ในรายวิชาการสร้างรำ เดี่ยวมาตรฐานทางด้านนาฏยศิลป์ไทย 3504385 ภาคการศึกษาปลาย ปีการศึกษา 2565 โดย นายภัทรภูมิ ชูรักษา นายสมรักษ์ จิรชัยศรี นายวันใหม่ แก้วก่า นางสาววณิดา ช่อมะลิ นางสาวสุชานันท์ สุขพันธ์
คำ นำ สูจิบัตรการนําเสนอผลงานสร้างสรรค์รําเดี่ยวมาตรฐานทางด้านนาฏยศิลป์ไทยฉบับนี้ จัดทําขึ้นเพื่อเผยแพร่การนําเสนอผลงานสร้างสรรค์ในรูปแบบรําเดี่ยวมาตรฐานภายใต้รายวิชา การสร้างรำ มาตรฐานทางด้านนาฏยศิลป์ไทย3504385 ภาคการศึกษาปลาย ปีการศึกษา 2565 ซึ่งดําเนินการโดยนายภัทรภูมิ ชูรักษา นายสมรักษ์ จิรชัยศรี นายวันใหม่ แก้วก่า นางสาวสุชานันท์ สุขพันธ์ และนางสาววนิดา ช่อมะลิ นิสิตระดับปริญญาบัณฑิตชั้นปีที่ 2 สาขานาฏยศิลป์ไทย ภาควิชานาฏยศิลป์ คณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ตามวัตถุประสงค์ของ รายวิชาที่มุ่งเน้นให้นิสิตเข้าใจในหลักการ แบบแผน กลวิธีในการแสดงรำ มาตรฐานทางนาฏยศิลป์ ไทยประเภทต่าง ๆ จนนำ ไปสู่การสร้างสรรค์ผลงานทางด้านนาฏยศิลป์ไทยรูปแบบมาตรฐานของ ตัวเองได้ ทางคณะผู้จัดทำ ขอขอบพระคุณ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.พัชรินทร์ สันติอัชวรรณ อาจารย์ประจํารายวิชา อาจารย์ ดร. พิมพ์วิภา บุรวัฒน์ อาจารย์ที่ปรึกษา ตลอดจนผู้มีส่วน เกี่ยวข้องทุกส่วนฝ่ายที่กรุณาให้คำ แนะนำ ช่วยเหลือการสร้างสรรค์ผลงานในครั้งนี้จนสำ เร็จ ลุล่วงไปได้ด้วยดี คณะผู้จัดทํา -ก-
สารบัญ ผลงานสร้างสรรค์รูปแบบรำ เดี่ยวมาตรฐาน ชุด อุณากรรณชมไพร 1-2 • บทร้องและทำ นองเพลงประกอบการแสดง 3 • การสร้างสรรค์ท่ารำ 4 • การแต่งกาย 5 • ฉากและอุปกรณ์การแสดง 5 ผลงานสร้างสรรค์รูปแบบรำ เดี่ยวมาตรฐาน ชุด พระธรณีทรงเครื่อง 6-7 • บทร้องและทำ นองเพลงประกอบการแสดง 8 • การสร้างสรรค์ท่ารำ 9 • การแต่งกาย 10 • ฉากและอุปกรณ์การแสดง 10 คำ นำ เนื้อหา หน้าที่
อุอุณ อุอุ ากรรณชมไพร ผู้สร้างสรรค์ผลงาน นายภัทรภูมิ ชูรักษา นายสมรักษ์ จิรชัยศรี อาจารย์ที่ปรึกษา ผศ. ดร.พัชรินทร์ สันติอัชวรรณ อ. ดร.พิมพ์วิภา บุรวัฒน์ ผลงานสร้างสรรค์รูปรูแบบรำ เดี่ยวมาตรฐาน ชุด -1-
