คู่มือผู้เล่าเรื่องธรณี-แหล่งหินตัดสูงเนินบ้านส้มกบงาม

คู่มือผู้เล่าเรื่องธรณีวิทยา แหล่งหินตัดสูงเนิน บ้านส้มกบงาม อธิบดีกรมทรัพยากรธรณี: นายพงศ์บุณย์ปองทอง รองอธิบดีกรมทรัพยากรธรณี: นายสุวภาคย์อิ่มสมุทร นายประกิต วงศ์ศรีวัฒนกุล ผู้อำ นวยการกองธรณีวิทยา: นางอัปสร สอาดสุด ผู้สนับสนุนข้อมูล อุทยานธรณีโคราช (Khorat Geopark) นายธีระพล วงษ์ประยูร นางสาวนริสรา ยามันซาบีดีน นายชาญเดช จันทรัตน์ นางสาวชมพูนุท ชาญวิชา นางสาวภัทราภรณ์เรือนอินทร์ นางสาวภุมรินทร์วณิชย์เจริญนำ นายสุภชัย ตันตินาคม นางสาววราภรณ์การบุญ นางสาวหทัยภัทร แก้วปาคำ นายนวพล สุดใจ พิมพ์ครั้งที่ 1 จำ นวน 1,000 เล่ม เดือนที่พิมพ์สิงหาคม 2565 จัดพิมพ์โดย กองธรณีวิทยา กรมทรัพยากรธรณี ข้อมูลทางบรรณานุกรม กรมทรัพยากรรรณี, 2565 คู่มือผู้เล่าเรื่องธรณีวิทยา, 32 หน้า. 1. ธรณีวิทยา 2. เส้นทางท่องเที่ยว 3. วัฒนธรรมและประเพณีท้องถิ่น พิมพ์ที่: บริษัท จงโต มีเดีย ครีเอชัน จำ กัด

สารบัญ เนื้อหา หน้า ประวัติความเป็นมา บ้านส้มกบงาม 2 ธรณีวิทยาในแหล่งหินตัดสูงเนิน บ้านส้มกบงาม 3 เส้นทางท่องเที่ยวป่าชุมชน บ้านส้มกบงาม 7 แหล่งโบราณคดีที่ใกล้แหล่งหินตัดสูงเนิน บ้านส้มกบงาม 25 วัฒนธรรมและประเพณีท้องถิ่น อำ เภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา 27

1

ประ วัั ติิความเ ป็็นมา บ้้าน ส้้มกบงาม บ้้าน ส้้มกบงาม ตั้้งอยู่่ ตำำบลเสมา อำำเภอ สููงเ นิิน จัังห วััดนครราช สีีมา ก่่อตั้้งเมื่่อประมาณ ปีีพ.ศ. 2510 เ ดิิมเ ป็็น ส่่วนห นึ่่งของ บ้้าน น้้อย กุุดค ล้้า ต่่อมาไ ด้ มี ้ จำ ี ำนวนห ลัังคาเ รืือนและ จำำ นวนประชากรมากขึ้้ น ทำำ ใ ห้้ไ ม่่สามารถ ดููแลไ ด้้ทั่่ วถึึงประกอบ กัับหมู่่บ้้านนี้้ อยู่่ห่่างไกล กัับ บ้้าน น้้อย กุุดค ล้้า จึึงไ ด้้ขอแยกเ ป็็นหมู่่บ้้าน อีีกหมู่่บ้้านห นึ่่ ง โดย มีีนายเห ล็็ง โ บ้้บ สููงเ นิิน เ ป็็นผู้้ให ญ่่ บ้้านคนแรก ชื่่ อ “ บ้้าน ส้้มกบงาม” มาจาก ต้้นไ ม้้ให ญ่่ ที่่สวยงามในหมู่่บ้้าน ซึ่่งชาว บ้้านเ รีียก ต้้นไ ม้้นี้้ว่่า ต้้น “ ส้้มกก” ห รืือ ต้้นโอกโรก อยู่่ในบ ริิเวณพื้้ นที่่ของนายโ ต๊๊ะ จึึงไ ด้้ตั้้ งชื่่อหมู่่บ้้าน ว่่า บ้้าน ส้้มกบงาม ปััจ จุุ บััน ต้้นไ ม้้ ต้้นนี้้ ไ ด้้ ถููก ตััดโ ค่่นแ ล้้ว ดััง คำำ ข วััญหมู่่บ้้าน ที่่ว่่า “ ต้้น ส้้มกบงามคู่่บ้้าน โบราณแห ล่่ง หิิน ตััด ประ วั ติ ั ิเรื่่องเ ล่่า” ประวัติความเป็นมา บ้านส้มกบงาม 2

