LAIA 07

23 26 30

Ehkom Kontsumo gizartetik, Kooperazio sozialista (I)
kontsumo taldera;
Euskal Herrian telekomunikazio Langile mugimendua eta
mundu bat dago.
sare publiko-komunitarioak kontsumo kooperatiba sozialisten

hedatzen. aitzindaritza Euskal Herrian.

Staff Aldizkari hau paper birziklatuan
inprimatu da.
Argitaratzailea:
BDS Eraldaketa Fabrika, Ekonomia BDS Koop Eraldaketa Fabrika
Soziala etaTokiko Garapena @Bds_Koop
Sustatzeko Elkartea
Koordinatzailea: [email protected]
Gari Garaialde www.bdskoop.eus
Diseinua eta maketazioa:
Lucía Calvo (Lulumka)
Inprenta:
Antza Komunikazio Grafikoa
1.500 ale
Lege gordailua:
LG D 00583-2020
ISSN:
2660-4523

EDITORIALA 03 // LAIA

Umetan, zirkuko trapezistak airean jauzika ikusten genituenean, argi izaten
genuen sarerik gabe aritzen ziren horiek, azpian sarea zutenak baina arrisku
handiagoa izaten zutela. Deskuiduan, txilinbueltan huts egin eta trapezio-
kidearen eskua heldu ezinik, goitik behera jauzteko arriskua dagoenean,
sareak erorketaren ondorioa txikitzen du. Berdin-berdin erori zitezkeen
sarea zutenak, baina eroriz gero, zauria txikiagoa zen.

Antzeko zerbait gertatzen zaigu, orokorrean, geure eguneroko bizitzetan:
Sarerik gabe ibiltzeak arriskuak handitzen ditu. Ez bakarrik erorikoetatik
babesteko, eroritakoan minak gutxitzeko; sareak ez erortzeko ere balio du.
Inguruan behar bezala ehundutako sare bat duenak errazago ikusten ditu
arriskuak, arinago bilatzen ditu soluzioak eta errazago ekiditen erorikoak.
Eta beste guztiak huts egin eta istripua izanez gero, gutxitu egiten ditu
ondorioak. Horregatik bilatzen dugu taldea gure bizitza aurrera eramateko.

Lana ere, bizitzaren parte izanik, taldean antolatuz gero, bideragarriago
izan daiteke. XIX. mende amaierako giro industrial zapaltzaile eta itogarri
hartan, langile klaseak sortu zituen kontsumo kooperatibak, haien familien
sustengua eta elikagaiak modu justuago batean eskuratzeko sare autoeratuak
izan ziren. Klase proletarioak, saretuz gero, kapitalaren aurkako borrokan
aukera gehiago dituela barneratu zuten jada duela mende luze bat.

Horretan dihardugu gaur egun ere. Ez garai bateko egoera dramatiko
hartatik, baina langileak saretuz egien dugu etorkizuna, kapitalaren
aurka ahal den neurrian borrokatzeko. Kontsumo elkartetan saretzen
gara merkatuaren basakeriaren aurrean; kontsumo ohiturak aldatzeko
aukerak eskaintzen diguten sareak osatzen ditugu; sortzaileak saretzen
gara, saltzaile handiek kontrolatzen duten oihanean bizirik mantendu eta
beste modu batean jarduteko modua dagoela erakutsiz. Gurekin batera
borrokatu nahi duten udal eta erakundeekin saretzen gara, eredu publiko-
komunitarioak landu eta gaur egungo bizimodurako beharrezkoak ditugun
telekomunikazio sareak sortu eta hedatzeko.

Azken finean, bildu egiten gara elkarren artean, batu, sareak sortu eta guztien
arteko batura horrek borroka bideragarriagoa egin diezagun. Edo gutxienez,
bakarrik borrokatu ordez, taldean borrokatzeko aukera lantzeko.

05 AURKIBIDEA

Auzotarra naiz 23
eta harro nago!
Ehkom. Euskal Herrian
telekomunikazio sare

publiko-komunitarioak hedatzen

12 26

Batura. Herritarrei euren kontsumo Kontsumo gizartetik,
ohiturak aldatzeko mapa kontsumo taldera;
ikusgarri bat mundu bat dago

16 30

Mercado Galego Kooperazio sozialista (I): Langile
da Creatividade mugimendua eta kontsumo kooperatiba
‘… partekatu hazteko!’ sozialisten aitzindaritza Euskal Herrian

04 // LAIA

A 05 // LAIA

AUZOTARRA NAIZ
ETA HARRO NAGO!

Identitatea, itolarri existentziala
eta auzo-heldulekua

TESTUA: IKER EIZAGIRRE
ILUSTRAZIOAK: LUCÍA CALVO SÁNCHEZ

06 // LAIA BAKARRIK UTZI GAITUEN
AMARRU POSMODERNOA

“Ispiluan begiratu eta
zoriontsua naiz, eta inoiz
ez dut pentsatzen nigan ez
det beste ezertan (…) nire
etxean itxita dena berdin
zait; dagoeneko ez dut inor
behar, ez naiz inoiz aterako.
Orain independentea naiz,
autosufizientea naiz, jada
ez dut jenderik behar.
Azkenean!”

(Autosuficiencia. Parálisis Permanente, 1984)

Zein naiz ni? Galdera ez da berria, baina
asko indartu da posmodernismo liberalak
ekarri duen indibidualizazio eta anabasa

sistemikoaren testuinguruan. Larritasun 07 // LAIA

existentzial bilakatzeraino zibilizazio

krisiaren ingurumarian.

Dogma garaikideak dio, “bakoitzak bere
kabuz bilatu behar du “benetan den hori”.
Inork, ezerk, xerka hori ez baldintzatzea,
horixe da askatasuna. Irentsi dugu
esentzialismoak eta liberalismoak jarritako
amua barruraino. “Zergatik naiz ni, ni?”
galderak ez du lekurik, emantzat jotzen baita
erantzuna: “Ni, nire erabaki multzo askeen
eta barne-nortasunaren esentziaren jarioa
naiz”. “Ez zait inporta besteek diotena, ni
buruaskia naiz nahi dudana izateko”. Lelo
errebeldeen artean gorenean kokatu dugu.
Autonomia, independentzia, askatasuna,
indibidualizazioa eta nihilismoa ezin berezi
ditugu orain.

Agian nahita, atseginagoa izan baitaiteke
“nahi dudana izan naitekeenaren” falazia
liberalean bizitzea. Bide horretatik,
sozio-fobiko samarrak izaten ere amaitu
dugu. Alfertu gara erabat. Kolektibo
sentsazioarekin nahikoa dugu, hezur-
haragizko kolektiboetan egotea birtualen
parte sentitzea baino nekezagoa baita.
Ordezkatze saiakeran, tresna birtualez
gain farmakoak ere erabili dira. Pilulak
norgintza kolapsatu bati aurre egiteko
industriaren eskaintza indibidualizatua
dira. Patologizantea, konflikto soziala
norbanakoaren arazora mugatzen duen
trikimailu kimikoa. Sintomari gogor erasota
ere, pilulek ezin dute pertsonok dugun
lotura-sozial beharra ordezkatu. Suizidioak,
heriotza ez naturalen artean bigarrena izaten
jarraitzen du. Logika berean baina terapiatik,
“auto-laguntza liburuetan” eta “coaching-
ean” salbazioa topatzera gonbidatuak
izango gara. Pentsamendu positiboaren
errepikan: “ni nahi dudana izango naiz”.
Sinisteak errealitatea bera aldatzen duela
esango digute, “norbanakoaren” fede
berriaren biblia zatikatua.

Bide honetatik, identitatearen
eraikuntzaren egiturazko irakurketak
egiteri uko egin diogu, ikuskera kolektiboak
“dogmatismotzat” jo izan ditugu. Amua
jan dugu berriz ere. “Zein gara gu?”
galdera desagertzeko zorian dago

08 // LAIA egun. Norgintzaren aferan, boterearen
auzi zentrala kanporatu dugu, eliteen
monopolioa naturalizatu dugu.

