คู่มือผู้เล่าเรื่องธรณี-บ่อทราย แหล่งซากช้างดึกดำบรรพ์ จ.นครราชสีมา

º ‹ Í ‹ Í·ÃÒÂ แหลงซากช  างดึกดำบรรพจังหวัดนครราชสีมา คูมือผูเลาเรื่องธรณี กรมทรัพยากรธรณี

อธิบดีกรมทรัพยากรรรณี : นายพงศ์บุณย์ ปองทอง รองอธิบดีกรมทรัพยากรธรณี : นายสุวภาคย์ อิ่มสมุทร นายประกิต วงศ์ศรีวัฒนกุล ผู้อำ นวยการกองธรณีวิทยา : ดร.อัปสร สอาดสุด พิมพ์ครั้งที่ 1 จำ นวน 1,000 เล่ม เดือนที่พิมพ์ สิงหาคม 2565 จัดพิมพ์โดย กองธรณีวิทยา กรมทรัพยากรธรณี ข้อมูลทางบรรณานุกรม กรมทรัพยากรรรณี, 2565 ภาพถ่ายโดย : ภาคภูมิ ประทุมเจริญ พิมพ์ที่ : บริษัท จงโต มีเดีย ครีเอชั่น จำ กัด บ่อทรายแหล่งซากช้างดึกดำ บรรพ์ จังหวัดนครราชสีมา

สารบัญ อุทยานธรณีคืออะไร แผนที่อุทยานธรณีของประเทศไทย โคราชจีโอพาร์ค ความโดดเด่นด้านซากดึกดำบรรพ์ระดับนานาชาติ แผนที่ท่องเที่ยวโคราชจีโอพาร์ค ประวัติการทำบ่อทราย เส้นทางท่องเที่ยวเชิงธรณีท่าช้าง แผนที่ธรณีวิทยาบริเวณบ่อทรายท่าช้าง ธรณีสัณฐานวิทยาของแม่น้ำมูล บริเวณแหล่งบ่อทรายท่าช้าง แท่งลำดับชั้นตะกอนของบ่อทราย ซากดึกดำบรรพ์สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมและสัตว์เลื้อยคลาน ช้างสี่งา กอมโฟธีเรียม ช้างสี่งา เตตระโลโฟดอน ช้างงาจอบเล็ก โปรไดโนรีเรียม เพนตะโปตามิเอ ช้างงาจอบใหญ่ ไดโนธีเรียม อินดิคัม ช้างสเตโกโลโฟดอน สเตโกดอนตอยเดส ช้างไซโกโลโฟดอน ช้างงาเสียม โปรตานันคัส ช้างไซโนมาสโตดอน ช้างสเตโกดอน เอลิฟานตอยเดส ช้างเอลิฟาส แม็กชิมัส โคราชพิเธคัส พิริยะอิ เมอริโคโปเตมัส ท่าช้างเอนซิส แรดอาเซราธีเรียม พอพันธ์ไน ตะโขง ประวัติตำบลท่าช้าง ดินแดนสามมรดกของยูเนสโก 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 40

What is Geopark ? อุทยานธรณีคืออะไร อุทยานธรณีโลกของยเูนสโก คอืพน้ืทท่ีร่ีวมแหลงธรณวิีทิยาและสภาพภูมิประเทศ ที่มีความสำคัญทางธรณีวิทยาในระดบันานาชาติโดยพน้ืทเ่ีหลานไ้ีดรับการบริหารจัดการ แบบองครวม ซึ่งประกอบดวย การอนรุกัษการใหการศกึษา และการพัฒนาอยางยั่งยืน UNESCO Global Geoparks are single, unified geographical areas where sites and landscapes of international geological significance are managed with a holisticconcept of protection, education and sustainable development. A UNESCO Global Geopark uses its geological heritage, in connection with all other aspects of the area’s natural and cultural heritage, to enhance awareness and understanding of key issues facing society, such as using our earth’s resources sustainably, mitigating the effects of climate change and reducing natural disasters-related risks. By raising awareness of 2

the importance of the area’s geological heritage in history and society today, UNESCO Global Geoparks give local people a sense of pride in their region and strengthen their identification with the area. The creation of innovative local enterprises, new jobs and high quality training courses is stimulated as new sources of revenue are generated through geotourism, while the geological resources of the area are protected. ใชมรดกทางธรณีเชื่อมโยงมรดกทางนิเวศวิทยา มรดกทางวฒันธรรมและโบราณคดีอน่ืๆ ในพื้นที่ เพื่อเพิ่มความตระหนักและความเขาใจ ใหชุมชนทองถิ่น เรียนรูและเขาใจ และมีความภาคภูมิใจในพื้นที่ตนเอง มีการทองเที่ยวเชิงธรณีโดยชุมชนทองถิ่น ยกระดับเศรษฐกิจของชุมชนทองถิ่นสรางงาน สรางอาชีพ สรางรายไดสรางความภาคภูมิใจ ในทองถิ่นของตนเอง 3

แผนที่อุทยานธรณีของประเทศไทย 4

MAP of Thailand's Geopark 5

6

7

International paleontological significances ความโดดเดนดานซากดึกดำบรรพระดับนานาชาติ ซากดึกดำบรรพที่เปนเอกลักษณพิเศษเฉพาะพื้นที่ (Unique) และมีคุณคาทางวิชาการดานธรณีวิทยา ในระดับนานาชาติคือ แหลงไดโนเสารและสัตวรวมยุคจำนวนมากหลากหลายชนิด นอกจากนี้ยังพบ แหลงชางดึกดำบรรพกับสัตวเลี้ยงลูกดวยนม รวมทั้งแหลงไมกลายเปนหินจำนวนมาก จนถูกขนานนาม วาเปน มหานครแหงบรรพชีวินของโลก หรือเวิรลพาลีออนโตโปลิส (World Paleontopolis) แหลงฟอสซิลไมกลายเปนหิน พบกระจายทั้งบนผิวดินและใตดินในทุกอำเภอของอุทยานธรณีดวยความ สวยงามที่มีเนื้อดั่งอัญมณีความหลากหลายชนิดและรูปแบบการพบในปรมิาณทม่ีาก จังหวัดนครราชสีมา และหลายภาคสวน รวมกันจัดตั้งสถาบันวิจัยและพิพิธภัณฑไมกลายเปนหินและทรัพยากรธรณีขึ้น และจัดเปนพิพิธภัณฑไมกลายเปนหินขนาดใหญแหงแรกของเอเชียและเปน 1 ใน 7 แหงของโลก Petrified wood fossil sites Found distributed both on the surface and underground in all districts of the geopark. With its jewel-like beauty, variety and abundant forms of discovery. Nakhon Ratchasima Province and many sectors therefore jointly established a Research Institute and Museum of Petrified Wood and Mineral Resources. And is classified as Asia's first large petrified wood museum and one of the seven in the world. Fossils are unique to an area of international geological value. The main geological highlight in the Khorat Geopark is the great diversity of mammalian fossils from the Middle Miocene to the Pleistocene. Several species of Cretaceous vertebrates are also new to science. The megadiverse fossil record is Khorat Geopark’s most significant highlight.until it was dubbed the World Paleontopolis. 8