ลัักษณะทางธรณีวิีิทยา แหล่่งหิินตััดสููงเนิินหรืือแหล่่งหิินตััดบ้้านส้้มกบงาม จากแผ่่นที่่ธรณีีวิิทยารายจัังหวััด มาตราส่่วน 1:250,000 (กรมทรััพยากรธรณีี, 2552) และรายงานธรณีีวิิทยาด้้านตะวัันตก จัังหวััดนครราชสีีมา (วีีระพงษ์์ ตัันสุุวรรณ และ นรรััตน์์ บุุญกัันภััย, 2545) อยู่่ในหมวดหิินโคกกรวด ของกลุ่่มหิินโคราช ประกอบด้้วยหิินทราย หิินทรายแป้้ง และหิินดิินดานหรืือหิินโคลน สีีน้ำำตาลแดง สีีแดงปนม่่วง บางบริิเวณพบชั้้น Calcrete nodules และ Caliche อยู่่ชั้้นบนสุุดของหิินโคลน การเรีียงลำำดัับชั้้นหิินเป็็นการตกตะกอนเป็็นวััฏจัักร(Cycles) เริ่่มจากหิินกรวดมน หิินทราย หิินทราย แป้้ง และหิินโคลนพบแนวชั้้นเฉีียงระดัับในหิินทราย และพบเม็็ดกรวดที่่เป็็น หิินเคลย์์(Clay Pebbles) แสดงการสะสมตััวแบบทางน้ำำ โค้้งตวััด (Meandering River System) ในสภาพภููมิิอากาศแบบกึ่่ง แห้้งแล้้ง (Semiarid condition) ธรณีีวิิทยาในแหล่่งหิินตััดสููงเนิิน บ้้านส้้มกบงาม แผนที่่ธรณีีวิิทยาในแหล่่งหิินตััดสููงเนิิน บ้้านส้้มกบงาม 3 ธรณีวิีิทยาในแหล่่งหิินตััดสููงเนิิน บ้้านส้้มกบงาม

หิินทรายแป้้ง แสดงริ้้วขนาน (lamination) ที่่มีีชั้้นคาร์์บอเนต (calcrete horizon) และหิินทรายลัักษณะเป็็นเลนส์์ ของหน่่วยหิิน A ชั้้นคาร์์บอเนต (calcrete horizon) และหิินทราย ลัักษณะเป็็นเลนส์์ ของหน่่วยหิิน A หิินทราย สีีน้ำำตาลแดง เนื้้อละเอีียด การคััดขนาดดีี พบแร่่ไมก้้า หิินกรวดมนเนื้้อปููน สีีน้ำำตาลแดงของหน่่วยหิิน B หิินกรวดมนเนื้้อปููน สีีน้ำำตาลแดง การคััดขนาดไม่่ดีี ชั้้นเฉีียงระดัับ (Cross bedding) หอยสองฝา ในหิินกรวดมนเนื้้อปููน ของหน่่วยหิิน Bหิินทราย สีีน้ำำตาลแดง ของหน่่วยหิิน C บริิเวณหลุุมที่่ 2 หิินทราย สีีน้ำำ ตาลแดง ไม่่แสดงชั้้น ของหน่่วยหิิน C บริิเวณหลุุมที่่ 2 หิินทราย สีีน้ำำตาลแดง ขนาดละเอีียด การคััดขนาดดีี ประกอบด้้วยควอตซ์์ และเฟลด์์สปาร์์ ธรณีีวิิทยาในแหล่่งหิินตััดสููงเนิิน บ้้านส้้มกบงาม 4

