistema
ematen diena. Hainbat baliotan kapitalistaren aurrean, beharrezkoa da
oinarritzen da, hala nola lankidetzan, beste ekoizpen, banaketa eta kontsumo
elkarrekikotasunean, autokudeaketan eredu batzuetarantz jotzea, bizitzea
eta elkartasunean. Hori guztia, ikuspegi merezi duen bizitza bat jarduera
eraldatzailetik begiratuta, ekonomia ekonomikoaren erdigunean jarriz.
komunitarioagoak, demokratikoagoak, Erronka honi erantzuteko, duela 10 urte
ekitatiboagoak, inklusiboagoak eta Merkatu Soziala eratu zen.
jasangarriagoak eraikitzeko asmoz.
Pausoz pauso, elkarri laguntzeko lurralde-
Ekonomia Solidarioaren proposamenek sareak sortu dira, balio berdinak dituzten
hainbat ekimen ekonomiko ezberdin
ekonomia kapitalistaren garapenari zirkuitu ekonomiko batean konektatuz.
Merkatu Sozialak pertsonen eta bizitzaren
egiten diote aurre. Kapitalismoa
ekonomia errealetik urrun dagoela

iraunkortasunaren zerbitzurako zirkuitu alternatibak ikusi nahi badituzu? 23 // LAIA
ekonomiko alternatiboak bultzatzea Txertatu sektoreen filtroa eta 20
du helburu. Bertan, ekoizleek beren sektore ezberdinetako erakundeak
ondasunen eta zerbitzuen salmenta ikusi ahalko dituzu.
eta banaketa kontrolatzen dute, • Hornitzaileak: Merkatu Sozialeko
merkaturatzeko eta finantzatzeko kanal ekimen bakoitza ezagutzeko,
propioak dituzte, eta pertsonek zein hornitzaileen atal bat garatu dugu,
erakundeek aktiboki parte har dezakete produktu eta zerbitzuez gain
kontsumo kontzientea eta eraldatzailea enpresa bakoitzaren lana sakonago
eginez. Merkatuaren zein erakundeen ezagutzeko.
• Berme-zigilua: Gainera, azarotik
helburua ez da irabazi-asmoa edo aurrera Merkatu Sozialeko
mozkinak maximizatzea, baizik eta erakundeak berme-zigilu bat
mundu bidezkoago eta iraunkorrago lortu ahal izango dute erakundeek
baterako ekonomia eraikitzen Ekonomia Sozial eta Solidarioaren
laguntzea. printzipioak betetzen dituztela
ziurtatzeko. Bilatzailearen produktu
BI PREMISA DITU ABIAPUNTU: edota zerbitzu bat bilatzerakoan,
azaldutako emaitzetan ikusi ahal
• Ekonomia solidarioko produktuak izango da ea erakundeek zigilua
eta zerbitzuak eskaintzen dituzten duten ala ez.
tokiko ekimenen arteko lankidetza
ezagutaraztea, harremanetan jartzea Bilatzailea eskuragarri dago https://
eta sustatzea. merkatusoziala.eus/ webgunean.

• Nola berrantolatu pentsatzea, AUDITORIA SOZIALA, EKONOMIA
ekonomia bidezkoagoa eta SOLIDARIOAREN ZIURTAGIRIA
solidarioagoa sustatzeko, herritarrak
kontsumo arduratsuan aktiboki Urtero, Merka tu Sozialeko erakundeak
inplikatuz. autodiagnostiko bat egiten dute, beren
praktiken ekarpen eraldatzailearen
MERKATU SOZIALAREN BILATZAILEA berri emateko, haien jarduna
ebaluatzeko eta etengabeko hobekuntza
Aurten beste urrats bat eman nahi izan sustatzeko. Horretarako, Auditoria
dugu eta Merkatu Sozialeko produktu Soziala erabiltzen dute.

eta zerbitzuen online bilatzailea garatu 2007an sortutako tresna honen
bidez bermatu nahi da enpresek eta
dugu. Helburua kontsumo arduratsua erakundeek, bai eta haien produktu eta
egin nahi duen pertsona zein erakundeei zerbitzuek ere, ekonomia solidarioaren
lana erraztea da, Ekonomia Solidarioko berezko balioei erantzuten dietela.
produktu eta zerbitzuak hurbilduz. Zer Horiek betetzea eta jendaurrean
eskaintzen du bilatzaileak? komunikatzea konfiantza ematen du,
kontsumitzen dutenentzat eta erakunde
• Bilaketa barra sinplea: idatzi bilatu horiekin harremanak dituztenentzat.
nahi duzun produktu edo zerbitzua 2022tik aurrera, erakundeek gainditu
eta listo! Merkatu Sozialean bilatzen beharreko prozesuan bilakatu da,
ari zaren horren alternatibak berme-zigilu bat sortuz.
eskaintzen dituzten erakunde guztiak
agertuko zaizkizu. Informazio gehiago https://reaseuskadi.

