แก้ไข e-book ล่าสุด

คม่ ู ือ

ฝึ กสมองผสู้ งู วยั เลน่ อยา่ งไร?

ไมใ่ หส้ มองเส่อื ม

(สาหรบั ผสู้ งู อาย ุ และประชาชนท่ีสนใจ)

โดย นกั ศึกษาพยาบาลศาสตรช์ นั้ ปี ที่ 3 รน่ ุ ที่ 32
กลม่ ุ ท่ี 12

อาจารยช์ ยั วฒั น์ อ่อนไธสง
(อาจารยป์ ระจากลม่ ุ )

คานา

ภาวะสมองเสือ่ มในผู้สูงอายุ เป็นภาวะของสมองทแี่ สดงออกถึงการเส่อื มถอยด้านเชาว์ปัญญา (cognitive
function) และทางด้านสติปัญญา (intellectual function) ของบุคคลท่ีมีอายุต้ังแต่ 60 ปี ข้ึนไป ซึ่งมีพฤตกิ รรม
การแสดงออกที่ผิดปกติทางการรับรู้ ความจา จินตนาการ การคิดการใช้เหตุผล การคิดคานวณ การตัดสินใจและ
การใช้ภาษา เมอ่ื การดาเนินของโรครุนแรงมากขน้ึ จะพบบคุ ลิกภาพและ ระดบั ความรสู้ ึกตัว เปลี่ยนแปลงส่งผลต่อ
การทางานและการใช้ชีวิตประจาวนั

หนงั สอื อิเลก็ ทรอนกิ ส์ E-book เร่อื ง ฝึกสมองผสู้ ูงวัย เลน่ อยา่ งไร? ไมใ่ หส้ มองเส่ือม จัดทาขึน้ เพือ่ พัฒนา
หรือกระตุ้นการทางานของสมอง เพื่อนาเสนอแนวทางการส่งเสริมความจาและสุขภาพจิตของผู้สูงอายุ โดยผ่าน
คู่มือ E-book “ฝึกสมองผู้สูงวัย เล่นอย่างไรไม่ให้สมองเสื่อม” เพ่ือป้องกันภาวะสมองเส่ือม เพื่อสารวจความพึง
พอใจในการใช้งานในแต่ละช่วงอายุ เพศ และระดับการศึกษา ซ่ึงข้อมูลในหนังสือเล่มน้ีประกอบด้วยสมองทางาน
อย่างไร? ความจาในผู้สูงอายุ แนวทางส่งเสริมความจา การออกแบบเกมฝึกสมอง การกระตุ้นสมอง Executive
Function และเกมพัฒนาสมอง

คณะผจู้ ดั ทาหวังวา่ รายงานเล่มนจ้ี ะเป็นประโยชนแ์ ก่ผทู้ ่ตี ้องการศกึ ษา และสนใจในการปอ้ งกันสมองเสื่อม
ในผู้สูงอายุ และนาเกมท่ีเกี่ยวกับการฝึกสมองผู้สูงวัยไปปรับใช้ให้บรรลุตามวัตถุประสงค์ หากมีข้อผิดพลาด
ประการใด กลมุ่ ของพวกเรากต็ ้องขออภยั มา ณ ท่ีน้ี

คณะผจู้ ัดทา

สารบญั

เรอื่ ง หนา้

สมองทำงำนอย่ำงไร…………………………………………………………………………………………...1
ควำมจำในผสู้ ูงอำยุ…………………………………………………………………………………………….2
แนวทำงส่งเสริมควำมจำ…………………………………………………………………………………....3
กำรออกแบบเกมฝึกสมอง……………………………………………………………………………….....4
กำรกระตนุ้ สมอง (Executive function)……………………………………………………...…..5
เกมพฒั นำสมอง………………………………………………………………………………………………...6

กจิ กรรมแนะนาตัว (ถามทวนชอื่ )…………………………………………………………………………….6
กจิ กรรมจบั คู่กู้ความจา………………………………………………………………………………………….7
กิจกรรมเล่าเร่อื งประกอบภาพ (ส้มตา)…………………………………………………………………...8
กิจกรรมเตมิ เขม็ นาฬิกา…………………………………………………………………………………………9
กจิ กรรม 12 เดือน……………………………………………………………………………………………….10
กิจกรรมฝกึ สมอง “stroop test”………………………………………………………………………….11
กิจกรรมศลิ ปะ ตดิ แปะรปู ภาพ………………………………………………………………………………12
กจิ กรรม “Monica”…………………………………………………………………………………………….13
กจิ กรรมโปง้ กอ้ ย………………………………………………………………………………………………….14
กจิ กรรมวาดรปู ทายภาพ……………………………………………………………………………………….15
กจิ กรรมพับพัด…………………………………………………………………………………………………….16
กิจกรรมเรขาคณิต พาคดิ สขุ ใจ………………………………………………………………………………17
กิจกรรมยอ้ นวันวาน……………………………………………………………………………………………..18
กจิ กรรมจบั คู่ภาพทีห่ ายไป…………………………………………………………………………………….19
กิจกรรมตบมอื ตบอก ตบไหล…่ …………………………………………………………………………….20
กิจกรรม “Water Sort Puzzle”…………………………………………………………………………..21
กิจกรรมเกม “Escape Car”…………………………………………………………………………………22

สารบญั (ต่อ)

เรอื่ ง หนา้

กิจกรรมเกมจับค…ู่ ……………………………………………………………………………………………….23
กจิ กรรมวาดรูปจากวัสดุธรรมชาต…ิ ……………………………………………………………………….24
กจิ กรรมเกมใบ้คาชาเย็น……………………………………………………………………………………….25
กิจกรรมดใู ห้ดี มีให้จา…………………………………………………………………………………………..26
กิจกรรมจัดกลุ่มภาพ…………………………………………………………………………………………….27
กิจกรรมซูโดกุ ก้สู มอง………………………………………………………………………………………….28
กจิ กรรมเกมสลบั ตวั อักษร…………………………………………………………………………………….29
อำ้ งอิง………………………………………………………………………………………………………………………….30

01

สมองทางานอยา่ งไร?

ในชีวิตประจาวันขณะที่มนุษย์กาลังคิดจะ ทาหน้าท่ีควบคุมการคิดการหาเหตุผล การ
พบว่าสมองท้ังสองซีกทางานร่วมกันแตจ่ ะแสดง แสดงออกเชิงนามธรรมท่ีเน้นรายละเอียด
ลักษณะเด่นออกมาแตกต่างกันไปตามความ เช่น การนับจานวนเลข การบอกเวลา เป็นต้น
ถนัดของแตล่ ะคน เพ่ือวิเคราะห์แปลความหมายข้อมูลจัดระบบแต่
ละขั้นตอนอย่างมีเหตุผลและสร้างข้อสรุปจาก
ข้อมูลท่ีเปน็ สัญลักษณ์

สมองซกี ขวำ (right hemisphere)
นักวิทยาศาสตร์เรียกว่า “สมองแห่งสหัช

ญาณ” (Intuitive Brain) จะทาหน้าที่เก่ียวกับ
ความคิดสร้างสรรค์ การจินตนาการ การใช้
ประโยชน์จากรูปแบบและรูปทรงเรขาคณิต
ดังนัน้ การทคี่ นเราสามารถคิดสร้างสรรค์สง่ิ ต่างๆ

นักวิทยาศาสตร์เรียกว่า “สมองแห่ง
เหตุผล” (Rational Brain) สมองด้านนี้มักจะ
เป็นสมองด้านเด่นควบคุมเก่ียวกับภาษา (พูด
เขียนอ่าน) ควบคุมเกี่ยวกับทักษะที่เป็น
motor Skill

02 2

ความจาในผสู้ งู อาย ุ กระบวนกำรเกิดควำมจำ
1 . ก า ร บั น ทึ ก ค ว า ม จ า ( Record /
ควำมจำ เป็นความสามารถของสมอง ใน
การเก็บสะสมข้อมูล โดยข้ึนอยู่กับระยะเวลาใน Registration) จั ด เ ป็ น ขั้ น ต อ น แ ร ก ข อ ง
การเก็บสะสม ความจาทาหนา้ ทค่ี อยจดั ระเบียบ กระบวนการของความจาจะต้องอาศัยการ
ขอ้ มูล สง่ิ ทีเ่ กิดขน้ึ ภายในจิตใจ ทางานของตัวรับความรู้สกึ

ประเภทของควำมจำ 2. การเก็บความจา (Storage) เปน็ สว่ นที่มี
1. ความจาท่ีประสาทสัมผัส (Sensory ประสิทธิภาพสูงสุดของความจาการเก็บข้อมูล
น้นั จดั เปน็ วิธีการแบบ Active process
memory) การรับขอ้ มลู จากประสาทสัมผสั 3. การระลึกความจา (Recall) ต้องอาศัย
2 . ค ว า ม จ า ร ะ ย ะ สั้ น ( Short-term กลไกการทางานของสมองหลายอย่างสาหรับ
ค้นหาความจาที่ได้เก็บไว้ แต่ปัจจุบันยังไม่
memory) ความจาหรอื การรับรูข้ อ้ มูลทไี่ ดร้ บั สามารถอธิบายกลไกไดช้ ัดเจน
3 . ค ว า ม จ า ร ะ ย ะ ย า ว ( Long-term
ปจั จยั ที่เกีย่ วขอ้ งกบั ควำมจำในผู้สูงอำยุ
memory) ความจาหรือข้อมูลที่มีการคงอยู่ได้ 1. ระบบประสาทการรับรู้
ยาวนานตลอดชวี ิต 2. ความไม่ใส่ใจทจ่ี ะเรมิ่ เรียนรูส้ ่ิงใหม่ๆ
3. สภาพจติ ใจและอารมณ์