การลำ ำ ดัับชั้้นหิิน 5 ธรณีวิีิทยาในแหล่่งหิินตััดสููงเนิิน บ้้านส้้มกบงาม

หน่่วยหิิน B ประกอบด้้วยหิินกรวดมนเนื้้อปููน ชั้้นหนา สีีน้ำำตาลแดง การคััดขนาดไม่่ดีีความกลมมนสููง เม็็ดตะกอนประกอบด้้วยเศษหิินโคลน หิินดิินดาน ควอตซ์์พบเศษซากกระดููก และหอยสองฝา แสดงชั้้นเฉีียงระดัับ พบชั้้นหิินทราย สีีน้ำำตาลแดง ชั้้นบางแทรกสลัับชั้้นหิินกรวดมนมีีจำำนวนชั้้น และความหนาของชั้้นหิินลดลง สลัับกัับชั้้นหิินทรายมีีความหนา และแสดงชั้้นหิิน มากขึ้้นในตอนบนของหน่่วยหิิน หน่่วยหิินนี้้มีีความหนา ประมาณ 4 ถึึง 7 เมตร ถููกรองรัับด้้วยหน่่วยหิิน A และปิิดทัับด้้วยหน่่วยหิิน C หน่่วยหิิน C เป็็นหน่่วยหิินที่่อยู่่บนสุุด ประกอบด้้วยหิินทราย สีน้ำีำตาลแดง ขนาดปานกลางถึึงละเอีียด ไม่่แสดงชั้้น การคััดขนาดดีีความกลมมนดีี ลัักษณะกึ่งเห่ ลี่่ยม ประกอบด้้วยควอตซ์์และเฟลด์์สปาร์ หิ์ ินทรายมีีขนาดเล็็กลง ขึ้้นด้้านบนของหน่่วยหิิน หน่่วยหิินAเป็็นหน่่วยหิินที่่อยู่่ล่่างสุุดประกอบด้้วยหิินทรายแป้้งและหิินโคลน สีีน้ำำตาลแดง เนื้้อละเอีียด แสดงลัักษณะริ้้วขนาน (lamination) พบหิินทราย ชั้้นบางอยู่่ด้้านบน ในลัักษณะเป็็นเลนส์์ สีีน้ำำตาลแดง การคััดขนาดดีี พบแร่่ไมก้้า และชั้้นคาร์์บอเนต (calcreat horizon) สีีเทาขาวอยู่่ด้้านบน ประกอบด้้วยหน่่วยหิิน A หน่่วยหิิน B และหน่่วยหิิน C โดยเรีียงลำำดัับจากหน่่วยหิินที่่วางตััวอยู่่ด้้านล่่างไปด้้านบนได้ดั้ ังนี้้ การลำำดัับชั้้นหิินพื้้นที่่แหล่่งหิินตััดสููงเนิิน บ้้านส้้มกบงาม 1 2 3 ธรณีีวิิทยาในแหล่่งหิินตััดสููงเนิิน บ้้านส้้มกบงาม 6

เส้้นทางท่่องเที่่ยวป่่าชุุมชน บ้้านส้้มกบงาม (Geotrail of Ban Som Kop Ngam Community Forestry) 7 เส้้นทางท่่องเที่่ยวป่่าชุุมชน บ้้านส้้มกบงาม

1 2 3 4 5 6 7 8 หม้้อหิินแปดแสนปีี (800,000 Years’ Potholes) แหล่่งหิินตััดพัันปีี (Thousand Years of Sandstone Historical Quarry) แหล่่งหิินตััดในป่่าเต็็งรััง (Sandstone Historical Quarry in the Deciduous Forest) กระดููกยุุคไดโนเสาร์์ (Dinosaur Age Fossils) ตำำ นาน “ถ้ำำเสืือ” (Tales of Tiger Cave) พญาเต่่าร้้อยล้้านปีี (Hundred Million Years of Pig-nosed Turtle) รอยตีีนยัักษ์์ (The Giant footprint) “สิ่่ว” โบราณสร้้างเมืือง (Chisel Constructed an Ancient Stone Sanctuary) เส้้นทางท่่องเที่่ยวป่่าชุุมชน บ้้านส้้มกบงาม 8

แหล่่งหิินตััดสููงเนิิน บ้้านส้้มกบงาม พบร่่องรอยของการสกััดหิินทราย โดยหลุุมที่่ 1 มีีการสกััดหิิน ออกไป 2 ด้้าน ฝั่่�งขวาสกััดหิิน จำำนวน 9 ก้้อน และฝั่่�งซ้้ายสกััดหิิน จำำนวน 7 ก้้อน เมื่่อสัังเกตพื้้นผิิวด้้านข้้างของก้้อนหิินทรายจะพบว่่า มีีร่่องรอยเครื่่องมืือที่่ใช้้ในการสกััด นัักวิิชาการส่่วนใหญ่่คาดว่่า น่่าจะเป็็นเครื่่องมืือเหล็็กประเภทสิ่่ว หม้อหินแปดแสนปี (800,000 Years’ Potholes) จุดที่ 1 9 เส้้นทางท่่องเที่่ยวป่่าชุุมชน บ้้านส้้มกบงาม

นอกจากนี้้ยัังพบ กุุมภลัักษณ์์ (pothole) โดยชาวบ้้าน เรีียกกัันว่่า “หม้้อหิินแปดแสนปีี” ซึ่่งเกิิดจากกระแสน้ำำพััดพา เม็็ดกรวดไหลเป็็นกระแสวนจนหลุุมขยายตััวกว้้างขึ้้นและเป็็นหลุุม ลึึกลงไปในพื้้นหิินคล้้ายทรงหม้้อตาล ผนัังหลุุมเรีียบ นัักธรณีวิีิทยา ได้้วิิเคราะห์์หาอายุุของกุุมภลัักษณ์์จากตะกอนจึึงทราบว่่ามีีอายุุ ประมาณ 800,000 ปีี เส้้นทางท่่องเที่่ยวป่่าชุุมชน บ้้านส้้มกบงาม 10