อุณากรรณ หรือ มิสาอุณากรรณ เป็นตัวละครที่อยู่ในเรื่องอิเหนา ซึ่งเป็นตัวละครที่ แปลงกายมาจากนางบุษบา นางเอกของเรื่อง อุณากรรณเกิดจากองค์ปะตาระกาหลา บันดาลให้เกิดลมหอบพรากนางบุษบาจากอิเหนาไปตกยังเมืองประมอตันและแปลงกาย เป็นชายชื่อ มิสาอุณากรรณพร้อมทั้งพระราชทานกริช เป็นอาวุธประจำ กาย วันหนึ่งอุณากรรณต้องการจะออกไปตามหาอิเหนา จึงออกอุบายทูลลาท้าวประมอตัน เข้าในป่าใหญ่ ระหว่างทางได้ชมพฤกษ์พันธุ์ไม้และนกนานาชนิด แล้วรำ ลึกถึงชายอันเป็น ที่รัก การแสดงชุด อุณากรรณชมไพร สร้างสรรค์ขึ้นในปี พ.ศ. 2566 นำ เสนอในรูปแบบ รำ เดี่ยวมาตรฐานประเภทชมไพร ปรับปรุงบทประพันธ์จากเนื้อหาตามบทพระราชนิพนธ์ ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ 2 เรื่อง อิเหนา โดย นายภัทรภูมิ ชูรักษา และนายสมรักษ์ จิรชัยศรี บรรจุเพลงโดย อาจารย์กัญจนปกรณ์ แสดงหาญ คีตศิลปินอาวุโส สำ นักการสังคีต กรมศิลปากร การแสดงรำ เดี่ยวมาตรฐาน ชุด อุณากรรณชมไพร ผู้สร้างสรรค์ผลงาน นายภัทรภูมิ ชูรักษา นายสมรักษ์ จิรชัยศรี อาจารย์ที่ปรึกษา ผศ. ดร.พัชรินทร์ สันติอัชวรรณ อ. ดร.พิมพ์วิภา บุรวัฒน์ SCAN QR CODE รับชมการแสดง ภาพ : การแสดงชุด อุณากรรณชมไพร ที่มา : ผู้สร้างสรรค์ (2566) -2-
ปรับปรุงบทและประพันธ์ขึ้นใหม่โดย นายภัทรภูมิ ชูรักษา และ นายสมรักษ์ จิรชัยศรี ตรวจสอบบทประพันธ์โดย ผศ. ดร.พัชรินทร์ สันติอัชวรรณ และ อ. ดร.พิมพ์วิภา บุรวัฒน์ บรรจุเพลงโดย อ.กัญจนปกรณ์ แสดงหาญ คีตศิลปินอาวุโส สำ นักการสังคีต กรมศิลปากร ใช้วงดนตรีปี่พาทย์เครื่องห้าขับร้องประกอบทำ นองเพลงดังนี้ -ปี่พาทย์ทำ เพลงเร็ว-ลา- -ร้องอาถรรพ์- ครั้นถึงซึ่งป่าพนาสัณฑ์ อุณากรรณรัญจวนหวนหา แกล้งฝืนสมฤดีทำ ปรีดา ชมปักษามาลาในอารัญ -ร้องสามไม้ในบุหรงร้องขับขานประสานเสียง สอดสำ เนียงจากพรากร้องเรียกขวัญ แอ่นเคล้าเคล้าคู่อยู่ไพรวัลย์ ขวยเขินเมินผันพลันละอาย -ร้องหกบทชั้นเดียวพิศชมพฤกษ์พรรณบุปผชาติ สีสันเดียรดาษประหลาดหลาย ดอกหล่นปนกันอยู่กลางทราย เกสรสายลอยละลิ่วปลิวตามลม ยมโดยพวงย้อยห้อยระย้า พระพายพาพริ้วไสวดูงามสม นางเด็ดสายหยุดมาชื่นชม รื่นภิรมย์เพลิดเพลินจำ เริญตา เหลือบเห็นลำ ดวนจึงหวนคิด รำ พึงจิตถึงองค์พระเชษฐา หอมเหมือนกลิ่นซ่าโบะพระพี่ยา ซึ่งเปลี่ยนไว้เมื่อลาไปธานี -ร่ายยิ่งสะท้อนถอนใจอาลัยหลง กันแสงทรงโศกเศร้าหมองศรี ให้รีบรถคชพลพาชี จรลีไปตามมรคา ฯ -ปี่พาทย์ทำ เพลงเชิดบทร้ร้ร้อร้งและทำทำทำทำนองเพลงประกอบการแสดง -3-