03 3

แนวทางสง่ เสรมิ ความจา 3 ด้ำนกำรเช่ือมโยง การที่มนุษย์จะ

1 ด้ำนกำรคำนวณ การคานวณ จดจาสิ่งใดสิ่งหนึ่ง ข้ันแรกจะต้องการใช้
ประสาทสัมผัสรับรู้สิ่งนั้นและองค์ประกอบอีก
คณิตศาสตร์แบบง่ายเพ่ือฝึกกระบวนการคิด อย่างคือ เวลา การจดจาเรื่องใดเรื่องหน่ึงหรือ
สามารถใช้เทคนิคและทักษะกระบวนการทาง ส่ิงที่จาเป็นเหมือนแฟ้มงานซ่ึงมีหลายอัน
คณิตศาสตร์ในการเล่น มีการฝึกฝนและ เช่ือมโยงกัน
ทบทวนสม่าเสมอจะช่วยทางด้านการส่งเสริม
ความจายบั ยง้ั การเสื่อมของสมอง 4 ดำ้ นจินตนำกำรหรอื กำรสร้ำงภำพ

2 ด้ำนกำรจัดระเบียบ การจัด ในใจ การสรา้ งภาพในใจหรือจินตนาการสมอง
จะสร้างการเชื่อมโยงขนึ้ มา เพ่ือทาความเขา้ ใจ
ระเบียบส่ือการจัดการส่ิงเร้าหลายๆ ส่ิงให้เป็น สิ่งต่างๆ การหาความสัมพันธ์ การนึกภาพน้ัน
ระเบียบ ง่ายต่อการเก็บรักษาข้อมูล การวาง ห า ก น า ข้ อ มู ล อ ย่ า ง ห นึ่ ง ไ ป เ ชื่ อ ม โ ย ง กั บ
การคดิ ให้เป็นระบบ แนวความคิดหรอื สง่ิ ที่คุน้ เคย

5 ด้ำนกำรใช้รหัสชว่ ยจำ

ก า ร ใ ช้ สั ญ ลั ก ษ ณ์ ห รื อ ร หั ส ช่ ว ย จ า ส่ิ ง ข อ ง
บางอย่างจะช่วยให้ง่ายในการจา การสร้างรหัส
ชว่ ยจาเพื่อใหเ้ กิดการเชอื่ มโยงชว่ ยในการลาดับ
กระบวนการจาให้จดจาข้อมูลได้ง่ายข้ึนและ
สะดวกสาหรับการจาง่ายต่อการเช่ือมโยงซึ่ง
สามารถอ้างอิงจุดได้ง่าย เพ่ือได้ใช้กับเรื่องใดๆ
กระตุ้นความจา

04 4

การออกแบบเกมฝึ กสมอง 3. เกมจะต้องมีโครงสร้า งโหมด กา ร
ฝึกอบรมประกอบด้วยคาแนะนาในการเล่นเกม
การออกแบบเกมฝึกสมองสาหรับผู้สูงอายุ วธิ กี ารเล่นกฎกติกา
ใ ห้ มี ค ว า ม ค ร อ บ ค ลุ ม เ นื้ อ ห า ใ น ด้ า น ข อ ง
กระบวนการจาโดยมีหลักเกณฑ์ในกา ร 4. ด้านการออกแบบเกมฝึกสมองสาหรับ
ออกแบบเกมฝกึ สมองสาหรบั ผสู้ ูงอายุตามความ ผู้สูงอายุ
เหมาะสมกับขอ้ จากดั ของผู้สงู อายุ ดงั น้ี
4.1 รูปแบบตัวอักษรควรเหมาะสาหรับ
1. ค า นึ ง ถึ ง ค ว า ม ส อ ด ค ล้ อ ง กั บ ก า ร แสดงผลทางหน้าจอคอมพิวเตอร์ตัวอักษรท่ี
เปลี่ยนแปลงทางด้านร่างกายของผู้สูงอายุ โดย เหมาะสมสาหรบั ผู้สงู อายุ
รูปแบบของเกมควรมีความง่ายต่อการใช้งานมี
ความยืดหยุ่นและเหมาะสมกับผู้สูงอายุด้วยการ 4.2 สีตัวอักษรแตกต่างจากสีพื้นหลัง
ใช้ภาพและสัญลักษณ์ไม่ซับซ้อนยากต่อการใช้ อยา่ งชัดเจน
งานของผ้สู งู อายุ
4.3 ปุ่มกดขนาดที่เหมาะสมมีลักษณะ
2. เนื้อหาของเกมเป็นกิจกรรมที่เก่ียวข้อง วงกลมสเี่ หล่ียมหรือลกู ศร
ในการดาเนินชีวิตประจาวันกระตุ้นสมองให้
จดจาให้ผู้สูงอายุเกิดการปฏิสัมพันธ์กับบุคคล
รอบข้างโดยเกมมกี ารปรบั ระดับความยากงา่ ยใน
การเรยี นรู้

5

05

“การกระตนุ้ สมอง”

Executive Function

หน้า ท่ีบริหา รจัดกา รข อ งสมอ ง เ ป็ น จัดกำรของสมองประกอบด้วยทักษะ
กระบวนการทางานของสมองในหลายๆ ส่วน สำคญั 9 ด้ำน ได้แก่
เช่ือมโยงกันในการจัดการกระบวนการทางการ
รู้คิดเก่ียวข้องกับการทางานของสมองเป็นการ 1) ความมุง่ มน่ั มีเป้าหมาย
ทางานของสมองส่วนหน้า และการทางาน 2) การรเิ ริ่มและลงมือทา
ประสานกันของสมอง เป็นบริเวณของสมองท่ี 3) คดิ ยดื หย่นุ และการปรับตวั
ท า ห น้ า ที่ ส า คั ญ ที่ สุ ด ซึ่ ง เ ก่ี ย ว ข้ อ ง กั บ 4) ความจาทางาน
กระบวนการคิด ความรู้สึก การกระทาต่างๆ มี 5) การวางแผนและจัดระบบดาเนินการ
ความมุ่งม่ันที่จะทาให้สาเร็จ อดทนและรู้จัก 6) การกากบั และตรวจสอบตนเอง
แกป้ ัญหา ความสามารถในการควบคุมความคิด 7) การยบั ยง้ั ข่มใจ
ตนเอง รวมถึงการทางานท่ีซับซอ้ นจนสาเรจ็ 8) สมาธิ จดจ่อ ใส่
9) การควบคุมอารมณ์

ห น้ า ที่ บ ริ ห า ร จั ด ก า ร ข อ ง ส ม อ ง มี
ค ว า ม ส า คั ญ ต่ อ ม นุ ษ ย์ เ นื่ อ ง จ า ก เ ป็ น
กระบวนการพ้ืนฐานที่จาเป็นและเกี่ยวข้องกับ
ความสามารถของสมอง หน้าที่บริหารจัดการ
จะมีการพฒั นาแตกตา่ งกันไปในแตล่ ะช่วงวยั

06 6

“เกมพฒั นาสมอง” แนวคิด
กิจกรรมแนะนาตัว เป็นกิจกรรมบริหาร
1 กิจกรรมแนะนำตวั (ถำมทวนช่ือ)
สมอง โปรแกรมการบริหารสมอง ต่อการเพิ่ม
วัตถปุ ระสงค์ ความจาในผู้สูงอายุที่มีความจาพร่องเล็กน้อย
1. เพ่ือฝึกความจา คร้ังนี้ได้พัฒนาและปรับปรุงโปรแกรมการฝึก
2. ช่วยกระตุ้นกระบวนการสังเกต และ ความจา ของจตุ พิ งษ์ ศรีตนไชย ซ่ึงพฒั นาตาม
แนวคิดทฤษฎีด้านความจาของแอคคินสัน
จดจา และชิฟฟริ สามารถเพ่ิมความจาในผู้สูงอายุที่
มคี วามจาพรอ่ งเลก็ น้อย
ประโยชน์ทไี่ ด้ วธิ ีกำรเลน่
1. ได้ฝึกการจดจา
2. ฝึกการสังเกตลักษณะเฉพาะ เพื่อ 1. แนะนาตัว “ช่ือน้อง…….” และให้
ผสู้ งู อายจุ ดจาชอ่ื และใบหนา้
จดจา
3. ช่วยกระตุ้น สมองด้านการรู้คิดและ 2. เม่ือแนะนาตัวเสร็จ ถามผู้สูงอายุว่า
คนนี้ “ชอ่ื นอ้ ง…..” เม่ือตอบถกู จะให้รางวลั
เพิ่มประสิทธิภาพด้านความจา และด้านการ
สงั เกตดขี ึน้ 3. ให้คนมายืน 2 คน แล้วถามผู้สูงอายุ
ว่า คนไหน “ช่ือน้อง……” เมื่อตอบถูกจะให้
ระยะเวลำในกำรทำกิจกรรม 15-20 นาที รางวัล