แหล่งตัดหินพันปี (Thousand Year of Sandstone Historical Quarry) หิินตััดที่่อยู่่ในพื้้นที่่แหล่่งหิินตััดสููงเนิิน บ้้านส้้มกบงาม จััดอยู่่ในกลุ่่มหิินโคราช หมวดหิินโคกกรวด เป็็นหิินทราย และหิินทรายแป้้ง สีีน้ำำตาลแกมแดง และสีีน้ำำตาลแกมม่่วง ชั้้นบางถึึงชั้้นหนา การคััดขนาดปานกลาง บางบริิเวณ พบก้้อนกรวด ที่่เชื่่อมประสานด้้วยแร่่แคลเซีียม และคาลิิเช อยู่่บนสุุดของชั้้นหิิน พื้้นผิิวหิินมีีการปริิแตกเป็็นมุุมเหลี่่ยม 5 ถึึง 6 มุุม ซึ่่งเป็็นกระบวนการผุุพััง ทางกายภาพที่่เกิิดจากการเปลี่่ยนแปลง อุุณหภููมิิของหิินที่่ได้้รัับความร้้อน จากดวงอาทิิตย์์ในตอนกลางวัันสลัับกัับอุุณหภููมิิที่่ลดลงในตอนกลางคืืน ทำำ ให้้หิินขยายและหดตััว จนผุุพัังปริิแตกตามพื้้นผิิวโดยรอบเรีียกว่่ า “หมอนหิินซ้้อน” หรืือ “ซัันแครก” บริิเวณหลุุมที่่ 2 พบร่่องรอยหิินตััดมากถึึง 19 ก้้อน และโดดเด่่นกว่่าหลุุมอื่่น มีีร่่องรอย การสกััดของสิ่่วถึึง 3 ขั้้น อาจบ่่งบอกว่่า ชั้้นหิินบริิเวณนี้้มีีเนื้้อหิินที่่เหมาะสมต่่อการตััด มีีความหนามากพอ และมีีรอยแตกที่่ชััดเจน เป็็นแนวยาว ทำำ ให้้สามารถตััดหิินได้้ง่่ายกว่่า หลุุมอื่่น จุดที่ 2 11 เส้้นทางท่่องเที่่ยวป่่าชุุมชน บ้้านส้้มกบงาม

รอยแตก อย่่างเป็็นระบบของหิินทรายสีีแดง อยู่่ในแนวทิิศตะวัันออกเฉีียงเหนืือ ถึึงตกเฉีียงใต้้ ซึ่่งเกิิดจากแรงเข้้ามากระทำำกัับวััสดุุหรืือหิินที่่มีีคุุณสมบััติิแบบ แข็็งเปราะเกิิดเป็็นร่่องปริิแตกขนาดเล็็กที่่หิิน จากหลัักฐานการตััดหิิน ของคนสมััยโบราณส่่วนใหญ่่นั้้นตััดไปในแนวเดีียวกััน นัักวิิชาการจึึงสัันนิิษฐาน ว่่าคนสมััยนั้้นอาจตััดหิินตามแนวรอยแตก เพื่่อให้้ตััดหิินได้ง่้ ่ายขึ้้น เส้้นทางท่่องเที่่ยวป่่าชุุมชน บ้้านส้้มกบงาม 12

พื้้นที่่แหล่่งหิินตััดสููงเนิิน บ้้านส้้มกบงาม มีีระบบนิิเวศดั้้งเดิิม คืือ “ป่่าเต็็งรััง” หรืือที่่เรีียกกัันว่่าป่่าแดง ป่่าแพะ ป่่าโคก เป็็นป่่าผลััดใบประเภทหนึ่่ง ลัักษณะทั่่วไปเป็็นป่่าโปร่่ง พื้้นที่่แห้้งแล้้ง ดิินร่่วนปนทราย กรวด หรืือลููกรััง พบอยู่่ทั่่วไปในที่่ราบและตามเนิินเขา ตามพื้้นป่่ามัักจะมีีต้้นโจด ต้้นแปรง หญ้้า เพ็็ก ไผ่่เพ็็ก และชนิิดพัันธุ์์ไม้้ที่่สำำคััญที่่พบในป่่าเต็็งรััง ได้้แก่่เต็็งรััง เหีียง แดง ตะแบก แหล่งหินตัดในป่าเต็งรัง (Sandstone Historical Quarry in the Deciduous Forest) จุดที่ 3 ไผ่่เพ็็ก 13 เส้้นทางท่่องเที่่ยวป่่าชุุมชน บ้้านส้้มกบงาม