การสร้ร้ร้าร้งสรรค์ค์ค์ท่ค์ท่ท่าท่รำรำรำรำ การแสดงรำ เดี่ยวมาตรฐาน ชุด “อุณากรรณชมไพร” ผู้สร้างสรรค์ได้ประดิษฐ์ท่ารำ ประกอบการแสดงขึ้นมาใหม่ในรูปแบบการรำ ชมสถานที่โดยใช้โครงสร้างพื้นฐานนาฏยศิลป์ไทย ตามหลักละครในผสมผสานจินตนาการของผู้สร้างสรรค์มาประดิษฐ์ท่ารําให้มีความสอดคล้องกับ บทประพันธ์ในการแสดง เช่น ท่ารำ ที่สื่อถึงบรรยากาศในธรรมชาติที่ตัวละครเดินทางผ่านและแวะ ชมทัศนียภาพของป่านั้น ท่ารำ ที่สื่อถึงการเคลื่อนไหวและลักษณะของพรรณไม้นานาชนิด รวมถึง การสร้างสรรค์รูปแบบการใช้พื้นที่บนเวที เพื่อสามารถถ่ายทอดความหมายและอารมณ์ให้ผู้ชม เข้าใจได้ โดยยังคงไว้ซึ่งรูปแบบและจารีตการแสดงทางนาฏยศิลป์ไทยอย่างครบถ้วน กำ หนดรูปแบบของการแสดงออกเป็น 3 ช่วง ดังนี้ ช่วงที่ 1 เปิดตัวละคร แนะนำ และบอกจุดมุ่งหมายของตัวละคร ช่วงที่ 2 บรรยายบรรยากาศของสถานที่ ช่วงที่ 3 สั่งทัพเดินทางต่อไป การสร้างสรรค์ท่ารำ และองค์ประกอบในการแสดงชุดนี้ ผู้สร้างสรรค์ได้รับความกรุณา จากอาจารย์พัชรา บัวทอง นาฏศิลปินอาวุโส สำ นักการสังคีต กรมศิลปากร (ผู้เชี่ยวชาญทางด้าน นาฏยศิลป์ไทย) และ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.พัชรินทร์ สันติอัชวรรณ (อาจารย์ที่ปรึกษาประจำ รายวิชา) ตรวจสอบและให้คำ แนะนำ ด้านการสร้างสรรค์ท่ารำ และองค์ประกอบการแสดง -4-
เครื่รื่ รื่ อ รื่ องแต่ต่ต่งต่กายประกอบการแสดง ภาพ : การแต่งกายประกอบการแสดงชุด อุณากรรณชมไพร ที่มา : ผู้สร้างสรรค์ (2566) ภาพ : ฉากประกอบการแสดงชุด อุณากรรณชมไพร ที่มา : ผู้สร้างสรรค์ (2566) ภาพ : พัดไม้ฉลุ ที่มา : ผู้สร้างสรรค์ (2566) ฉากและอุอุอุปอุกรณ์ณ์ณ์ปณ์ระกอบการแสดง ยมโดย ต้นและดอกสายหยุด ต้นและดอกลำ ดวน 1. 2. 