หน่วยที่ 3 การเปลี่ยนแปลงของธรณีภาค

ก า ร เ ค ล่ื อ น ที่ ข อ ง แ ผ่ น เ ป ลื อ ก โ ล ก 50/77
ท า ใ ห้ เ กิ ด ก า ร ส ะ ส ม ค ว า ม เ ค้น แ ล ะ
ความเครี ยดตามผิวโลก ส่งผลให้ช้ันหิน
บนเปลือกโลกเกิดการแปรสภาพหรือผิดรูป
จึงทาให้เกิดโครงสร้างทางธรณี วิทยา
ท่ีเปล่ียนแปลงไปจากเดิม เช่น เกิดรอย
คดโค้ง รอยเล่ือน รอยแยก หรื ออาจพบ
หินตะกอนที่มีซากบรรพชีวนิ ของสตั วท์ ะเล
ตามเทือกเขาสูงบนแผ่นดิน นักธรณีวิทยา
จะ ศึ ก ษ า โ ค ร งสร้ า ง ท า ง ธ รณี วิท ย า เ ห ล่ า น้ ี
เพื่อตรวจสอบและอธิบายถึงประวตั ิ ขนาด

และทิศทางของแรงต่าง ๆ ท่ีมากระทาต่อ
หินหรือเปลือกโลกในบริเวณน้นั ๆ

รอยเล่ือน (fault) เกิดข้ึนเมื่อหิน 51/77
ถูกความเค้นหรื อแรงกระทาจน มี
ความเครี ยดเกินขีดพลาสติก หินจะ
แ ต ก หั ก แ ล ะ เ ค ลื่ อ น อ อ ก จ า ก กัน ต า ม
แนวแรงท่ีมากระทา

โฮเนเกอร์เทรล (Honaker trail)
ประเทศสหรัฐอเมริกา

รอยแยก (joint) เป็ นรอยแตก 52/77
ของหินที่ไม่มีการเคล่ือนท่ี สามารถ
เกิดข้ึนได้กับหินทุกชนิด โดยจะเกิด
เป็ นชุดและรอยแยกในแต่ละชุดมกั จะ
ขนานกนั

เสาหินเหลี่ยม ประเทศตรุ กี

รอยคดโค้ง (folds) เกิดจากช้นั หิน 53/77
มีการเปล่ียนแปลงแบบพลาสติก เม่ือมี
ความเคน้ บีบอดั ช้ันหินหรือมีหินหนืด
ดนั ข้ึนมา

อากีออส พาฟลอส (Agios Pavlos)
ประเทศกรีซ

(หนงั สือเรียนหนา้ 66)

54/77

1. นกั เรียนคิดวา่ สมมติฐานทวปี เล่ือนของเวเกเนอร์
มีความเป็ นไปไดห้ รือไม่ อยา่ งไร

2. แผ่นทวีปลอเรเซี ยแยกออกเป็ นแผ่นทวีป
อะไรบา้ งในปัจจุบนั

55/77

3. เม่ือประมาณ 50 ลา้ นปี ก่อน แผน่ ทวปี อินเดียเคล่ือนท่ีเขา้ ปะทะกบั แผน่ ทวปี ยเู รเซียทาใหเ้ กิดการเปล่ียนแปลงอยา่ งไร

4. ซากดึกดาบรรพช์ นิดใดท่ีพบไดท้ ้งั บนแผน่ ทวปี อเมริกาใตแ้ ละแอฟริกา

5. แผน่ เปลือกโลกเคลื่อนท่ีไดอ้ ยา่ งไร

56/77

6. อายขุ องหินท่ีพบบริเวณรอยแยกของแผ่นเปลือกโลกมหาสมุทรมีความสมั พนั ธ์กบั การเคลื่อนท่ีของแผ่นเปลือกโลก
อยา่ งไร