อุปกรณ์ 1. ไมค์
2. ลาโพง

06 7

“เกมพฒั นาสมอง” แนวคดิ
กิจกรรมจับคู่ กู้ความจา เป็นกิจกรรมิ
2 กจิ กรรมจบั คู่กคู้ วำมจำ
บริหารสมอง ซ่ึงกิจกรรมบริหารสมอง
วตั ถปุ ระสงค์ ประกอบด้วย กิจกรรมการรับรู้วัน เวลา
1. เพอ่ื ฝึกความจาและการวางแผน สถานที่ กิจกรรมประสาท สมั ผสั
2. ช่วยกระตุ้นกระบวนการคิด และ
วิธีกำรเลน่
จดจา 1. คว่าแผน่ การด์ จานวน 30 แผ่น ไมใ่ ห้

ประโยชน์ทไ่ี ด้ มองเห็นภาพ สลบั แผ่นการ์ด
1. ไดฝ้ กึ การมองเหน็ 2. วางการ์ดเรียง 5 แถว แถวล่ะ 6
2. ฝึกความจา ฝกึ การคิดเช่ือมโยง และ
บรรทดั
การวางแผน 3. เปดิ การด์ ไดท้ ีละ 2 ครัง้
3. ช่วยกระตุ้น สมองด้านการรู้คิดและ 4. อาจจะเรม่ิ ต้นเลน่ จาก 10 แผ่น

เพ่ิมประสิทธิภาพด้านความจา และด้านการ (5 คู่) ถ้าทาได้ให้เพิ่มจานวนการ์ดขึ้นเรื่อย ๆ
บริหารจดั การดขี ึ้น เชน่ เป็น 12, 16, 20 แผ่น ตามลาดบั

ระยะเวลำในกำรทำกิจกรรม 10-15 นาที

อปุ กรณ์
รปู ภาพตา่ ง ๆทเ่ี หมอื นกนั รปู ละ 1 คู่

06 8

“เกมพฒั นาสมอง” แนวคิด
กิจกรรมตาส้มตา เป็นกิจกรรมบริหาร
3 กิจกรรมเล่ำเรื่องประกอบภำพ (สม้ ตำ)
สมอง โปรแกรมการบริหารสมอง ต่อการเพิ่ม
วตั ถุประสงค์ ความจาในผู้สูงอายุท่ีมีความจาพร่องเล็กน้อย
1. เพ่ือฝึกความจา กระตุ้นการทางาน ครั้งนี้ได้พัฒนาและปรับปรุงโปรแกรมการฝึก
ความจาของจตุ ิพงษ์ ศรีตนไชย
ของสมองอย่างมปี ระสทิ ธิภาพ
2. ช่วยกระตุ้นกระบวนการคิดวิเคราะห์ วธิ ีกำรเลน่
1. ให้คนมายืนถือรูปภาพ เช่น ถือรูป
เปน็ ขน้ั ตอน
“ครก” แล้วถามผู้สูงอายุว่า สามารถนาไปใช้
ประโยชนท์ ่ไี ด้ ในการตาสม้ ตาได้หรอื ไมถ่ ือรูป “หมวก” แล้ว
1. ฝึกการวิเคราะห์เป็นขั้นตอน เพื่อ ถามผู้สูงอายุว่า สามารถนาไปใช้ในการตา
สม้ ตาไดห้ รือไม่
จดจาทาให้สมองทางานได้อย่างมีประสิทธิภาพ
ส่งผลต่อการฟ้นื ฟูความจาระยะส้ัน 2. เมื่อถามเสร็จ ผู้สูงอายุสามารถตอบ
ถูกจะมรี างวลั ให้
2.ชว่ ยกระตุ้นสมองด้านการรคู้ ดิ และเพ่ิม
ประสิทธิภาพด้านความจา และด้านการสังเกต 3. เม่ือเลือกอุปกรณ์ตาส้มตาได้แล้ว ก็
ดีขึน้ จะเป็นการจัดเรียงภาพว่าข้ันตอนการตา
ส้มตาข้ันตอนแรก ต้องเตรียมอะไรบ้าง ไป
ระยะเวลำในกำรทำกจิ กรรม 10-15 นาที จ น ถึ ง ขั้ น ต อ น สุ ด ท้ า ย ข อ ง ก า ร ต า ส้ ม ต า
ตัวอยา่ งเช่น เตรียม ครก-ตาพรกิ -ตากระเทียม
อุปกรณ์ จนถึงขั้นตอนสุดท้ายเป็นตน้
1. รูปภาพท่ีเกี่ยวข้องกับการตาส้มตา

และที่ไม่เก่ยี วขอ้ งกบั การตาส้มตา
2. ลาโพง ไมค์

06 9

“เกมพฒั นาสมอง” แนวคดิ
กิจกรรมเติมเข็มนาฬิกาเป็นกิจกรรม
4 กิจกรรมเติมเข็มนำฬิกำ
บริหารสมอง โปรแกรมการบริหารสมอง ต่อ
วตั ถปุ ระสงค์ การเพ่ิมความจาในผู้สูงอายุที่มีความจาพร่อง
1. เพื่อให้ผู้สูงอายุได้ฝึกสมาธิและฝึก เล็กน้อย ได้พัฒนาและปรับปรุงโปรแกรมการ
ฝกึ ความจา ของจตุ ิพงษ์ ศรีตนไชย
ทักษะในการจา
2. เพ่ือให้ผู้สูงอายุได้ฝึกทักษะการ วิธกี ำรเลน่
1. นาภาพนาฬิกา และดินสอ ให้
วางแผน
3. เพ่ือให้ผู้สูงอายุได้ฝึกสมาธิและฝึก ผูส้ งู อายุ
2. เปน็ เพลงพาผสู้ งู อายุเต้นให้เกิดความ
ทกั ษะในการคดิ
บนั เทงิ
ประโยชนท์ ี่ได้ 3. ให้ผู้สูงอายุจับหู ถ้าเพลงหยุดให้รีบ
1. ได้ฝึกการช่วยฟ้ืนความจาในเรื่อง
เตรียมจบั ดนิ สอ
การรบั รเู้ ร่อื งเวลา 4. ปิดเพลงแล้วบอกเวลา อย่างช้าๆ
2. ช่วยกระตุ้น สมองด้านการรู้คิดและ
แล้วใหผ้ สู้ งู อายุเตมิ เขม็ นาฬกิ าลง
เพิ่มประสทิ ธภิ าพด้านความจา 5. ถ้าหากผู้สูงอายุคนไหนทาเสร็จก็จะ
3. ชะลอการเกิดอาการอัลไซเมอร์
ใหย้ กมอื แล้วทวนซ้าวา่ เวลานี้คือเวลาเท่าไหร่
สมองเสอื่ ม หรือโรคทเี่ กี่ยวขอ้ งกบั สมอง 6. ถ้าตอบไม่ถูกก็จะให้เพ่ือนร่วมทีม

อุปกรณ์ ไมค,์ ลาโพง, ภาพนาฬกิ า, ดนิ สอ อธิบายและให้ความรูเ้ พือ่ เปน็ การทบทวนและ
ช่วยฟ้นื คืนความจาในการรับรเู้ วลา

06 10

“เกมพฒั นาสมอง” แนวคิด
กิจกรรม 12 เดือน เป็นกิจกรรมบริหาร
5 กิจกรรม 12 เดอื น
สมอง โปรแกรมการบริหารสมอง ต่อการเพิ่ม
วตั ถุประสงค์ ความจาในผู้สูงอายุที่มีความจาพร่องเล็กน้อย
1. เพ่ือให้ผู้สูงอายุได้ฝึกสมาธิและฝึก ครั้งนี้ได้พัฒนาและปรับปรุงโปรแกรมการฝึก
ความจาของจุติพงษ์ ศรีตนไชย
ทักษะในการจา
2. เพื่อให้ผู้สูงอายุได้ฝึกทักษะประสาท วิธีกำรเล่น
1. เปิดเพลง 12 เดอื นให้ผู้สงู อายุฟัง 3 รอบ
สมั ผสั ทางการฟัง 2. พาผู้สูงอายุ ท่อง เดือน ทั้ง 12 เดือน
3. เพ่ือให้ผู้สูงอายุได้ฝึกสมาธิและฝึก
พร้อมกัน ประมาณ 2 รอบ
ทักษะในการคดิ 3. เปิดเพลง12เดือนคลอเบาๆจากน้ันส่ง

ประโยชน์ทีไ่ ด้ กระปอ๋ งแปง้ ใหผ้ สู้ ูงอายุ
1. ไดฝ้ กึ การจดจา 4. ปิดเพลงแลว้ ถามผูส้ ูงอายุว่า เชน่ เดอื นนี้
2. ช่วยกระตุ้น สมองด้านการรู้คิดและ
เดอื นมิถุนายน แลว้ เดือนตอ่ ไปเดอื นอะไร.....
เพ่ิมประสิทธิภาพด้านความจา และด้านการ 5. ถ้าหากผู้สูงอายุไม่สามารถตอบได้ เราก็
สังเกตดีขึน้
พาทวนเดอื นทั้ง 12 เดอื นอีกครง้ั
3. ชะลอการเกิดอาการอัลไซเมอร์ 6. หลังจากเล่นกิจกรรม 12 เดือนเสร็จ ก็
สมองเสอ่ื ม หรือโรคท่ีเก่ยี วขอ้ งกบั สมอง
พาผ้สู งู อายุทวนเดอื นอกี 1 ครง้ั
4. ลดภาวะซึมเศรา้