แหลงไดโนเสารในเขตอำเภอเมืองนครราชสีมา และอำเภอใกลเคียง เปนแหลงพบฟอสซิลไดโนเสาร จำนวนนับพันชิ้น ฟนไดโนเสารมากกวา 200 ชิ้น และพบไดโนเสารอิกัวโนดอนตสายพันธุใหมของโลกแลว 3 สกุล มากที่สุดในเอเชียตะวันออกเฉียงใตคือ ราชสีมาซอรัส สุรนารีเอ สยามโมดอน นิ่มงามมิและ สิรินธรนา โคราชเอนซิส นอกจากนี้ยังพบจระเขและเตาสายพันธุใหมของโลก Dinosaur site in Mueang Nakhon Ratchasima District and nearby districts. Several species of Cretaceous vertebrates are also new to science, including the iguanodont dinosaur Sirindhorna khoratensis, Siamodon nimngami, and Ratchasimasaurus suranareae a new basal carcharodontosaurian theropod Siamraptor suwati also found crocodiles and turtle the world's new species แหลงฟอสซิลชางลุมน้ำมูลในอุทยานธรณโีคราช พบในอำเภอเฉลิมพระเกียรตแิละอำเภอเมอืงนครราชสีมา โดยพบฟอสซิลชางดึกดำบรรพหลากหลายสายพันธุที่สุดในโลกที่มีอายุอยูในชวง 16 - 0.01 ลานปกอน คือพบถึง 10 สกุล จาก 55 สกุลที่พบทั่วโลก (รอยละ 18) และพบรวมกับสัตวอื่นอกีจำนวนมาก ซึ่งบางชนิด เปนสายพันธุใหมของโลก โดยคาดวาแหลงฟอสซิลสัตวเลี้ยงลูกดวยนมทาชางมีอายุอยูในสมัยไมโอซีนไพลโอซีน-ไพลสโตซีน มีความสำคัญเทียบเทาแหลงมรดกโลกเมสเซล (Messel) ซึ่งเปนแหลงฟอสซิล สัตวเลี้ยงลูกดวยนมในสมัยอีโอซีน (57 – 36 ลานปกอน) ของประเทศเยอรมนี The Mun River Elephant Fossil Site is a source in Chaloem Phrakiat District and Mueang Nakhon Ratchasima District. The world's most diverse fossil elephant fossils dated from 16 to 0.01 million years ago, representing 10 of the 55 genera found worldwide (18%), and along with many other animals. Some of which are new species of the world. Tha Chang mammal fossil sites are thought to date to the Miocene-Pleocene-Pleistocene period. It is as important as the World Heritage Site of Messel, a fossilized mammalian fossil site during the Eocene (57-36 million years ago) of Germany. ภาพถายโดย ภาคภูมิประทุมเจริญ, 2561 สถาบันวิจัยไมกลายเปนหินฯ, 2560 หนา 40 9

10

11

ประว ั ติการทำบ  อทราย เริ่มตนโดย นายสมศักดิ์ศรีหัตถผดุงกิจ ผูเปนนักธุรกิจคนแรกของจังหวัดนครราชสีมาที่ริเริ่ม ธุรกิจบอดูดทรายริมแมน้ำมูลในอำเภอเฉลิมพระเกียรติตั้งแตพ.ศ.2529 โดยทำในพื้นที่เล็ก ๆ ติดกับสวนแสงเพชร บานหนองบัวรีตำบลทาชางและตอมาใน พ.ศ.2530 นายแสง มณีเพชร อดีตสมาชิกสภาจังหวัดนครราชสีมา ไดดำเนินธุรกิจดูดทรายในพื้นที่ที่ติดตอกันดวย ซึ่งปจจุบัน ไดพัฒนามาเปนสถานที่ตกปลาและลองแพ จากคาํบอกเลาของนายแสง มณีเพชรมีการดูดทราย ในระดับความลึกไมเกิน 15 เมตร แตณ ระดับความลึก 7-12 เมตร พบกระดูก ฟนกราม ขากรรไกรขนาดใหญงาชาง และสัตวอื่น ๆ หลายชนิดและจำนวนมาก จนอาจกลาวไดวาพบ แทบทุกตารางวา โดยตะกอนในหนาตัดจะเปนกรวด ทราย ทรายละเอียด ทรายแปง และโคลน สวนขอนไมจะพบตั้งแตระดับ 4-6 เมตร ลงไป ซากกระดูกทั้งหลายจะถูกทิ้งไวในบอ หรือนํามา กองไวบนผิวดิน ตอมามพีระบางรูปแนะนําไมใหเกบ็ไวในบาน โดยบอกวาไมดีจึงมีทั้งที่นําไปไวท ี่วัด หรือปลอยไวบนผิวดินทำใหผุพังไปตามกาลเวลาไปภายในระยะเวลา 5-10 ป Started by Mr. Somsak Srihatphadungkit. He is the first businessman of Nakhon Ratchasima who initiated the sand pit business on the Mun River in Chaloem Phrakiat District since 1986. It was done in asmall area next to Sang Phet Parkin Ban Nong Bua Ree Tha Chang Subdistrict. Later, in 1987, Mr. Saeng Manipetch also operated a sand pit business in contiguous areas. which has now developed into a fishing and rafting place. Sand vacuuming is carried out at depths of no more than 15 m, but at depths of 7-12 m, many and many species of bones, molar teeth, large jaws, ivory and other animals are found. until it can be said that almost every area of fossils was found. The sediments in the cross section are gravel, sand, fine sand, silt, and mud. Timber is found at levels 4-6 meters down. All the remains found are left in pits or piled up on the soil surface. There are some monks who advise not to keep them in the house, suggesting that bad things will happen. Therefore, they are either taken to the temple or left on the soil surface to decay over time within 5-10 years. 1 2 12

The history of sand open pit การพบซากชางดึกดำบรรพจากแหลงตำบลทาชางใน พ.ศ. 2528 เปนการพบซากชางดึกดำบรรพ แหงแรกของภาคอสีาน และเปนหลกัฐานครง้ัแรกทท่ีำใหทราบวามสีตัวเลย้ีงลกูดวยนมในยคุเทอรเชียรี (65-1.8 ลานปกอน) รวมทั้งตะกอนกรวดทรายดินเหนียวยุคเดยีวกนัเหมือนในภาคเหนอืและภาคใต ของประเทศ อยางไรก็ตาม การพบซากดึกดำบรรพในระยะแรก ยังไมเปนที่ทราบชนิดและอายุ ของซากที่พบ จวบจนเมื่อเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2540 เมื่อศาสตราจารยดร. ฌอง ฌาคสเจเจ ผูเชี่ยวชาญซากดึกดำบรรพจากประเทศฝรั่งเศส พบเห็นซากดกึดำบรรพตาง ๆ จากแหลงบอทราย ตำบลทาชาง ที่ภาควิชาภูมิศาสตรสถาบันราชภฏันครราชสีมา รวบรวมไวท ี่หองปฏบิัติการธรณีวิทยา ไดจําแนกเบื้องตนวาเปนซากชางสี่งา กอมโฟธีเรียมและสเตโกโลโฟดอน รวมทง้ัแรดที่สูญพันธุแลว อีก 2 กลุม จึงเริ่มเปนที่ประจักษในคุณคาซากดึกดำบรรพจากแหลงทาชางในบัดนั้น The discovery of elephant fossils from Tha Chang Sub-district in 1985 was the first elephant fossil found in the Northeastern region. And it is important evidence that the northeastern regionhas sediments, gravel, sand, clay where mammal fossils were found in the same Tertiary period (65-1.8 million years ago) as in the northern and southern of Thailand. However, the type and age of the fossilsfound until August 1997, when Professor Dr.Jean JacquesJaeger,a paleontologist from France Found various fossils from the sand pit, Tha Chang Sub-district at the Department of Geography, Nakhon Ratchasima Rajabhat University. that werecollected at the Geological Laboratory. He was initially classified as the fossil of four tusks elephant, Gomphotherium and Stegolofodon. including 2 groups of extinct rhinos. Therefore, began the research of fossils from the Tha Chang site at that time. ภาพหมายเลข 1 จาก Duangkrayom et al., 2017 สวนภาพที่ 2-4 ถายโดย ประเทือง จินตสกุล, 2545 3 4 ภาพถายโดย จรูญ ดวงกระยอม, 2551 13

