Crackdown from the state to religion: catch to unfrock Ven. Phrapimoladhamma mythology in Lao, progressive and communist.

การประชุมวิชาการระดับชาตพิ ้นื ถนิ่ โขง ชี มลู ราชภัฏอุดรธานี ครัง้ ท่ี 3
“ถอดรอ้ื พรมแดนความรู้”: ความท้าทายของสหวิทยาการในการพัฒนาท้องถน่ิ โขง ชี มลู

หลังจากท่ีพระพมิ ลธรรม จาพรรษาอยทู่ ส่ี นั ตปิ าลาราม 5 พรรษา และพ้นข้อกลา่ วหาออกมา
ในปี 2509 ศิษยานุศิษย์ท้ังบรรพชิตและฆราวาสได้ย่ืนเรื่องร้องขอความเป็นธรรมให้แก่พระพิมลธรรม
ด้วยการเรียกร้องให้กลับคืนสู่ตาแหน่งกรรมการสภามหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย และได้รับการ
แต่งต้ังเป็นสภานายกมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เมื่อวันท่ี 1 พฤศจิกายน 2523 กลับคืนสู่ตาแหน่ง
เจา้ อาวาสวดั มหาธาตฯุ ดงั เดมิ ในวันที่ 5 ตุลาคม 2524 รวมเวลาต้งั แตต่ ่อสู้กบั อานาจอยุตธิ รรม จนถงึ
วันไดร้ ับสมณศักด์แิ ละตาแหนง่ กลบั คืน นานถงึ 21 ปี

มายาคตวิ ่าดว้ ยความเป็นลาว ความก้าวหน้า และคอมมิวนิสต์
มายาคติ หรือความเห็นผิด บนพื้นฐานของความเช่ือ หรือสิ่งเช่ือได้กลายเป็นประเด็นสาคัญ

ของการแสดงออก หรือกระทา หรือมีพฤติกรรมอย่างใด อย่างหน่ึงภายใต้ การยึดยืนแนวคิดใหเ้ กิดผล
ในทางปฏิบัติ หรอื ไมเ่ กดิ ผลในทางปฏิบัติ

1) ความเป็นลาว ในเชิงของการปกครองคณะสงฆ์นับแต่อดีต เป็นที่รับรู้กันในวงในว่า คน
อีสานจะปกครองคนภาคกลางย่อมเป็นไม่ได้ ภายใต้วาทกรรม “ลาว” ประหนึ่งเป็นประวัติศาสตร์
กระซิบ ที่รับทราบกันในทางปฏิบัติ หรือเป็นจารีตประเพณีกลายๆ ภายใต้แนวคิดความเป็นอื่น
แนวคิดนจ้ี ึงถูกนาไปสกู่ ารลอ้ มปราบ

2) ความก้าวหน้า หรือในความเป็นพระสงฆ์นักพัฒนาการศึกษา นักปกครองท่ีส่งเสริม
พัฒนาการทางการศึกษาอีกนัยหนึ่งเป็นการกระทบกับการศึกษาแบบจารีต นักธรรมบาลีในแบบเดิม
ทาให้เกดิ ความไม่เข้าใจ อิจฉา รวมไปถึงการไมเ่ ห็นด้วย แตด่ ว้ ยตาแหน่ง “สังฆมนตรวี ่าการปกครอง”
ท่ีเป็นประหนึ่งรัฐมนตรีมหาดไทย ที่มีอานาจในการปกครองคณะสงฆ์ทั้งหมด การต่อต้านจึงเป็นแบบ
เงียบแต่เคลื่อนไหว ความก้าวหน้าจากภาระงานของพระพิมลธรรมปรากฏท้ังมหาวิทยาลัยสงฆ์และ
สานักวิปัสสนากรรมฐาน มีภิกษุสามเณรรวมทั้งประชาชนเข้าศึกษาเล่าเรียนเป็นจานวนมากจนครู
อาจารย์ไม่พอ พระพิมลธรรมจึงส่งพระมหาชาดก ซ่ึงต่อมาคือพระราชสิทธิมุนี อาจารย์ใหญ่ฝ่าย
วิปัสสนา ไปศึกษาวิปัสสนากรรมฐานที่ประเทศพม่า ส่งพระมหาบาเพ็ญ สามเณรไสว สามเณรทอง
และสามเณรเทพไปศึกษาปริยัติธรรมที่พม่า ส่งพระมหาชูศักดิ์ไปประเทศลังกา ส่งพระมหามนัส พระ
มหานคร และพระมหาสังเวียนไปศึกษาที่อินเดีย ส่งพระกวีวรญาณไปสหรัฐอเมริกาเพ่ือศึกษาปริญญา
โททางดา้ นปรชั ญา เป็นต้นภาพเหล่าน้ีคือความก้าวหน้าที่ปรากฏในวงการคณะสงฆ์ชว่ งน้ันแต่นัยหนึ่ง
คอื การต่อต้านไมเ่ ห็นดว้ ย