EKIN LOGIKAZ, AUZOA
ETA NI-A BERRESKURATU?

“Beti pentsatu izan dut
aukeratzen ez duzun guztiak
definitzen zaituela: zure
hiriak, zure auzoak, zure
familiak... Hemengo jendea
harro dago horretaz”.

(Gente con clase. Los chikos del Maiz, 2019)

Ertz asko ditu norgintzaren aferak,
identitateak. “Pertsonok gurekiko dugun
auto-kontzientziaren hasiera momentua bai da,
gure baieztapena munduan eta munduarekiko”
azalduko du Linera iraultzaile boliviarrak.
Zer den baino... nola “egiten” da? Joseba
Azkarragak 3 ulerkera nagusi ekarriko
dizkigu.

IZAN logika, zeinetan identitatea
monolitikoa da eta horrela mantentzean
datza “norbera izatea”. Esentzialismo
forma bat da. egun oraindik ere indar
handia duena (ikus Bidasoko Alarde
diskriminatzailea). Berantiarrena
HAUTATU logika da: Posmodernitatearen
joerekin bat, zatiketa eta aldakortasunean
oinarritzen den norgintza. Ni gaur hau
naiz, etzidamu ikusiko dut. Garai historiko
jakin bati loturik sortu da logika hau:
Kapitalismo globalizatuaren ekoizpen
kultural merkantilak sorturiko merkatu
nitxo, bizitza estilo berezitu eta hauei
loturiko produktu sorta amaigabearen
testuinguruan. Guy Debord ekarriz,
“irudi espektakularren” kontsumoaren
bidez harremantzen gara sozietatearekin.
Pantaila bidez jaso-ematen ditugun irudi
prefabrikatuen bidez, aurrez-aurreko giza
harremanen baitan baino. Gu ere irudi
horien hautapenaren bidez eta gustuko
ditugun espektakuluetara egokitzen,
hori lortzeko merkantzien erosketan

egiten gara. Logika honek subjektuaren 09 // LAIA
“dislokazio sakon bat” eragin du: Bizi leku
fisikoa, gutasuna eta “ni”-a deslotuz doaz.
Koherentzia galtzen eta zatitzen, izan ere
norgintzarako materialak munduko punta
ezberdinetatik datozkigu. Auzo-gune
berdinak partekatzen ditugu zenbaitetan,
baina mundu ezberdinei konektaturik bizi
gara. Jendetza bakartia gara tarteka.

Bi logiken artean, EKIN-arena azalduko
digu Josebak: Ni-ak gertuko ingurune

sozialarekin etengabeko hartu emanean
burutzen duen prozesua eraikitzen da

hemen. Kolektiboei lotuz eta elkarrekin
eginez, biziz, jasoko ditu pertsonak bere
norgintza prozesurako erreferentziak.
Horrela nolabait, egongo da ni-gu josketa
baterako aukera. Beti gatazkatsua dena,
baina kidetasun terminoetan eman
daitekeena (adibidez, “adibidez euskalduna
naiz eta harro nago”).

Azkarragaren ustez, logika hau egon da
modernitateak eman dituen mugimendu
handien atzean, hala nola langile
mugimendua, nazio askapen mugimendua,
mugimendu feminista... Izan ere, esentzia
alboratzen da baina baita ausazkotasun
osoa ere. Mugimendua “ez da”, egin
egiten da hau osatzen duten pertsonek
marrazturiko zeru-mugaren baitan.
Sor-men kolektibo horrek, pertsonari
eraikuntza identitariorako erreferentzia
komunak eskaintzen dizkio. Balio, etika,
estetik, irudi, ikono, bizi-zentzu edota
portaeren gainean. Mugimendua eginez,

pertsonak ere egiteko aukera du logika

honetan. Bakartasuna utzi eta jario
kolektibo batean engaiatuz. Esan dugu
arestian, HAUTATU logika posmodernoak
hau “dogmatismo-sektarismo” bezala
salatzearekin batera, noraez existentziala
eta epe motzekotasuna ekarri digu. Baina
hau al da pertsonak duen patu bakarra?

AUZOA ERE, EKIN LOGIKA IZAN DA...
ETA IZANGO DA?

Auzoen logika ez da IZAN, gutxiago

HAUTATU, EKIN baizik. Irungo kasura
etorrita, IZAN logikak 7 auzo historikoez hitz

UZ O egingo digu: Soilik historizista tradizionalisten
A buruan direnak, egungo errealitatea ulertzeko
eskala sozio-espazial hutsalak. HAUTATU-k
10 // LAIA esango digu, auzoak ez duela ezertarako balio,
“munduko biztanleak” baikara, gaur hemen
eta bihar han bizitzeko aske.

Irunen, 60-80. hamarkadan egin diren
euskal-hiri askotan bezala, auzoak borrokan
egin dira. (Barne-kanpo) etorkin biltegi bezala
pentsatuak izan diren auzo-gune eskasen
hobekuntzen aldarrian. Bizi-toki duinen
aldeko antolaketan joan dira auzo hauek
definitzen. Ekintza kolektiboen baitan eta
harremanen erakundetzean. Prozesu horretan
ber-definitu dira auzoak, Auzo Elkarteen
sorrerekin zedarrituak. Behetik gorako eskala-
definizioa kasu askotan. Irunen, 19 auzo
elkartek “ekin” zuten bizitegi eskala askoz
errealagoa da “7 auzo historikoak” baino.

Eta norgintza ahantzi gabe, auzogintza
prozesu hauetan ere sortu ziren auzoak
“komunitate imaginatu” gisa. Hau da, hiri
puska bat baino askoz gehiago bezala,
azkar hazten ari zen hiritarrentzako
erreferentziazko komunitate gisa. Auzoa

identitate bat ere bada. Hiriaren

handitasun-anonimotasun hutsak bete

ezin zuen hori, auzoak eman zion askori.

EKIN-ez egiten ari zen auzoa, ekiteko prest
zegoenari lekua eskaini zion. Auzo hobe
baten alde egin nahia, nortasun horretarako
sarbide nahiko baitzen. Inolaz ere ahantzi gabe
indarrean ziren bazterketa logikak, garaiko
auzogintzak izaera nahiko demokratikodun
identitate sarbidea proposatzen du, zeinetan
“auzotarra da auzoaren alde zerbait egiten
duen oro”. Dudarik gabe, inmigrazio
testuinguruan “integrazio” mekanismo