3. (มีนก 1 คู่ เกาะอยู่บนกิ่ง) ผู้สร้างสรรค์ได้อ้างอิงหลักของการสร้างสรรค์เครื่องแต่งกายในการแสดงชุด “อุณากรรณชมไพร” มาจากบทพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เรื่อง อิเหนา ซึ่งมีการกล่าวถึงลักษณะของเครื่องแต่งกายของตัวละครอุณากรรณ ในฉาก ยกทัพเข้าป่าตามหาอิสตรี ความว่า ๏ ทรงสุคนธ์ปนทองศรีประเทือง ให้หนุนเนื้อเรื่อเรืองเหลืองอ่อน ผัดพักตร์ผิวพรรณดังจันทร เสยเส้นผมงอนงามปลาย ทรงภูษาไว้วางหางหงส์ พี่เลี้ยงช่วยบรรจงโจงถวาย ฉลององค์โหมดตองทองพราย ห้อยหน้าริ้วรายดอกดวง เจียระบาดตาดติดครุยทอง ซ่าโบะกรองช่องไผ่พื้นม่วง สังวาลแววแก้วประดับทับทรวง ทองกรกุดั่นดวงจินดา ทับทิมธำ มรงค์ทรงเบื้องซ้าย แพรวพรายเพชรรัตน์พระหัตถ์ขวา ทรงห้อยสร้อยสนจำ ปา เหน็บกริชเทวาแล้วคลาไคล จากบทพระราชนิพนธ์ข้างต้น ผู้สร้างสรรค์ได้นำ มาเป็นแรงบันดาลใจในการ สร้างสรรค์เครื่องแต่งกายประกอบการแสดงชุด “อุณากรรณชมไพร” -5-
พระแม่ม่ธ ม่ม่ รณีณีท ณีณี รงเครื่รื่อ รื่รื่ ง ผู้สร้างสรรค์ผลงาน นายวันใหม่ แก้วก่า นางสาววณิดา ช่อมะลิ นางสาวสุชานันท์ สุขพันธ์ อาจารย์ที่ปรึกษา ผศ. ดร.พัชรินทร์ สันติอัชวรรณ อ. ดร.พิมพ์วิภา บุรวัฒน์ ผลงานสร้างสรรค์รูปรูแบบเดี่ยวมาตรฐาน ชุด -6-
การแสดงรำ เดี่ยวมาตราฐานชุด พระแม่ธรณีทรงเครื่อง ผู้สร้างสรรค์ผลงาน นายวันใหม่ แก้วก่า นางสาววณิดา ช่อมะลิ นางสาวสุชานันท์ สุขพันธ์ อาจารย์ที่ปรึกษา ผศ. ดร.พัชรินทร์ สันติอัชวรรณ อ. ดร.พิมพ์วิภา บุรวัฒน์ พระแม่ธรณี หรือ พระศรีวสุนธรา เป็นมารดาเลี้ยงโลกที่มีรูปสวยสดงดงาม พระพักตร์ยิ้มเสมอ ทรงกรอบพักตร์ รัดเกี้ยว มีพระเกศายาว ปรากฏในพุทธประวัติของ พระโคตมพุทธเจ้า ตอน พระพุทธเจ้าทรงชนะมาร หรือ “พระแม่ธรณีบีบมวยผม” การแสดงชุดนี้สร้างสรรค์ขึ้นในรูปแบบรำ เดี่ยวมาตรฐานแสดงถึงการรำ ลงสรงทรง เครื่องของพระแม่ธรณีก่อนจะเสด็จไปเป็นองค์พยานให้แก่องค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้าตาม สมุดภาพพุทธประวัติ ประพันธ์บทร้องโดย นายวันใหม่ แก้วก่า นางสาวสุชานันทน์ สุขพันธ์ และนางสาววณิดา ช่อมะลิ บรรจุเพลงโดย อาจารย์กัญจนปกรณ์ แสดงหาญ คีตศิลปิน อาวุโส สำ นักการสังคีต กรมศิลปากร สร้างสรรค์การแสดงขึ้นในปี พ.ศ. 2566 ภาพ : การแสดงชุด พระแม่ธรณีทรงเครื่อง ที่มา : ผู้สร้างสรรค์ (2566) Scan QR code รับชมการแสดง -7-