ป ร ะ เ ทื อ ง จิ น ต ส กุ ล แ ล ะ ค ณ ะ , 2 5 6 4 14

15

Kpp Ksk 16

แผนที่ธรณีวิทยาบริเวณบอทรายทาชาง อำเภอเฉลิมพระเกียรติจังหวัดนครราชสีมา แผนที่ธรณีวิทยาจังหวัดนครราชสีมา : โดยกรมทรัพยากรธรณี, 2550 GEOLOGICAL MAP ตะกอนธารน้ำพา กรวด ทราย ทรายแปงและดินเหนียวสะสมตัวตามรองน้ำ คันดินแมน้ำ และแองน้ำทวมถึง (Alluvial deposit : gravel, sand and clay of chanel, river bank and flood basin) ตะกอนตะพักลำน้ำ กรวด ทราย ทรายแปง ดินเหนียวและศิลาแลง (Terrace deposit : gravel sand and leterite of flood basin) หินทรายแปงสีน้ำตาลแดง แดง หินเคลยและหินทรายมักพบ เกลือหิน โปรแตส ยิปซั่มและแอนไฮไดรแทรก (Maha Sarakham Formation: siltstone, reddish brown to pale red; claystone with frequent rock salt and gypsum) หินทรายแปง หินทรายสีน้ำตาลแดงและแดง เนื้อปูนผสมหินเคลยและหินกรวดมน มีCalcrete ตามแนวราบ (แนวขวาง) (Khok Khruat Formation: siltstone, gray to pale red; sandstone, claystone, and conglomerate with calcrete horizons) หินทรายสีเทา เทาเขียว น้ำตาล มักพบเม็ดกรวดและการวางชั้นเฉียงระดับชั้นหนา หินทรายแปงและหินทรายมีกรวดปนประกอบดวยกรวดของควอตซ เชิรต แอสเปอรและหินอัคนี(Phu Phan Formation: sandstone, variegated colors (gray, brown, orange,pink), cross bedded, thick-bedded, siltstone and conglomerate sandstone) หินทรายแปงและหินทรายสีน้ำตาลแดง มวงแดงและแดงมีCalcrete มาก Silcrete ขางในแนวราบ (Sao Khua Formation: siltstone and sandstone, reddish brown, purple and red, calcareous, with abundant calcrete horizons) หินทรายเนื้อควอตซสีขาวชมพูและเทา แสดงการวางชั้นเฉียงระดับขนาดใหญชั้นหนา แทรกสลับดวยหินทราย ปนกรวดบาง แสดงลักษณะเปนชั้นบางๆ ของหินทรายแปงสีแดง หินเคลย(Ohra Wihan Formation: Quartzitic sandstone, white to gray, cross-bedded, thick-bedded; siltstone and claystone) หินบะซอลตสีเทาเขมถึงสีดำ เปนรูพรุนและเปนฟอง มีผลึกของแรโอลีวีน ไพรอกซีนและสปเนล บางแหงแสดงรอยแตกแบบเสา (Basalt, dark gray to black, vesicular and amygdaloidal,with phenocrysts and megacrysts of olivine, pyroxene and spinel locally. 17

ภาพถายดาวเทียมจาก Google Earth ปค.ศ. 1985 เหนือพื้นที่อำเภอเฉลิมพระเกียรติและอำเภอเมืองนคราชสีมา แสดงใหเห็นวาบริเวณบอทรายทางชางเปนจุดแมน้ำประสานสายกันระหวางลำตะคลอง และแมน้ำมูล จากนั้นรวมกัน เปนแมน้ำมูลไหลขึ้นไปทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือตอไป จึงเปนอีกหนึ่งหลักฐานสนับสนุนวาบอทรายบริเวณทาชาง มีความหลากหลายของการสะสมตะกอน จนไปถึงขั้นพบฟอสซิลที่หลากหลายชนิดและจำนวนมาก Satellite image from Google Earth, 1985, above the area of Chaloem Phrakiat District and Mueang Nakhon Ratchasima District. It shows that the sand pit area of Tha Chang is the confluence of Lam Ta Klong river and Mun river and flow up to the northeast.This is another evidence supporting that theTha Chang sand pit has a variety of sediment deposit. until the fossils of various kinds and large numbers were found. The meandering channel is a stream that meanders like a slithering snake. This will occur in the lowland areawith very little steepness. The deposited sediment is called fluviatile deposit. which is a layer of medium-grained, coarse-grained sand to granule gravel. ลำนำ้โคงตวัด (meandering channel) เปนทางนำ้ทค่ีดเคี้ยว คลายงูเลื้อยซึ่งจะพบบริเวณที่ราบลุมที่ความชันนอยมาก ตะกอนที่สะสมตัวเรียกวาสิ่งทับถมธารน้ำพา (fluviatile deposit) ไดเปนชั้นทรายขนาดเม็ดปานกลาง หยาบ จนถึง เม็ดกรวดขนาดเล็ก (granule) ธรณีสัณฐานวิทยาของแมน ้ ำมูล บริเวณแหลงบอทรายทาช  าง ------ ---- ----- แหลงบอทราย ซากชางดึกดำบรรพ ภาพถายดาวเทียม บริเวณตำบลทาชาง 18

ทะเลสาบรูปแอก (oxbow lake) คือ บึงหรือทะเลสาบรูปโคงคลายแอก เกิดจากการที่ทางน้ำโคงตวัด (meander) เปลี่ยนเสนทางจากการไหลตามแนวโคงเดิมเปนตัดตรงลำน้ำ โคงเดิมจึงถูกตัดขาด ตะกอน ที่สะสมตัวเรียกวา สิ่งทับถมรองน้ำทิ้งราง (abandoned channel deposit) เปนชั้นดินเหนียวดำมีเศษพีต (peat layering) ในเนื้อดิน An oxbow lake is a U-shaped lake or pool that forms when a wide meander of a river is cut off, creating a free-standing body of water. The deposited sedime nt is called abandoned channel deposit. which is a black clay layer with peat layering. ที่ราบน้ำทวมถึง (Floodplain) คือ พื้นที่ราบใกลกับแมน้ำ เมื่อมปริมาณน้ำมากกวาปกติสามารถเกิดน้ำทวม จากน้ำลนตลิ่ง ครอบคลุมพื้นที่บริเวณกวาง ตะกอนที่สะสมตัวเรียกวา สิ่งทับถมลนฝง (overbank deposit) ไดเปนชั้นดินเหนียวเนื้อปนทรายแปง A floodplain is an area of land adjacent to ariver which stretchesfrom the banks of its channel to the sides, and which experiences flooding during periods of high discharge. The deposited sediment iscalled overbank deposits. Which is a silt and clay. Geomorphology of Mun river, Tha Chang sand pit area ภาพจากดาวเทียมบริเวณอำเภอเฉลิมพระเกียรติจังหวัดนครราชสีมา แหลงบอทราย ซากชางดึกดำบรรพ 19

แท  งลำดับชั้ นตะกอนของบ  อทราย Upper oxidizing unit Lower reducing unit X X Stegolophodon cf. stegodontoides Merycopotamus thachangensis 20

Stratigraphic column of the Tha Chang sand pit (Modified from Nagaoka, 2002, unpublished document, in Thasod, 2007; Duangkrayom, 2016) ขอมูลตำแหนงฟอสซิล คือ Stegolophodon cf. stegodontoides พบโดยจรูญ ดวงกระยอม ขณะเก็บตัวอยางชั้นตะกอน (เปนตัวอยางฟนกรามซี่ที่ 2 ซึ่งเปนคนละชิ้นกับในภาพ) สวน Prof. Haruo Saegusa พบหัวกะโหลก Merycopotamus ขณะลงสำรวจพื้นที่ (เวลาตะวันกำลังจะลับขอบฟา และกำลังจะพากันเดินขึ้นจากบอ) แทงลำดบัชน้ัตะกอนของบอทรายทาชางหมายเลข 8 (บอทรายสมศกัด)์ิแสดงใหเห็นวาตะกอนลุมน้ำ ประกอบดวย ชั้นของดินปดทับ กรวด ทราย ตะกอน ดินเหนียว พีต ใบไมและกิ่งไมลำตน ราก และซากดึกดำบรรพสัตวเลี้ยงลูกดวยนม (Stegolophodon cf. stegodontoides and Merycopotamus thachangensis) ทค่ีวามลกึประมาณ 13.5 เมตร และ 18 เมตร (จากดานบนสุด) ฟอสซิลเหลานี้ถูกคนพบโดยเจาของบอทรายและศาสตราจารยHaruo Saegusaระหวางการสำรวจ ภาคสนามในป2544 จากการลำดับชน้ัจะสรปุไดวาชน้ัตะกอนถกูสะสมตวัทางน้ำและที่ราบน้ำทวมถึง ของแมน้ำมูลที่คดเคี้ยวในอดีต. Stratigraphic column of the Tha Chang sand pit number 8 (Somsak sand pit) shows that the fluvial deposit contains layers of dumped soil, gravel, sand, silt, clay, peat, Leaf and branch, Trunk, Root, and Mammalian fossil (Stegolophodon cf.stegodontoides and Merycopotamus thachangensis) at depth about 13.5 meters and 18 meters(from the top). These fossils were found by owner and Prof. Haruo Saegusa during the field observation on 2001. This column was deposited in channels and on flood plains of the meandering Mun River in the past. Legend Clay Silt Very-fine to fine sand Medium sand Granule gravel Plebble Gravel Coarse to very-coarse sand Planar cross lamina Trough cross lamina Horizontal cross lamina Peat Dumped soil Peaty Leaf and branch Trunk Root Mammalian fossil (in situ) Stegolophodon cf. stegodontoides Merycopotamus thachangensis 21