ปััจจััยสำำคััญที่่สุุดที่่กำำหนดการคงอยู่่ของป่่าเต็็งรัังคืือ ไฟป่่า ซึ่ง่มัักเกิิดขึ้้น ระหว่่างเดืือนธัันวาคมถึึงเดืือนมีีนาคม เนื่่องจากไฟเป็็นตััวจััดการโครงสร้้างป่่า และคััดเลืือกพัันธุ์์ไม้้ ต้้นฤดููแล้้งใบไม้้ในป่่าเต็็งรัังจะพร้้อมใจกัันผลััดใบ แล้้วจะสลััดใบทิ้้งจนหมดกลายเป็็นเชื้้อเพลิิงชั้้นดีีหลัังจากไฟผ่่านไปพื้้นป่่า จะโล่่งเตีียน แต่่เมื่่อได้รั้ับน้ำำ ฝน ป่่าเต็็งรัังก็็จะกลัับเขีียวสดขึ้้นอีีกครั้้งด้้วยหญ้้าอ่่อน ที่่ดึึงดููดสััตว์์กิินพืืชหลายชนิิดเข้้ามา ในฤดููฝนจะมีีมอสขึ้้นในบริิเวณนี้้ แสดงถึึง ความสมบููรณ์์ของป่่าแห่่งนี้้ มอสเป็็นพืืชที่่มีีขนาดเล็็กมากที่่อยู่่ในตระกููลพวก bryophytes มอสเหล่่านี้้มีีประโยชน์์มากกัับระบบนิิเวศ สามารถมีีชีีวิิตอยู่่ได้้ ในแทบทุุกสภาพภูมิูิอากาศ และสามารถเติิบโตได้้ในหลากหลายพื้้นที่่ พื้้นที่่บริิเวณจุุดที่่ 3 พบร่่องรอยการตััด หิินซึ่่งเป็็นแหล่่งหิินตััดหลุุมที่่ 3 ที่่พบใน พื้้นที่่แหล่่งหิินตััดบ้้านส้้มกบงาม มีีขนาด 8 ตารางเมตร ถืือเป็็นจุุดที่่เล็็กที่่สุุด ในแหล่่งนี้้ bryophytes เส้้นทางท่่องเที่่ยวป่่าชุุมชน บ้้านส้้มกบงาม 14

บริิเวณนี้้พบเศษกระดููกโบราณไม่่ทราบชนิิดกระจายอยู่่ทั่่วไปในหิิน กรวดมนเนื้้อปููน (Calcareous Conglomerate) คาดว่่าเศษกระดููกเหล่่านี้้ ถููกพััดพามาจากที่่อื่่นด้้วยกระแสน้ำำหรืือลม และพบชั้้นเฉีียงระดัับ (Cross bedding) เป็็นโครงสร้้างทางธรณีีในบริิเวณนี้้ ซึ่่งเป็็นการวางตััวของชั้้นหิิน โดยเอีียงเท เป็็นมุุมกัับแนวระดัับชั้้นหิินปกติิเนื่่องจากการเปลี่่ยนทิิศทางของกระแสน้ำำ หรืือ ลมที่่ผลต่่อการตกจมของตะกอนดิินทราย ทำำ ให้้ไม่่อาจตกจมแบบปกติิได้ ต้้ ้องเอีียง เทไปในแนวทางตามกระแสน้ำำหรืือลม จึึงมัักพบชั้้นหิินย่่อย ๆ ตามแนวขวาง หรืือทำำมุุมกัับชั้้นหิินปกติิและแต่่ละชั้้นบางทำำ องศาเฉีียงไม่่เท่่ากัันสลัับกัันไปสลัับมา ชั้้นหิินกรวดมนเนื้้อปููนที่่พบเศษกระดููกโบราณ (Calcareous Conglomerate bedding found fossil bone fragment) กระดูกยุคไดโนเสาร์ (Dinosaur Age Fossils) จุดที่ 4 15 เส้้นทางท่่องเที่่ยวป่่าชุุมชน บ้้านส้้มกบงาม

หิินกรวดมนมีีเนื้้อปููนเป็็นส่่วนประกอบทำำ ให้้เกิิดการผุุพัังทางเคมีี (Chemical weathering) ซึ่่งเป็็นกระบวนการที่่เกิิดจากการเปลี่่ยนแปลง โครงสร้้างภายใน โดยอาศััยการทำำ ปฏิิกิิริิยาทางเคมีีระหว่่างแร่่ธาตุุ ภายในหิินและปััจจััยต่่าง ๆ ในธรรมชาติิเช่่น การสััมผััสกัับน้ำำ (น้ำำ ฝน) ออกซิิเจน และคาร์์บอนไดออกไซด์์ในชั้้นบรรยากาศ จนเกิิดสนิิม หรืือเกิิดกรดชนิิดต่่าง ๆ ที่่สามารถกััดกร่่อนและย่่อยสลายภููเขาหิินจนเกิิดโพรงหรืือถ้ำำต่่าง ๆ เส้้นทางท่่องเที่่ยวป่่าชุุมชน บ้้านส้้มกบงาม 16