garrantzitsua izan zen hau, eta zenbait hoberik. Garaian ere, xenofobia, 11 // LAIA
tokitan auzo-errepublika sendoak sortu jarrera erreakzionario eta norberekeria
ziren. Auzo harrotasuna zeina ni-gu jostura ere baziren. Baita etorkinekiko
konplexu horren adibide arrakastatsua den. kontrakotasuna, langabezia eta
prekarietatera ere. Horrekin guztiarekin
70. hamarkada Euskal Herria ere, auzoaren hobetzea eta horretarako
modernitate bete-betean dago.
antolaketa prozesuak baliagarriak izan
Aitzitik mundua aldatzen ari da. ziren bizi baldintzen hobetzeari begira,
Posmodernitatearen hiri-buruetako bat den
Paris-etik, honela hausnartzen da garaian: baina baita ere kohesio sozialari begira. Eta
ez kanpo eskuek sorturiko kohesioa, baizik
“Espazio kapitalistaren ekoizpenak ezagutzen eta EKIN logikaren baitan, auzoan batu
genuen hiriaren ekorketa eragin du, baldintza eta egin ziren pertsonen borrokak eragina.
berri bati lekua uzteko. Hiri berrian, truke- 2019-an ondu zen proklama euskotar
balioaren (merkantziaren) nagusitasuna ikusten batek honela zioen;
dugu. Hiri honetan, sormen eta bat-batekotasun-
modu guztiak desagertzen dira. Hiria, hizkuntza, “Bilakatu ditzagun gure herri, auzo eta
kode eta gizarte-ehun komunak bateratzen hiriguneak erresistentzia fronte, komunitate
zituen obra zen. Orain produktu bizi-bako emantzipatu: herrikide guztien eskubide guztiak
bilakatu gura dute. Poliki, komunitatea bermatuz, garapen ekonomikoa herritarren
desagertu egiten da, auzoak lur jotzen du.” beharrizanetara bideratzeko tresnak garatuz,
(Lefebvre, 1972). desjabetze prozesuei jabetza kolektiboa
kontrajarriz, autoritarismoaren aurrean
1972-an idatziak, gurera ere etorri elkartasun olatu bat altxatuz, xenofobiari eta
dira logika hauek. Auzo Elkarteen arrazakeriari bizikidetza demokratikoarekin
erantzunez, gure hizkuntza eta kultura
aterkipean asko, bizi-tokiaren gainean biziberrituz, despatriarkalizazioan bidea eginez,
auzo-komunitateek lorturiko boterea ingurumenaren suntsiketaren aurrean baliabide
galtzen joan gara, eta bidean auzoa galdu naturalak zainduz eta praktika ekonomiko
iraunkorrak saiatuz, trantsizio energetikoan
dugu, gu galdu gara. Hiri eremu asko urratsak emanez eta abar”
inbertsioetarako nitxo gisa gorde dira.
Zirkuitu hauetatik kanpo geratu diren Izan al daiteke hau, krisi ekonomiko,
zenbait, asko narriatu dira, desberdinkeria ekologiko, geo-politiko eta existentzialak
sozialak jo ditu eta auzo-kohesioa ere
kolpatua atera da. estuturiko garairako ortzi-muga. Ni-a
topatzeari begira eta hau munduan
Aitzitik, hauek auzogintza berreskuratzeko kokatzeari begira, izan al daiteke hau
arrazoiak dira hau alboratzekoak baino. elkarrekin ekin eta elkar-egiteko zeru-
Erregimen frankistapean, hormigoi eta muga partekatu bat? Aurretik etorri diren
migrazio jario azkarrez osaturiko auzo idatziak irakurri dituenak argi izango du
kaxkarrek ez baitzuten testuinguru gure iritzia. ↖

12 // LAIA

Batura 13 // LAIA

Herritarrei euren kontsumo
ohiturak aldatzeko mapa
ikusgarri bat

TESTUA: PAREAN ELKARTEA

Ekonomia sozial eta eraldatzaileak Euskal
Herrian egiten ari duen bidea ikusaraztea
eta ESEren baitan aritzen diren enpresa
eta bestelako ekimenei irizpide batasun
bat ematea du helburu Batura egitasmoak.
Sei urte daramatza xede horien atzetik
lanean eta egindako lana ezagutzeko
bertako kide Iñaki Agirrerekin egon gara.

1. Hasteko, zer da Batura?

Batura Euskal Herrian ekonomia sozial
eta eraldatzailea (ESE) sustatzeaz
arduratzen den elkarte bat da, eta bere
proiektu estrategiko nagusia lurraldeko
ESEko erakundeak biltzen dituen mapa
digitalaren garapena da. Maparen honen
bidez, ESEaren baloreen baitan lan egiten
duten erakundeak non dauden, zer egiten
duten eta nola jarduten duten erakusten da,
eragile hauen arteko lankidetza sustatu eta
gizartearekiko ikusgarritasuna areagotzeko
helburu bikoitzarekin.

14 // LAIA 2. Noiz eta zergatik hasi zineten 4. Zer nolako balioak jarri nahi dituzue
Euskal Herriko Ekonomia Sozial erdigunean?
Erandatzailearen mapa hau egiten?
Sistema kapitalistaren eta egungo gizarte
Batura Olatukoopeko zenbait kidek sortu ereduaren agortze zantzuak eta mugak
zuten 2016an, Euskal Herrian ekonomia gero eta ageriagoak bilakatzen ari dira:
sozial eta eraldatzailea ikustaratzeko larrialdi klimatikoa, desberdintasun
beharraz kezkatuta. Beraien asmoa sozioekonomikoa, lurralde desoreka,
kontsumo kontziente eta eraldatzailea zaintza krisia, herritarren burujabetza eza...
sustatuko zuen proiektu estrategiko bat Bada, horren guztiaren aurrean, ekonomia
garatzea zen, bi helburu nagusi zituena. sozial eta eraldatzailea herritarren bizitzen
Batetik, herritarrei euren kontsumo eta lurraren garapen jasangarri eta duin
ohiturak aldatzeko mapa ikusgarri bat baterako alternatiba gisara aurkezten zaigu,
eskaini nahi zieten, eta, bestetik, ESEaren Baturatik ere sustatzen ditugun baloreak
ikuspegitik lan egiten duten enpresa eta oinarri hartuta: justizia soziala, feminismoa,
bestelako ekimenei irizpide batasun bat ekologismoa, demokrazia eta, batik bat,
ematea lortu nahi zen proiektuarekin. komunitatea eta hura osatzen dutenen
bizitzak erdigunera eramateko beharra.
Era honetara, Batura izango zenaren
ideia garatu zen, eta sei urteko ibilbidean 5. Zein irizpideren arabera egiten
lan mardula egin dugu Euskal Herrian duzue elkarrizketa eta balorazioa?
ESEaren hedapena sustatzen jarraitzeko
helburuarekin Ekonomia sozial eta eraldatzailearen
ikuspegitik lan egiten duten enpresa eta
3. Zenbat esperientzia bildu dituzue eragileak mapeatzerako orduan, lehenik
dagoeneko? horietako bakoitzarekin elkartu eta haien
jarduna hamasei irizpideren arabera
Gaur arte 130 eragile baino gehiago
identifikatu, elkarrizketatu eta gehitu
ditugu mapara, baina hor kanpoan
oraindik mapeatu gabeko beste askoz
gehiago daude, eta horiek guztiak batzeko
konpromisoa dugu. Ekonomia sozial
eraldatzaileak gure lurraldean izan duen
hedapen nabarmenarekin batera, gure
erronka fundazionala gero eta handiagoa
bilakatzen ari da, baina pixkanaka
Baturaren mapa zabalkunde horren
osotasunaren isla izatea lortuko dugu.

7. Zer nolako egoera bizi du ekonomia
sozial eraldatzaileak Euskal Herrian?

Gure herrian betidanik eman dira
ESEaren logikan egon daitezken praktikak
baino ez zaie egitura edo izen espezifiko
bat eman lanerako alternatiba hauei.
Gaur egun, oraindik ezagutarazten
eta finkatzen ari den mugimendu bat
da ESEa, denon artean pixkanaka
sortu behar duguna. Gizartearen
parte handi batek ulertu eta babesten
ditu ESEaren baloreak baino ez da
konsziente mugimendu antolatu bat
dagoela praktika on horien alde borrokan
dagoena. Ideiak ezagutaraziz eta eragile
berrien atxikipenari esker joango gara
egonkortzen