สถาบันวิจัยไมกลายเปนหินฯ, 2565 22

MAMMAL AND REPTILE FOSSILS coexisted in sand pits in Chaloem Phra Kiat District, Nakhon Ratchasima Province. ซากดึกดำบรรพสัตวเลี้ยงลูกดวยนมและสัตวเลื้อยคลานที่พบในบอทราย บริเวณอำเภอเฉลิมพระเกียรติจังหวัดนครราชสีมา 23

Four Tusker Gomphotherium sp.ชางสี่งา กอมโฟธีเรียม ลักษณะ : มี4 งา โดยงาคูบนงอกโคงงอลงมาครอมงาคูลาง สูงประมาณ 2.5 เมตร Characters: Four tusked proboscidean, with the upper pair of tusks bent downward and straddling the lower pairs. Approximately 2.5 meters in height. อายุ: พบในชวง 25 - 6 ลานปกอน ในอำเภอเฉลิมพระเกียรติจังหวัดนครราชสีมา มีอายุราว 16 - 11 ลานปกอน Age : Lived around 25-6 million years ago and in Chaloem Phra Kiat District, Nakhon Ratchasima-Province were aged between 11-16 million years ago. ลักษณะฟน : เปนปุมใหญคลายกรวยหรอืเตานม (mastodont) ฟนกรามซี่ที่ 1 และ 2 ทั้งดานบน และดานลางจะมีสันพัน จำนวน 3 สัน แตฟนกรามซี่ที่ 3 หรือซี่สุดทายจะเพิ่มเปน 4 สัน หรือ มากกวาในบางชนิด เมื่อนสึกจากการใชงาน ผิวหนาฟนจะเปนรูปทรีฟอยล(สามแฉก) Tooth characteristics : It is a large conical shape or mastodon type. There are 3 ridges in the upper and lower teeth of the first and second molars. The third or last molar increases to 4 or more in some species. The tooth surface will be in the shape of a trefoil when teeth wear out from use. การกระจาย (Distribution) ทวีปแอฟริกา (Africa) ทวีปเอเชีย (Asia) ทวีปยุโรป (Europe) ทวีปอเมริกาเหนือ (North America) 24

Four Tusker Tetralophodon sp.ชางสี่งา เตตระโลโฟดอน การกระจาย (Distribution) ทวีปแอฟริกา (Africa) ทวีปยุโรป (Europe) ทวีปเอเชีย (Asia) ลักษณะ : เปนชางที่มี4 งา โดยขากรรไกรลางสั้นกวากอมโฟรีเรียม สูงประมาณ 2.6 เมตร Characters : A four tusked proboscidean with large downturned upper tusk pair and an elongated straight,close together, lower tusk pair, similar to Geomphotherium. Approximately 2.6 meters in height. อายุ: พบในชวง 12.4 - 7.8 ลานปกอน ในอำเภอเฉลิมพระเกียรติจังหวดันครราชสมีา มอีายรุาว 12.4 - 7.8 ลานปกอน Age : Lived around 12.4-7.8 million years ago and in Chaloem Phra Kiat District, Nakhon Ratchasima Province were aged between 12.4-7.8 million years ago. ลักษณะฟน : มีการแบงสันฟนออกเปน 4 สัน ในฟนกรามซี่ที่ 1 และ 2 และมี4-5 สัน ในฟนกรามชี่ที่ 3 การแบงสันฟน ออกเปน 4 สันนี้ทำใหเปนที่มาของการตั้งชื่อ เตตระโลโฟดอน ซี่ง tetra แปลวา 4 สวน loph แปลวา สัน และ odont แปลวา ฟน Tooth characteristics : The ridge is divided into 4 ridges in the first and second molars and 4 to 5 ridges in the third molar. Tetralophodon derives from the Greek words tetra (four), loph (ridge), and odont (tooth). ขอมูลชางทั้งหมดจาก สถาบันวิจัยไมกลายเปนหินฯ, 2565, ปรับปรุงจาก จรูญ ดวงกระยอม, 2560 25

Small Hoe Tusker Prodeinotherium pentapotamiae ชางงาจอบเล็ก โปรไดโนรีเรียม เพนตะโปตามิเอ ลักษณะ : มีเฉพาะงาคูลาง และโคงงอลงมา ขนาดตัวเล็กกวา ไดโนธีเรียม สูงประมาณ 2.5 - 2.8 เมตร Characters : A two-tusked proboscldean with a downturned lower tusk palr Smaller than the closely related Deinotherlum อายุ: พบในชวง 21 - 16.8 ลานปกอน ในอำเภอเฉลิมพระเกียรติจังหวัดนครราชสีมา มีอายุราว 16.8 ลานปกอน Age : Live around 21 - 16.8 million years ago and in Chaloem Phra Klat District, Nakhon Ratchasima Province were aged between 16.8 million years ago. ลักษณะฟน : เปนแบบไบโลโฟดอนต(2สัน) โดยฟนกรามซี่แรกมีสันฟน 3 สัน สวนฟนกรามซี่ที่ 2 และ 3 จะมี2 สนัเรียงตัวเปนสนัคอนขางคมในแนวระนาบ เดียวกันและไมพบสารเคลือบฟน สำหรับฟนดานบนจะกวางกวาดานลาง โดยไมเปนปุมหรือกรวย จำนวน 2-3 สัน Tooth characteristics : It is a bilophodont type (2 ridges) where the first molar has 3 ridges, while the 2nd and 3rd molars have 2 ridges that are arranged in a rather sharp ridge in the same plane, and enamel is not found. The upper teeth are wider than the lower ones and without being a button or a cone of 2-3 ridges. การกระจาย (Distribution) ทวีปแอฟริกา (Africa) ทวีปยุโรป (Europe) ทวีปเอเชีย (Asia) 26

Giant Hoe Tusker Deinotherium indicum ชางงาจอบใหญไดโนธีเรียม อินดิคัม การกระจาย (Distribution) ทวีปแอฟริกา (Africa) ทวีปยุโรป (Europe) ทวีปเอเชีย (Asia) ทวีปเอเชียใตSouth Asia) ลักษณะ : มีเฉพาะงาคูลางและโคงงอลงมาคลายจอบ ขนาดตัวใหญกวาโปรไดโนรีเรียม สูงประมาณ 3.6 - 4 เมตร Characters : A two-tusked proboscidean with a downturned lower tusk pair Larger than the closely related Prodeinotherium Approximately 3.6-4 meters in height. อายุ: 12.2 - 1.8 ลานปกอน ในอำเภอเฉลิมพระเกียรติจังหวัดนครราชสีมามีอายุราว 12.2 - 1.8 ลานปกอน Age : Lived around 12.2-1.8 million years ago and in Chaloem Phra Kiat District, Nakhon Ratchasima Province were aged between 12.2-1.8 million years ago. ลักษณะฟน : คลายกับโปรไดโนรีเรียม แตมีขนาดที่ใหญกวา โดยฟินเปนแบบไบโลโฟดอนต ( 2 สัน ) ฟนกรามซี่แรก มีสันฟน 3 สัน สวนซี่ที่ 2 และ 3 จะมี2 สนัเรียงตัว เปนสันคอนขางคม ในแนวระนาบเดียวกัน Tooth characteristics : It Is similar to Prodelnotherlum teeth, but It Is larger In size. The tooth Is a bllophodont type (2 rldges). The first molar has 3 rldges whilte the second and third molars have 2 ridges arranged In a rather sharp rldge In the same plane. ขอมูลชางทั้งหมดจาก สถาบันวิจัยไมกลายเปนหินฯ, 2565, ปรับปรุงจาก จรูญ ดวงกระยอม, 2560 27