• Filtroak: Etxetik hurbil dauden eus/eu/egiten-dugu/auditoria-soziala/
aukerak ezagutu nahi dituzu? Jarri
lurraldearen iragazkia eta bertako webgunean. ↖
aukerak bakarrik agertuko zaizkizu.
Eta sektore ekonomiko bateko

24 // LAIA

ATSOLORRA

amatasunak feminismotik

TESTUA: PAREAN ELKARTEA

Amatasunak emakume askoren bizitzak zeharka-
tzen ditu. Jaiotze tasak beheranzko joera duen arren,
amatasuna hor dago.

Estatu espainoleko Estatistika Institu- eta mataza horri ere tira egin behar zaio. 25 // LAIA
tuaren arabera, 35 urtetik gorako emaku-
meen %77,2koa da ama, (2018ko Ugal- Amatasun ereduen artean ere talka
kortasunari buruzko inkestatik ateratako nabaria dago eta bidegurutze askoren
datuak oinarri). Haatik, emakume askok artean aurkitzen dira ama bihurtzen
bizi duten paradigma den arren, femi-
nismoak ez dio orain arte amatasunaren diren emakumeak. Ume biologikoa
gaiari eutsi. Ez bere horretan bederen. bada, erditze naturala ala medikalizatua;
bularra ala biberoia, bularra noiz arte?,
Ugalketa bai izan da feminismoaren lanerako itzulera noiz eta zein baldin-
guda zelaietako bat. Asko eztabaidatu tzatan... Ataka guzti hauetan zirt edo
da ugalketaz feminismoaren historian zart egin beharrean aurkitzen dira amak,
zehar, baina sexualitatearen ikuspuntutik bakoitzaren erabakiak justifikatu beharra
edo haurdunaldia eteteko eskubidearen sentituz eta, maila batean, emakumeen
aldetik arakatu izan da gaia. Gure se- artean elkar epaituz.
xualitatearekin gozatzeko ahalmena zein
abortatzeko dugun eskubidea sutsuki Gure ustez amatasunak lantzeko aukera
defendatu beharrekoak dira, noski. Baina zabaldu behar du feminismoak, amata-
aukeratutako amatasuna egon badago,
sunaren gaiari eutsi eta ahizpatasun
kolektibotik begiradak elkarbanatu eta
egungo diskurtsoetan eragin.