errepasatzen duen elkarrizketa bat egiten 8. Eta zer nolako etorkizuna ikusten 15 // LAIA
diegu, hurrengo arloak jorratuz: barne diozue?
demokrazia, langileen garapen pertsonala,
ikuspegi feminista, lan baldintzak, jabetza, Euskal Herriaren burujabetzaren bidean,
hornitzaileak, interkooperazioa, lizentzia gure herriaren beharrak asebeteko dituen
askeak, gardentasuna, finantza kudeaketa, ehun ekonomiko bat sortu behar dugu,
kohesio soziala, eraldaketa soziala, herritarrek neoliberalismoaren logika
euskararen erabilera, jasangarritasun suntsitzaileetatik aparteko kontsumo
ekologikoa, hondakinen kudeaketa eta alternatiba bat izan dezaten. Horretarako
kontsumo energetikoa. gakoa gure baloreak zabaldu eta eragileen
saretzean dago. Konpromezu desberdinak
6. Proiektu eraldatzaileen hartuz eta jendearengana iritsiz
erakusleiho izateaz gain, hauen egonkortu eta indartuko de ESEa.
arteko saretze eta interkooperazioa
bideratzeko tresna ere bada Batura. 9. Bizi dugun krisi ekonomiko
Zein interkooperazio esperientzia sistematikoaren aurrean, aukera
sortu dira? erreala da ekonomia sozial
Beterri Saretuz deitzen den eraldatzailea?
interkooperazio nodoaren sorreran
aritu ginen lanean. Beterri Saretuz, Gure ustez iraultza ekonomikoa ez
Beterri Buruntzako Ekonomia Sozial da ESEaren eskutik soilik etorriko.
Eraldatzaileko hainbat ekimenek Egungo sistema ekonomikoarekin
sortutako sare bat da, eskualdean ESEaren hautsi nahi badugu lan asko dugu
baloreak, enplegua eta elkarlana sustatzea egiteko instituzioak, herritarrak zein
helburu duena. ehun ekonomikoak antolatu behar dugu
horren kontra egiteko. Hainbat modu
daude sistemaren aurka egiteko eta
denak dira zilegi eta errespetagarriak.
Sistema irauli nahi dugunon arteko
mugimenduen arteko elkarlanetik soilik
etorri daiteke eraldaketa eta ESEak
hor egon behar du; eraldaketa prozesu
honetako ehun ekonomikoan balore
eraldatzaile, parekide eta jasangarrien
alde borrokatuz. ↖

16 // LAIA

MERCADO 17 // LAIA
GALEGO DA
CREATIVIDADE

‘… PARTEKATU HAZTEKO!’

TESTUA: GARI GARAIALDE

Galiziako Santiago de Compostelako alde zaharrean
bada arreta erakartzen duen erakusleiho bat. Soineko,

praka eta jantzi batzuk daude eskegita bertan,
abanikoak, poltsak, zenbait lepoko, belarritako eta
bestelako bitxiak. Eskultura txiki bat, ilustrazio batzuk
eta libururen bat. Gauza txikiak eta gauza handiak.
Oihalezkoak, egurrezkoak eta burdinezkoak. Dena oso
txukun, oso ikusgarri jarrita. Atearen gainean M urdin
bat du eta azpian Mercado Galego da Creatividade

dago idatzita.

18 // LAIA

Espazio kultural anitza da, hiriaren baina sortzeko une ber-beretik izan dute ateak beste 19 // LAIA
erdigune historikoan kokatua, eta bertan sortzaileei irekitzeko bokazioa. Gaur egun 120 sortzaile
baino gehiago biltzen ditu proposamenak, norbanakoak
artea, diseinua, eskulangintza eta eta kolektiboak.

modarako proposamen ugari aurkitu Elkarlanari zenbait abantaila ikusi zizkioten,
dagoeneko merkatuan ibilbidea duten marka
daiteke, den-dena Galizian bertan edo enpresen esku baino ez zeudela ziruditenak.
ekoitzia. Leku paregabe eta espezializatu
bat da, bezeroek Galiziako marka eta Marka bakar baten babesean bilduz gero eta
pertsona sortzaile ugarik sortutakoak
erraz aurkitzeko moduan jarrita. Artisau- salmenta espazioa partekatuz, negozio-entitate
lanbideak, tradizioa eta Galiziako kultura
artistikoa eta sortzailea bizirik daudela bakar bat bezala jokatuta eta laguntza sare bat
frogatzen du espazioak, eta belaunaldi
berriek ere heldu diotela sormen mota honi. ehunduz, helburu komunak lortzeko aukera indartu

2019 urtearen amaieran jaio zen Creativas zezaketela ikusi zuten. Bultzada kolektiboaren bidez,
hornitzaileekiko negoziazio-ahalmena handitzea
Galegas kolektiboa, bakarka jarduten zuten lortu dute, ikusgarritasuna hedatu eta taldekide
Isabel Pernas, Bea Barril eta Sandra de Rego guztien indar eta baliabideen baturarekin bezeroen
sortzaileen eskutik. Bakoitzak bere marka, trafikoa errazago zuzendu dezakete salmenta-
ibilbide eta esperientzia propioa zituen, espazioetara. Haien eskuz egindako produktuekin,
baina elkarrekin borrokatu zitzaketen behar inportatutako produktuaren aurrean lehiatzeko
komun batzuk bazeudela ohartu ziren. aukera errealitate bihurtu dute.
Horien artean bezeroarengana modu zuzen Creativas Galegasko kideen hitzetan, sortzaile
eta erraz batean iristen lagunduko zien eta artisauaren irudia, sarri izaten da herriko
espazio fisiko batek eskaini zezakeen guztia jaietan saltzen ibiltzen den erdi-hippyena. Badirudi
zegoen. Hirurek osatzen dute Creativas bideragarriak ez diren negozioak gidatzen dituzten
Galegas kooperatibaren bizkarrezurra, ez-profesionalak direla, eta horrek, asko zailtzen du
hornitzaileekin, banatzaileekin edo beste kideekin

Gizartean iraunkortasunarekiko gero
eta kezka handitzeak eta garapen
arduratsuaren kontzientzia hazteak
paradigma aldaketa bat ekarri du, tokiko

merkataritza berriro balioestera eraman
gaituena, eta sortzaileen azokak horri
heldu nahi dio.

2022ko abenduan zabaldu zuten,
kooperatibako kideek sortutako
ekoizpenak salduko zituen gune fisikoa.

Espazio bat non, tratu zuzen eta hurbilaren
bidez, bezeroek produktu eta zerbitzuak
bertatik bertara jasotzeaz gain, kolektiboa
osatzen duten profesionalak eta lan-
filosofia ezagutzera ematen duena.

Zuzeneko lana erakusteko gune bat ere
bada eta artisau-sorkuntza-prozesuak
zabaltzeko toki aproposa. Sortzaileei, ere,
elkartzea errazten die espazio komun
bat izateak, elkarlanean aritu, ezagutzak
partekatu eta sinergiak sortu ahal izateko.

20 // LAIA harremantzea. Cretaivas Galegasen helburuetako bat Sortzaile eta artisauek beraiek zaintzen
da estigma horrekin hautsi eta proiektu enpresarial
bideragarri bat egiteaz gain, profesionalak direla dute denda, txandaka, maitasun handiz
erakutsi eta hartu-emanei beste seriotasun bat eta egiten dakiten onenarekin. Batez ere,
eskaintzea. Beste edozein lanbidetan aritzen direnak tratu hurbila eman eta giza esperientzia
bezain profesionalak direla azaleratzea. benetako eta paregabeak sortu nahi
dituztela diote.
EKONOMIA SOZIALA BIDE
Hauek izan ziren kolektiboa sortu eta
Beste edozein arlotakoak bezain profesionalak izateak azoka zabaltzera bultzatu zituzten
ez du esan nahi beste profesionalen modura antolatu oinarrizko analisiak, baina 2 urtez lanean
behar duzunik zure jarduera ekonomikoa. Bide jardun ostean, elkarrekin ibiltzeak,
horretan, argi izan zuten hastapenetik horizontalki elkarren ondoan jarduteak beste abantaila
asko ekarri dizkiela deskubritu dute.
eta elkartasunez lan egitea ahalbidetuko zien Diotenez, asko ikasi dute elkarrengandik
irabazi asmorik gabeko kooperatiba bat sortu eta asko ikasten dute egunero elkarrekin
bultza eginez. Norberak izan ditzakeen
nahi zutela. Elkarrekiko laguntza eta hobekuntza arazoak partekatu, lehenago beste
dituzte itsasargi, ofizioarekiko, lurraldearekiko, norbaitek saiatutako irtenbideak izandako
tradizioekiko eta galiziar kulturarekiko ardura eta emaitzak ikusi eta horietaz eztabaidatzeak
erantzunkidetasuna lantzen dute; berdintasuna, bide laburtzen du. Elkarrekin garatu,
ekitatea, elkartasuna, autogestioa, zintzotasuna, eta
erosle eta bezeroekiko errespetu eta tratu zuzena. elkarrekin ezagutu, elkarrekin hazi.
Ez dute inon idatzi zein diren Creativas Galegaseko
kide izateko bete behar diren baldintzak, baina argi Ekuazioak aldatzen direnean eta
dute zein diren hobesten dituzten baloreak: bertakoa ekoizpen-prozesuak berritzen direnean,
izatea, galiziarra, eskuz lan egiten duena, txikia, gauzak egiteko modu berriak sortzen
sozialki arduratsua izatea... dira. Lankideak adiskide bihurtu dira,
norbanakoak kolektibo eta superbibentzia
beharra bide egin dute. Umetan ezagutu
genuen saio hark erakutsi zigun moduan,
bakarrik ezin duzu; lagunekin bai. ↖

