Gp KOTAK Edisi Ke2

Taklimat Garis Panduan
Program Kesihatan Oral Tanpa Amalan Merokok (KOTAK)

Menerusi Perkhidmatan Pergigian Sekolah (Edisi Kedua)
21 Disember 2020

Untuk menyelaraskan pelaksanaan
Garis Panduan Program Kesihatan Oral
Tanpa Amalan Merokok (KOTAK)
Menerusi Perkhidmatan Pergigian Sekolah
(Edisi Kedua) di peringkat daerah

2

Pendahuluan
Objektif (Umum & khusus)

Carta Alir, Kaedah Pelaksanaan
Latihan Anggota, Saringan , Tanda & Gejala Merokok

Definisi Status Merokok, Nasihat Ringkas Merokok
Intervensi Merokok, Kandungan Modul Intervensi
Penilaian, Pemantauan dan Pelaporan

3

Pendahuluan

01 Tajuk Edisi Kedua

Garis Panduan Program Kesihatan Oral Tanpa Amalan Merokok (KOTAK) Menerusi
Perkhidmatan Pergigian Sekolah (Edisi Kedua)

02 Tajuk Edisi Pertama

Garis Panduan Pelaksanaan Program Pencegahan Dan Intervensi Merokok Dalam
Kalangan Pelajar Sekolah Menerusi Perkhidmatan Pergigian Sekolah

Logo

Rupa maskot ditambah
seluar panjang dan
tiada lagi jambul

5

KANDUNGAN

6

03 Pengenalan , Konsep & Justifikasi: Penambahan Data Kajian Terkini

Prevalen merokok dalam kalangan murid sekolah di Malaysia

Variabel GYTS 2009 TECMA 2016 NHMS 2017
(13-15 tahun) (%) (10-19 tahun (%) (13-17 tahun) (%)
Perokok semasa (rokok)
Lelaki 18.2 14.2 13.8
Perempuan 30.9 24.3 22.0
5.3 3.7 5.0
Pengguna e-cigarette/vape 9.1 9.8
Lelaki - 16.0 17.0
Perempuan 2.8 2.8
79.8 76.7
Ingin berhenti -

Pernah cuba berhenti 82.9 75.5 71.0 (rokok)
Ahli keluarga merokok 48.7 37.8 60.9 (e-cig.)

-

Sumber: Malaysia Global Youth Tobacco Survey (GYTS) Fact Sheet. 2009, Tobacco & E-Cigarette Survey Among Malaysian Adolescents (TECMA) 2016,
National Health and Morbidity Survey 2017

7

Jumlah murid yang disaring di sekolah melalui Program KOTAK

Tahun 2018 Tahun 2019

Jenis sekolah Enrolmen Jumlah murid Enrolmen Jumlah murid
Rendah disaring disaring

2,560,233 2,704,564

(7,458 buah 99.3% (6,768 buah 99.4%
sekolah) sekolah)

Menengah 1,909,948 97.7% 1,955,375 97.4%

(2,472 buah (2,226 buah
sekolah) sekolah)

Sumber: Educational Data Sector Educational Planning and Research Division Ministry of Education Malaysia 2019

8

Pola merokok murid sekolah rendah dan sekolah menengah

Status Tahun 2017 Tahun 2018 Tahun 2019
SR SM SR SM SR SM
Perokok
Semasa 1,671 72,888 1,095 68,321 1,249 63,763
(0.06%) (3.9%) (0.04%) (3.7%) (0.04%) (3.4%)
Bekas
Perokok 3,655 32,114 2,617 29,895 1,712 28,823
(0.14%) (1.7%) (0.10%) (1.6%) (0.06%) (1.5%)
Perokok
Pasif 1,079,580 677,727 1,076,376 712,931 1,101,264 704,995
(41.6%) (35.8%) (42.0%) (38.0%)
Bukan (40.9%) (37.0%)
Perokok
1,511,130 1,109,619 1,462,631 1,054,218 1,582,994 1,107,447

(58.2%) (58.6%) (58.0%) (57.0%) (58.9%) (58.1%)

Sumber:PKP KKM 2017-2019

9

Peratus murid merokok yang menyertai intervensi lanjutan di sekolah

Murid Sekolah Rendah Murid Sekolah Menengah

Status 2018 2019 2018 2019

(%) (%) (%) (%)

Perokok semasa 0.04 0.04 3.7 3.4

Bil. murid yang menyertai 86.6 72.6 84.9 72
intervensi lanjutan
sekurang-kurangnya 3 kali

Bil. perokok mengambil 58.4 64.6 33.5 32.5
tindakan berhenti selepas
intervensi lanjutan