ในอดีีตชาวบ้้านอาศััยอยู่่ใกล้้บริิเวณป่่า ท้้ายหมู่่บ้้าน มีีอาชีีพเลี้้ยงวััวและควาย แต่่ปรากฏว่่า วััว ควาย ได้้ลดจำำ นวนลงไปเรื่่อย ๆ โดยไม่่ทราบสาเหตุุ ชาวบ้้านจึึงเกิิดความสงสััยว่่าวััว ควาย นั้้นหายไป ได้้อย่่างไร วัันหนึ่่งชาวบ้้านเข้้าไปหาของป่่ า จึึงได้้พบเสืือตััวใหญ่่กำำลัังกิินวััวที่่ชาวบ้้านเลี้้ยงไว้้ และได้้ลากวััวข้้าม “ลำำ ธาร” เข้้าไปในถ้ำำชาวบ้้านจึึง เรีียกป่่าแห่่งนี้้ว่่า “ป่่าถ้ำำเสืือ” ตำ นาน “ถ้ำ เสือ” (Tales of Tiger Cave) จุดที่ 5 17 เส้้นทางท่่องเที่่ยวป่่าชุุมชน บ้้านส้้มกบงาม

“ลำำ ธาร” ที่่ชาวบ้้านบอกกล่่าวอาจเป็็นทางน้ำำ ในอดีีต สัันนิิษฐานว่่ามีี การขนส่่งหิินทรายจากแหล่่งหิินตััดบ้้านส้้มกบงาม ลำำเลีียงหิินตามทางน้ำำ ไปยััง เมืืองในยุุคสมััยโบราณ เพื่่อใช้้ในการก่่อสร้้าง ซึ่่งคาดว่่าการขนส่่งหิินทราย ในสมััยก่่อนมีีอยู่่ 2 รููปแบบ คืือ การขนส่่งหิินทางน้ำำและช้้างลาก ป่่าต้้นน้ำำที่่สมบููรณ์ก่์ ่อให้้เกิิดแหล่่งน้ำำธรรมชาติ ซึ่ิ งสามารถใ ่ช้้ประโยชน์์ จากแหล่่งน้ำำนั้้นได้้เมื่่อมีีการตััดไม้้ทำำลายป่่า ทำำ ให้้น้ำำ ในบริิเวณนี้้เหืือดแห้้งไป จนกระทั่่งชาวบ้้านในพื้้นที่่บ้้านส้้มกบงามได้ร่้ ่วมกัันอนุรัุักษ์์เป็็นป่่าชุุมชน แหล่่งน้ำำ จึึงเริ่่มกลัับมามีีปริิมาณมากขึ้้นอีีกครั้้ง เส้้นทางท่่องเที่่ยวป่่าชุุมชน บ้้านส้้มกบงาม 18

Kizylkumemys khoratensis คิซิิลคูมีูมีีส (Kizylkumemys) เป็็นเต่่าน้ำำจืืดในวงศ์์เต่่าจมููกหมููหรืือเต่่าบิิน (Pig-nosed turtle วงศ์์ Carettochelyidae) ซึ่่งเป็็นสกุุลที่่สููญพัันธุ์์ไปแล้้ว ประเทศไทยพบซากดึึกดำำบรรพ์์ คิิซิิลคููมีีมีีส โคราชเอนซิิส (Kizylkumemys khoratensis) มีีขนาดกระดองยาวประมาณ 35 เซนติิเมตร พบในหมวดหิิน โคกกรวด กลุ่่มหิินโคราช อายุุประมาณ 113 - 100 ล้้านปีี ยุุคครีีเทเชีียสตอนต้้น โดยพบชิ้้นส่่วนกระดองจากหลายแหล่่งดัังนี้้ พญาเต่าร้อยล้านปี (Hundred Million Years of Pig-nosed Turtle) จุดที่ 6 19 เส้้นทางท่่องเที่่ยวป่่าชุุมชน บ้้านส้้มกบงาม

1. แหล่่งหิินตััดสููงเนิิน บ้้านส้้มกบงาม ตำำบลเสมา อำำเภอสููงเนิิน จัังหวััดนครราชสีีมา 2. แหล่่งบ้้านโคกกรวด ตำำ บลโคกกรวด อำำเภอเมืือง จัังหวััดนครราชสีีมา 3. แหล่่งบ้้านสะพานหิิน ตำำบลสุุรนารีี อำำเภอเมืือง จัังหวััดนครราชสีีมา 4. แหล่่งโคกผาส้้วม ตำำบลนาคำำ อำำเภอศรีีเมืืองใหม่่ จัังหวััดอุุบลราชธานีี จากรายงานการศึึกษาในปีี พ.ศ. 2548 พบว่่าเป็็นซากดึึกดำำบรรพ์์ชนิิดใหม่่ของโลก โดยตั้้งชื่่อชนิิดตาม แหล่่งที่่พบตััวอย่่างมากที่่สุุด คืือ จัังหวััดนครราชสีีมา เส้้นทางท่่องเที่่ยวป่่าชุุมชน บ้้านส้้มกบงาม 20