บทร้ร้ร้อร้งและทำทำทำทำนองเพลงประกอบการแสดง ประพันธ์บทร้องขึ้นใหม่โดย นายวันใหม่ แก้วก่า นางสาวสุชานันท์ สุขพันธ์ และนางสาววณิดา ช่อมะลิ ตรวจสอบบทประพันธ์โดย ผศ. ดร.พัชรินทร์ สันติอัชวรรณ และ อ. ดร.พิมพ์วิภา บุรวัฒน์ บรรจุเพลงโดย อ.กัญจนปกรณ์ แสดงหาญ คีตศิลปินอาวุโส สำ นักการสังคีต กรมศิลปากร -ออกต้นเข้าม่าน- -เหลือบแสงสี- เมื่อนั้น พระแม่ ธรณี ศรีใส สระสรง ทรงเครื่อง เรืองวิไล ดำ เนินไป เป็นองค์ ทิพย์พยาน -ชมตลาดทรงน้ำ ทิพย์ เจือบุปผา มาลาวัลย์ กลิ่นสุคันธ์ หอมฟุ้ง คลุ้งสถาน ทรงอุหรับ ลำ ดับไว้ อยู่ในพาน งามสคราญ ทั่วทั้ง วรินทรีย์ (รับ) บรรจง ทรงภูษา สีเลือดนก สไบปก รองซับ สลับสี คาดเข็มขัด รัดสะเอว แก้วมณี สะอิ้งสี ทับทิมใส พรายแพรวพรรณ (รับ) -สระบุหร่ง นอกเกศเกล้า รัดเกี้ยว กาญจนา กระบังหน้า งามเลิศ เฉิดฉัน ทั้งทองกร ปะวะหล่ำ อำ พัน ธำ มรงค์ สุวรรณ รุจิรา -ร้องรื้อร่ายงามเครื่อง ประดับทรง อลงกรณ์ ดั่งแสง ทินกร แย้มเวหา จะไป บำ งาม ปราบมารา แล้วเสด็จ ไคลคลา มิช้าที - รัวเข้า- -8-
การสร้ร้ร้าร้งสรรค์ค์ค์ท่ค์ท่ท่าท่รำรำรำรำ การแสดงชุดพระแม่ธรณีทรงเครื่อง ผู้สร้างสรรค์ได้ประดิษฐ์ท่ารำ การแสดง ในรูปแบบของ การรำ ลงสรงทรงเครื่อง ได้แรงบันดาลใจมาจากเครื่องเเต่งกายของพระเเม่ธรณี จึงได้ศึกษาค้นคว้า ถึงเครื่องเเต่งกายของพระเเม่ที่มีการกล่าวไว้ในพุทธประวัติ และนำ มาสร้างสรรค์เป็นการเเสดงชุด พระเเม่ธรณีทรงเครื่อง โดยรูปแบบและขั้นตอนการแสดงการเเสดงลงสรงทรงเครื่องเป็นชุดการแสดง ที่สื่อให้เห็นถึงการอาบน้ำ เเต่งตัวของตัวละครก่อนที่จะออกไปทำ กิจสำ คัญ กำ หนดรูปแบบของการแสดงออกเป็น 3 ช่วง ดังนี้ ช่วงที่ 1 เปิดตัวละคร และการลงสรงของพระแม่ธรณี ช่วงที่ 2 การทรงเครื่อง และแนะนำ เครื่องแต่งกาย ช่วงที่ 3 การชมโฉมของพระแม่ธรณี ผู้สร้างสรรค์ได้รับความกรุณาจากผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.พัชรินทร์ สันติอัชวรรณ อาจารย์ที่ปรึกษา ถ่ายทอดเทคนิคและกลวิธีการรำ ตลอดจนให้คำ แนะนำ ในการสร้างสรรค์ท่ารำ ให้เป็นมาตรฐานตาม หลักและจารีตของตัวนางในการรำ ลงสรงทรงเครื่อง -9-