26 // LAIA Amatasunak eta feminismoak harreman Feminismoak gainditu ez duen ikasgaia da
korapilatsua izan du beti. Mendeak joan amatasuna eta gaiaren aurrean entzun-go-
eta mendeak etorri, emakumeok gizar- gorrarena egiten duen bitartean tamalez,
tearentzat izan dugun funtzio nagusie- euren bizitzako une konkretu batean,
na amatasuna dela esan zaigu. Finean, umezurtz uzten ditu emakume asko eta
emakumearen destinoa ama izatea, -eta are asko. Ama izateak eraldaketa itzela dakar
gehiago, ama ona izatea-, izan da patriar-
katuak historian zehar sendoturiko ideia. emakumeen bizitzan eta etapa horretan
Eta noski, honen aitzinean emakume-ama sortzen diren kezka, galdera, zalantza
binomioa haustea izan da feminismoaren eta aldarrikapenek ez dute lekurik aurki-
sorreraren borroka garrantzitsuenetakoa.
tzen feminismoan. Hutsune honek emaku-
Urteak baina, ez dira alperrik igaro eta ama- me hauek feminismotik aldentzera erama-
tasunak ere bestelako bideak hartu ditu. Argi ten ditu bizitzako une horretan. Irtenbidea
dago, tamalez, amatasunaren eredu tradizio-
nala nagusi dela gaur egun ere. Zaintzaren eman nahi diogu honi eta feminismoak
zain duen amatasunaren inguruko ezta-
ardura emakumeen gain dago oraindik. baidari koska egin nahi diogu Atsolorra
deitu diogun proiektuarekin.
Zaintza bere orokortasunean, eta noski, baita
seme-alaben zaintza maila handi batean ere. Ama izatea bizipen intimoa da, baina
Eta zaintzaren ardura gainera, erruz beteta aldi berean, bizipen politikoa ere bada.
daramagu emakumeok sorbalda gainean.
Garai bateko ama on eta sakrifikatuaren Feminismoaren premisa garrantzitsue-
betekizuna indarrean dago oraindik, eta honi na da pertsonala politikoa bihurtzea. Eta
lan munduan bere lekua mantentzeko siste- horixe da egin nahi dugun ariketa. Amata-
ma kapitalistak galdegiten digun eskakizuna suna feminismotik bizi eta joko politikoan
gehitu behar zaio. Bogan diren sare sozial eta kokatzea, bakardadea eta indibidualismoa
komunikabideek ez dute bidea errazten, eta gainditu eta bizipenak elkarbanatuz, haus-
gure iruditegia seme alaben ongizatea guz- nartuz eta gaia zuzenean landuz.
tiaren gainetik lehenesten dituzten korron-
teetako ama eder eta perfektuekin betetzen Atsolorra garai batean Euskal Herrian
dute... Halako baldintzekin zaila da zaintza
eta amatasun bide berriak ibiltzea.... egiten zen jaiotza- erritua zen. Egun ia gal-
duta dagoen erritu horretan, haurra jaiotako
Baina hala eta guztiz ere, geroz eta gehiago baserrira auzoko emakumeak bisitan joaten
dira dauden amatasun ereduak, zaintza eredu ziren, ama berriari laguntzeko asmoz. Atso-
ezberdinak ere. Hauek baina modu isolatuan lorraren erritua Eliza Katolikoak bataioaren
garatzen dira, bakoitzak bere bakardadean betebeharra ezarri aurrekoa zen, hau da,
eta inguru hurbila ahal bezala inplikatuz. XVI. mende aurrekoa.
Egon badauden praktika interesgarri hauek,
baina, feminismoaren aterkiak eman leza- Berreskuratu ditugun atsolorrekin amatasun
keen oihartzunaren zain daude tamalez. feminista eraikitzeko plaza sortu nahi dugu.
Amatasunak ezartzen digun kortsea hautsi eta
Kontutan hartu beharra dago ere ama- askatasunez hausnartzeko. Orain arte esan
tasuna, -pobreziarekin, mendekotasun diguten guztia zalantzan jarri, des-ikasi eta
ekonomikoarekin eta desgaitasunarekin amatasunen hariari tira eginez, amatasuna-
batera–, indarkeria matxistaren biktima ren mataza ikuspegi feministatik askatzeko
diren emakumeak ahulago bihurtzen dituen espazioa bilakatuz.
faktore bat dela. Hala ondorioztatu du
Etxe barruko Indarkeriaren eta Genero Nola bizi ditugu amatasunak feminismo-
Indarkeriaren aurkako Behatokiak, izan
ere, Estatu espainolean 2016, 2017 eta 2018 tik? Galdera honi erantzuteko asmoz abiatu-
urteetan indarkeria matxistagatik hildako tako proiektua da Atsolorra eta emakumeei
emakumeen lautik hiru amak ziren.
hitza eman eta entzuteko asmoz saio
ezberdinak egin ditugu Gipuzkoan zehar.

Hernaniko emakume etxean eta Pasaian izan
gara bizipenetatik hausnarketak harilkatuz,
eta datorren urriaren 25ean eta azaroaren 8an

A

"Atsolorra garai batean S U
Euskal Herrian egiten zen N
jaiotza- erritua zen. Egun A
ia galduta dagoen erritu
horretan, haurra jaiotako
baserrira auzoko emakumeak
bisitan joaten ziren, ama
berriari laguntzeko asmoz."

Errenteriako Emakume Etxean izango gara. AT 27 // LAIA

Saioetan bildutako iritzi eta bizipenak aberas- M
teko, inkesta bat ere jarri dugu abian eta ber- A
tan edonork hartu dezake parte. Hauxe parte
hartzeko lotura: https://labur.eus/atsolorra

Denen ahotsa batuz, amatasuna nola bizi

dugun ezagutu eta ikertu nahi dugu. Saio
eta inkestarekin ateratako ondorioak gainera,
Emagin elkarteak irekiko duen plazan aurkez-
teko aukera izango dugu. Izan ere, amatasu-
nen hariari tira egiteko bokazioz, datorren
azaroaren 11 eta 12an (Ez) Amatasunak
ikuspegi feministatik Jardunaldiak antolatu
ditu Emagin Elkarteak Donostiako Tabakalera
Aretoan.