แหล่่งตััดหิินสููงเนิิน บ้้านส้้มกบงาม มีีลัักษณะทางธรณีีวิิทยาเป็็นหิินทราย สีน้ำีำตาลแกมแดง และสีน้ำีำตาลแกมม่่วง ของหมวดหิินโคกกรวด กลุ่่มหิินโคราช ในบริิเวณนี้้พบแอ่่งมีรูีูปร่่างคล้้ายรอยเท้้าขนาดใหญ่่และบริิเวณเดีียวกัันยัังพบ “กุุมภลัักษณ์์” หรืือ “โบก” ในภาษาอีีสาน เกิิดจากกระแสน้ำำที่่ไหลอย่่างรวดเร็็ว พััดพาเม็็ดกรวด ทราย และเศษไม้้กลายเป็็นหิิน หมุุนวนบริิเวณที่่ขรุุขระหรืือ มีีรอยแตกของท้้องแม่่น้ำำที่่เป็็นลานหิินแข็็ง จากนั้้นจึึงขััดสีีพื้้นท้้องแม่่น้ำำ จนกร่่อนและกััดลึึกลงไปในแนวดิ่่ง เมื่่อเวลาผ่่านไปทำำ ให้้เกิิดเป็็นหลุุมลึึก และใหญ่่ขึ้้น รอยตีนยักษ์ (The Giant Footprint) จุดที่ 7 21 เส้้นทางท่่องเที่่ยวป่่าชุุมชน บ้้านส้้มกบงาม

ตะกอน (Sediments) กระบวนการเกิิดกุุมภลัักษณ์์ ทราย (Sand) เม็็ดกรวด (Gravel) เศษไม้้กลายเป็็นหิิน (Petrifield wood) เส้้นทางท่่องเที่่ยวป่่าชุุมชน บ้้านส้้มกบงาม 22

แหล่่งหิินตััดสููงเนิิน บ้้านส้้มกบงาม พบร่่องรอยการสกััดหิินหลายรููปแบบ เช่่น เป็็นเส้้นแนวยาว ทรงกลม และสี่่เหลี่่ยม จากเครื่่องมืือเหล็็ก ประเภทสิ่่ว ซึ่่งมีีลัักษณะส่่วนปลายแบน คมหลายขนาด มีีด้้ามจัับค่่อนข้้างหนา ไว้้สำำหรัับค้้อนตอกลงไปให้้ส่่วนคม ที่่ปลายสิ่่วเซาะหิินทรายแล้้วตััดแบ่่ง ออกเป็็นก้้อนสี่่เหลี่่ยม “สิ่ว” โบราณสร้างเมือง (Chisel Constructed an Ancient Stone Sanctuary) จุดที่ 8 23 เส้้นทางท่่องเที่่ยวป่่าชุุมชน บ้้านส้้มกบงาม

ร่องรอยการสกัดหิน ได้แก่ เส้นแนวยาว ทรงกลม และสี่เหลี่ยม (Longlined, round, and squre-shaped Chiesel traces) แหล่่งหิินตััดสููงเนิิน บ้้านส้้มกบงาม สัั น นิิษฐาน ว่่ า มีีความเ ชื่่อมโยง กัั บ แหล่่งโบราณคดีีในพื้้นที่่ใกล้้เคีียง เช่่น เมืืองเสมา,พระนอนหิินทราย 1,300 ปีี ที่่วััดธรรมจัักรเสมาราม เป็็ นต้้ น เ นื่่องจากเป็็นแห ล่่ ง วัั สดุุ หิินทรายสีีแดงที่่ใกล้้ที่่สุุด ที่่สามารถ นำำ มาใช้้ตกแต่่ง กั้้นปราสาทเป็็นห้้อง ๆ และแกะสลัักเป็็นใบเสมา เพื่่อเสริิม หรืือประกอบกัับหิินทรายสีีเทาขาว ของหมวด หิิ น ภููพานในการส ร้้าง ฐานเจดีีย์์ เส้้นทางท่่องเที่่ยวป่่าชุุมชน บ้้านส้้มกบงาม 24

แหล่่งโบราณคดี ี ที่่ใกล้้แหล่่งหิินตััดสููงเนิิน บ้้านส้้มกบงาม แผนที่่แหล่่งโบราณคดีีที่่ใกล้้แหล่่งหิินตััดสููงเนิิน บ้้านส้้มกบงาม Map of Archeaological Site Nearby Ban Som Kob Ngam แหล่งหินตัดสูงเนิน บ้านส้มกบงาม 25 แหล่งโบราณคดีที่ใกล้แหล่งหินตัดสูงเนิน บ้านส้มกบงาม