21 // LAIA

22 // LAIA

ehkom

TESTUA: BEÑAT AZKARGORTA 23 // LAIA

Euskal Herrian
telekomunikazio sare
publiko-komunitarioak
hedatzen

Animalia sozialak garelako, elkarrekin egikaritzeko nahitaezko tresna bihurtu
komunikatzeko ahalmena funtsezko direnez, oinarrizko giza-eskubide bezala
gaitasuna da gizakiontzat. Egun, gainera, ulertzen ditugu gaur, eta halaxe aitortzen ditu
informazio bitek ordeztu dituzte antzina Nazio Batuen Erakundeak ere, 2011. urtetik.
erabili izan ditugun metodo tradizionalagoak,
eta beraz, dela hezkuntzarako, Hau guztia lehendik genekien, baina bizi
informaziorako, osasungintzarako, berri dugun izurrite global honek are gehiago
administrazio publikoarekiko herritarren utzi du agerian zenbaterainoko garrantzia
parte hartzerako, edota harreman hartu duten telekomunikazioek gure
pertsonal eta sozioekonomikoetarako, beharrizanak asetzeko.
telekomunikazioak gure bizitzako elementu
zentral bilakatu dira. Telekomunikazioak, Horren aurrean, baina, bestelako oinarrizko
hortaz, bestelako eskubide hauek beharrizanekin gertatzen den bezala,

mundu guztiak ez ditu aukera berdinak.
Beste modu batera esanda, informatzeko
eta komunikatzeko ezintasunak botere-
desoreka nabarmena sortzen du giza-talde
batzuen eta besteen artean, egun “arrakala
digitala” deitzen dioguna. Diskriminazio
hau desberdintasun sozioekonomikoek
sortua izan daiteke, edota bizileku
geografikoak baldintzatua, landa guneetan
edo periferian bizi direnek sarri ez baitituzte
hiri-zentroetako kideek bezain azpiegitura
duinak.

Eta bizitza bizigarri egiteko komunitate
batek dituen beharrizan guztiak era
burujabean ase behar dituenez, egoera honi
alternatiba bat bilatzeko eragile berri bat
jaio da Euskal Herrian: ehkom. Egitasmoa
Udalbiltzak, eta Izarkom eta Hiritik At
kooperatibek elkarlanean sustatu dute,
eta aste honetan bertan izan du aurkezpen
publikoa Andoaingo Martin Ugalde parkean.

Ehkom irabazi asmorik gabeko entrepresa handiekiko menpekotasuna
kooperatiba integrala da, lankidetza apurtu, eta bertatik bertara kudeatutako
publiko-komunitarioan oinarrituta azpiegitura propioak eraikitzea dela.
Euskal Herrian telekomunikazio-sare
irekiak eratzeko eta kudeatzeko jaio dena. Eratu nahi ditugun sareen izaerari
Helburu nagusitzat ezarri ditu Euskal dagokionez, ehkom-ek garatutako sareak
Herriaren telekomunikazio-burujabetza beti izango dira irekiak, libreak eta neutralak.

hauspotzeko euskal herritarrok

azpiegitura propioak garatzea, eta

arrakala digitala deuseztatzea.

24 // LAIA Gure asmoa udalerriz udalerri • Irekiak dira, era unibertsalean mundu
telekomunikazio-azpiegitura irekiak guztiari parte hartzeko aukera ematen
eratzen joatea da, eta hauen kudeaketa eta zaiolako, bazterkeriarik gabe, eta
mantenuaz arduratzea. Hala ere, arreta uneoro eskuragarri dagoelako sarearen
berezia jarriko diogu azpiegitura horiek funtzionamenduaren eta osagaien
tokian tokiko herritar, eragile eta udalen inguruko informazioa, edonork hobetu
eskuetan gelditzeari, eta haien gobernantza edota hedatzea ahalbidetuz.
bertatik bertara gauzatzeari. Funtsean, dela
zuntz optikoa, dela antena bidezko lotura, • Libreak dira, edozeinek duelako sarea
azpiegitura publiko-komunitarioak dira erabiltzeko aukera, erabiltzaile bakoitzak
eraiki nahi ditugunak, eta garrantzitsua sarean daukan partehartze-maila
deritzogu erabakigunea herrian edo auzoan edozein dela ere, eta ezin zaiolako
geratzeari. inori adostu gabeko aldebakarreko
baldintzarik inposatu.
Izan ere, uste dugu herritarrek, erakunde
publikoek eta tokiko eragileek zeresan handia • Neutralak dira, sarea ez dagoelako
daukatela beren herrian garatzen diren edukiei lotua edo hauengatik
proiektuen inguruan, eta irmoki defendatzen baldintzatua. Edukiak libreki zabaldu
dugu burujabetza lortzeko bidea atzerriko daitezke, partehartzaileek ez dutelarik
hauek zentsuratu, ezabatu edo
ordezkatzeko aukera.

"Arreta berezia jarriko diogu
azpiegitura horiek tokian tokiko
herritar, eragile eta udalen eskuetan
gelditzeari, eta haien gobernantza
bertatik bertara gauzatzeari."

Ez hori bakarrik, gure helburuen • Laguntzaile, aldiz, gure egitasmoarekin 25 // LAIA
artean daude patenteen eta baldintza bat egiten duen edozein euskal eragile
baztertzaileen menpe ez dauden estandar izan daiteke, Udalbiltza eta Hiritik At
kasu.
teknologiko irekien sorkuntza eta
Hortaz, egun gure jarduna lau lan-ildotan
erabilpena sustatzea, eta jasotako eta ardazten dugu. Batetik, aholkularitza
garatutako jakintza kolektiboa hedatzeko
difusio-ekimenak abiaraztea. teknikoa eta juridikoa eskaintzen dizkiegu
Ados, erronka ez da makala, baina… nola
gorpuztuko dugu egitasmoa? udalei edota bestelako herri-ekimen edo
eragileei. Bestetik, sare libreak diseinatzeko
Batetik, kooperatiba integrala garenez, proiektugintza jorratzen dugu. Ondoren,
hiru motatako bazkideak onartzen ditugu sare publiko-komunitarioen kudeaketa eta
gure baitan: bazkide langileak, bazkide mantenuaz arduratzen gara, eta azkenik,
erabiltzaileak eta bazkide laguntzaileak. azpiegitura partekatu hauetan operadore
neutroaren papera hartzen dugu. Izan ere,
• Langileei dagokionez, kooperatiben ehkom-ek ez ditu sare hauek ustiatuko eta
oinarri filosofikoei jarraiki, ehkom- horien gainean zerbitzu bat emango, lan hori
en lan egiten duen pertsona oro operadoreei utziko die, baina azpiegiturak
bere lanaren burujabe izango da, eta erabiltzen dituzten operadoreen arteko
kolektiboki ezarritako lan-baldintzek elkarrekintza justua bermatuko du.
bere jarduna duintasunez eta errespetuz
burutzea ahalbidetuko diote. Bide luzea zabaldu zaigu aurretik, eta atazak
ez dira edonolakoak izango, baina apal-apal
• Bazkide erabiltzaileak gure azpiegiturak bidea urratzen joateko konpromisoa hartu
edo zerbitzuak erabiltzen dituzten eragile dugu. Azken finean, “zergatik” galderari
edo erakundeak izango dira. Batik bat, erantzuteko gai denak, “nola” guztiei egin
udalak, tokiko operadoreak, eta bestelako baitiezaieke aurre. ↖
irrati, telebista, edo herri-ekimenak.