3) คอมมิวนิสต์ การที่พระพิมลธรรม ในฐานะสังฆนายกว่าการปกครอง มีมติให้ “ผู้ฝักใฝ่
ลทั ธคิ อมมิวนสิ ต์” บวชย่อมเปน็ การท้าทายอานาจรฐั กลายๆ จากท่ปี ระมวลมา ท้งั หมดเป็นแรงเร้า ทา

ศนู ยก์ ารเรยี นรูพ้ ทุ ธศิลป์ถิ่นอีสาน สานักวชิ าศึกษาท่ัวไป มหาวิทยาลยั ราชภฏั อุดรธานี [85]

การล้อมปราบจากรัฐสูศ่ าสนา:
จับพระพมิ ลธรรมสกึ มายาคติวา่ ด้วยความเป็นลาว ความก้าวหนา้ และคอมมิวนิสต์

ให้เกิดความไม่พึงใจของคณะสงฆ์ฝ่ายนา และมีหลักฐานว่าใช้อานาจรัฐ ในการเข้าไปล้อมปราบ หรือ
กาจัดศัตรูคู่แข่งทางการเมืองก็ไม่ผิดให้ต้องโทษทางพระธรรมวินัย “ปาราชิก” ตามข้อกล่าวหาใน
ช่วงเวลานั้น จนกระท่ังเป็นสาเหตุนาไปสูก่ ารเปลอื้ งจีวร ภายใต้ความยึดม่ันในอุดมคติและไม่ยอมสละ
สมณเพศ ของพระพิมลธรรม รวมไปถงึ ข้อกล่าวหาตอ่ ภยั อันเป็นคอมมวิ นิสต์ และถกู จับคุมขงั เปน็ เวลา
กว่า 5 ปี ภาพสะท้อนเหล่านี้เป็นมายาคติภายใต้ ความเป็นอ่ืน การแข่งขันทางการเมือง การปกครอง
ในคณะสงฆ์เอง ทาให้เกดิ รอยดา่ งทางประวัติศาสตร์ในอดีตทผ่ี า่ นมา ประหนึง่ เหตกุ ารณ์ฉายวนซ้า ตอ่
ข้อเท็จจริงทางประวัติศาสตรด์ ังที่พุทธพจน์ในหลาย ๆ คราวที่พระองค์ทรงยก “ชาดก” มาเทียบเคียง
กับเรือ่ งทีเ่ คยเกดิ ขนึ้ ในประโยควา่ “เร่ืองนเ้ี คยเกิดขนึ้ มาแลว้ ”

ภาพท่ี 4 ในความกา้ วหนา้ ทมี่ ีปฏสิ มั พนั ธร์ ะหวา่ งประเทศกบั นานาชาตอิ นั เป็นบทบาทร่วมของทา่ น
ในฐานะสังฆายกวา่ การปกครอง และผูบ้ รหิ ารมหาวทิ ยาลยั สงฆแ์ หง่ คณะสงฆไ์ ทย (ภาพ: ออนไลน)์

[86] พระปลดั ระพิน พทุ ธสิ าโร

การประชุมวิชาการระดับชาติพืน้ ถ่ินโขง ชี มลู ราชภฏั อุดรธานี คร้งั ที่ 3
“ถอดร้ือพรมแดนความรู้”: ความทา้ ทายของสหวิทยาการในการพัฒนาทอ้ งถ่นิ โขง ชี มูล

สรปุ
การจับพระพิมลธรรม (อาจ อาสภะ) ย่อมเป็นเคร่ืองการันตีได้ว่า “รัฐกับศาสนา” เป็น