เมืืองเสมา Muang Sema Ancient City วััดธรรมจัักรเสมาราม Reclining Buddha at Thammachak Semaram Temple ปราสาทเมืืองแขก Muang Khaek Sanctuary ปราสาทโนนกู่่ Non Ku Sanctuary แหล่งโบราณคดีที่ใกล้แหล่งหินตัดสูงเนิน บ้านส้มกบงาม 26

วัฒนธรรมและประเพณีท้องถิ่น อำ เภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา Local culture and traditions, Sung Noen Distrist, Nakhon Ratchasima Province ประวััติิอำำเภอสููงเนิิน สููงเนิิน เป็็นคำำเรีียกตามลัักษณะภููมิิประเทศ ซึ่่งเป็็นที่่ราบสููง และเป็็นเนิิน เดิิมเรีียกว่่า “บ้้านสองเนิิน” เพราะมีีเนิินดิินอยู่่สองฟากบึึงแห้้ว (บึึงใหญ่่ ซึ่่งมีีน้ำำตลอดปีี) ต่่อมาภายหลัังจึึงเพี้้ยนมาเป็็น “สููงเนิิน” เดิิมบ้้านสููงเนิินขึ้้น อยู่่กัับอำำเภอสัันเทีียะ (อำำ เภอโนนไทยในปััจจุุบััน) ต่่อมาสมััยรััชกาลที่่ 5 มีีการสร้้างทางรถไฟสายกรุุงเทพ - นครราชสีีมา และทางรถไฟตััดผ่่านเข้้าสููงเนิิน ซึ่่งเป็็นชุุมชนใหญ่่ ทำำ ให้้การคมนาคมระหว่่างบ้้านสููงเนิินกัับตััวจัังหวััดนครราชสีีมา สะดวกสบายกว่่าการติิดต่่อกัับอำำเภอสัันเที่่ยะ (โนนไทย) อีีกทั้้งประชาชนมาอยู่่อาศััย ในหมู่่บ้้านสููงเนิินมากขึ้้น จนกระทั่่งในปีีพ.ศ. 2444 ทางราชการจึึงยกฐานะเป็็น อำำเภอสููงเนิินโดยแยกจากอำำเภอสัันเทีียะ(โนนไทย) และใช้้ชื่่อหมู่่บ้้านแห่่งนี้้เป็็น ชื่่ออำำเภอ คืืออำำเภอสููงเนิินมาจนกระทั่่งปััจจุุบััน อำำเภอสููงเนิิน มีีเมืืองที่่สำำคััญ อยู่่ 2 เมืือง คืือ เมืืองเสมา และเมืืองโคราฆะปุุระหรืือเมืืองโคราช ซึ่่งเมืืองทั้้งสอง เป็็นเมืืองประวััติิศาสตร์์ของชาติิไทยมาช้้านานตั้้งแต่่สมััยสุุวรรณภููมิิ ต่่อมาจึึงได้้ยุุบ เมืืองทั้้งสอง ไปเป็็นเมืืองนครราชสีีมา จากประวััติิความเป็็นมาอัันเก่่าแก่่ตามที่่กล่่าวมาแล้้วนั้้น จึึงมีีผู้้นำำมา ตั้้งเป็็นคำำขวััญููของอำำเภอสููงเนิิน ที่่ว่่า “ถิ่่นเดิิมโคราช พระพุุทธไสยาสน์์ศิิลา ธรรมจัักรล้ำำค่่า ปราสาทหิินโบราณ ส้้มโอหวานรสดีี ประเพณีีกิินเข่่าค่ำำ แดนธรรมวะภููแก้้ว” ซึ่่งในคำำขวััญที่่ยกมานี้้ แสดงให้้เห็็นว่่าอำำเภอสููงเนิินนี้้ยัังเป็็น แหล่่งอารยธรรมที่่เก่่าแก่่ มีีศาสนวััตถุุและศาสนสถานที่่มีีค่่า ควรแก่่การอนุุรัักษ์์ และน่่าศึึกษาเป็็นอย่่างยิ่่ง นอกจากนั้้น ยัังมีีประเพณีีที่่สามารถบอกเล่่าถึึง ความเป็็นชาวเมืืองสููงเนิิน ซึ่่งพบได้้ที่่นี่่เพีียงแห่่งเดีียวเท่่านั้้น นั่่นก็็คืือ “ประเพณีกิีินเข่่าค่ำำ ” 27 วัฒนธรรมและประเพณีท้องถิ่น อำ เภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา

ประเพณีกินเข่าค่ำ ปราสาทเมืองแขก เทศกาลไหว้พระนอน เทศกาลชิมส้มโอสูงเนิน ประเพณีรำ เดือนห้า วัฒนธรรมและประเพณีท้องถิ่น อำ เภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา 28