Stegolophodon stegodontoides ชางสเตโกโลโฟดอน สเตโกดอนตอยเดส ลักษณะ : ในรุนดั้งเดิมมี4 งา งาคูลางมีขนาดเล็กมากสวนรุนใหมไมมีงาคูลาง สูงประมาณ 2.5 - 3 เมตร Characters : In primitive species of this genus there were four tusks an elongated upper tusk pair and a short lower pair. However, other species do not exhibit the lower tusk pair. Approximately 2.5-3 meters in height อายุ: พบในชวง 18 - 6.5 ลานปกอน ในอำเภอเฉลิมพระเกียรติจงัหวดันครราชสีมา มีอายุราว 13 - 6.5 ลานปกอน Age : Lived around 18-6.5 million years ago and in Chaloem Phra Kiat District, Nakhon Ratchasima Province were aged between 13-6.5 million years ago. ลักษณะฟน : มีการแบงจำนวนสันพัน และนุมพันที่มากกวา กอมโฟรีเรียม และเตตระโลโฟดอน คือ มีสันแบบปุม อยางนอย 4 ปุม จำนวน 4-7 สัน และมีการหดหายไปของปุมกลางระหวางสันฟน มีแนวแบงครึ่งชายขวาของฟนกรามคอนขางชัดเจน Tooth characteristics : There is mare tooth button division than in Gomphotherium and Tetralophodon, i.e., having at least 4 buttons in each of the 4 to 7 ridges and decreasing the central buttons. There is quite a distinct line (median sulcus) between the left and right molar ridges. การกระจาย (Distribution) ทวีปแอฟริกา (Africa) ทวีปเอเชีย (Asia) 28

Zygolophodon sp.ชางไซโกโลโฟดอน ทวีปแอฟริกา (Africa) ทวีปยุโรป (Europe) ทวีปเอเชีย (Asia) ทวีปอเมริกาเหนือ (North America) ลักษณะ : ในรุนดั้งเดิมมี4 งา งาคูลางเล็กมาก สวนรุนใหมไมมี งาคูลาง สูงประมาณ 2 - 2.5 เมตร Characters : Some of the older species exhibit a very small lower pair, more recent species within the genus only have the upper pair. Approximately 2-2.5 meters in height. อายุ: พบในชวง 18 - 5 ลานปกอน ในอำเภอเฉลิมพระเกียรติจังหวัดนครราชสีมามีอายุราว 13 - 6.5 ลานปกอน Age : Lived around 18-5 million years ago and in Chaloem Phra Kiat District, Nakhon Ratchasina Province were aged between 13-6.5 million years ago. ลักษณะฟน : ฟนกรามที่เมื่อสึกหลังการใชงานแลวจะมีรูปทรงคลายแอกเทียมควาย โดยคำวา Zygo ซึ่งเปนภาษากรีก แปลวา แอก (Yoke) รวมกับคำวา Loph ที่แปลวา สัน และ Odont ที่แปลวา ฟน Tooth characteristics : The shape surface of wearing molar is buffalo yoke-like. Zygolophodon derives from Greek words zygo (yoke), loph (ridge), and odont (tooth). ขอมูลชางทั้งหมดจาก สถาบันวิจัยไมกลายเปนหินฯ, 2565, ปรับปรุงจาก จรูญ ดวงกระยอม, 2560 29

Shovel Tusker Protanancus sp.ชางงาเสียม โปรตานันคัส ลักษณะ : มี4 งา งาคูลางอยูชิดกัน และแบนคลายเสียม การกระจาย สูงประมาณ 2.5 เมตร Characters : A four tusked proboscidean. The bottom tusk pair is upturned, close together, and flat like a spade. The upper tusk pair is turned inward. Approximately 2.5 meters in height. อายุ: พบในชวง 18.5 -12.8 ลานปกอน ในอำเภอเฉลิมพระเกียรติจังหวัดนครราชสีมา มีอายุราว 16 - 12.8 ลานปกอน Age : Lived around 12.8-18.5 million years ago and in Chaloem Phra Kiat District, Nakhon Ratchasima Province were aged between 16-12.8 million years ago. การกระจาย (Distribution) ทวีปแอฟริกา (Africa) ทวีปยุโรป (Europe) ทวีปเอเชีย (Asia) ลักษณะฟน : เปนรูปกรวยสูงและหนาฟนแคบมาก สวนปลายลูเขาหากัน ปุมฟนมีการแบงนอยมาก โดยปุมหลักตรงดานขอบฟนทั้งสองดาน (ดานติดแกมกบัตดิลน้ิ) ใหญกวา ปมุดานในมาก แตมีลักษณะ ของอะนาคอยดี(สันฟนสลับกันเปนรูปตัว 2) ปรากฎชัด Tooth characteristics : It is conical in shape and has a very narrow tooth crown where the ends converge together. The tooth button has very little division. The main buttons on both sides of the tooth edge (the side next to the cheek and the tongue) are much larger than the inner button. However, the character of Anacoidy (the ridges alternate in a Z-shape) is evident. 30

Sinomastodon sp.ชางไซโนมาสโตดอน การกระจาย (Distribution) ทวีปเอเชีย (Asia) ลักษณะ : มีงาเฉพาะคูบน แตฟนมีลักษณะคลายชาง 4 งา กอมโฟรีเรียม สูงประมาณ 2 - 2.5 เมตร Characters : A two tusked proboscidean with a large upper tusk pair. Dentition similar to Gomphotherium. Approximately 2-2.5 meters in height. อายุ : พบในชวง 6.5 - 2.5 ลานปกอน ในอำเภอเฉลิมพระเกียรติจังหวัดนครราชสีมา มีอายราว 2.5 ลานปกอน Age : Lived around 6.5-2.5 million years ago and in Chaloem Phra Kiat District, Nakhon Ratchasima Province were aged between 2 or 2.5 million years ago. ลักษณะฟน : คลายกับฝนของชาง 4 งา กอมโฟรีเรียม โดยเปนแบบเตานมหรือแบบกรวย มองเห็น เปน 2 ปุมใหญชัดเจน สันฟนบีบใหยอดฟนคอนขางคม ปรากฎสัน ไซโกดอนต(zygodont crest) บริเวณขางฟนดานติดกับแกม เหมือนอยางที่พบในฟนของพวกไซโกโล-โฟดอน มีการแบงปุม กลางสันฟน และมีรองกลางสันฟนชัดเจน Tooth characteristics : It is a conical-shaped tooth button that is similar to the teeth of Gomphotherium, ). which are clearly visible as two large buttons and quite sharp at the crown of the buttons. The zygodont crest appears on the side of the teeth adjacent to the cheek,as found in the teeth of the Zygolophodon. There is a button in the middle of the tooth ridge, and it has a clear groove line (median sulcus) in the middle of the tooth ridge. ขอมูลชางทั้งหมดจาก สถาบันวิจัยไมกลายเปนหินฯ, 2565, ปรับปรุงจาก จรูญ ดวงกระยอม, 2560 31

ลักษณะฟน : คลายจั่วหลังคา ซึ่งเปนที่มาของสตโกดอน โดย Stego แปลวา หลังคา และ Odont แปลวา พน มีการแบงชุมฟนตั้งแต 5 ถึงมากกวา 20 ปมุและแบงสนัฟนตง้ัแต7 ถงึมากกวา 15 สัน Tooth characteristics : resembling a gable roof which is the origin of Stegodon. Stego means roof and Odont means tooth. There are 5 to more than 20 nodes and 7 to more than 15 ridges. ลักษณะ : มีสองงาเฉพาะคูบน มักมีงาขนานและใกลกัน จนตองพาดงวงออกนอกรองงา แตปลายงาแยกออก ดานขางชัดเจน สูงประมาณ 2.5 เมตร Characters : A two tusked proboscidean a large, elongated upper tusk pair which start close and separate outward distally. Approximately 2.8-3.8 meters in height. อายุ: พบในชวง 7.3 ลานป- 1.2 หมื่นปกอน ในอำเภอเฉลิมพระเกียรติจังหวัดนครราชสีมา สูงประมาณ 2.8 - 3.8 เมตร มีอายุราว 6 ลานปกอน - 1.2 หมื่นปกอน Age : Lived around 7.3-0.012 million years ago and in Chaloem Phra Kiat District, Nakhon Ratchasima Province were aged between 6-0.012 million years ago. การกระจาย (Distribution) ทวีปแอฟริกา (Africa) ทวีปเอเชีย (Asia) 32