7. หุบเขาทรุดเกิดข้ึนไดอ้ ยา่ งไร

57/77

8. การเคล่ือนที่ของแผน่ เปลือกโลกลกั ษณะใดบา้ งที่ทาใหเ้ กิดภเู ขาไฟและร่องลึกกน้ มหาสมุทร

9. ร่องลึกกน้ มหาสมทุ รที่ลึกมากท่ีสุดอยทู่ ี่บริเวณใด เกิดข้ึนไดอ้ ยา่ งไร

58/77

10. ให้นักเรียนยกตัวอย่างสถานที่ที่เกิดจากแผ่นเปลือกโลกทวีป
เคลื่อนที่เขา้ หากนั 2-3 ตวั อยา่ ง

59/77

โครงสร้างโลก บรรยากาศภาค

● เม่ือพิจารณาองคป์ ระกอบดา้ นส่ิงแวดลอ้ มจะแบ่งโลก ชีวภาค
ออกเป็ น 4 ส่วน ได้แก่ บรรยากาศภาค ชีวภาค
อุทกภาค และธรณีภาค อทุ กภาค

● การศึกษาโครงสร้างของอุกกาบาตทาให้นกั ธรณีวทิ ยา ธรณีภาค
เข้าใจองค์ประกอบภายในของโลกได้ เน่ืองจาก
อกุ กาบาตเกิดข้ึนพร้อม ๆ กบั โลก มีธาตุองคป์ ระกอบ
และความหนาแน่นใกลเ้ คียงกบั แก่นโลก

60/77

เปลือกโลก

● เม่ือพิจารณาองคป์ ระกอบทางเคมีจะแบ่ง เน้ือโลก
โครงสร้างโลกออกเป็ น 3 ส่วน ได้แก่ แก่นโลก
เปลือกโลก เน้ือโลก และแก่นโลก 61/77

● เ มื่ อ พิ จ า ร ณ า ลัก ษ ณ ะ ก า ร เ ค ลื่ อ น ท่ี ข อ ง ธรณีภาค แก่นโลก
ฐาน ช้นั นอก
ค ลื่ น ไ ห ว ส ะ เ ทื อ น ใ น ร ะ ดับ ค ว า ม ลึ ก ต่ า ง   ๆ ธรณีภาค แก่นโลก
ภายในโครงสร้างโลก จะแบ่งโครงสร้างโลก ช้นั ใน
ออกเป็ น 5 ส่วน ไดแ้ ก่ ธรณีภาค ฐานธรณีภาค 62/77
มชั ฌิมภาค แก่นโลกช้นั นอก และแก่นโลกช้นั ใน

มชั ฌิมภาค

การเคล่ือนทขี่ องแผ่นเปลือกโลก

● ทฤษฎีธรณีแปรสัณฐาน คือ ทฤษฎีที่ใช้อธิ บาย
ก า ร เ ค ลื่ อ น ที่ ข อ ง แ ผ่ น เ ป ลื อ ก โ ล ก ที่ ท า ใ ห้ เ กิ ด
การเปลี่ยนแปลงทางธรณีวทิ ยา

● สมมติฐานทวีปเล่ือนกล่าววา่ “เม่ือ 225 ลา้ นปี ก่อน
ผืนแผ่นดินท้งั หมดบนโลกอยตู่ ิดเป็ นแผ่นเดียวกนั
เรียกวา่ พนั เจีย (Pangea) หลงั จากน้นั แผ่นดินแต่ละ
ส่วนจึงค่อย ๆ เคลื่อนท่ีออกจากกันจนมีลักษณะ
ดงั ปัจจุบนั ” เสนอโดยอลั เฟรด เวเกเนอร์