Sumber:PKP KKM 2018-2019

10

04
Tambahan satu objektif baru

Untuk Untuk Objektif UMUM
mengetahui memberikan
status merokok kesedaran kepada Untuk
dalam kalangan semua murid menurunkan
murid menerusi supaya prevalen
saringan menghindari merokok dalam
amalan merokok kalangan murid
sekolah
Untuk Untuk menerusi
mengetahui memberikan aktiviti
amalan merokok intervensi pencegahan
dalam kalangan kepada murid dan intervensi
murid sekolah yang merokok
supaya berhenti 11
merokok

• Soalan dan Nasihat Intervensi
pengakuan murid Ringkas
Nasihat ringkas
Latihan anggota – • Pemeriksaan merokok (chair-side)
Pegawai dan klinikal mulut
Juruterapi mengikut status
Saringan merokok murid

1 2Sesi Sesi pendidikan kesihatan
PKP pergigian berintegrasikan elemen

pencegahan amalan merokok

Latihan

05 Penambahan Sub-topik baru
Latihan anggota

1. Latihan kepada PP dan JP perlu untuk penyeragaman pelaksanaan
Program KOTAK berdasarkan garis panduan yang disediakan.

2. Sesi latihan perlu dirancang mengikut keperluan.
Modul latihan:

Ceramah- Berdasarkan GP baru, modul intervensi
Latihan amali – pengisian borang dan pencapaian
Sesi perkongsian pengalaman

13

06 Carta Alir Pelaksanaan Program

Mula

SESI PKP BERINTEGRASIKAN ELEMEN PENCEGAHAN AMALAN MEROKOK

SARINGAN

Perokok Semasa Bekas Perokok Perokok Pasif Bukan Perokok
Current Smoker Ex-Smoker Passive Smoker Non-Smoker

INTERVENSI NASIHAT RINGKAS MEROKOK (CHAIR-SIDE)
MENGIKUT STATUS MEROKOK MURID

*pada tahun semasa

Tamat

14

SESI PKP BERINTEGRASIKAN ELEMEN PENCEGAHAN AMALAN
MEROKOK

 Dijalankan sebelum pemeriksaan dan rawatan
 Untuk meningkatkan kesedaran dan pengetahuan tentang

amalan merokok
 Disyorkan dalam kumpulan kecil (10-15 orang) mengikut

kelas.
 Slaid Powerpoint disediakan sebagai contoh.
 Bahan lain: video pendek, infografik dan poster boleh

digunakan

15

07

16

08 Tambah tanda dan gejala menghisap rokok elektronik

 Bau rokok pada pernafasan/pakaian

 Stain nikotin - perubahan warna pada gigi disebabkan stain nikotin
 Smoker’s lip - bibir gelap/hitam disebabkan merokok
 Smoker’s palate - keputihan pada lelangit mulut
 Lesi mulut seperti hairy tongue dan angular cheilitis

Tanda dan gejala murid guna rokok elektronik

• Bau perisa cecair rokok elektronik (nikotin, buah-buahan dan lain-lain)
pada pernafasan/pakaian

• Smoker’s palate - keputihan pada lelangit mulut
• Lesi mulut seperti hairy tongue dan angular cheilitis

Sumber: Mrunali D et al, 2015; Whelton H et al., 2012; Bardellini E et al., 2018 17

10

Status Merokok Definisi

Seseorang yang merokok/vape sekurang-kurangnya sekali sehari dalam
Perokok Semasa tempoh satu (1) bulan (current/daily smoker) dan seseorang yang

merokok/vape, tetapi bukan setiap hari (current/occasional smoker).

Bekas Perokok Seseorang yang telah berhenti merokok selepas enam (6) bulan.

Perokok Pasif Seseorang yang tidak merokok/vape tetapi terdedah kepada asap
rokok/vape/produk tobacco lain di rumah sahaja.

Bukan Perokok Seseorang yang tidak pernah merokok/vape dan bukan perokok pasif.

Sumber: Ministry of Health Malaysia. National Health and Morbidity Survey 2015: World Health Organization. WHO, 2008; Kementerian Kesihatan Malaysia, Garis Panduan
Perkhidmatan Berhenti Merokok di Klinik Kesihatan, 2011

18

11 Nasihat ringkas merokok (chair-side)

mengikut status merokok murid

Status Nasihat Ringkas Merokok
Merokok

Bukan Perokok • Tahniah dan galakkan kerana tidak merokok
dan • Ingatkan keburukan merokok/vape (rupa paras, kesihatan

Perokok Pasif umum, kesihatan mulut, ketagihan, kos)

• Tahniah kerana berjaya berhenti merokok/vape
Bekas Perokok • Kekalkan semangat untuk tidak merokok/vape lagi