ลักษณะฟน : ฟนกรามมีลักษณะเปนแผนยาวลึกและซอนกันและเชื่อมดวยสารชีเมนตโดยมี จำนวนแผนฟน 12-24 แผน Tooth characteristics : The molar teeth are long, deep and overlapping plates and bonded with cement with the number of teeth plates 12-24. การกระจาย (Distribution) ทวีปเอเชีย (Asia) ทวีปแอฟริกา (Africa) ลักษณะ : มีลักษณะเหมือนชางเอเชียหรือชางไทยปจจุบัน สูงประมาณ 2.5 - 3 เมตร Characters : The modern elephant genus with two large and upturned tusks. Approximately 2.5-3 meters in height. อายุ: พบในชวง 3.4 ลานปกอน - ปจจุบัน ในอำเภอเฉลิมพระเกียรติจังหวัดนครราชสีมา มีอายุราว 2 ลานปกอน - ปจจุบัน Age : Lived around 3.4 million years ago to recent and in Chaloem Phra Kiat District, Nakhon Ratchasima Province were aged as back as 2 million years ago. ขอมูลชางทั้งหมดจาก สถาบันวิจัยไมกลายเปนหินฯ, 2565, ปรับปรุงจาก จรูญ ดวงกระยอม, 2560 33

Ape Khoratpithecus piriyai ลิงใหญโคราชพิเธคัส พิริยะอิ การกระจายตัว : ในประเทศไทย พบที่จังหวัดนครราชสีมา และจังหวัดพะเยา โดยมีชีวิตอยูเมื่อ 7 - 6 ลานปกอน เปนหลักฐานสำคัญที่แสดงวาพื้นที่เอเชียตะวันออกเฉียงใตอาจเปนแหลงกำเนิด และวิวัฒนาการของเอปปจจุบัน Distributed in Thailand : Nakhon Ratchasima Province and Phayao Province Lived around 7 - 6 million years ago important evidence that Southeast Asia may be the origin and evolution of the present ape. เอป หรือลิงไมมีหางขนาดใหญมีสายพันธุใกลชิดกับลิงอุรังอุตังในปจจุบัน มีลักษณะเฉพาะตัว คือ ไมมีกลามเนื้อที่ใชในการเปด - ปดปากใตกราม สวนหนา ฟนกรามซี่ในสุดมีขนาดใหญกวาลิงอุรังอุตังปจจุบัน ลักษณะ กรามโคงเปนรูปตัวยูเชนเดียวกับกรามเอปปจจุบันและมนุษย The apes are closely related to the modern orangutan. It has a unique feature is no muscle that is used to open - cover the mouth under the front of the jaw. The innermost molar teeth are larger than those of modern orangutans, and are characterized by acurved, U-shaped jaw, similar to that of modern ape and humans. ชื่อ piriyai ตั้งเปนชื่อชนิด เพื่อเปนเกียรติแกนายพิรยิะ วชัจติพนัธผมูอบฟอสซิล ใหกรมทรัพยากรธรณีศึกษาวิจัย The name piriyai is a species name. In honor of Mr. Piriya Watchachitphan, who gave fossils to the Department of Mineral Resources for research. การกระจายตัว (Distribution) จังหวัดนครราชสีมา (Ratchasima Province) จังหวัดพะเยา (Phayao Province) 34

Ancient Hippo Merycopotamus thachangensis เมอริโคโปเตมัส ทาชางเอนซิส คาดวาววิฒันาการมาจากเมอรโิคโปเตมสัจากบรเิวณเทอืกเขาศวิะลกิ ประเทศปากีสถาน แตเปน ชนิดใหมจึงตั้งชื่อชนิดตามชื่อแหลงที่พบฟอสซิล คอืตำบลทาชาง ในอำเภอเฉลิมพระเกียรติ จังหวัดนครราชสีมา estimated that evolved from the mericopotamus in the Shivalik Mountains of Pakistan. But it's a new species of world. Therefore, the species was named after where fossils were found, which was Tha Chang sub-district in Chaloem Phra Kiat district, Nakhon Ratchasima province. เปนสัตวกีบคูโบราณจำพวกแอนทราโคแรร(anthracothere) ที่เปนญาติรุนเกาของหมู และฮิปโป ลักษณะคอนไปทางฮิปโป มีกะโหลกแบน และตำแหนงเบาตาโผลพนหัว An ancient hoofed animal (anthracotheres). that is an older relative of pigs and hippos. It looks more like a hippo but has a flat skull and the position of the eye socket protruding from the head อายุของซากดึกดําบรรพที่พบ : สมัยไมโอซีนตอนปลาย (11-5 ลานปกอน) Age of fossils found : Late Miocene (11-5 million years ago) ขอมูลชางทั้งหมดจาก สถาบันวิจัยไมกลายเปนหินฯ, 2565, ปรับปรุงจาก จรูญ ดวงกระยอม, 2560 35

Aceratherium porpani แรดอาเซราธีเรียม พอพันธไน อาศัยอยูในทวีปยุโรปและเอเชีย ในชวงเวลา 23 - 5 ลานปกอน lived in Europe and Asia during the period 23 - 5 million years ago เปนแรดมีความสูงประมาณ 1.2 เมตร น้ำหนักเกือบ 1 ตัน ไมมีนอมีขายาวเมื่อเทียบกับแรด สายพันธุอื่น ๆ สัดสวนจึงคลายสมเสร็จ ตัวผูมีฟนเงี้ยว คลายงาและยาวกวาตัวเมีย A rhinoceros with a height of about 1.2 meters and a weight of almost 1 ton. It has no horns and has long legs compared to other rhinoceros’ species. The proportions are therefore similar to tapir. The male has tusk-like teeth and is longer than the female. พบอยู 3 ชนิดในโลก และ 1 ใน 3 ชนิด พบเปนพันธุใหมของโลกจากประเทศไทย โดยอาเซรารีเรียม พอพันธไน ชื่อชนิดถูกตั้งตามชื่อ รศ.พอพันธวัชจิตพันธผูบริจาคฟอสซิลกะโหลกแรดชนิดนี้ ใหนักวิจัยไดศึกษา Found 3 species in the world, and 1 of 3 species is a new species from Thailand. Azerarium Phophannai, the species name was named after Assoc. Prof. Porphan Watchachitphan, who donated rhinoceros skull fossil for researchers to study. การกระจายตัว (Distribution) ทวีปเอเชีย (Asia) ทวีปยุโรป (Europe) 36

Gavialis sp.ตะโขง กระจายตวั ในเอเชยีใตเอเชยีตะวนัออกเฉยีงใตและออสเตรเลยีทางตอนเหนอื Distributed in South Asia, southeast Asia, and northern Australia การกระจายตัว (Distribution) ทวีปเอเชียใต(South Asia) ทวีปเอเชียตะวันออกเฉียงใต (Southeast Asia) ทวีปออสเตรเลียทางตอนเหนือ (Northern Australia) มีลักษณะคลายจระเขแตปากแหลมเรียวยาวมาก มีขนาดตัวยาวไดถึง 3 เมตร look like crocodile but the pointed mouth is very slender. When fully grown, they can reach 3 meters in length. มักอาศัยบริเวณปากแมน้ำที่เปนน้ำกรอย หรอืปาชายเลน อาหารหลกัคอื ปลา มีชวงวิวัฒนาการ ตั้งแตเมื่อ 34 ลานปกอนจนถึงปจจุบัน often inhabit the mouth of the brackish river or mangrove forest. The main food is fish. Has evolved from 34 million years ago to today. ขอมูลชางทั้งหมดจาก สถาบันวิจัยไมกลายเปนหินฯ, 2565, ปรับปรุงจาก จรูญ ดวงกระยอม, 2560 37