Amatasunaren inguruko eztabaida ere irratira
zabaldu nahi dugu eta horretarako gaiaren
inguruko podcastak grabatu ditugu. Amatasun
eredu ezberdinak, ez amatasunaren atzean ez-
kutatzen diren arrazoiak edota zaintza eredu
berriak izango ditugu hizpide podcastetan.
Hauek Pareaneko web orrian edota Antxeta
irratian izango dira entzungai. ↖

28 // LAIA
Garaiko Eibar
KOOPERAZIO
SOZIALISTA II

TESTUA: IKER EIZAGIRRE
ARGAZKIAK: EIBARKO UDAL ARTXIBOA

“Beharginentzako gomendioa da, kontsumo
kooperatibetan baino, ekoizpen kooperatiben
sustapenean murgildu daitezela. Lehenak egungo
sistema ekonomikoaren azala bakarrik ukitzen
baitu, besteak oinarrian erasotzen duen bitartean”

(Lehen Internazionalaren lehen Kongresuaren ondorio-aktak. Ginebra, 1866)

Sozialismoaren barruan formula inora gauza bera langileen emantzipazioaren 29 // LAIA

kooperatiboaren gaineko ikuspegitik. Lehenak kapitalismoaren azala urratzen du
soilik, banaketa eta merkaturatze prozesuetan eragiten
eztabaidak ez du etenik izango. duelako. Bigarrenak aldiz, burgesiaren dominazio
sistemaren oinarria higatzen du: Ekoizpen bitartekoak
Asko sinpletuz, mutur batean eskala txikian sozializatzen ditu eta gainera burgesiaren
kooperatibismoaren konbentzituek botere sozialaren oinarria den esplotazioa (eta plusbalia)
eskala eta hedapen mugatuko ezabatzen du.
sozialismotzat hartuko dute
kooperazioa: “kooperatibismoak Lanaren eta kapitalaren arteko egiturazko
bere lanaren funtsa bere antagonismoa ezabatzen da beharginek
osotasunean lortzen duen eguna (...) autogestionatzen dituzten ekoizpen kooperatiben
sozialismoaren garaipenaren eguna
izango da” idatziko da “La lucha kasuetan. Honegatik, burgesiaren eta estatuaren
de Clases” aldizkarian (1932.10.21). ikuskaritzarik gabeko ekonomia proletarioak, begirune
Bestaldean kooperatibak handiagoa jaso izan du sozialismoaren korronte
erreformismo eta asimilazio ezberdinen partetik.
kapitalistaren tresna bezala ulertuko
dituztenak daude. Rosa Luxenburgo EKOIZPEN KOOPERATIBA SOZIALISTAK EUSKAL
ekar dezakegu honen adibidetzat LURRETAN
eta honek sinaturiko “Erreforma ala
Iraultza” lana (1900). Euskal lurretan sozialismoak emango ditu ekoizpen
kooperatiba (industrialaren) esperientzia nagusiak.
Gris askoren artean, eztabaidetan
ohikoa izango da kooperatiba Aurreratu beharra dago, gisa honetako esperientzia
moten arteko bereizketa argi bat
egitea: Ekoizpen eta kontsumo oso urriak izan zirela gurean. Paratu gaitezen
momentu baten honen arrazoietan, urritasun hau ez
kooperatibak ez dira inondik baita euskal salbuespen bat.

30 // LAIA Ekoizpeneko kooperatiban Emakumeak Alfa-n lanean.
Eibarko Udal Artxiboa
pertsonek beren lan gaitasuna
Potentzial emantzipatzailea ikusiko zaion arren,
kooperatibizatzen dute, oso nekeza suertatuko zaio sozialismoari honen