ระยะเวลำในกำรทำกจิ กรรม 10-15 นาที

อุปกรณ์ ไมค์, ลาโพง, เพลง 12 เดือน,
กระปุกแป้ง

06 11

“เกมพฒั นาสมอง” แนวคิด
จอห์น ริดลีย์ สตรูป ( John Ridley
6 กจิ กรรมฝกึ สมอง “stroop test”
Stroop) นกั จิตวิทยาชาวอเมรกิ ัน สนใจศาสตร์
วตั ถปุ ระสงค์ ด้านจิตวิทยาและประสาทวิทยา เขาประยุกต์
1. เพื่อกระตุ้นการทางานของสมอ งให้ ความรู้จากศาสตร์ท้ังสองจนทาให้ได้ผลลัพธ์
เป็นแบบทดสอบที่สร้างคุณูปการต่อการตรวจ
ผสู้ ูงอายุไดพ้ ัฒนาความจา ประเมินดา้ นประสาทจติ วทิ ยาจนถงึ ปัจจุบัน
2. เพ่ือเป็นการป้องกันการเกิดอัลไซเมอร์ใน วธิ กี ำรเลน่

ผ้สู ูงอายุ 1. ต้งั สติให้ดี
2. ดทู ีส่ เี ปน็ หลกั ไม่อา่ นตามคา
ประโยชน์ทไ่ี ด้ 3. อ่านออกเสียง ตามสีท่ีเห็น (เช่น เห็นสี
1. กระตุ้นประสาทความคิดร่วมกับ การ เขยี ว กอ็ า่ น สีเขียว)
4. โดยจะเลน่ ทั้งหมด 2 ครั้ง
มองเห็น
2. ช่วยฟื้นฟคู วามทรงจาในคนวัยผสู้ ูงอายุ
3. ชว่ ยพฒั นาเรือ่ งความทรงจา ให้สามารถ

จดจาสงิ่ ต่างๆ ได้ดียง่ิ ขน้ึ

ระยะเวลำในกำรทำกิจกรรม 10-15 นาที

อปุ กรณ์ กระดานบอร์ดรปู ภาพสีตามการอา่ น

06 12

“เกมพฒั นาสมอง” แนวคดิ
ศิลปะติดแปะนี้เป็นกิจกรรมที่ส่งเสริม
7 กิจกรรมศิลปะตดิ แปะรูปภำพ
การใช้กล้ามเน้ือมัดเล็ก ผู้สูงวัยจะได้ใช้มือใน
วตั ถุประสงค์ การหยิบกระดาษชิ้นเล็กมาติดลงบนรูปภาพ
เพ่ือกระตุน้ สมองและความจาเพิ่มสมาธิ ซ่ึงจะทาใหผ้ สู้ ูงวยั มกี ลา้ มเน้ือมือทีแ่ ขง็ แรง และ
สามารถบังคับกล้ามเน้ือมือไปในทิศทางต่างๆ
ประโยชน์ที่ได้ ไดอ้ ย่างคลอ่ งแคลว่
1. กระตุ้นประสาทความคิดร่วมกับ การ วิธีกำรเล่น

มองเหน็ 1. ตดั กระดาษสีต่าง ๆ เปน็ เสน้ ยาว ๆ เตรยี ม
2. ฝึกความคดิ สร้างสรรค์ ไว้ก่อนเพื่อง่ายต่อการให้ผู้สูงอายุฉีกในข้ันตอน
3. สง่ เสริมการใช้กล้ามเน้อื มดั เล็ก ต่อไป

ระยะเวลำในกำรทำกิจกรรม 30 นาที 2. ให้ผู้สูงอายุ ฉีกหรือตัดกระดาษออกมา
เป็นชิ้นๆ ผู้ดูแลอาจเตรียมถ้วยหรือแก้วไว้
อุปกรณ์ 1. ภาพวาดไมม่ ีสี ผู้สงู อายใุ ส่กระดาษสีท่ีฉกี หรือตดั แลว้ โดยแยกสี
2. กระดาษสี ให้ชัดเจน เพื่อจะง่ายต่อการหยิบสีและกระดาษ
3. กาว ก็จะไมป่ ลวิ

3. เม่ือเตรียมอุปกรณ์เสร็จแล้ว ให้ผู้สูงอายุ
ทากาวลงบนภาพทลี ะส่วน แลว้ นากระดาษท่ีฉีก
เตรยี มไว้มาปะลงไปบนภาพวาด

4. นาชิ้นงานไปตาก หรือรอจนกาวแห้ง

06 13

“เกมพฒั นาสมอง” วิธีกำรเลน่
เกมจะเน้นการใช้ภาพ หรือไอคอนง่ายๆ
8 กจิ กรรม Monica
เพ่ือให้ง่ายต่อการจดจา
วตั ถุประสงค์ 1. แบ่งผู้เล่นออกเป็น 2 ทีม เพ่ือทาการ
1. เพ่ือพัฒนาความสามารถในการสร้าง
แข่งขัน
ความสัมพันธ์ระหว่างข้อมูลท่ีเรียนรู้ใหม่กับ 2. ผู้ควบคุมเกมจะเปิดภาพท่ี 1 ให้
ขอ้ มูลเกา่
ผู้สูงอายุดแู ละจดจาภาพ
2. เพื่อกระตุ้นส่งเสรมิ กระบวนการจา 3. เปิดภาพที่ 2 ให้ผู้สูงอายุ เปรียบเทียบ

ประโยชนท์ ไี่ ด้ กับภาพท่ี1
1. ด้ า น ก า ร เ ชื่ อ ม โ ย ง เ พื่ อ พั ฒ น า 4. แต่ละทีมเปรียบเทียมความเหมือน

ความสามารถในการสร้างความสัมพันธ์ระหว่าง หรือแตกตา่ งของภาพ
ข้อมูลท่เี รยี นรใู้ หมก่ ับข้อมลู เกา่ 5. หากเหมือนให้ทีมยกเครื่องหมายถูก

2. ด้านจินตนาการหรือสร้างภาพในใจ หากแตกต่างใหย้ กเครอ่ื งหมายผิด
โดยการจับคู่ส่ิงต่างๆในภาพให้เป็นคู่ โดย
พิจารณาจากความคล้ายคลึงที่ผู้ใช้คิดว่ามี
เหตผุ ลมากทสี่ ดุ

ระยะเวลำในกำรทำกิจกรรม 30 นาที

อปุ กรณ์ โทรศพั ท์มอื ถอื /ไอแพด

06 14

“เกมพฒั นาสมอง” แนวคิด
ภาวะสมองเส่ือมเป็นการเสื่อมของ
9 กิจกรรมโป้งกอ้ ย
หน้าท่ขี องสมองในการเรียนรู้และเชาว์ปัญญา
วตั ถปุ ระสงค์ ทาให้เกิดปัญหาต่างๆตามมา เช่น ผู้สูงอายุ
1. เพ่ือให้ผู้สูงอายุได้ฝึกสมาธิและฝึก หลงลมื ไมส่ ามารถทาสิ่งที่เคยทาได้ มีปญั หาใน
การใช้ภาษา เช่น พูดไม่รู้เรื่องหรือการพูดให้คน
ทักษะในการจา อ่ืนฟังเข้าใจได้ยาก การวางของผิดที่ผิดทางทา
2. เพื่อให้ผู้สูงอายุได้ฝึกทักษะประสาท ให้อารมณ์เปล่ียนแปลงได้ง่าย และบุคลิกภาพ
เปล่ียนแปลงไป เช่น ซึมเศร้าหรืออาจจะมี
สัมผสั ทางการมอง บคุ ลิกทีก่ ลบั ไปเป็นเด็กอกี คร้งั
3. เพ่ือให้ผู้สูงอายุได้ฝึกทักษะประสาท
วธิ กี ำรเล่น
สัมผสั ทางการฟัง 1. ท่าโป้งก้อย มือซ้ายชูน้วิ โป้ง มือขวาชนู ้ิวกอ้ ย
แล้วให้สลับเปลย่ี นเป็น มือซ้ายชูน้วิ กอ้ ย มอื ขวา
ประโยชนท์ ีไ่ ด้ ชนู วิ้ โปง้ ทาสลับกันเรอ่ื ย ๆ
1. ชะลอการเกิดอาการอัลไซเมอร์ สมอง 2. ท่ากาแบ มือซ้ายกา มือขวาแบ แล้วสลับ
เปลี่ยนเป็น มือซ้ายแบ มือขวากา ทาสลับกัน
เส่อื ม หรือโรคที่เกยี่ วข้องกบั สมอง เรือ่ ย ๆ
2. ลดภาวะซึมเศร้า
3. ช่วยกระตนุ้ กระบวนการคดิ และจดจา