ประว ั ติตำบลท  าช  าง ที่มาของชื่อตำบล "ทาชาง”มาจากชื่อบริเวณที่ชางในเขตอีสานตอนใตแถบ นครราชสีมาบุรีรัมยสุรินทรเดินขามไปมาผานแมน้ำมูลของตำบลนี้ในอดีตทั้งฝูงชางปา ธรรมชาติและชางทใ่ีชเปนพาหนะ ในทางประวัติศาสตรของทองถน่ิชวงกอน 1 เมษายน 2473 หรือกอนเปดทำการรถไฟสายนครราชสมีา - อบุลราชธานีทาชางเคยเปนทาเรือสินคาที่สำคัญ ที่สุดของมณฑลนครราชสีมา โดยเปนการใชเรือกลไฟลากจูง "เรือฉลอม" 4-6 ลำที่มี การบรรทกุสนิคา กจิการเรือกลไฟทท่ีาชางจงึมคีวามรุงเรืองมากทส่ีดุของชาวไทยเชื้อสายจีน ที่เขามาตั้งถิ่นฐานที่เมืองนครราชสีมาในยุคแรก เมื่อเปดการเดินทางและขนสงทางรถไฟชวงแรก จากสถานีเมืองนครราชสีมาถึง สถานีทาชางในวันที่ 1 พฤศจิกายน 2465 ไดมีตูสินคาจากสถานีรถไฟทาชางลากสงถึง ทาเรือที่ทาชางเพื่อลงเรือฉลอม จนกระทั่งหลัง พ.ศ. 2473 มีการขนสงทางรถไฟถึง อุบลราชธานีกิจการขนสงทางน้ำโดยเรือกลไฟของทาชางทยอยเลิกกิจการไป เรือกลไฟ บางลำจึงถูกปลอยใหจมอยูในแมน้ำมูลที่ทาชางตราบกระทั่งปจจุบัน เรือในลุมนํ้ามูล ที่ทาชาง เมื่อปพ.ศ. 2458 สะพานดําทาชาง 38

The history of Tha Chang The name "Tha Chang" is originated of the area's name. where elephants in the southern part of the northeastern region (Nakhon Ratchasima, Buriram, Surin) crossed through the Mun River in the past, both natural wild elephant herds and vehicle elephants. In the history of the local area, before April 1, 1930 or before the opening of the Nakhon Ratchasima- Ubon Ratchathani Railway. Tha Chang used to be the most important cargo port of Nakhon Ratchasima Province. By using steamboats to tow 4-6 "chalom boats" carrying cargo. The steamboat business at Tha Chang was therefore the most prosperous of the Thai-Chinese people who first settled in Nakhon Ratchasima. When the first train travel and transportation opened From Nakhon Ratchasima Station to Tha Chang Station on November 1, 1922. Containers from Tha Chang Railway Station were hauled to the pier at Tha Chang to board the Chalom boat. Until after 1930, there was a train transport to Ubon Ratchathani. Tha Chang's steamboat transportation business has gradually been discontinued. So some steamboats were drowned in the Mun River at Tha Chang until now. ขอมูล : รายงานโครงการพิพิธภัณฑชางดึกดาบรรพ 39

ดินแดนสามมรดกของย ู เนสโก จังหวัดนครราชสีมา มีโปรแกรมการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติของยูเนสโก 2 โปรแกรม ไดแก มรดกโลกกลุมปาดงพญาเย็น-เขาใหญ พื้นที่สงวนชีวมณฑลปาสะแกราช หากอุทยานธรณีโคราชไดรับการรับรอง เปนอุทยานธรณีโลกของยูเนสโก ประเทศไทยโดยจังหวัดนครราชสีมา จะไดชื่อวาเปน “ดินแดน 3 มรดกของยูเนสโก” (The Land of UNESCO Triple Heritage) โดยจะเปน 1 ใน 3 ประเทศของโลกตอจาก ประเทศเกาหลีใตและประเทศจีน อุทยานธรณีโคราช Khorat Aspiring UNESCO Global Geopark 40

The Land of UNESCO Triple Heritage The Khorat Geopark is aspiring to establish itself as a UNESCO Global Geopark. If successful, Nakhon Ratchasima will be one of three countries in the world (following South Korea, and China) that possess three UNESCO natural resource programs in a single province. Besides, the aspiring Khorat UNESCO Global Geopark, the UNESCO sites in Nakhon Ratchasima include Dong Phaya Yen-Khao Yai UNESCO world heritage site, and Sakaerat Biosphere Reserve UNESCO Man and Biosphere (MAB). Therefore, if successful, the area will be recognized as “The Land of UNESCO Triple Heritage” มรดกโลกดงพญาเย็น-เขาใหญ Dong Phayayen-Khao Yai UNESCO Word Heritage Site อางอิง : www.whc.unesco.org พื้นที่สงวนชีวมณฑลปาสะแกราช Sakaerat Biosphere Reserve UNESCO Man and Biosphere 41