KONTSUMO
GIZARTETIK,
KONTSUMO
TALDERA;

Mundu bat dago

TESTUADORNAKU LANTZA

26 // LAIA

MUNDUA GURE OINETARA gogorki baldintzatzen jarraitzen du. 27 // LAIA

Ematen ez badu ere, mundu oso bat dago Kontsumitzaileak badu boterea, egia da,
kontsumo gizartetik kontsumo taldeetara. baina gauza da zer egingo dugun botere
horrekin. Superheroiek dioten moduan,
Kontsumo global pasibo batetik, lokal botere handi batek, ardura handi bat
eskatzen du.
autoeratu batera pasatzea suposatzen
KONTSUMO BOTEREA
du. Gaur egungo kontsumo gizartean
argiago eta presenteago ditugu gure Kontsumo taldea kontsumismotik
kontsumitzaile eskubideak, gure eskubide kontsumo arduratsura pasatzeko tresna
zibilak baino. Lau urtetik behin bozkatzen bat da. Kontsumo taldeak edo erosketa
dugu, baina erosi, egunero erosten
dugu. Gure kontsumoaren gainean gure kolektiboak kontsumo botere indibiduala
herrialdearekiko baino botere handiagoa batzen du, kontsumo botere handiago bat
dugula sentitzen dugu. Munduan erosi
daitekeen guztia gure eskura dugu sortuz. Kontsumo gizartearen Leviatan
Amazonen, klik batean prezio merkeena demokratiko moduko bat da. Hein batean
aukeratu, gure herriko edozein dendetan hori da Amazonen bertan gertatzen
baino merkeago, eta etxera iristean dena, hots, erosle asko biltzen dituen
gustatzen ez bazaigu, bueltan bidali plataforma bat da, kontsumoaren gainean
dezakegu, besterik gabe. Kontsumo erabakitzeko botere handia batuz, baina
Amazonen kasuan botere hori enpresa
esperientzia indibidual horretan mundua monopolista baten eskuetan gelditzen da.
Plataformaren jabetza ez da kolektiboa,
gure oinetara dugula sentitu dezakegu. hots, kontsumitzaileak botere handia
badu ere, ez da osorik berea. Kontsumo
Kitzikagarria da, eta denetan azkarrenak talde batean kontsumitzaileak beraiek
garela pentsatu dezakegu. Izugarrizko dira erosketa egitura kolektiboaren jabe.
aurrezkia egin dugula sentitzen dugu. Eta Jabetza kolektiboa eta demokratikoa da.
hori dena etxetik mugitu gabe.
Esan daiteke kontsumo indibiduala ez
Kontsumo esperientzia indibidual dela existitzen. Kontsumoa, gizartea
honek gure salerosketen gaineko botere bera bezala, interdependentea da. Elkar
sentsazio ematen digu. Egia da egungo truke kate bat da, eta denak konektatuak
merkatuan eskariaren presioa, hots, gaude kate horretan. Edozein erosketa
kontsumitzaileona, handia dela eta leku edo plataforma kolektiboetan
globalizatutako munduan ekoizpen kostu egiten da. Baina aipatu dugun moduan,
oso txikiak lortzen direla. Lehen munduak kontsumo kolektibo hori kontziente
botere handia du hirugarren munduaren egin eta balio edo helburu jakin batzuen
gainean. Herrialde kontsumitzaileek baitan bideratzeko sortzen dira kontsumo
erabakitzen dute herrialde ekoizleen
aurretik. Postkolonialismo honetan

Ipar Amerikak eta Europak, Asia,

Afrika eta Hego Amerikako ekonomia

28 // LAIA taldeak. Amazongo kontsumoaren irizpide mekanismo moduan ere erabili dira. Azken
nagusiak prezioa eta eskaintza zabalak kontsumitzaileak ekoizleari zuzenean
dira. Gauzak errez eta merke aurkitzea. kantitate handietan erosiz gero, bitartekari
Noski, kontsumo irizpide praktikoak dira guztiak kenduta, dendetan baino prezio
eta eguneroko bizitzarekoo beharrezkoak, askoz merkeagoak lortzen ditu. Kontsumo
baina aldagai hauek bakarrik kontutan egitura kolektibo antolatuek, besteek ez
hartuz gero, beste denak alde batera uzten bezala, salerosketa kateak laburtzeko
ditugu, eta ikusten ari garenez, hori egitea aukera ematen dute, eta ondorioz,
oso arriskutsua da. prezioaren gaineko erabakimen handiagoa
eman azken kontsumitzaileari. Era berean,
KONTSUMO EGITURA ekoizleak bere irabazi mozkina handitu
KOLEKTIBO MOTAK dezake, beste agente guztiak erditik
kenduta. Eredu honek kontsumo kateko bi
Aipatu dugun moduan, kontsumo kolektibo muturrak uzten ditu soilik.
motak bereizten dituen oinarrizko
ezaugarriak beraz, egitura kolektiboaren KONTSUMO ARDURATSURAKO
IRIZPIDEAK
jabetza eta honek bere kontsumorako
jartzen dituen irizpide lehentasunak Gaur egungo jabetza kolektiboko kontsumo
egiturak, hots, kontsumo taldeak, oro har,
dira. Oro har, kontsumo kolektiboko bestelako irizpideen inguruan sortzen dira.
egiturak jabetza monopolistak dira, gutxi
batzuen esku gelditzen direnak. Munduko Kontsumo arduratsu bati begira sortzen
pertsona aberatsenen esku daude
kontsumo egitura kolektibo handienak: direnez, prezio merkeena lortzea ez da
Amazon, Iberdrola, Inditex... bestetik,
jabetza indibiduala duten kontsumo helburu bakarra. Xedea produktu lokalak,
egitura txikiak daude, hots, denda txikiak. bidezkoak eta ekologikoak kontsumitzea da.
Jabetza ez kolektiboko bi hauen kasuan Baldintza hauek betetzen dituzten aukeren
kontsumitzaileak erabakitzen du zeharka artean prezio adostasun bat bilatuko da
zein den eskaintza eta prezioak, eta ekoizleekin, baina beti ere bi aldeentzako
oro har horiek dira kontsumo irizpide errentagarria izango den akordio batera
bakarrak. Hauen artean ere produktuaren iritsiz, bidezko merkataritzaren balioen
hurbiltasuna edo ekoizpen eredua ere baitan, maila lokal zein globalean, kafetik
kontutan hartu ahal da, eta geroz eta hasi, eta herriko letxugetaraino. Antolatu
gehiago eskaintzen den zerbait da, baina gabeko kontsumo kolektiboen kasuan
ez da haien jardueraren oinarria. Adibidez, ekoizleak dira kaltetuenak maiz. Horren
Lidl-en bertako ekoizleen aldeko marketina adibide dugu behi esnearen ekoizpena, non,
topatu daiteke, edo denda txikietan abeltzainek lan egiteagatik ordaintzen
bertako ekoizleen produktuak topatu, bukatu zuten.
baina honen barazki eskaintza nagusia
ez da horretan oinarritzen, prezioa eta Kontsumo taldeetan salerosketaren helburu
eskaintza lehenesten baitira. Hurbiltasuna bakarra elikadura da, hots, janariaren
eta ekoizpen eredua aurretik jarriko balira,
hau da, garaian garaikoa jatea, ezinezkoa balioa bere erabilera balioa da, ez bere
litzateke urte osoan zehar tomatea
eskaintzea, esate baterako. merkantzia balioa. Kontsumo egitura
monopolistetan janaria dirua da, eta horren
JABETZA KOLEKTIBOKO KONTSUMO arabera kudeatzen dute. Gaur egun 10.000
EGITURAK: KONTSUMO TALDEAK milioi pertsona elikatzeko dina janari
ekoizten da munduan, baina 3.000 milioi
Jabetza kolektiboko kontsumo egiturak pertsonek gosea pasatzen dute. Ekoizten
ere prezio eta eskaintza irizpideen den janariaren erdia bidetik galtzen da.
Hurbileko kontsumoan hamar elikagaietatik
gainean eraiki izan dira. Bartzelonan bat galtzen da soilik. Banaketa kate motzek
langileen grebetarako erresistentzia janari galera izugarri murrizten dute.
Munduko gose arazo larria artatzeko neurri
paregabea da hurbileko kontsumoa.