ระยะเวลำในกำรทำกจิ กรรม 10 นาที

อปุ กรณ์ ไมม่ ี

06 15

“เกมพฒั นาสมอง” แนวคดิ
ภาวะสมองเส่ือมเป็นโรคเร้ือรังที่พบมาก
10 กิจกรรมวำดรูปทำยภำพ
ในผู้สูงอายุ สาเหตุเกิดจากมีการเสื่อมลงของ
วตั ถปุ ระสงค์ เซลล์สมอง หรือเกิดจากโรคทางกายอ่ืนๆ ที่ทา
1. เพ่ือให้ผู้สูงอายุได้ฝึกสมาธิและฝึก ให้เกิดอาการสมองเส่ือม ส่งผลให้เกิดความ
ผดิ ปกตขิ องการทางานของสมอง ด้านการเรียนรู้
ทักษะในการคดิ และสติปัญญา ผู้สูงอายุที่มีภาวะสมองเสื่อมจะมี
2. เพ่ือให้ผู้สูงอายุได้ฝึกทักษะประสาท ความบกพรอ่ งดา้ นความจา การรับรู้ ทักษะ การ
ใชภ้ าษา ทกั ษะการคดิ การเคล่ือนไหวท่ปี ระสาน
สมั ผสั ทางการมอง สมั พนั ธ์กนั การทรงตัว เปน็ ต้น
วิธกี ำรเลน่
ประโยชน์ท่ไี ด้
1. ช่วยกระตุน้ กระบวนการคดิ และจดจา 1. แบง่ กล่มุ กลุม่ ละ 5-10 คน เลอื กหัวหนา้
2. ได้กระตุ้นหรือพัฒนา กล่มุ และแจกกระดาษให้หัวหน้ากลมุ่ 1 ใบ

ระยะเวลำในกำรทำกิจกรรม 20 นาที 2. ให้กับหัวหน้ากลุ่มวาดรูปตามคาส่ังท่ี
ได้รบั
อปุ กรณ์ 1. กระดาษไว้สาหรับวาดรปู
2. ปากกาสี 3. ใหส้ มาชิกในกลุ่มทายว่าเปน็ รปู อะไร

06 16

“เกมพฒั นาสมอง” แนวคดิ
ศิ ล ป ก ร ร ม บ า บั ด เ ป็ น วิ ธี ก า ร ห น่ึ ง ท่ี น า
11 กจิ กรรมกำรพบั พดั
คุณประโยชน์ของศลิ ปะมาใชใ้ นกระบวนการทาง
วัตถปุ ระสงค์ จิตวิทยาเพ่ือก่อใหเ้ กิดผลในด้านการบาบดั รักษา
เ พื่ อ ช ะ ล อ ก า ร เ ค ลื่ อ น ไ ห ว ท่ี ติ ด ขั ด ไ ม่ ดังที่ Haeseler ได้กล่าวว่า การวาดภาพช่วยให้
ผู้รับการบาบัดได้แสดงความรู้สึกนึกคิดออกมา
ราบเรียบ ทางานไม่ประสานกันหรือเคลื่อนไหว ขณะเดียวกันก็ช่วยให้นักศิลปกรรมบาบัดได้มี
ช้าลงในชวี ิตประจาวันของผสู้ งู วัย โอกาสปกป้องผู้รับการบาบัดจาก การกระทาที่
รุนแรงแทนท่ีจะปล่อยให้ผู้รับการบาบัดคิดและ
ประโยชนท์ ี่ได้ ทาตามลาพัง บทบาทและหน้า ที่ข อ ง นัก
1. ด้านการกะระยะทางสายตาหากมี ศิลปกรรมบาบัดในการทางานกับผู้รับการบาบัด
ที่มีปัญหาคือ การให้ผู้รับการบาบัดได้ระบาย
ปัญหาทางสายตามากสามารถใช้สีเมจิกสีดา ความคิด ความรู้สึกออกมาทางงานศิลปะโดย
ลากเส้นให้พับตามแนวสามารถเพ่ิมความยาก วิธีการวาดภาพเหตกุ ารณ์ทผี่ ่านมา
ง่ายดว้ ยการเพิม่ หรอื ลดขนาดช่องวา่ งได้ วธิ ีกำรเลน่

2. สหสัมพันธ์ของการใช้แขนและมือสอง 1. แจกกระดาษและปากกาให้ผสู้ ูงอายุ
ข้างให้สามารถใช้แขนและมือในชีวิตประจาวัน 2. นากระดาษมาพับ เป็นใบพัด โดยมี
ได้อย่างไม่ตดิ ขัดในข้นั ตอนของการพบั กระดาษ ตวั อยา่ งสาธิตใหด้ ู

ระยะเวลำในกำรทำกิจกรรม 15-20 นาที
อปุ กรณ์ การดาษ A4

06 17

“เกมพฒั นาสมอง” แนวคดิ
ใ น ก า ร บ ริ ห า ร ส ม อ ง น้ั น ไ ด้ มี ท ฤ ษ ฎี ที่
12 กจิ กรรมเรขำคณิต พำคิดสุขใจ
เรียกว่านิวโรบิคส์เอ็กเซอร์ไซส์ โดยการฝึก
วัตถุประสงค์ ประสาทสัมผัสกลายเป็นวิธีบริหารสมองที่ใช้
เพื่อช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในการจดจา ประสาทสมั ผัสไปกระตุ้นเนื้อเยอื่ ประสาทให้ขยับ
แ ล ะ ตื่ น ตั ว ท า ใ ห้ แ ข น ง เ ซ ล ล์ ป ร ะ ส า ท แ ต ก
ช่วยผอ่ นคลายความตงึ เครยี ด กิ่งก้านสาขาเซลล์สมองสื่อสารกันมากข้ึน มีการ
เช่ือมโยงเซลล์ประสาทของสมองทุกส่วนและทา
ประโยชน์ทไ่ี ด้ ให้สมองเพ่มิ การหล่งั สารนวิ โรโทฟนิ ส์
1. ช่วยกระตุ้นการทางานของสมอง วิธีกำรเล่น

ด้านซา้ ยได้ดมี ากยง่ิ ข้ึน 1. นาภาพ รูป วงกลม, สามเหลี่ยม, ห้า
2. มสี มาธิมากข้ึน เหลี่ยม, สี่เหล่ียม นามาโชว์ให้ผู้เล่นได้เห็นแต่ละ
3. เปน็ การปรับอารมณ์ มีความใจเย็น ไม่ ภาพแลว้ บอกชือ่ ของแตล่ ะภาพว่าเปน็ รูปอะไร

โมโหฉนุ เฉยี วหรือใจรอ้ น 2. แจกกระดาษ A4 ให้กับผู้เล่นพร้อมกับ
ปากกาสี
ระยะเวลำในกำรทำกิจกรรม 15-20 นาที
อปุ กรณ์ 3. ให้ผู้เล่นวาดภาพตามรูปท่ีให้ดู โดยให้ผู้
เลน่ ใช้มือท้งั 2 ข้างในการวาดภาพ
1. กระดาษรูปภาพ วงกลม, สามเหล่ียม,
หา้ เหลี่ยม, สเี่ หล่ียม จานวน 4 ใบ

2. กระดาษA4 จานวน 10 – 15 ใบ
3. ปากกาสี

06 18

“เกมพฒั นาสมอง” แนวคดิ
การสร้างภาพในใจหรือจินตนาการ สมอง
13 กจิ กรรมย้อนวนั วำน
จะสรา้ งการเชือ่ มโยงข้นึ มา เพอ่ื ทาความเขา้ ใจส่งิ
วตั ถุประสงค์ ต่าง ๆ การหาความสัมพันธ์ การนึกภาพ ดังน้ัน
เพ่ือชะลอความเสื่อมของสมอง และ ห า ก น า ข้ อ มู ล อ ย่ า ง ห น่ึ ง ไ ปเ ชื่ อ มโ ย ง กับ
แนวความคิดหรือส่ิงที่คุ้นเคยหรือสร้างภาพ
กระตุ้นความทรงจาระยะสั้น ขึ้นมากับข้อมูลนั้น ก็จะนึกถึงข้อมูลน้ันง่าย ใน
การเล่นเกมฝึกสมองหากนึกภาพเหตุการณ์หรือ
ประโยชน์ท่ีได้ สถานการณ์
1. เพื่อช่วยกระชับความสัมพันธ์และ
วิธกี ำรเลน่
เสรมิ สร้างความสามัคคี 1. แบง่ กลุม่ ออกเป็น 4 กล่มุ กลุ่มละเทา่ ๆ
2. เพอ่ื ชว่ ยชะลอความเส่อื มของสมอง
3. เพื่อชว่ ยกระตุ้นความทรงจาระยะสั้น กัน
2. แจกรปู ภาพผลไม้ใหแ้ ตล่ ะกลมุ่
ระยะเวลำในกำรทำกจิ กรรม 20 นาที 3. ให้ตัวแทนแต่ละกลุ่มออกมาเล่าว่าเมื่อ
อุปกรณ์ รูปภาพผลไม้ชนิดต่าง ๆ คือ ส้ม
มะนาว มะละกอ กลว้ ย แตงโม มะมว่ ง เห็นภาพท่ีให้ดูแล้วนึกถึงอะไร อาจจะเป็นสิ่งที่
เ ค ย ท า ม า ใ น อ ดี ต ห รื อ นึ ก ถึ ง ส า ย พั น ธ์ ที่
หลากหลายของผลไม้ชนิดน้ันๆ เป็นการกระตุ้น
ให้เขาคดิ ตอ่ ยอดต่อไป