กลไกร่วมระหวา่ งกัน ทเี่ กิดขน้ึ ครงั้ แลว้ คร้งั เล่านยั หน่งึ เพื่อเปน็ การทาหน้าท่ขี องรฐั อกี นยั หนง่ึ เป็นการ
ล้อมปราบผู้แข็งขืนกับรัฐ ดังปรากฏในงานของภิญญพันธุ์ พจนะลาวัณย์ (2011) “70 ปี พ.ร.บ.คณะ
สงฆ์ 2484 ฉบับประชาธิปไตยฯ ตอนท่ี 2 มรณกรรมใต้ตีนเผด็จการ” ท่ีสะท้อนข้อมูลหลายส่วน
ท่ีว่า พระพิมลธรรมในฐานะท่ีเป็นพระภิกษุหัวก้าวหน้า เป็นผู้ที่มีโอกาสในการพัฒนากิจการคณะสงฆ์
ในองค์รวมไปได้อีก แมใ้ นภายหลงั ท่านจะกลบั มาคงสมณเพศ และได้รบั สมณศักด์ิชนั้ สูงสุดเป็นสมเด็จ
พระราชาคณะ และได้รับการแต่งต้ังเป็น “ผู้ปฏิบัติหน้าที่สมเด็จพระสังฆราช” ถึงไม่ได้ถูกเรียกขาน
ว่าเป็นสมเด็จพระสังหฆราชโดยตรง แต่ได้เป็น “สังฆราช” ในทางปฏิบัติ ซ่ึงต้องกับคาทานายของ
สมเด็จพระสังฆราชอยู่ ญาโณทัย (พ.ศ.2417 - 2508) แห่งวัดสระเกศ ที่เคยทานายว่าต่อไปประเทศ
ไทยจะมี “พระสังฆราชขีค้ ุก” ซ่งึ กเ็ ป็นไปตามขอ้ เท็จจรงิ ในทางประวัตศาสตร์ท่ีเกิดขึ้นในชว่ งเวลานั้น
ด้วยเช่นกัน จากข้อเท็จจริงย่อมสะท้อนให้เห็นว่าความเป็นฝักฝ่ายทางการเมือง อันเป็นกลไกแห่งรัฐ
ปกติ การที่พระภิกษุในพระพุทธศาสนาเข้าไปเป็นส่วนหน่ึงหรือเป็นกลไกร่วมย่อมทาให้เกิดผลเป็น
ผู้ถูกกระทาทางการเมืองได้โดยตรง นอกจากน้ีการท่ีคณะสงฆ์ไม่สามารถปรับตัวให้ทันต่อความ
เปล่ียนแปลง ความก้าวหน้า และความทันสมัยได้ ทาให้เกิดผลในทางปฏิบัติเป็นความเส่ือมถอยท้ัง
การศึกษา การปกครองดังเช่นปัจจุบัน พระพิมลธรรมถูกสกัดกั้นภายใต้แนวคิดการไม่ยอมรับความ
เปล่ียนแปลงท่ีเกิดขึ้น รวมไปถึงการสร้างความทันสมัยทางการศึกษาท่ีเป็นมรดกและอยู่คู่กับ
สถาบันการศึกษาอย่างมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัยจึงเป็นความเสียสละ และความเป็นผู้มีวิสัยทัศน์
แม้จะตกเป็นผู้ถูกกระทาจากการล้อมปราบจับสกึ และขังคุกเป็นเวลากวา่ 5 ปี แม้จะกลับออกมาเป็น
พระ ในประเด็นความเป็นพระ “เรือ่ งท่วี ่าจะกลบั มาส่สู มณเพศจะต้องทาพิธบี วชอกี หรอื ไมน่ ้นั เรอื่ งนกี้ ็
แลว้ แต่เจา้ อาวาสวัดมหาธาตฯุ จะพิจารณา ไมจ่ าเป็นจะต้องนาเขา้ สู่ท่ปี ระชุมมหาเถรสมาคม และเรอ่ื ง
ท่ีเจ้าคุณพระพิมลธรรมเคยถูกกล่าวหาว่าอาบัติปาราชิกน้ัน ฉันได้ร่วมเป็นกรรมการสอบสวนด้วยใน
ครัง้ น้ัน ไมป่ รากฏหลักฐานว่าเปน็ ความจริง จึงได้ตัดสินไปแล้วว่าไมม่ ีความผิด” (สมเดจ็ พระวนั รตั วดั
โพธิ์, หนงั สอื พิมพ์ พิมพ์ไทย ฉบับประจาวันท่ี 1 กนั ยายน 2509) “...เมอื่ พระอาจ ดวงมาลามไิ ดก้ ระทา
ผิดวินัยสงฆ์ขั้นอุกฤษฏ์ โดยละเมิดอาบัติปาราชิก 4 ข้อดังกล่าว และตนเองยังมีจิตใจม่ันคง มีศรัทธา
แน่วแน่จะเป็นพระภิกษุอยู่ต่อไป ในระหว่างที่ถูกคุมขังก็ยังปฏิญาณตนเป็นภิกษุอยู่เช่นน้ี ตามหลัก
ทางวินัยพุทธบัญญัติ ถือว่าพระภิกษุท่ีอยู่ในฐานะเช่นนั้น ไม่ขาดความเป็นพระภิกษุพุทธสาวก
เช่นเดียวกับกรณีท่ีพระภกิ ษุในสมัยพุทธกาลถูกโจรปล้นเอาผา้ จีวรไป หรือเปลือยกายลงอาบในลาธาร
กลางป่า หรือตัวอย่างในพระไตรปิฎกอ้างถึงพระอุบลวรรณเถรี ถูกคนอันธพาลข่มขืนชาเรา