63/77

● หลักฐานท่ีสนับสนุนสมมติฐานทวีปเล่ือนของอัลเฟรด เวเกเนอร์ แอฟริกา
มีดงั น้ี
อเมริกาใต้
- รูปร่างของทวปี ต่าง ๆ สามารถเช่ือมตอ่ เป็ นแผน่ เดียวกนั ได้
- การคน้ พบซากดึกดาบรรพช์ นิดเดียวกนั บนทวปี ต่าง ๆ ที่อยหู่ ่างไกลกนั
- มีแนวเทือกเขาและช้นั หินที่ต่อเน่ืองกนั บน 2 ทวปี
- ภาวะแมเ่ หลก็ บรรพกาล

อเมริกาเหนือ สแกนดิเนเวีย กรีนแลนด์ ยุโรป

อเมริกาใต้ แอฟริกา อเมริกาเหนือ แอฟริกา

ปัจจุบนั อเมริกาใต้ 64/77

เมื่อ 200 ลา้ นปี ก่อน

เทือกเขา มหาสมุทร ● ทฤษฎีการพาความร้อน ใชอ้ ธิบายการเคลื่อนที่
ร่องลึก กลางมหาสมทุ ร แนวมุดตวั ของแผ่นเปลือกโลก โดยความร้อนจาก
กน้ มหาสมุทร
แผน่ เปลือกโลก แ ก่ น โ ล กจ ะ ส่ ง ผ ล ใ ห้ หิ น ห นื ด เ ค ลื่ อ น ท่ี
ทวปี
หมุนวนได้ด้วยการพาความร้อน หินหนืด
กระแสการพา แรงดนั เยน็
ความร้อน ร้อน บริเวณเน้ือโลกส่วนล่างท่ีไดร้ ับความร้อนจะมี
ความหนาแน่นน้อยลงและลอยตัวสู งข้ึน
เ มื่ อ เ ย็ น ตัว ล ง จ ะ มี ค ว า ม ห น า แ น่ น ม า ก ข้ึ น
แล้วจมลงสู่ ด้านล่างอี กคร้ั ง จึ งสามารถ
ขบั เคล่ือนแผน่ เปลือกโลกใหเ้ คล่ือนท่ีได้

แก่นโลกช้นั นอก เน้ือโลก แผน่ เปลือกโลก
แก่นโลกช้นั ใน มหาสมุทร
65/77

● ทฤษฎีการแผ่ขยายพ้ืนสมุทรใช้อธิ บาย
การเคลื่อนที่ของแผน่ เปลือกโลก โดยหินหนืด

ภ า ย ใ ต้โ ล ก จ ะ ดั น เ ป ลื อ ก โ ล ก ม ห า ส มุ ท ร
ให้โก่งตัวและแยกออกจากกัน หินหนืดจะ

แทรกตัวข้ึนมาบนเปลือกโลกแล้วแข็งตัว
เป็ นหิน ดนั แผน่ เปลือกโลกใหข้ ยายตวั ออกไป

เรื่อย ๆ ส่งผลให้ทวีปต่าง ๆ เคล่ือนท่ีห่าง
ออกจากกัน โดยหินท่ีอยู่ใกล้กับรอยแยก
จะมีอายนุ อ้ ยกวา่ หินที่อยหู่ ่างออกไป

66/77

● การเคล่ือนท่ีของแผน่ เปลอื กโลก
แบ่งออกเป็ น 3 ลกั ษณะ ได้แก่
แผ่นเปลือกโลกเคล่ือนที่แยก
จากกนั แผน่ เปลือกโลกเคล่ือนท่ี
เขา้ หากัน และแผ่นเปลือกโลก
เคล่ือนที่เฉือนกนั

● แผ่นเปลือกโลกเคลื่อนท่ีแยก
จากกนั ทาให้เกิดเทือกเขากลาง
มหาสมุทรหรือหุบเขาทรุด

67/77

● แผน่ เปลือกโลกเคล่ือนที่เขา้ หากนั แบ่งออกเป็ น 3 กรณี ดงั น้ี
- แผน่ เปลือกโลกมหาสมทุ รและแผน่ เปลือกโลกทวปี เคลื่อนท่ีเขา้ หากนั แผ่น
เปลือกโลกมหาสมุทรที่มีความหนาแน่นมากกว่าจะมุดตวั ลงใตแ้ ผ่นเปลือก
โลกทวปี ทาใหเ้ กิดแนวภูเขาไฟและร่องลึกกน้ มหาสมุทร