Egitura kontsumo monopolistetan, KONTSUMOA 29 // LAIA
elikagaiek bataz beste 5.000 km egiten DEMOKRATIZATU
dituzte gure etxera iritsi arte. Ekoizpen,
prozesatze, ontziratze, garraio eta Ekoizpen eredua, distantziak eta
banatzaile handien almazenetatik baldintza sozialak kontsumorako
pasatzeko bidea luzea da. Ezagunak dira irizpide moduan beste lekuetan topatu
Perun ekoitzi eta Nafarroan ontziratutako badaitezke ere, kontsumo talde batek
kontserbak, baina bertako haragiak ere hauek lehenesteko eskumena du, hauek
milaka kilometro ditu, abereak elikatzeko bermatzeko gaitasuna. Kontsumitzaileok
pentsua bera ere beste kontinenteetatik
baitator. Mendebaldeko kafe, azukre eta dugun boterearekin zer egin nahi dugun,
kakaoaren kontsumoa kolonialismoaren eta nola egin nahi dugun jartzen da mahai
herentzia zuzenak dira. Ezinbestean
beste kontinenteetan ekoitzi behar diren gainean. Bizitzarako ezinbestekoak diren
produktu hauek masiboki kontsumitzen beste alor batzuk monopolioen eskuetan
ditugu Europan. Munduko baliabideen uztea otutzen ez zaigun bezala, esate
ustiaketa absurdoa eta itzela dakar milioika baterako, osasunbidea edo hezkuntza,
kilometroko elikagaien kontsumoak. elikadura, energia edo ehungintza arloa
Estatu Batuetako makroenpresa baten
Hurbileko elikagai ekologikoez ari eskuetan uzteko gai gara. Kontsumo
taldeek beste alor horiek berreskuratu
garenean, elikadura segurtasunaz ari nahi ditu, herritargoari itzuli botere
osoa, eta hauen inguruko erabakiak
gara. Termino hauetan aritzen dira demokra tiza tu. Denon onurarako izango
Eusko Jaurlaritzatik hasi, eta Europar
Parlamenturaino. Kalitatezko elikagaiak diren erabakiak hartu irabazi ekonomikoen
herritargoari helarazteko bermea da gainetik.
kontsumo lokala.
Kontsumo gizarte eta kontsumo taldearen
artean mundu bat dago, gure Mundua. ↖

30 // LAIA KOOPERAZIO
SOZIALISTA (I)

TESTUA: IKER EIZAGIRRE

Europan bezala, Euskal lurretan ere
kooperatibismoa kapitalak zabalduko miseriari
aurre egiteko erantzun gisa jaio da.

Elkartasun ekonomikoaren Bilbo aldera, soldatapeko esplotazioa (haurrak 31 // LAIA
barne), tren-portu eta garraio bide azpiegituren
euskal geografia historikoa XIX. biderkatzea, hiri hazkundea eta klaseen arteko
muturreko desberdinkeria zabalduko dira
Mende akaberako Meatzaldea Nerbioi ibarrean. Modernitate kapitalista hemen
da, zentzu klasikoenean: Handiki burgesak eta
da. 1876. nean liberalismo masa proletarizatuak, miseria eta aberastasuna,
militar españolizatzaileak bere antagonismo soziala. Historia on batek behar dituen
garaipen izan du, kostata baina botere ikonoak laster etorriko dira: Banco Bilbao
makurrarazi ditu euskal lurraldeak (1858) eta Banco Vizcaya (1901) (1988-an BBV)
ere bai. Komunalen eta tokiko edota Altos Hornos de Vizcaya (1902).
sistema politikoaren kontra jo
du, argi utziz, karlistaldietan “Zuen aberastasuna gure miseria” leloa gutxitan
auzi dinastikoa azaleko aitzakia izan da hain dramatikoa. Aitzitik, beste behin,
besterik ez dela izan. jazarpenak elkartasunari bide irekiko dio.
Miseriari azalpen bat emango zaio, etsipena
Artean, Bizkaiko Trianoko amorru bilakatuko duena: Sozialismoa helduko
mendietako meha altxor da euskal herrira, kondenatuak direnei beren
preziatu bilakatu da Europako borrero nor den argitzera. Langile mugimendua
II. Industrializazio prozesuren
karietara (1870-1914). izango da esplotazioari emango zaion erantzuna.
Mineralaren kalitateak,
nazioarteko eskariak eta Ideologia, masa eta borroka. Minak eragiten duen
esplotazio baldintza liberal elkartasun berehalakotik hasieran, programa eta
berriak probestuko dituzte estrategiaz gero. Antolaketa iraunkorrak etorriko
Bilboko handikiek, elite dira, erakundetzeak: Bilboko zirkulu sozialista
burges berri bilakatzeko. 1886-ean eratuko da (Estatuko PSOE, 1879an) eta
Erauzketa masiboak hasiko honi loturiko UGT sindikatua 1888. urtean. 1890.
dira, landa migrazioa

32 // LAIA urtetik aurrera “Mehatzetako Ez neutraltasun politikorik, ez norbanakotik eta eta
Greba Handien zikloa” hasiko gutxiago ekintzaile sorta baten “enpresarialismotik”.
da (1910 arte). EH lehen gatazka Euskal Herriko lehenengo hari kooperatiboa iraultza
modernoa eta gure lurretan sozialerako tresna kolektibo gisa lurreratu da.
bi bloke antagonista nagusiei
forma emango diena. “!Abajo KONTSUMO KOOPERATIBA SOZIALISTAK.
los cuarteles, fuera las tiendas OINARRIZKO PRODUKTUEN JABE, AUTONOMIA
obligatorias, viva la unión POLITIKOAREN BILA
minera, mueran los burgueses,
vivan los trabajadores, viva Meatzaldean, non bestela jazo da lehen
nuestra bandera!” oihukatzen kooperatiba sozialista; “La Hormiga de Ortuella”
zuten Ortuellatik behera Bilbora (1888). Beharginek elikagaiak eskuratzeko duten
bidean 8.000 grebalari inguruk. zailtasuna gainditzeko bazkidetzea, gaur “kontsumo
kooperatiba” gisa ulertuko genukeena.
Klase talkaren testuinguru
honetan, eta ez bestela etorriko Kontsumo kooperatiba izango da sozialismoaren
dira lehen kooperatibak.
Ugazabek sustaturiko sasi- barruan gehien garatuko den forma. Hau ez da
kooperatibak albo utzita, ausazkoa. Hasteko, Europatik datorren eredu kanonikoa,
mugimendu sozialista izango hemen ezaguna den Rochdale (1848) hala da. Gainera,
da, norabide ideologiko baten Ingalaterran bezala EH-n ere, lan elkartuko kooperatiba
baitan, elkartasun tresna honen bat martxan jartzeak baina baliabide/arrisku askoz
alde egingo duen lehenetarikoa. gutxiago du kontsumokoak eta bideragarritasun-jakintza
PSOE-ren aita-ponteko den espezifikoari begira ere sinpleagoa da.
Pablo Iglesias Posse garaiko
buruaren hitzetan; Garrantzitsuagoa apika, garaian eguneroko behar larri
bati estuki lotua dona erantzuna da. Izan ere, elikagai eta
“Sozialista bat ezin da
lankidetzaren aurkakoa izan,
lankidetzaren helburua, ahalik
eta gizabanako gehienen egoera
ekonomikoa hobetzea ez ezik,
emantzipatzeko ideiak garatzeko
baliabideak ematea ere badenean”.
(Pablo Iglesia, “La lucha de
clase” aldizkarian. 1904-03-05)