ศนู ยก์ ารเรยี นรู้พุทธศิลป์ถิ่นอีสาน สานกั วิชาศึกษาทัว่ ไป มหาวิทยาลัยราชภฏั อดุ รธานี [87]

การลอ้ มปราบจากรฐั สศู่ าสนา:
จบั พระพิมลธรรมสึก มายาคตวิ ่าดว้ ยความเปน็ ลาว ความกา้ วหนา้ และคอมมิวนสิ ต์

ซ่ึงพระพุทธเจ้ามีพุทธดารัสว่าพระอุบลวรรณเถรีไม่ได้ขาดจากภาวะแห่งภิกษุณี เพราะตนเองไม่ได้มี
จติ กาหนัด ไม่มีจติ ยินดีในกามคุณ แต่ถูกบุคคลอนื่ ข่มขนื เมอ่ื ว่าตามหลักพุทธบญั ญตั ิดงั กล่าวน้ี กรณี
ของพระอาจตามพฤติการณ์ท่ีปรากฏ จึงถือได้ว่า ถึงจะถูกเปล้ืองจวี รออก ถูกบังคับให้สึก เม่ือตนเองไม่
ยอมสกึ กย็ ังไมส่ ้นิ ภาวะความเป็นพระภิกษุ เพราะความเป็นพระภิกษุไม่ได้อยู่ท่ผี ้าจวี รอยา่ งเดียว แต่อยู่
ทีศ่ รทั ธาความสมัครใจ พร้อมทง้ั การปฏิบตั ิตามพระวนิ ัยของภิกษุ...” (ม.ล.ปิน่ มาลากลุ รฐั มนตรวี ่าการ
กระทรวงศึกษาธกิ าร) พร้อมการตอ่ สรู้ วมเวลากว่า 21 ปี จนกระทั่งได้รบั การคืน สมณศกั ด์ิชัน้ ยศดงั เดิม
และการคืนตาแหน่งหน้าที่เจ้าอาวาสที่ท่านเคยดารงตาแหน่งและได้รับการโปรดเกล้าแต่งตั้งเป็น
สมเด็จพระราชาคณะและผู้ปฏิบัติหน้าที่สมเด็จพระสังฆราชก็ตาม แต่ท้ังหมดได้เคยเกิดข้ึนและเป็น
ส่วนหน่ึงของประวัติศาสตร์พุทธศาสนาและกิจการคณะสงฆ์ในประเทศไทยว่า “พระพิมลธรรม” ถูก
จับสกึ และขังคกุ อกี รปู หนงึ่ ในประวัตศิ าสตร์คณะสงฆ์ไทย

[88] พระปลัดระพิน พทุ ธิสาโร

การประชุมวชิ าการระดบั ชาติพืน้ ถนิ่ โขง ชี มูล ราชภัฏอุดรธานี ครง้ั ท่ี 3
“ถอดรอ้ื พรมแดนความรู้”: ความทา้ ทายของสหวทิ ยาการในการพฒั นาทอ้ งถิ่นโขง ชี มลู

เอกสารอา้ งอิง

กระจา่ ง นนั ทโพธิ. (2528). มหานกิ าย - ธรรมยตุ ิ ความขัดแยง้ ภายในของคณะสงฆ์ไทย กบั การ
สอ้ งเสพอานาจปกครองระหวา่ งฝ่ายอาณาจกั รกับศาสนาจักร. กรุงเทพฯ: สันตธิ รรม.