horretarako egitura horizontal aldeko apustu egitea. Ez da zaila ulertzen zergatik.
Hasteko potentzial hau “arrisku” gisa ikusiko dute elite
eta demokratiko bat sortuz1. politiko-ekonomikoek eta kontra egingo dute. Lehenek
laguntza gutxi emanez (etxe-merkeen kasuan ez bezala)
Pertsona bakoitzak bere ekarpena eta bigarrenek boikotak antolatuz sektoreko ugazaben
egingo dio kapital kolektiboari artean. Bestalde, faktore ekonomikak muga handia
ekoizpena abiatu ahal izateko izango dira: Ekoizpena abiatzeko (zer esanik ez
(ohikoz goitik eta behetik mugatua industriala) hasierako inbertsio handiak beharko dira
egongo den ekarpena). Ekoizpenean, eta proletarioak (kasik definizioz) beren sendia (prolea)
pertsonak bere lan ekarpena egingo besterik ez duten horiek dira. Beraz, mobilizatzeko
du (ordutan) zernahi ekoizteko kapital gutxi. Amaitzeko, aipatu behar da kooperatzaile
eta bazkide-langilea izango da. askoren esperientzia-jakintza falta: Ilusio politikoak
Enpresaren jabe eta behargina bultzatuta abiatuko dute askok ekimen ekonomikoa,
era berean. Bazkide-langile autogestio eta kudeaketa esperientzia faltarekin.
izateak emango dio eskubidea Funtzionamendu okerrak edo haserreak porrotaren
kooperatibaren gaineko erabakiak faktore bat izatea ez da arraro izango gisa honetako
hartzeko eta lan ekarpenaren kooperatibetan.
arabera mozkin zati bat jasotzeko
urte akaberan. Langilea horrela, Hala eta guztiz ere, eta modu mugatuan bada
zer ekoiztu, nola, norekin eta ere, euskal lurretan ekoizpen kooperatiben
sortuko den aberastasunarekin
zer egingo den erabakiko duena esperientziak emango dira. 1936. urterako 12
izango da. Garaiko esperientzietan ekoizpen kooperatiba industrial zenbatuko dira eta
pertsona bat=bozka bat printzipioa beste 5 sortze prozesuan izango dira. Aipatu zailtasun
beti mantenduko ez den arren, objektiboek beste modalitateekin alderatuz zabalpena
ekoizpenaren alorrean demokrazia
ekonomikoa eraikitzeko formula
indartsuena izango da.

1. Definizio honi guztiz egokitzen ez diren ekoi-
zpen kooperatiboak ere egongo dira gerra-au-
rrean maiz. Goiztiarragoak izango dira gainera.
Hauek kontsumo kooperatibei lotuak dira,
zeinetan hauek saltzen dituzten produktuak
zuzenean ekoizteko saiakera egingo den. Nagu-
siki ogia (eguneroko sustengurako oinarrizkoa
eta egingarria baita), baina baita ikatza edo
olioa ere. Kasu hauetan jatorrizko kontsumo
kooperatibaren barne-proiektuak izango dira
eta dira beharginek autogestionatuak.

"Dena den, sozialismoak
euskal herrian sustaturiko
esperientzia garrantzitsuenak
ez dira Bilbo inguruan emango,
Eibarren baizik. Bertan jaio,
bizi eta borrokatuko du Alfa
Kooperatibak."

borrokatuko du Alfa Kooperatibak. Alfa, sozialismoak
estatu mailan gauzaturiko ekimen kooperatibo guztien
artean bigarren postuan kokatuko da, garrantzia itzela
izan zuen beraz (kontsumo “Kooperatiba Sozialista
Madrileña”-ren ostean (1907)). “Sin parangón alguno”
azpimarratuko du Arias historialariak (2007).