06 19

“เกมพฒั นาสมอง” แนวคดิ
โรคสมองเส่ือมเป็นโรคที่ทาให้ผู้ป่วยมีการ
14 กจิ กรรมจับคูภ่ ำพทห่ี ำยไป
เส่ือมหน้าที่ของการเรียนรู้และเชาว์ปัญญาอย่าง
วตั ถุประสงค์ รุนแรงจนรบกวนการทาหน้าที่ทางด้านสังคม
เ พื่ อ ก ร ะ ตุ้ น ส่ ง เ ส ริ ม ก ร ะ บ ว น ก า ร คิ ด หรืออาชีพ มีการเปลี่ยนแปลงบุคลิกภาพ การ
เปลี่ยนแปลงด้านอารมณ์ และบางครั้งอาจมี
กระบวนการจา และการวางแผน อาการทางจิตได้ผู้ป่วยจะแสดงออกมาในรูปของ
ความเส่ือมทางสติปัญญาและบุคลิกภาพ เห็นได้
ประโยชนท์ ี่ได้ ชัดจากการไม่รู้เวลา สถานที่และบุคคลความจา
1. กระตุ้นสมองให้เกิดกระบวนการคิด เส่ือม สติปัญญาเสื่อม วิจารณญาณเปล่ียนและ
พบ อารมณแ์ ปรปรวน
ความจา
2. ชะลอการเกิดอาการอัลไซเมอร์ สมอง วธิ กี ำรเล่น
1. จะแจกรูปภาพท่ีไม่สมบูรณ์คนละ 1
เสื่อมหรือโรคทเี่ ก่ยี วขอ้ งกับสมอง
3. อารมณ์ดีเบิกบาน สดชื่นกระฉับกระเฉง ภาพ
2. ใหผ้ สู้ งู อายหุ าคู่ทไ่ี ดภ้ าพเดยี วกัน
สนกุ สนาน คลายเครียด 3. นาภาพมาต่อกันให้เป็นภาพที่สมบูรณ์

ระยะเวลำในกำรทำกิจกรรม 20 นาที บอกวา่ เป็นภาพอะไร
อปุ กรณ์ รูปภาพ

06 20

“เกมพฒั นาสมอง” แนวคดิ
ในอดีตมีความเช่ือว่าเม่ือสมองพัฒนา
15 กจิ กรรมตบมือ ตบอก ตบไหล่
สมบูรณ์จะถูกใช้งานไปจนล่วงเข้าวัยผู้ใหญ่เซลล์
วตั ถปุ ระสงค์ สมองจะลดลงและไม่สร้างข้ึนใหม่เป็นสาเหตุให้
เพอื่ กระต้นุ ความจาระยะสนั้ เกิดภาวะสมองเสื่อมในวัยชรา แต่ปัจจุบันค้นพบ
แล้ววา่ หากรจู้ กั ใช้สมองอย่างตอ่ เนอ่ื งและทาการ
ประโยชน์ท่ไี ด้ บริหารสมองอย่างถูกวิธีจะทาให้เซลล์ประสาท
1. เพ่อื ชว่ ยกระชบั ความสมั พันธ์และ แตกแขนงทดแทนส่วนท่ีสูญเสียไปความจาจึงดี
ได้แม้อายมุ ากขึน้ แลว้
เสริมสร้างความสามคั คี วธิ ีกำรเล่น
2. เพื่อชว่ ยชะลอความเส่ือมของสมอง
1. จัดแถวผู้สูงอายุให้เรียบร้อยเป็นแถว
ระยะเวลำในกำรทำกิจกรรม 20 นาที ตอนลึก หรือแถวหน้ากระดาน

อปุ กรณ์ ไม่มี 2. นักศึกษาแสดงตัวอย่างการตบมือ ตบ
อก ตบไหล่ เข้าจงั หวะ ใหผ้ สู้ ูงอายดุ เู ป็นตวั อยา่ ง

3. เร่ิมกิจกรรมตบมือ ตบอก ตบไหล่ เข้า
จงั หวะแบบเด่ียว

4. จับคู่ผู้สูงอายุด้วยกันและมีนักศึกษา
รว่ มจบั คดู่ ้วย

5. เร่ิมกิจกรรมตบมือ ตบอก ตบไหล่ เข้า
จงั หวะแบบคู่

06 21

“เกมพฒั นาสมอง” แนวคิด
มอร์ริน กล่าวว่า หน้าที่บริหารจัดการของ
16 กจิ กรรม Water Sort Puzzle
สมองประกอบด้วยทักษะหลายอย่างที่สมองจะ
วัตถุประสงค์ จดั ระเบยี บและดาเนนิ การกับข้อมลู ต่างๆ ทกั ษะ
เพ่ือนาเสนอแนวทางการส่งเสริมความ เหล่าน้ีจะช่วยให้วางแผนจัดการจัดจาส่ิงต่างๆ
จัดลาดับความสาคัญการให้ความสนใจและ
กระบวนการคิดวิเคราะห์อย่างเป็นระบบของ เริ่มต้นกับงานท้ังยังช่วยให้ใช้ ข้อมูลแล ะ
ผู้สูงอายุโดยเกมฝึกสมองผ่านโปรแกรม Water ประสบการณ์จากที่ผ่านมาในการแก้ปัญหาใน
Sort Puzzle ปัจจบุ ัน
วิธีกำรเล่น
ประโยชน์ทไ่ี ด้
1. พัฒนาสมองด้านการคิดวิเคราะห์ 1. แตะแกว้ ใดก็ไดเ้ พื่อเทน้าลงในแก้วอกี ใบ
2. ต้องเทน้าให้เช่อื มโยงกับสีเดยี วกันและมี
อย่างเป็นระบบ พน้ื ท่เี พยี งพอบนแกว้
2. เพื่อชว่ ยชะลอความเส่ือมของสมอง 3. เเกว้ เเตล่ ะใบจะต้องมีสีเดียวเทา่ น้ัน
3. เพื่อพัฒนาทักษาการวางแผน การ

จัดการและการมองเห็นภาพรวมของเป้าหมาย

ระยะเวลำในกำรทำกิจกรรม 3 นาที

อุ ป ก ร ณ์ เ ก ม Water Sort Puzzle ใ น ส่ื อ
โทรศัพท์หรือเเทปเลต็

แนวคิด 22

06 Berjafield ได้ศึกษาเรอื่ งของความสัมพนั ธ์

“เกมพฒั นาสมอง” เชื่อมโยง (Associationism) สรุปได้ว่าการท่ี

17 กิจกรรมเกม “Escape Car” มนุษยจ์ ะจดจาสิง่ ใดสิง่ หน่งึ ขน้ั แรกจะต้องการใช้

วัตถปุ ระสงค์ ประสาทสัมผัสรับรู้สิ่งนั้นและองค์ประกอบอีก
1. เพื่อนาเสนอแนวทางการส่งเสริม
อย่างคือเวลาใชใ้ นการจาด้วย การจดจาสิ่งต่างๆ
ความจาและสุขภาพจิตของผู้สูงอายุโดยเกมฝึก
สมองผา่ นโปรแกรมApplication Escape Car น้ันเป็นผลจากมีการเกิดขึ้นก่อน โดยมีการรับรู้

2. เพ่ือประเมินผลการส่งเสริมความจา สิ่งน้ันแล้วจา เห็นได้เมื่อมีการระลึกถึงส่ิงนั้นอีก
และระดบั ความเครียดของผสู้ ูงอายุหลงั จากการ
เ ล่ น เ ก ม ฝึ ก ส ม อ ง ผ่ า น โ ป ร แ ก ร ม Application ครั้งก็จะมีกระบวนการนึกย้อนไปสู่อดีตและ
Escape Car
กระบวนการนึกย้อนกลับน้ีเป็นกระบวนการท่ี
ประโยชน์ทไ่ี ด้
1. เป็นเครื่องมือสาหรับส่งเสริมการ เกดิ ขึ้นต่อเนอ่ื ง

กระต้นุ ของสมองและลดความเครียดในผู้สูงอายุ วธิ ีกำรเลน่
2. เป็นแนวทางให้ผู้สูงอายุใช้เวลาว่างให้ 1. ให้หาทางที่ทาให้รถคันสีแดงของเรา

เป็นประโยชน์ ลดความเครียด และนาประโยชน์ สามารถออกจากทางวงกตให้ได้อย่างปลอดภัย
ท่ีได้รับจากเกมฝึกสมอง Escape Car มา โดยจะเห็นว่ามีรถต่างๆหลายคันอยู่เยอะแยะไป
ประยุกต์ใช้ในชีวติ ประจาวนั หมด เราจะต้องเอารถพวกน้ีเลื่อนออกไปตาม
แนวทรี่ ถจอดอยู่แลว้
ระยะเวลำในกำรทำกจิ กรรม 10 นาที
2. คลิกท่ีรถคันสีแดงของเราจากน้ันลาก
อุปกรณ์ 1. Application Escape Car เพื่อเล่ือนรถ เพื่อหลีกเส้นทางและทาให้รถคันสี
2. Ipad 1 เครือ่ ง แดงของเราออกไปจากทางออกให้ได้ เพื่อท่ีจะ
ผ่านไประดับตอ่ ไป