การแต่งกายประกอบการแสดงชุด พระแม่ธรณีทรงเครื่อง ได้รับแรงบัลดาลใจจากสมุดภาพพุทธประวัติที่ปรากฏลักษณะ ของพระแม่ธรณี ทรงกรอบพักตร์ รัดเกี้ยว มีพระเกษายาวสวยงาม ผสมผสานรูปแบบการแต่งกายตัวนางในการแสดงรำ มาตรฐานทาง นาฏยศิลป์ไทยการแต่งกายของพระแม่ธรณีมีความเฉพาะ ผู้สร้างสรรค์ใช้สีแดงแทนสีน้ำ ตาลสีประจำ กายของพระแม่ธรณี ภาพ : การแต่งกายประกอบการแสดงชุดพระแม่ธรณีทรงเครื่อง ที่มา : ผู้สร้างสรรค์ (2566) เครื่รื่ รื่ อ รื่ องแต่ต่ต่งต่กายประกอบการแสดง ฉากและอุอุอุปอุกรณ์ณ์ณ์ปณ์ระกอบการแสดง ภาพ : ฉากการแสดง ที่มา : ผู้สร้างสรรค์ (2566) อุปกรณ์การแสดง 1. เตียงเล็ก เป็นอุปกรณ์การแสดงที่ใช้สำ หรับการอาบน้ำ โดยตัวละคร จะเตียงเล็กใช้รำ ในช่วงลงสรง 2. เตียงใหญ่ เป็นอุปกรณ์การแสดงที่ใช้สำ หรับการแต่งตัว ทาแป้ง ประพรมน้ำ หอม โดยตัวละครจะใช้เตียงใหญ่ในการรำ ช่วงทรงเครื่อง 3.โต๊ะข้างที่ เป็นอุปกรณ์ที่ใช้สำ หรับการวางกระจก โดยโต๊ะข้างที่จะอยู่ บริเวณด้านซ้ายของเตียงใหญ่ 4. พานพระเครื่องสำ อาง ประกอบไปด้วย พานผ้าทอง โถพระสุคนธ์ ผะอบ และโถกระแจะ โดยใช้ในช่วงบทการปรุงสุคนธ์ 5. กระจก เป็นอุปกรณ์ที่ใช้สำ หรับการแต่งหน้า ทาแป้ง ไปจนถึงการสวม เครื่องประดับศรีษะ โดยกระจกจะตั้งอยู่บนโต๊ะข้างที่ทางด้านซ้าย 6. ขันสาคร เป็นอุปกรณ์ที่ใช้สำ หรับการรำ ลงสรงในช่วงแรก 7. ขันน้ำ และพานรอง ใช้สำ หรับการตักน้ำ จากขันสาคร ใช้ในการรำ ลงสรงในช่วงแรก -10-
นายภัทรภูมิ ชูรักษา นายสมรักษ์ จิรชัยศรี นายวันใหม่ แก้วก่า นางสาววณิดา ช่อมะลิ นางสาวสุชานันท์ สุขพันธ์ คคณณะะผู้ผู้ผู้จัผู้จั จั ด จั ดทำทำทำทำ -11-
ขอขอบพระคุณ ขออนุเคราะห์อุปกรณ์ประกอบการแสดง : รศ. ดร.อนุกูล โรจนสุขสมบูรณ์ อนุเคราะห์แสง เสียงประกอบการแสดง : ผศ. ดร.สุพรรณี บุญเพ็ง แต่งหน้า : นายจักรินทร์ วงศ์ณรัตน์ แต่งกาย : นายนภดล มูลนะเมฆ เครื่องแต่งกาย : อาจารย์วัชรพงศ์ ปานเสนชุติพันธ์ บันทึกวิดีโอ : นางสาวศศิกานต์ บุญอินทร์ นางสาวกุลนิษฐ์ เชี่ยวสกุล ตัดต่อ : นายภัทรภูมิ ชูรักษา ควบคุมแสง สี เสียง : นางสาวอัญชลิกา บุญฤทธิ์ นางสาวทรรษพร ศรีเมฆ STAFF : นายธนภพ บุญขัน นางสาวศุภิชญา พุทธิ นายวันใหม่ แก้วก่า