- แผ่นเปลือกโลกมหาสมุทรเคลื่อนท่ีเข้าหากัน แผ่นเปลือกโลกท่ีมีอายุ
มากกว่าจะมุดตัวลงใต้แผ่นเปลือกโลกท่ีมีอายุน้อย ทาให้เกิดร่ องลึก
กน้ มหาสมุทรและหมูเ่ กาะภูเขาไฟรูปโคง้

- แผ่นเปลือกโลกทวีปเคลื่อนท่ีเขา้ หากัน จะไม่เกิดการมุดตัวเนื่องจากมี
ความหนาแน่นเท่ากัน แผ่นเปลือกโลกจะเกยกันและยกตัวข้ึนเป็ นแนว
เทือกเขา

68/77

● แผ่นเปลือกโลกเคลื่อนท่ีเฉือนกัน เกิดข้ึนเมื่ออัตราการถ่ายเท
ความร้อนของหินหนืดมายงั แผ่นเปลือกโลกแต่ละบริเวณไม่เท่ากนั
แผ่นเปลือกโลกจึงเกิดการขยายตวั ไม่เท่ากัน ทาให้เกิดรอยเล่ือน
ตามแนวระดบั

69/77

1. เปลือกโลกและธรณีภาคมีความแตกตา่ งกนั อยา่ งไร
2. นกั ธรณีวทิ ยาใชว้ ธิ ีใดในการศึกษาโครงสร้างโลกท่ีทาใหท้ ราบวา่ ภายในโลกมีความร้อนและความดนั สูง

70/77

3. เปลือกโลก เน้ือโลก และแก่นโลกมีองคป์ ระกอบทางเคมีท่ีแตกต่างกนั อยา่ งไร

71/77

4. เขตไม่ต่อเน่ืองโมโฮโรวิซิกอยู่บริเวณใดของโครงสร้างโลก และส่งผลต่อการเปล่ียนแปลงความเร็วของคล่ืน
ไหวสะเทือนอยา่ งไร

5. คล่ืนทุติยภูมิไมส่ ามารถเคลื่อนท่ีผา่ นส่วนใดของโครงสร้างโลกได้ เพราะเหตใุ ด

72/77

6. โครงสร้างของอกุ กาบาตมีความสมั พนั ธก์ บั โครงสร้างโลกอยา่ งไร
7. จากทฤษฎีทวปี เล่ือน นกั เรียนทราบไดอ้ ยา่ งไรวา่ แผน่ ทวปี ต่าง ๆ เคยอยตู่ ิดกนั เป็ นแผน่ เดียวมากอ่ น

73/77

8. แผน่ ทวปี กอนดว์ านาแยกออกเป็ นแผน่ ทวปี อะไรบา้ งในปัจจุบนั
9. ซากดึกดาบรรพข์ องเฟิ นกลอสซอพเทริสพบไดบ้ นแผน่ ทวปี ใดบา้ ง

74/77

10. การหมุนเวยี นของหินหนืดทาใหแ้ ผน่ เปลือกโลกเคลื่อนท่ีไดอ้ ยา่ งไร

11. เทือกเขาหิมาลยั เกิดข้ึนไดอ้ ยา่ งไร 12. การมุดตัวของแผ่นเปลือกโลกส่งผลให้เกิดลักษณะทาง
ธรณีวทิ ยาอยา่ งไร

75/77

13. จากรูปตอ่ ไปน้ี เป็ นลกั ษณะทางธรณีวทิ ยาท่ีเกิดข้ึนจากการเคล่ือนท่ีของเปลือกโลกแบบใด
13.1 13.2

76/77

13.3 13.4

77/77