ข่าวอาชญากรรม คม ชดั ลกึ . (2552). พระพมิ ลฯผจญมารคดปี ระวัตศิ าสตร์วงการสงฆ.์ (ออนไลน์).
http://www.komchadluek.net/news/crime/40887 (สบื คน้ 10 กรกฎาคม 2561).

ธรี ะพงษ์ มีไธสง. (2560). พระสงฆ์กับองคเ์ จ้าในการปฏริ ปู หวั เมืองอสี านผา่ นกลไกอานาจรัฐ - Monks
and King in the Reformation Isan Through State Apparatus .วารสารมนษุ ย์
สังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยสารคาม, 34 (3): 289 - 309.

นิธิ เอียวศรวี งศ์. (2018). ‘รฐั ’ กับการแบง่ ‘นิกาย’ ของสงฆ์. (ออนไลน)์ จาก https://www.
matichonweekly.com/column/article_24949. (สบื ค้น 10 กรกฎาคม 2561).

พระธรรมปฎิ ก (ป.อ.ปยุตโต). (2523). รัฐกบั พระพุทธศาสนาถงึ เวลาชาระล้างหรือยัง. กรุงเทพฯ:
มลู ินิธิพุทธธรรม.

พระพิมลธรรม (อาจ). (2530). ผจญมาร: บันทกึ ชีวติ 5 ปี ในหอ้ งขงั ของพระพมิ ลธรรม
(อาสภมหาเถร). กรุงเทพฯ: สานักงานกลาง กองการวปิ สั สนาธรุ ะ วัดมหาธาตุ.

พพิ ัฒน์ พสุธารชาต.ิ (2010). รฐั และศาสนา. กรงุ เทพฯ: สานักพมิ พศ์ ยาม.
ภิญญพันธ์ุ พจนะลาวณั ย์. (2011) “70 ปี พ.ร.บ.คณะสงฆ์ 2484 ฉบบั ประชาธปิ ไตยฯ ตอนที่ 2

มรณกรรมใตต้ ีนเผดจ็ การ”. (ออนไลน์). https://prachatai.com/journal/2011/12/38242
(สบื ค้น 15 กรกฎาคม 2561).
วรเจตน์ ภาคีรัตน.์ (2013). ประกาศนติ ิราษฎร์ฉบับที่ 41. (ออนไลน์) จากhttps://prachatai.com/
journal/2013/01/44537. (สบื คน้ เม่อื 12 กรกฎาคม 2561).
วัฒนพฒั น์ ยังมวี ิทยา. (2560). พทุ ธทาสกับการให้ความชอบธรรมตอ่ อุดมการณ์แหง่ รฐั ไทย: ฺ
Buddhadasa and the Legitimation for the Ideology of the Thai State. วารสาร
สังคมศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยนเรศวร, 13(1): 181 - 224.
แสวง อุดมศร.ี (2533). การปกครองคณะสงฆ์ไทย. กรุงเทพฯ: มหาจฬุ าลงกรณร์ าชวิทยาลยั .
สุรพงศ ทวศี กั ดิ์. (2561). รัฐกับศาสนา: ศีลธรรม อานาจ และอิสรภาพ. กรงุ เทพฯ: สานกั พมิ พศ์ ยาม
ทัศน์.
เอส เอส อนาคาม.ี (2010). Enemy of State - ศัตรูแหง่ รฐั . กรงุ เทพฯ: ศยามพบั ลชิ ช่งิ เฮาซ์.

ศูนย์การเรียนรพู้ ทุ ธศิลป์ถ่ินอสี าน สานกั วิชาศกึ ษาทวั่ ไป มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏอุดรธานี [89]