ซากดึกดำบรรพที่สำคัญของประเทศไทย ประเทศไทยพบซากดึกดำบรรพที่มีความหลากหลายทางชีวภาพสูงมากและสามารถพบไดในชั้นหินเกือบทุกยุค ตั้งแตชั้นหินตะกอนที่เกาแกที่สุดยุคแคมเบรียนตอนปลาย (Late Cambrian) หรือประมาณ 500 ลานปกอน ไปจนถึงยุคควอเทอรนารี ยุคแคมเบรียน Cambrian พบซากดึกดำบรรพที่สำคัญ ไดแก ไทรโลไบต(Trilobite) และแบรคิโอพอด (Brachiopod) พบมากที่ภาคใตโดยเฉพาะที่เกาะตะรุเตา จังหวัดสตูล แบรคิโอพอด (Brachiopod) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ไทรโลไบต (Trilobite) ยุคออรโดวิเชียน Ordovician พบซากดึกดำบรรพที่สำคัญ ไดแกนอติลอยด(Nautiloid)พบมากที่ภาคใตและตามแนว เทือกเขาฝงตะวันตกของไทยโดยเฉพาะจังหวัดกาญจนบุรี นอติลอยด(Nautiloid) . . . . . . . . . . ยุคไซลูเรียน - ดีโวเนียน Silurian – Devonian พบซากดึกดำบรรพที่สำคัญ ไดแกแกรปโตไลต(Graptolite) เทนทาคิวไลต (Tentaculite) พบในบริเวณ ภาคใตจังหวัดสตูล ฝงตะวันตกของไทย โดยเฉพาะจังหวัดกาญจนบุรีและภาคเหนือ โดยเฉพาะจังหวัดเชียงใหม แกรปโตไลต (Graptolite) เทนทาคิวไลต (Tentaculite) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ยุคคารบอนิเฟอรัส - เพอรเมียน Carboniferous – Permian พบซากดึกดำบรรพที่สำคัญ พบซากดึกดำบรรพสิ่งมีชีวิตที่อาศัยในทะเลจำนวนมาก เชน ปะการัง แบรคิโอพอด (Brachiopod)หอยสองฝา (Bivalve) หอยฝาเดียว (Gastropod) ไบรโอซัว (Bryozoa) ฟวซลินิด (Fusulinid) รวมทั้งรองรอยการชอนไช ดวยพบกระจายเกือบทั่วทุกภาคของประเทศไทย โดยเฉพาะตามแนวเทือกเขาฝง ตะวันตกของไทยตั้งแตเหนือจรดใตและเทือกเขาฝงตะวันตกของที่ราบสูงโคราช ปะการัง แบรคิโอพอด (Brachiopod) หอยสองฝา (Bivalve) หอยฝาเดียว (Gastropod) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ยุคไทรแอสสิก Triassic พบซากดึกดำบรรพที่สำคัญ คือ หอยสองฝา (Bivalve) นอกจากนี้ ยังพบซากดึกดำบรรพสัตวเลื้อยคลาน ที่อาศัยอยูในทะเล (Marine Reptile) ที่จังหวัดพัทลุง สวนซากดึกดำบรรพบนบก ไดแก ไดโนเสาร เตา ปลา สตัวสะเทนินำ้สะเทนิบก จระเขรวมทง้ัซากดกึดำบรรพรองรอย เชน รอยตีนสัตวดึกดำบรรพพบมากในขอบที่ราบสูงโคราช สัตวเลื้อยคลานที่อาศัยอยูในทะเล (Marine Reptile) ไดโนเสาร เตา จระเข ปลา สัตวสะเทินนํ้าสะเทินบก รอยตีน . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ยุคจูแรสสิก Jurassic พบซากดึกดำบรรพที่สำคัญ ไดแกหอยสองฝา (Bivalve) แอมโมนอยด(Ammonoid) สวนซากดึกดำบรรพบนบก ไดแก ไดโนเสาร เตา ปลา จระเขสัตวสะเทินน้ำสะเทินบก สัตวเลื้อยคลานที่บินไดรวมทั้งซากดึกดำบรรพรอยรอย เชน รอยชอนไช พบมากตามที่ราบสูงโคราชและในภาคใตพบที่จังหวัดกระบี่ หอยสองฝา (Bivalve) แอมโมนอยด (Ammonoid) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ไดโนเสาร . . . . . . . . . . . . . . เตา . . . . . . . ปลา . . . . . . . . . . . . . จระเข . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . สัตวสะเทินนํ้าสะเทินบก สัตวเลื้อยคลานที่บินได . . . . . . . . . . . . . ยุคครีเทเชียส Cretaceous พบซากดึกดำบรรพที่สำคัญ ไดแก ไดโนเสารเตา ปลา จระเขสัตวเลื้อยคลานที่บินไดรวมทั้งซากดึกดำบรรพรอยรอย เชน รอยตีนไดโนเสารและสัตวรวมยุค พบมากตามที่ราบสูงโคราช บางสวนพบในภาคเหนือที่จังหวัดพะเยาและภาคตะวันออกพบที่ จังหวัดตราด สระแกว และปราจีนบุรี . . . . . . . . . . . . . . . . . . ไดโนเสาร . . . . . . . . . . . . . . . . เตา . . . . . . . ปลา . . . . . . . . . . . . . จระเข . . . . . . . . . . . . . สัตวเลื้อยคลานที่บินได รอยตีน . . . . . . . พบซากดึกดำบรรพที่สำคัญ คือ สัตวเลี้ยงลูกดวยนม เชน ชางดึกดำบรรพแรดดึกดำบรรพมาดึกดำบรรพไพรเมต เอป สัตวกินเนื้อ ดึกดำบรรพหนูหมูกวาง นาก บีเวอรชะมด สัตวมีกระเปาหนาทอง นอกจากนี้ยังมีเตา ปลา จระเขหอยน้ำจืดและพืชโบราณ อีกจำนวนมาก พบตามแองสะสมตะกอนที่ทำใหเกิดถานหิน เชน เหมืองถานหินแมเมาะ จังหวัดลำปาง เหมืองถานหินลี้จังหวัดลำพูน และเหมืองถานหินเชียงมวน จังหวัดพะเยา นอกจากนี้ยังพบตามแหลงบอทรายในจังหวัดนครราชสีมาอีกหลายแหง หอยนํ้าจืด เตา ชางดึกดําบรรพ แรดดึกดําบรรพ ไพรเมตชะมด บีเวอร เอป หมู หนู มาดึกดําบรรพ กวาง นาก จระเข ปลา ยุคพาลีโอจีน-นีโอจีน Paleogene - Neogene ยุคควอเทอรนารีQuaternary สวนใหญพบซากดึกดำบรรพตามตะกอนถ้ำ หรือตามแหลงบอทรายทั่วไป เชน ชางดึกดำบรรพแรดดึกดำบรรพฮิปโปโปเตมัส แพนดายักษไฮยีนา เมน หนูกวาง วัวควาย เอปขนาดใหญมนุษยโบราณ เชน ถ้ำ ในจังหวัดชัยภูมิจังหวัดกาญจนบุรีจังหวัดกระบี่ และจังหวัดสตูล บอทรายในจังหวัดนครราชสีมา นอกจากนี้ยังพบไมกลายเปนหิน อีกหลายแหงที่อยูในชวงยุคนี้เชนในจังหวัดตาก จังหวัดพิจิตร จังหวัดขอนแกนและจังหวัดนครราชสีมา ชางดึกดําบรรพ แรดดึกดําบรรพ เอป หนู กวาง แรดดึกดําบรรพ ไฮยีนา เเพนดายักษ

เอกสารอ้างอิง จรูญ ด้วงกระยอม, 2560, ช้างโคราชดึกดำบรรพ์ 10 สกุล, เอกสารแผ่นพับ, สำนักงานอุทยานธรณีโคราช. ประเทือง จินตสกุล, วิไลลักษณ์ นาคศรี, และ จรูญ ด้วงกระยอม, 2564, คู่มือนำชมแหล่งท่องเที่ยวท่าช้าง Tha Chang Tourist Guide, โครงการยกระดับเศรษฐกิจและสังคมรายตำบลแบบบูรณาการ (1 ตำบล 1 มหาวิทยาลัย) มหาวิทยาลัยราชฏนครราชสีมา, นครราชสีมา: โรงพิมพ์โจเซฟโคราช, 30 หน้า. สถาบันวิจัยไม้กลายเป็นหินและทรัพยากรธรณีภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เฉลิมพระเกียรติ มหาวิทยาลัยราชภัฏ นครราชสีมา, 2560, ลักษณะภูมิประเทศและธรณีวิทยาในอุทยานธรณีโคราช, นครราชสีมา: หจก. โคราชมาร์เก็ตติ้ง แอนด์ โปรดักชั่น, 47 หน้า. สถาบันวิจัยไม้กลายเป็นหินและทรัพยากรธรณีภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เฉลิมพระเกียรติ มหาวิทยาลัยราชภัฏ นครราชสีมา, 2565, ฟอสซิลในบ่อทรายอำเภอเฉลิมพระเกียรติและพื้นที่ใกล้เคียงในจังหวัด นครราชสีมา, นครราชสีมา: หจก โคราชมาร์เก็ตติ้ง แอนด์ โปรดักชั่น, 47 หน้า. สำนักงานอุทยานธรณีโคราช, ม.ป.ป., โคราชจีโอพาร์ค มหานครแห่งบรรพชีวิน“ถิ่นเขาเควสตาและฟอสซิล”, นครราชสีมา: หจก โคราชมาร์เก็ตติ้ง แอนด์ โปรดักชั่น, 34 หน้า. Duangkrayom, J. 2016, Phylogenetic and Dispersal Analysis of Thailand’s Stegodontidae (Mammalia, Proboscidea); Ph.D. Thesis. Institute of Vertebrate Paleontology and Paleoanthropology, Chinese Academy of Sciences, Beijing, China, 159 p. Duangkrayom, J., Deng, T., Wang, S. and Jintasakul, P., 2017. The first Neogene record of Zygolophodon (Mammalia; Proboscidea) in Thailand: Implications for the mammutid evolution and dispersal in Southeast Asia. Journal of Paleontology, 179-193. Nagaoka, C. 2002. Tha Chang Group. เอกสารงานฝึกอบรมการจำแนกซากดึกดำบรรพ์สัตว์มีกระดูก สันหลัง ห้องปฏิบัติการธรณีวิทยา อาคารคณะมนุษย์ศาสตร์และสังคมศาสตร์ สถาบันราชภัฏ นครราชสีมา, 3 หน้า. Thasod, Y., 2007. Miocene Mastodont in Thailand and Paleoenvironment; Ph.D. Thesis. The Graduate School, Chiang Mai University, 368 p.

º ‹ Í ‹ Í·ÃÒÂ แหลงซากช  างดึกดำบรรพจังหวัดนครราชสีมา คูมือผูเลาเรื่องธรณี กรมทรัพยากรธรณี