06 23

“เกมพฒั นาสมอง” แนวคดิ
หลักการส่งเสริมความจา คือการให้สมอง
18 กิจกรรมเกมจบั คู่
ส่วนต่างๆ มีการทางานที่ประสานสัมพันธ์กัน มี
วตั ถปุ ระสงค์ การฝึกกิจกรรมที่ต้องใช้กระบวนการทางานของ
1. เพ่ือพัฒนาความสามารถในการสร้าง สมองอย่างเป็นระบบและผอ่ นคลายพัฒนาระบบ
ห รื อ ก ล ไ ก ค ว า ม จ า ใ น ส่ ว น ข อ ง ส ม อ ง ใ ห้ มี
ความสัมพันธ์ระหว่างข้อมูลที่เรียนรู้ใหม่กับ ประสิทธภิ าพและครอบคลุมถึงวิธีการในการช่วย
ข้อมลู เกา่ ให้ผู้สูงอายุมีความสนใจในข้อมูลท่ีได้รับอย่าง
เพยี งพอทฤษฎีของ Atkinson and Shiffrin
2. เพือ่ กระตุ้นสง่ เสริมกระบวนการจา วิธีกำรเลน่

ประโยชน์ท่ไี ด้ แบ่งผู้เล่นเป็นสองฝ่าย เร่ิมเล่นโดยการสบั
1. ด้ า น ก า ร เ ชื่ อ ม โ ย ง เ พื่ อ พั ฒ น า บัตรภาพท่ีเตรียมไว้ให้ปนกัน แล้วคว่าบัตรภาพ
ลงบนพ้ืนที่ที่กาหนดไว้สาหรับเล่นเกม แล้วให้ผู้
ความสามารถในการสร้างความสัมพันธ์ระหว่าง เล่นฝ่ายหน่ึงเร่ิมเล่นก่อน โดยหยิบบัตรภาพ
ข้อมูลท่ีเรียนรู้ใหม่กับข้อมูลเก่าเหมือนแฟ้มงาน ขึ้นมาสองใบ ถ้าได้ภาพตรงกันให้เก็บไว้ และมี
ที่มหี ลายอันแต่เช่ือมโยงดว้ ยกัน สิทธิ์เล่นอีก แต่ถ้าจับขึ้นมาแล้วบัตรภาพไม่
ตรงกันให้วางบัตรภาพคว่าลงไปบนพื้นท่ีเล่นเกม
2. ด้านจินตนาการหรือสร้างภาพในใจ อีกคร้ัง แล้วเปลี่ยนให้ผู้เล่นอีกฝ่ายได้เล่นโดย
โดยการจับคู่ส่ิงต่างๆในภาพให้เป็นคู่ โดย กติกาเดียวกัน เล่นจนบัตรภาพหมด ฝ่ายท่ีจับคู่
พิจารณาจากความคล้ายคลึงที่ผู้ใช้คิดว่ามี บัตรภาพได้มากทีส่ ดุ เป็นฝ่ายชนะ
เหตุผลมากที่สดุ

ระยะเวลำในกำรทำกิจกรรม 15-20 นาที

อุปกรณ์ ภาพท่ีมีรปู ส่งิ ตา่ งๆ

06 24

“เกมพฒั นาสมอง” แนวคดิ
กิจกรรมศิลปะเป็นกิจกรรมที่ช่วยส่งเสริม
19 กิจกรรมวำดรปู จำกวัสดุธรรมชำติ
ให้ผู้สูงอายุมีคุณค่าในตนเอง โดยเม่ือผู้สูงอายุได้
วตั ถุประสงค์ ทากิจกรรมศิลปะจะส่งผลดีต่อจิตใจ คือ เป็น
เพ่ือเสริมสร้างสมาธิ ความอดทน ลด ช่องทางให้ผู้สูงอายุได้เข้าใจตนเอง โดย
แสดงออกความรู้สึกนึกคิดผ่านการทากิจกรรม
ความเครียด ความว้าวุ่น ความวิตกกังวลลงไป ศิลปะ โดยเฉพาะสิ่งที่ไม่สามารถบรรยายหรือ
ได้ รวมถึงลดโรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุ ส่ือสารด้วยภาษาพูดช่วยให้ผู้สูงอายุมีการรับรู้
ประโยชนท์ ไี่ ด้ ความรู้สึกของตนเอง และส่งเสริมทักษะในการ
แ ก้ ปั ญ ห า เ พื่ อ ใ ห้ ผู้ สู ง อ า ยุ ย อ ม รั บ ก า ร
1. เพอ่ื ให้เกิดความผอ่ นคลาย สร้างความ เปลยี่ นแปลงทเี่ กิดขนึ้ กบั ตนได้
เบกิ บาน วธิ กี ำรเลน่

2. ฟ้นื ฟูสมรรถภาพดา้ นการสัมผสั การ 1. แจกกระดาษ สี
เคล่ือนไหว การมองเห็น 2. สาธิตวิธรการพิมพ์ภาพวัสดุธรรมชาติ
โดยเลือกวัสดุธรรมชาติที่ต้องการกดลงพิมพ์บน
ระยะเวลำในกำรทำกจิ กรรม 15-20 นาที กระดาษ
3. ผู้สงู อายุลงมือปฏิบัติกิจกรรม โดยเลือก
อุปกรณ์ กระดาษ สีน้า พูกนั จานสี ใบไม้ (วัสดุ วัสดธุ รรมชาติทต่ี นเองสนใจ
จากธรรมชาต)ิ

06 25

“เกมพฒั นาสมอง” แนวคดิ
ภาวะสมองเสอ่ื มในผู้สงู อายุ เป็นภาวะของ
20 กิจกรรมเกมใบ้คำชำเย็น
สมองที่แสดงออกถึงการเส่ือมถอยด้านเชาว์
วัตถุประสงค์ ปัญญา (cognitive function) แล ะทา ง ด้ า น
1. เพื่อส่งเสริมความจาและสุขภาพจิต สติปัญญา (intellectual function) ของบุคคล
ที่มีอายุตั้งแต่ 60 ปี ข้ึนไป เป็นปัญหาสาคัญทาง
ข อ ง ผู้ สู ง อ า ยุ โ ด ย เ ก ม ฝึ ก ส ม อ ง ใ บ้ ค า ผ่ า น สาธารณสุขทั่วโลก ซ่ึงจะมีพฤติกรรมการ
โปรแกรมประยกุ ต์เวบ็ แสดงออกท่ีผิดปกติทางการรับรู้ ความจา
จินตนาการ การคิดการใชเ้ หตุผล การคิดคานวณ
2. เพือ่ ฝึกกระบวนการทางานเปน็ กล่มุ การตัดสนิ ใจและการใช้ภาษา
ประโยชนท์ ่ไี ด้ วิธีกำรเล่น

1. ช่วยฝกึ ทักษะการคิด วเิ คราะห์ และ แบง่ ทมี ออกเป็น 2 ทีม เปา่ ยงิ ชบุ หาผทู้ ี่เริ่ม
การใชภ้ าษาในการสอ่ื สาร เล่นเกมก่อน จากนั้นให้ทีมท่ีเป่ายิงชุบชนะส่ง
ตัวแทนมาถือคาศัพท์หันหน้าไปหาเพื่อนๆ ใน
2. ช่วยเพิม่ ความสามารถการทางานของ กลุ่ม เพือ่ นในกลุ่มจะตอ้ งใบ้คา โดยจะใช้วิธีไหน
สมอง ก็ได้ แต่ห้ามพูดคาศัพท์หรือสะกดคาให้เพ่ือนฟัง
ถ้ากลุ่มใดพูดคาศัพท์น้ันๆ ให้ปรับแพ้ในแต่ละ
3. ช่วยพฒั นาเร่ืองความจาให้สามารถ คร้ัง จนกว่าจะหมดเวลาที่ต้ังไว้ หากทีมไหนทาย
จดจาสิ่งตา่ งๆ ไดด้ ขี ้ึน คาไดเ้ ยอะกวา่ จะเป็นฝ่ายชนะไป