• Ingatkan keburukan merokok/vape (seperti di atas)

Perokok Rujuk Modul Intervensi
semasa

19

Kekerapan sesi intervensi
Murid yang merokok perlu menjalankan intervensi sekurang-kurangnya 3 sesi setahun

Tempat & Masa
Dalam kawasan sekolah sewaktu perkhidmatan pergigian dijalankan. Jika selepas

lawatan perkhidmatan pergigian perlu kebenaran
Kerahsiaan & Etika

Fasilitator hendaklah menjaga kerahsiaan maklumat murid yang diperolehi
Kaedah pelaksanaan

Aktiviti intervensi boleh dijalankan secara individu atau dalam kumpulan (disyorkan
maksima 7 orang murid).
Peranan Fasilitator

Jayakan sesi intervensi dengan efektif, bertindak sebagai pembimbing, menggalakan
komunikasi dua hala, mengambil kira tahap literasi, memahami cabaran yang dihadapi

oleh murid

20

13

Kandungan Modul Intervensi Merokok
telah ditetapkan untuk setiap 3 kali sesi intervensi

14

Rujukan murid merokok

Murid telah ada ‘quit date’ dan bersetuju untuk berhenti tetapi
fasilitator tidak sempat menghabiskan sesi intervensi

21

SESI KANDUNGAN
SESI 1
Apakah kelebihan berhenti merokok?
SESI 2  Suai kenal antara fasilitator dan murid.
 Ketahui kadar ketagihan semasa murid.
 Ketahui program KOTAK.
 Meningkatkan pengetahuan murid mengenai manfaat berhenti

merokok

Kenapa Anda Merokok dan persiapan berhenti merokok?
 Rokok dan ketagihan.
 Bahaya merokok.
 Perokok Pasif Dan Bahaya Asap Rokok Pasif
 Kaedah berhenti merokok.
 Penilaian kesediaan berhenti merokok –(beri quit date untuk

murid yang bersetuju untuk berhenti

22

SESI KANDUNGAN

SESI 3 (a) Mengatasi keinginan untuk merokok semula.
• Untuk murid yang bersedia untuk berhenti merokok (telah ada

quit date dalam sesi 2)

SESI 3 (b) Memberi galakan untuk berhenti merokok.
• Untuk murid yang belum bersedia untuk berhenti merokok

(belum ada quit date dalam sesi 2)

23

SESI KANDUNGAN

SESI Motivasi berterusan berhenti merokok
TAMBAHAN • Murid yang telah melalui sesi 3(a) perlulah diberi motivasi berterusan

agar dapat mengekalkan status berhenti merokok selama mana pasukan
pergigian masih memberi perkhidmatan pergigian di sekolah berkenaan
dalam tahun tersebut.

RUJUKAN Rujukan murid merokok kepada Guru Kaunseling

KEPADA  Murid yang telah melalui intervensi boleh dirujuk kepada Guru
GURU Kaunseling dengan syarat memenuhi kesemua tiga kriteria berikut:

KAUNSELING i. Murid bersetuju

ii. Telah ada quit date

iii. Tempoh lawatan pergigian telah berakhir disekolah tersebut

 Tujuan rujukan adalah supaya murid terus diberi motivasi berterusan
untuk berhenti merokok.

24

15. Pemantauan & Penilaian

Tambah satu indikator baru : Bilangan murid yang telah berhenti merokok
dalam tempoh 6 bulan dan ke atas

Indikator Numerator Denominator
i. Latihan anggota Tiada
a) Bilangan latihan
diadakan

b) Bilangan anggota
diberi latihan

ii. Peratus murid yang Bilangan murid yang Enrolmen murid
disaring
disaring
iii. Status merokok
murid sekolah (Peratus Bilangan perokok Enrolmen murid
perokok semasa, bekas
perokok, perokok pasif semasa, bekas perokok,
dan bukan perokok)
perokok pasif dan

bukan perokok

25

Pemantauan dan Penilaian

Indikator Numerator Denominator

iv. Peratus murid sekolah Bilangan murid sekolah Jumlah murid sekolah yang

yang dikenalpasti yang dikenalpasti sebagai dikenalpasti sebagai

sebagai perokok perokok semasa yang telah perokok semasa

semasa menjalani menjalani sekurang-

sekurang-kurangnya 3 kurangnya 3 kali intervensi

kali sesi intervensi

Sasaran: 58% bagi 2020 Bilangan murid sekolah Bilangan murid yang diberi
v. Peratus murid sekolah intervensi
mempunyai quit date
mempunyai quit date
selepas intervensi
selepas intervensi

vi. Peratus murid yang Bilangan murid yang telah Bilangan murid dengan quit
telah berhenti merokok *
berhenti merokok dalam date pada tahun

tahun semasa sebelumnya

* Seseorang yang telah berhenti merokok selepas enam (6) bulan

26

16

Pelaporan KOTAK

Reten PPIM 03 – tambah kolum jenis Reten PPIM 05 – perbaiki kolum
rokok (biasa, elektronik, shisha, lain2) ‘bilangan perokok menyertai
intervensi ≥ 3 Kali dan < 3
Reten PPIM 04 – buang kolum sesi 5 Kali’
& 6, tambah kolum ‘status berhenti
merokok’