1934-KO INSURREKZIOA ETA ALFA
KOOPERATIBA SOZIALISTA

askoz txikiagoa ekarri badute “...bertako langileak -Alfa kooperatiba- 31 // LAIA
ere, 30. hamarkadan kooperazio konprometituak zeuden mugimenduaren aspektu
nazionalistaren bultzadaz gorako belikoaren prestaketarekin. Bertako langileak
tendentzia duen formula da. izan ziren altxamenduaren egunean nabarmendu
zirenak, ausardia eta zuhurtziaz beteriko ekintza
Mugimendu sozialistak ugari gauzatu zituzten. Kooperatibako biltegietan,
arma eta munizio stock ugaria zegoen, joste
okindegi kooperatibo bat eta makinak ekoizten hasi baino lehenagokoak. Hauek
iraultzaileek eraman zituzten Urriak 5-eko goiz
altzari kooperatibak sustatuko hartan, enpresako zaintzaileen konplizitatez ez bada,
hauen pasibotasunaz lagundurik”
ditu. Bilbon hartuko du leku (Alejandro Lluvia eibartarraren lekukotza)
lehenak “Cooperativa Obrera de
Panificación de Bilbao” izenez 1934-ko urriak 5-eko goiza ez-ohikoa da Eibarren.
(1912-aren bueltan). Sustatzaile
nagusia Federación de Sindicatos Egunsentiarekin batera 23 eskuadratan antolaturiko
Obreros de Bilbao izango da 230 iraultzaile han hemen dabiltza, armak bildu
Bilboko Okinen elkartearen eta eta posizioak hartzen. II. Errepublika ahul dago.
Kooperatiba Obrera Sozialistaren Proiektu faxista besarkatzen ari den CEDA gobernuan
babesarekin. Altzairu ekoizpen sartuko dela baieztatu da. Honen aurrean, Largo
kooperatiboa 1932.urtean hasiko Caballero buru duten UGT eta PSOE-k greba orokor
da Balmasedan eta Bilboko insurrekzionala deitu dute Estatu osoan. Grebaz eta
kontsumo kooperatiba sozialista altxamendu armatuz, sozialismoa eraikitzeko estatu
izango du saltoki nagusi. boterea eskuratzea da asmoa.

Dena den, sozialismoak euskal Gipuzkoan Arraste eta Eibar izango dira altxamendua
sustengatzen sutsuenak. Armagintzaren euskal
herrian sustaturiko esperientzia
hiriburuan, Eibarren, iraultzaileek 4 gotorleku
garrantzitsuenak ez dira Bilbo
ezarri dituzte matxinadarako. Horietako bat Alfa
inguruan emango, Eibarren
kooperatiba da. Bertan daude Juan de los Toyos
baizik. Bertan jaio, bizi eta

"Lanaren eta kapitalaren arteko
egiturazko antagonismoa
ezabatzen da beharginek
autogestionatzen dituzten
ekoizpen kooperatiben kasuetan."

32 // LAIA eta Toribio Etxeberria. Azken altzoan hazi den hiriarentzako, sektorearen akitzea
hau kooperatibako sustatzaile herri oso baten bideragarritasunaren krisi bati aurre
eta kooperatibako zuzendaritza- egitea izango da2.
kide, egun honetan altxamendua
antolatzeko tokiko arduradunen Krisia, sozialismoak erro sendoak dituen eta
artean dago. kooperazioa ezaguna den lur batean emango

Ez da kasualitatea “D” egunak da. PSOE eta “Casa del Pueblo” erreferentzia bat
Alfa izatea altxamendurako dira hirian, Metalaren Sindikatua den bezalaxe
topaleku. PSOE-UGT-ren plaza (sozialismoari lotua). Aurreko artikulu batean ikusi
indartsua den Eibarren, ekoizpen bezala, formula kooperatiboa ezaguna da Eibarren.
kooperatiba sozialismoaren Baita ekoizpenari dagokionean ere. Izan ere, eta krisi
erreferentziazko esperientzia berak sustaturik, Alfa baino lehen beste bi esperientzia
bilakatu baita. egongo dira. Lehena Danok Bat izango da (1919-
1932). Hau sozialistak diren 46 langile-bazkidez
14 urte atzera hasi du bidea abiatuko da eta “Casa del Pueblo”-ren babesa edukiko
du. Bigarrena Metalaren Sindikatu Sozialistak
Alfa-k, krisiak zeharkaturiko sustatuko duen Omega izango da (1920), pistolak
egingo dituen ekoizpen kooperatiba industriala.
1920 urtean hain zuzen.
Krisi-ingurumari honetan Metalaren Sindikatuaren
Erdi-arotik egon da lotura eta patronalaren arteko tentsioa areagotzen
burni-lanaren eta hiriaren
artean. XIX. mendetik doaz. 1920 uda bereziki beroa izango da. Irailean
aurrera, Eibar euskal lurretako gobernuak arma ekoizpen/erabilpena mugatuko
armagintza hiriburu bilakatu duen lege bat onartuko du eta sektoreak greba gogor
da eta XX. Mende hastapeneko bat hasiko du urte amaiera arte luzatuko dena.
industrializazioarekin batera Zirkulu sozialistetako langile talde batek formula
sektoreak eskala berri bat hartu kooperatiboa alternatiba iraultzailetzat joko du eta
du. 1912 sortu da sektorearen martxan jarriko da. Bizirauteko bidea da kooperatiba,
berritze gako izango den baina baita ere, patroien presiotik askatzeko eta
Armagintza eskola eta 1914. langileen botere-gune bat sortzeko lanabesa. 1934.
urtean Gerla Handia hasiko da urtean armen altxamenduarekin erakutsiko den
Eskaria izugarri haziko da eta konbikzio politikoa hasieratik egongo da presente,
Eibarren sektore asko puztuko da. eta honek kooperatiba autogestionatu baten forma
Baina 1917-an guda amaitutzat hartuko du.
emango denean puztukiak
eztanda egin eta krisia etorriko 2. Eibarko sozialista batek honela gogoratzen du herri-ezinegon hau:
da: Eskaria asko jaitsiko da eta “estabamos todo el pueblo en vilo. Estabamos pendientes de la llegada
armen ekoizpen eta erabilera de los pedidos y tan pronto se sabia algo, corría la noticia como la
arauak asko zorroztearen alde pólvora por todo el pueblo “biharra etorri dek!” (Heras, 2007).
egingo du Nazioen Soziedadeak
(garaiko NBE). Armagintzaren