ระยะเวลำในกำรทำกิจกรรม 20 นาที

อปุ กรณ์ โทรศพั ทม์ ือถอื แท็บเลต็

06 26

“เกมพฒั นาสมอง” แนวคดิ
ภาวะสมองเส่ือมเป็นการเสื่อมของหน้าท่ี
21 กิจกรรมดใู หด้ ี มใี หจ้ ำ
ของสมองในการเรียนรู้และเชาว์ปัญญาทาให้เกิด
วตั ถุประสงค์ ปัญหาตา่ งๆตามาเช่น ผ้สู ูงอายุหลงลมื ไม่สามารถ
1. เพื่อเป็นการป้องกันและชะลอการเกิด ทาสิ่งท่ีเคยทาได้ มีปัญหาในการใช้ภาษา เช่น
พูดไมรู้เรอ่ื ง หรอื การพูดให้คนอนื่ ฟังเขา้ ใจไดย้ าก
ภาวะสมองเส่อื ม ก า ร ว า ง ข อ ง ผิ ด ท่ี ผิ ด ท า ง ท า ใ ห้ อ า ร ม ณ์
2. เพ่ือ เป็นแนวทา งปฏิ บัติส า ห รั บ เปลีย่ นแปลงได้ง่ายและบคุ ลกิ ภาพเปล่ียนแปลง
วิธีกำรเลน่
หน่วยงานอื่นในการดูแลผู้สูงอายุเก่ียวกับการ
ป้องกันและชะลอการเกิดภาวะสมองเส่ือมของ 1. แบง่ กลุม่ ผู้สูงอายกุ ลมุ่ ละ 8-10 คน คละ
ผู้สูงอายุ ชายหญงิ ตามความสมัครใจ
ประโยชน์ท่ไี ด้
2. ใหส้ มาชิกดภู าพและอ่านช่ือสิง่ ของท่ีอยู่
1. เพื่อส่งเสริมสมรรถภาพการทางาน ในกระดาษแผ่นแรกพยายามจาใหไ้ ดม้ ากทสี่ ุด
ของสมองในผสู้ ูงอายุให้ดยี ิง่ ขึ้น
3. หาส่ิงของท่ีจาได้ในกระดาษแผ่นที่สอง
2. เพื่อป้องกันและชะลอการเกิดภาวะ วงกลมสงิ่ ของทจ่ี าไดล้ งในกระดาษแผ่นท่สี อง
สมองเสอื่ ม
4. สรุปข้อคดิ จากการทากจิ กรรม
ระยะเวลำในกำรทำกจิ กรรม 15 นาที

อุปกรณ์ ปากกา/ดินสอสี และกระดาษรูปภาพ

06 27

“เกมพฒั นาสมอง” แนวคิด
ภาวะสมองเสื่อมเป็นการเส่ือมของหน้าที่
22 กจิ กรรมจดั กลุ่มภำพ
ของสมองในการเรียนรู้และเชาวป์ ัญญาทาให้เกิด
วตั ถปุ ระสงค์ ปัญหาต่างๆตามมาเช่น ผู้สูงอายุหลงลืมไม่
1. เพื่อกระต้นุ ทักษะการคดิ แกไ้ ขปญั หา สามารถทาสง่ิ ที่เคยทาได้ มปี ัญหาในการใช้ภาษา
2. เพอ่ื กระตุน้ การใชก้ ลา้ มเนอ้ื มัดเลก็ วธิ กี ำรเลน่
3. เพอ่ื กระตุ้นสหสัมพนั ธ์ตาและมือ
1. ให้บัตรภาพหลากหลายชนิดเกี่ยวกับ
ประโยชนท์ ไี่ ด้ สิ่งของต่างๆ โดยภาพเหล่านั้นต้องเป็นหมวดหมู่
กิจกรรมการคิดแก้ปัญหาเป็นกิจกรรมที่ มีความยากง่ายแตกต่างกันอยู่ปะปนกันอาจเป็น
รูปภาพ เช่น มะลิ ลาไย ทุเรียน กุหลาบ ขนุน
ใช้สาหรับฝึกสมอง การคิดแก้ปัญหาเป็นการ โตะ๊ เกา้ อ้ี ฯลฯ วางบนโตะ๊
คิดซับซ้อนอย่างหน่ึงซ่ึงเป็นหน้าท่ีของสมอง
ช้ันนอก ถือว่าเป็นทักษะพื้นฐานที่สาคัญที่สุด 2. ใหผ้ สู้ งู อายแุ บง่ กลมุ่ 3-5 คน หรือจะทา
ของการคิดทั้งมวล การคิดแก้ปัญหาเป็นส่ิง เด่ียวก็ได้แล้วแต่ความเหมาะสม จัดกลุ่ม
สาคญั ต่อวถิ กี ารดาเนินชวี ิตในสังคมของมนุษย์ หมวดหมู่รูปภาพเหล่าน้ี โดยหมวดเดียวกันไว้ใน
ระยะเวลำในกำรทำกิจกรรม 30 นาที กองเดียวกัน เช่น หมวดผลไม้ หมวดเคร่ืองเรอื น
หมวดดอกไม้ มี 3 กอง ทั้งนี้ อาจเพิ่มความยาก
อุปกรณ์ บัตรภาพรูปต่างๆ เช่น รูปผลไม้ รูป โดยการจับเวลา ให้เวลา 10 นาที
ดอกไม้ รปู เครอ่ื งเรือน เป็นตน้
3. นาภาพในกองทั้ง 3 หมวด ท้ังหมดมา
นบั ว่าผู้สูงอายสุ ามารถจัดหมวดหมู่ได้

06 28

“เกมพฒั นาสมอง” แนวคิด
John Dewey ให้ความหมายว่า การคิด
23 กิจกรรมซูโดกุ กู้สมอง
เป็นกระบวนการทางสมองท่ีเกิดข้นึ ซ่ึงขึ้นอยู่กบั
วัตถปุ ระสงค์ ความสามารถของสมองของมนุษย์ เป็น
เพ่ือฝึกรูปแบบกระบวนการคิดอย่างเป็น ความสามารถเฉพาะบุคคล การคิด เร่ิมต้นเมื่อมี
การกระตุ้นประสาทการรับรู้จากส่ิงแวดล้อม
ระบบ และมเี หตุผล และสมองมีการเลอื กรบั รู้การกระตุ้นนัน้
ประโยชนท์ ไี่ ด้
Spector และคณะ ให้ความหมายว่า
1. เพ่ือฝึกทักษะการสังเกต และการ ศักยภาพสมองสามารถพัฒนาให้สมองเหมือน
วเิ คราะห์ กล้ามเนื้อส่วนอื่นท่ีสามารถฝึกให้แข็งแรงและ
สามารถซ่อมแซมได้ การกระตุ้นการรู้คิดมีส่วน
2. เพ่ือฝึกฝนความคิดเร่ืองการจัดลาดับ ช่วยให้สมองหล่ังสารที่เรียกว่า นิวโรโทรฟินส์
และ sense of space รวมถงึ การฝกึ สมาธิ และ (neurotrophins) ท่ีทาให้เซลล์โดยเฉพาะอย่าง
พฒั นาความจาระยะส้นั ยิ่งในส่วนของเดนไดรต์(dendrite) ที่เช่ือม
ระยะเวลำในกำรทำกิจกรรม 5 นาที ระหว่างเซลลป์ ระสาททางานดขี ึน้

อุปกรณ์ ตารางซโู ดกุ ตวั เลข 1-4 วธิ กี ำรเลน่
ผเู้ ล่นต้องเลือกเลข 1-4 ลงในตาราง โดยมี

เง่ือนไขว่าในแต่ละแถวแนวต้ังแนวนอน และ
ภายในกรอบส่ีเหลี่ยมย่อย ต้องมีเลข 1-4 ไม่ซ้า
กัน โดยใหเ้ วลาเลน่ 5 นาที

06 29

“เกมพฒั นาสมอง” แนวคดิ
ทักษะทางปัญญา คือ ความสามารถใน
24 กจิ กรรมเกมสลบั ตวั อักษร
การวิเคราะห์ สถานการณ์และใช้ความรู้ความ
วตั ถปุ ระสงค์ เ ข้ า ใ จ ใ น แ น ว คิ ด ห ลั ก ก า ร ท ฤ ษ ฎี แ ล ะ
1. เพอ่ื กระตนุ้ ทกั ษะการคิดแกป้ ัญหา ก ร ะ บ ว น ก า ร ต่ า ง ๆ ใ น ก า ร คิ ด วิ เ ค ร า ะ ห์ แ ล ะ
2. เพื่อกระตนุ้ สหพนั ธ์ของตาและมือ แก้ปัญหา เม่ือต้องเผชิญกับสถานการณ์ใหม่ๆ ท่ี
ไม่ได้คาดคิดมาก่อน ทาให้คนทางานแกป้ ัญหาได้
ประโยชนท์ ไ่ี ด้ การเสริมสร้างทักษะทางปัญญาจะต้อง อาศัย
1. เพ่ือฝึกทักษะการสังเกต และการ ฐานกาลงั ของการคิดวเิ คราะหอ์ ยา่ งเปน็ ระบบ
วธิ กี ำรเล่น
วเิ คราะห์
2. ผู้สูงอายุมีกระบวนการคิดอย่างเป็น 1. แจกบัตรให้ผูส้ ูงอายุสลบั คา ให้ผู้สงู อายุ
สลับแลว้ เรียงให้ถกู ต้อง
ระบบและคดิ อยา่ งเปน็ เหตเุ ป็นผล
ระยะเวลำในกำรทำกจิ กรรม 15-30 นาที 2. ในการทากิจกรรมสลับตวั อกั ษร อาจใช้
อุปกรณ์ บัตรตวั อกั ษร คา ประมาณ 5–10 คา ต่อ 1 กิจกรรม ทั้งนี้อาจ
บอกใบ้ถึงความหมายของคา หากผู้สูงอายุมี
แก้เปน็ ความยากลาบากในการทา

3. ผู้นากลุ่มสรุปถึงกิจกรรมการคิดแก้ไข
ปญั หา