27

Borang PPIM 03-2020 – tambah kolumn jenis rokok

28

Reten PPIM 04 – buang kolum sesi 5 & 6, tambah kolum ‘status
berhenti merokok’

29

Reten PPIM 05 – perbaiki kolum ‘bilangan perokok menyertai
intervensi ≥ 3 Kali dan < 3 Kali’

30

Penyaluran Laporan KOTAK

Peringkat Aktiviti Saringan Aktiviti Intervensi Pegawai
bertanggungjawab
Sekolah Rekod status individu murid di PG307 Borang PPIM 04-2016 Pegawai Pergigian
Daerah / Jururawat Pergigian
Negeri (diubah-suai) Borang PPIM 05-2016
Penyelia / Ketua
Borang PPIM 03-2016  Kemukakan kepada Pejabat Jururawat Pergigian yang
menyediakan Laporan
• Kemukakan kepada Pejabat Pergigian Pergigian Daerah selepas HIMS peringkat daerah

Daerah sama seperti laporan HIMS intervensi selesai di sekolah Penyelia Jururawat Unit
Promosi /anggota lain
yang lain yang menyediakan
Laporan HIMS peringkat
Borang PPIM 03-2016 Borang PPIM 05-2016 negeri

 kemukakan kepada Pejabat TPKN(G)  kemukakan kepada Pejabat

sebelum 5hb April, Julai, Oktober TPKN(G) sebelum 5hb April,

dan Januari tahun berikutnya Julai, Oktober dan Januari

tahun berikutnya

Borang PPIM 03-2016 Borang PPIM 05-2016

 kemukakan data setiap 6 bulan kemukakan data setiap 6 bulan

kepada Cawangan Promosi Kesihatan kepada Cawangan Promosi

Pergigian PKPKKM, sesalinan kepada Kesihatan Pergigian PKPKKM,

Pegawai Epidemiologi, Unit Penyakit sesalinan kepada Pegawai

Tak Berjangkit, JKN. Epidemiologi, Unit Penyakit Tak

Berjangkit, JKN

31

Pengerusi Dr. Sharol Lail Bin Sujak
Kumpulan 1
Kumpulan 2 1. Dr Norliza binti Ismail (Ketua) 5.Dr Harlina binti Ali Hanapiah
Kumpulan 3 2. Dr Rapeah binti Mohd Yassin 6. Asilah Anis binti Ali Yeon
3. Dr. Navissha Devi A/P Thivyakumar 7. Aifa Nadhirah binti Muhammad Sazri
Kumpulan 4 4. Dr Farlyana Alia binti Azizan
Urusetia 1. Dr Roslinda binti Abd Samad (Ketua) 5. Dr Rathmawati binti Ahmad
2. Dr Zaiton binti Tahir 6. Datin Dr Norinah binti Mustapha
3. Dr Hasni binti Mohd Zain 7. Puan Hajah Noryate bin Muda
4. Dr Ahmad Fahmi bin Ariffin
1. Dr Muhammad Zulkefli bin Ramlay 5. Dr. Noraryana binti Hassan
6. Dr Muhammad Hairul Nizam bin Abd
(Ketua)
2. Dr. Wan Salina binti Wan Sulaiman Hamid
3. Dr. Nur Farohana binti Zainol 7. Dr Badrul Munir bin Arif
4. Dr . Fauziah binti Ahmad 8. Cik Siti Norfiza Eryani binti Muslil
1. Dr Aminuddin bin Mohd Natar (Ketua) 4. Dr Nurul Iman binti Mohd Nor
2. Dr Marniza binti Che Mohamad 5. Dr Harween Kaur A/p Jasmail Singh
3. Dr Enny Esdayanti binti Abdul Manab 6. Puan Halimah binti Sapari
1. Dr. Salleh b. Zakaria (Ketua) 1. Pn. Haziah bt. Hassan
2. Dr. Zulhairi b. Mohamad 2. Pn. Norazizah bt. Nordin
3. Dr. Doryalisa bt.Zakaria

32

• Pengerusi dan ahli-ahli
Mesyuarat Teknikal PKPKKM

33