1920.urtean sortuko da Alfa kooperatiba mugimemdu sozialistaren babes eta sustapenez

Kooperatiba sortu, lokala erosi kooperatiboak ez du lekurik izango Alfan. Are 33 // LAIA
gehiago, estatutuetan jasoko da eragile sozialista
(Eibarko Vista Alegre kalean), baten kide izatea halabeharrezkoa dela kooperatiban
bazkidetzeko3. Bazkide bat=bozka bat printzipioa
makinaria erosi eta 6 hilabete ere ez da modu zurrunean errespetatuko. Ekarpenen
arabera bozka kopuru desberdinak izango baitira Batzar
beharko dituzte ekoizpenarekin Orokorrean (nahiz eta hauek goitik muga bat izan).

hasteko. Langile-bazkideek 1925.urtean Alfa-ren birmoldaketa gauzatuko
ezingo dute behar adina kapital da. Hemendik aurrera joste makinen ekoizpena
bildu. Ekoizpena armagintzako
langileen, norbanakoen eta herriko izango da bere jarduera nagusia. Egungo inguru
eragile sozialisten ekarpenei esker kooperatibista batzuetan entzun izan dugu klase
jarriko da martxan (Metalaren elkartasun printzipioek gidatu zutela aipatu eraldaketa.
Sindikatuaren ekarpenak oso Kontakizun honen arabera, sozialista armagileek
garrantzitsuak izango dira). ebatziko zuten ez zela etika zuzena beste herrialdetako
Batzar Orokorrak hautaturiko
Administrazio Kontseiluak 3. Hau oso zehatz landu zen eta honela jaso estatutuetan: Akzioak
kudeatuko du Alfa. Bertan egongo soilik “Casa del Pueblon” etxe zuten elkarteek (edo hauetan zeuden
dira 34-ean altxamenduaren kideek) izan zitzaketen. Akziodunek baldintza hau betetzeari utziko
buruzagi izango diren zenbait, baliote, beren zatia galduko lukete eta beste batek erosteko eskubidea
Toribio Etxeberria kasu. izango luke. Salbuespen bakarra militante sozialisten alargun, alaba
edo bilobak dira, estatus berezi batekin bazkide izan daitezkeenak.
Momentu hartarako Nazioarteko