EREDUA EZARRI ZUENA: COOPERATIVA
SOCIALISTA BILBAINA

produktuekiko atzikipena arazo “La Hormiga” jaio eta 15 urte geroago, 1903-an sortuko 33 // LAIA
handia da, familia sustengua da sozialismoaren baitan “eredua” ezarriko duen
bera jartzen duena arriskuan. kooperatiba: “La cooperativa socialista Bilbaina”
Merkatarien preso dira sendi (jaioko ziren besteak sortu aurretik “Vizcaina” zena).
proletarioak: Gehiegizko Deskribatu den gisako kontsumo kooperatiba, San
prezioak, monopolioak, kalitate Frantzisko auzoan izango du jatorrizko egoitza.
txarrean daude elikagaiak
askotan, neurri-pisuekin 1904-ean ireki eta 1919-rako 3 sukurtsal izango ditu
engainatzen dituzte, zenbait Bilbon: Las Cortes, San Mames eta Torre Urizar-
elikagai manipulatuak dira... en. Aitzindaritzan kooperazio sozialistaren eremu
Egoera oraindik da menpekoagoa ezberdinak ireki eta jorratuko ditu La Bilbainak:
ugazaben ekonomatoen mende Produktuen dibertsifikaziora azkar joko du eta ekoizpen
dauden familien kasuan, eta banaketa kooperatibak sustatu eta lagunduko ditu.
mehatzetako ereduak kasu. Esate baterako, ogi-labe kooperatibo baten sustapenean
Hor gatibutza osoa da, enplegu, hartuko du parte (1915), ikatz kooperatiba zentralarekin
elikagai sarbide eta “etxebizitza” inter-kooperazio estua izango du eta Bilboko Udalarekin
kontrolatzen baititu patroiak. ere kolaborazio Publiko-Kooperatibo esperientzia
Kexatzea, dena galtzea izan batean murgilduko da: Arraindegi munizipalizatuen
daiteke. Beharginen lehentasun kooperatibizazio saiakera.
estrategikoa da hortaz,
produktuetarako sarbidea duina Hasieratik saiatu da eredua hedatzen sozialismoaren
eskuratzea. Biziraupen fisikoaren barruan: Estatutuak partekatuko ditu hasten ari
zein borroka politikoaren diren esperientziekin, hitzaldiak antolatuko ditu han
ikuspegitik: Hau erdiestea hemen. Era berean, laguntza teknikoa emango du beste
klase autonomia irabaztea da, kooperatiba sozialista ugari sortzeko prozesuan. Are
antolatzeko aukera irekitzea. gehiago beste lekuetako gazteak hartuko ditu La

Bilbainan lan egin eta ikas dezaten, ondoren bere
herrietan kooperatibetako langile eta sustatzaileak
formatuz.

Kooperatibak borroka sozialistaren lanabes bezala
ikusiko du bere burua eta bereziki, baliabide
ekonomiko ekarpena bere egitekoa dela ebatziko du.
Honela, soberakinak propaganda finantzatzera (20 ko
hamarkadan soberakinen %29 bideratzea adostu da “La
lucha de Clases” aldizkarirako), erresistentzia kutxak

"Kooperatibak borroka
sozialistaren lanabes bezala
ikusiko du bere burua eta
bereziki, baliabide ekonomiko
ekarpena bere egitekoa dela
ebatziko du."

34 // LAIA indartzera bideratuko da. Barne zen “Federación Nacional Cooperativas”-en sorreran
dokumentuetan arro azalduko eta honek sustaturiko “Banco Cooperativo”-aren
da 1923-ko metalaren grebari sustapenean esate baterako.
eusten lagundu duelako ekarpen
ekonomikoz, eta hausnartuko Gezurra badirudi ere, zailtasun ugari izango ditu,
dute kooperatibistek; “la ayuda inoiz ez baitu bazkide kopuru handirik izango
puede llegar a ser, cuando el (1931ean 200 bazkide inguru baino ez). Soberakinak
cooperativismo haya arraigado en proiektu sozialistaren mesedetan jartzea lehenetsiko
la conciencia de los trabajadores, du beti, babes fondo ziurrik sortu gabe. 1924. krisian
factor importantísimo que decida sartuko da, Banco Cooperatiboaren finantziazioz
en las contiendas suscitadas entre gaindituko dena, 1931 krisi berri bat eta sukurtsal
el capital y el trabajo” (C.S.B, denak itxi beharko dira. 1934 urriko iraultza
1923). Kooperatibak berak ere saiakeraren ondoren etorri den errepresioak
izango du bere barne organoa; kooperatiba ere kolpatu du: 13 hilez itxita egongo
“comité de cultura y propaganda”. da. Laster berrindartzen hasiko den arren, 1936-ko
Mugimendu sozialista zabaltzeko altxamendu frankistaren garaipenak moztuko du
eta artikulatzeko tresna denez, bidea. Beste espazio denak bezala “inkautazioa”-ren
ez da afiliaziorik exijituko aurrez manupean lapurtua izango da.
bazkide izateko.
La Bilbaina, Bilbo Handian hedatuko den eredu
1920. bueltan San Frantziskoko bat sortzeko ezinbesteko izango da. Laster
egoitza erosiko dute eta 1921- Arrigorriagan, Arboledan, Ortuellan, Portugaleten,
eko maiatzak 1-etik aurrera Sestaon, Erandion edota Barakaldon sortuz
Bilboko zirkulu sozialistaren kooperatiba sozialistak. Zenbaitek harago ere
egoitza ere izango da. Elkarrekin joko du, “Baracaldesak” esaterako (zeinak 1928-
eta beste langile egitasmorekin, rako 956 bazkide dituen), sukurtsal ezberdinak
topagune bat sortuko dute, langile irekiko ditu, baita kafe-kooperatibo eta ogi-labe
sozializaziorako espazio bat. Bilera, kooperatibo bat ere bai.
bulego eta kooperatibaren denda
ez ezik, taberna eta aretoa ere Gipuzkoan egongo dira esperientzia goiztiarrak
badu. Aisia-politika-antolakuntza
uztartzeko eremu kolektiboa da. ere, 1904-ean irekiko da Donostiako “Casa del
Pueblon”-n kooperatiba. Eibar-eko esperientzia
Lehentasunezko izan ez bazuen ere, esanguratsua izango da, plaza sozialista indartsua
babes sozial proiektu itxaropentsu delako eta Bizkaiko mugimenduarekin lotura estua
batean ere murgildu da: Bilbon duena. 1909-ean sortuko da bertako kooperatiba,
erditu zen “Mutualidad Socialistan” Casa del Pueblo-ren altzoan, Bilboko “La Bilbaina”
(1932). La Bilbainak estatu mailako eta Metalaren Sindikatua izango ditu bazkideen
aliantza kooperatibo saiakeretan artean dituela. 1924-rako 55 bazkide ditu eta 2
oso aktibo izango da: 1929an erditu sukurtsal herrian. Txokolate ekoizpen eta ikaztegi
bat ere zabalduko ditu epe laburrean. ↖

Arratsaldez
ere zabalik!

Astelehena:
11:30-14:30 eta 17:30-20:00
Asteartetik Ostiralera:
10:30-14:30 eta 17:30-20:00
Larunbata:
10:30-14:30

Elikadura
osasungarria,

ERA AZKAR, SINPLE ETA EROSOAN

Tel: 722 249 869
[email protected]
Eguzkitzaldea 17, behea. IRUN

www.larrea.eus

Aixin Zolua 5, B lokala.
20304 IRUN
www.bdskoop.eus