Aliantza Kooperatiboak

ezarritako “neutraltasun

politikoaren” printzipio

34 // LAIA langileak hiltzeko erabiliko bilakatu zenean. Mugimenduaren porrotaren
ziren pistolak ekoiztea. Guda ostean, Errepublika eskuindarraren autoritateek,
eta gatazka inperialistak Alfa matxinatutzat jo zuten eta behin-behinekoz
armez ornitzea ere, ez zirudien itxi. Aitzitik, 1936.urtean berriz ere martxan
taktikarik onena. Irakurketa zegoen. Kasu honetan Errepublikaren defentsarako
erromantiko hau ez da ageri armak ekoizten faxisten aurka egiteko. Dakigunez
ez, “Cooperativiso Historico matxinatuek Eibar konkistatuko dute, 1937-
Vasco (1888-1936)” ez “El ko apirilaren 26-ean izango da. Hala ere, hiria
cooperativismo socialista en galdu baino lehen, Alfa desmuntatuko dute
España” lanetan. Autore hauek errepublikazaleek eta makineria garraiatuko dute
sektorearen gainbeherarekin borroka fronteaz bestaldera: Lehenengo Deustura
lotzen dute aldaketa. eta behin Bilbo ingurua galduta Santander eta
Printzipioak, beharra ala bien Asturiasera.
arteko nahasketa izan zitekeen,
kontua da Alfa joste makinak 1938.urtean Alfa izaera politikodun erakunde
ekoizten hasiko dela 1924
urtetik aurrera. Laster Estatuko gisa “epaitua” izango da, legez kanpo utzi eta
lehen ekoizle bilakatuko da4.
Aldaketak zailtasunak ekarriko honen ondasunak frankistek konfiskatuko
ditu, teknikoak zein lanaren
antolaketari dagozkionak. Hala dituzte. Kooperatibakide asko erbesteratu egingo
ere, antolaketa gaitasun handia dira, Frantzia eta SESB-era joko dute zenbaitek.
erakutsiko dute langileek eta Hemen geratuko direnek frankismoa izango
aldeko haizeek lagundurik dute gainean, kontu eta ardura eske. Prozesu
aldaketa apustua arrakastatsua errepresibo hau indarrean egonda ere, Eibar-ko udal
izango da5. frankista tematu egingo da enpresa berriz martxan
jartzearekin, honek herrian zuen pisu ekonomikoa
Baina ikusi dugunez, armak aintzat hartuta. San Sebastian Bankuak ere, Alfa-
baziren Alfan 1934.urtean ri utzitako dirua berreskuratu nahiko du zuen eta
kooperatiba altxamendu presioa egingo du. Bestalde, 54 langile ohik ardura
sozialistaren fuerteetako bat politikoa dutenen eta ez dutenen arteko bereizketa
egiteko eskatu diote erregimenari, enpresa berriz
4. Alfa berriaren arrakasta ekonomikoaren martxan jartzeko baimena erreklamatuz. Azkenik
giltzen artean bat, 1926-ean estatu eskolak konfiskazioa bertan behera utziko da eta 1940.
ornitzeko eskubidea emango zion lehiaketa urtean Máquinas de Coser Alfa S.A. jarriko da
irabaztea izango da. Kooperatibismoak martxan. Honela Alfak bigarren birmoldaketa bat
(sozialistak barne) harreman kontra-esanko-
rra izango du Primo de Rivera-ren dikta- izango du, kasu honetan osoki politikoa. Izena
durarekin (1923-1930). Honek begionez
ikusiko ditu klase borroka gainditzeko mantenduko du hemendik aurrera, ez ordea
baliagarria izan daitezkeen formula komu-
nitarioak, baldin eta arau politiko-moral izana.
batzuen baitan kudeatzen badira. Erregi-
menak zenbait kooperatiba eredu sustatuko 30. hamarkadan 200 kooperatibista eta 400
ditu (etxe merkeak kasu) eta kooperatibis-
moaren eguna ezarriko du (uztailak 6). lanpostu ez-zuzenen iturri zen Alfa, kooperazio

5. Estatuak joste makinen sektorea babes- sozialistaren gailurtzat har dezakegu. Ikusi
tuko du neurri protekzionistez, Alfa estatuko dugunez, ekoizpena kooperatibizatzea lortu
bakarra izanik laster zabalduko du bere zutelako, kapitalismoaren esplotazio iturria
merkatu kuota eta 1.750 makina ekoiztetik erasotuz. Hau mugimendu eta kide sozialistekin
(1927) 12.000 ekoiztu eta saltzera iritsiko da batera egin zen, kidetza asko zainduz eta
1933-an. Alfak pistola ekoizten jarraituko printzipio politikoak jarduera ekonomikoan ere
du, ahalik eta joste makinen arrakastak sendo mantenduz. Hau, 1934-ko urriaren 5-ean
honekin amaitzeko erabakira eramango geratu zen argi, momentua iritsita kooperatibak
duen (1932). (zuzendaritzak eta langileek) ez baitzuten
dudarik izan: Altxamendu iraultzailearen eta
kooperatibaren etorkizunaren artean, lehenaren
alde egin zuten argi. Izan ere, Alfa bera sozialismoa
prestatzeko tresna bat gehiago zen, matxinada
saiakera bera izan zen bezalaxe. ↖

35 // LAIA

Aixin Zolua 5, B lokala.
20304 IRUN
www.bdskoop.eus