หลัลั ลั กลั กภาษาพัพั พั ฒพั ฒนาความรู้รู้รู้รู้ ภาษาไทย ฐิติยา แสงนนท์ อรสา สุฤทธิ์ ๖ ผู้ผู้ผู้เผู้รีรี รี ยรี ยบเรีรี รี ยรี ยง คำ ราชาศัพท์ นางสาวอรสา สุฤทธิ์
หนังสือคำ ราชาศัพท์ ชั้นประถมศึกษาปีที่ ๖ เล่มนี้ จัดทําขึ้นเพ่ื่อใช้ในการเรียนรู้รายวิชาพื้นฐานกลุ่มสาระการเรียนรู้ภาษา ไทย ทางผู้จัดทําหวังเป็นอย่างยิ่งว่าหนังสือคำ ราชาศัพท์ชั้นประถม ศึกษาปีที่๖ จะเป็นประโยชน์ต่อการเรียนรู้ในรายวิชาภาษาไทยอย่างมี ประสิทธิภาพ เป็นไปตามหลักและบรรลุจุดมุ่งหมายของหลักสูตร หากมี ข้อผิดพลาดประการใดทางผู้จัดทำ ขออภัย ณ ที่นี้ และหากมีข้อเสนอ แนะ เพื่อปรับปรุงแก้ไข กรุณาแจ้งทางผู้จัดทำ เพื่อให้การจัดทำ มีความ สมบูรณ์ยิ่งขึ้น คำ นำ ผู้จัดทำ
สารบัญ เรื่อง หน้า ราชาศัพท์ - หมวดเครือญาติ……………………………………………….๑ - หมวดร่างกาย………………………………….………………๓ - หมวดกริยา…………………………………………………….๖ - หมวดที่ใช้กับพระสงฆ์…ฆ์ ………………………….…………..๘ - หลักการใช้คำ ราชาศัพท์………………..……………………๑๐ - แบบฝึกหัดท้ายบท……………………………………………๑๒ - แบบทดสอบท้ายบท…………………………………..………๑๔ -เฉลยแบบทดสอบท้ายบท
ราชาศัพท์
ราชาศัพท์ สาระสำ คัญ แผนผังสาระการเรียนรู้ ราชาศัพท์ ตัวชี้วัด ใช้คำ ได้เหมาะสมกับกาลเทศะและบุคคล (ท๔.๑ ป. ๖/๒) การเลือกใช้ภาษาในการสื่อสารกับบุคคลต่างๆได้อย่างเหมาะสม เป็นการอนุรักษ์วัฒนธรรมทางภาษาซึ่งเป็นเอกลักษณ์อย่างหนึ่งของชาติ
คำ ราชาศัพท์ เป็นคำ สุภาพซึ่งใช้ตามลำ ดับชั้นของบุคคลต่าง ๆ มี ๕ ลำ ดับชั้นดังนี้ ๑. พระมหากษัตริย์ ๒. พระบรมวงศานุวงศ์ชั้นสูงลงมาถึงชั้นหม่อมเจ้า ๓. พระภิกษุสามเณร ๔. ข้าราชการชั้นสูงและผู้มียศศักดิ์ ๕. สุภาพชนทั่วไป คำ ราชาศัพท์ ที่ควรทราบ คำ สามัญ คำ ราชาศัพท์ ปู่/ตา พระอัยกา ย่า/ยาย พระอัยยากี/พระอัยยิกา ลุง/อา(ฝั่งพ่อ) พระปิตุลา ป้า/น้า(ฝั่งพ่อ) พระปิตุจฉา ลุง/อา(ฝั่งแม่) พระมาตุลา ป้า/น้า(ฝั่งแม่) พระมาตุจฉา ราชาศัพท์ คำ ราชาศัพท์ คือ ถ้อยคำ ที่ใช้พูดกับพระมหากษัตริย์และพระบรมวงศานุวงศ์ ข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ พระภิกษุสงฆ์ รวมถึงคำ สุภาพที่ใช้กับสุภาพชนทั่วไป ซึ่งเราควรเลือกใช้ให้เหมาะสมกับระดับชั้นของบุคคล ดังนี้ หมวดเครือญาติ ๑
คำ สามัญ คำ ราชาศัพท์ พ่อ/บิดา พระชนก, พระชนกนาถ, พระบรมชนกนาถ, พระบิดร,พระบิดา, พระปิตุราช, พระราชบิดร, พระราชบิดา แม่/มารดา พระบรมราชชนนี, พระราชชนนี, พระชนนี,พระมาตุราช, พระมารดร, พระมารดา, พระราชมารดร, พระราชมารดา พี่ชาย พระเชษฐา, พระเชษฐภาดา, พระเชษฐาธิราช หมวดเครือญาติ ๒
หมวดร่างกาย คำ สามัญ คำ ราชาศัพท์ หัว พระเศียร หน้าผาก พระนลาภู คิ้ว พระขนง นัยต์ตา พระเนตร/พระจักษุ จมูก พระนาสา/พระนาสิก แก้ม พระปราง ปาก พระโอษฐ์ ฟัน พระทนต์ ลิ้น พระชิวหา ช่องหู พระโสต หน้า พระพักตร์ คอ พระศอ ๓
คำ สามัญ คำ ราชาศัพท์ บ่า/ไหล่ พระอังสา แขน(ไหล่ถึงศอก) พระพาหา หู/ใบหู พระกรรณ แขน(ศอกถึงมือ) พระกร นิ้วมือ นิ้วพระหัตถ์ อก พระอุระ นม พระถัน ท้อง พระอุทร สะดือ พระนาภี หลัง พระขนอง/พระปฤษฎางค์ สะโพก พระโสณี ขา พระเพลา หมวดร่างกาย ๔
หมวดร่างกาย คำ สามัญ คำ ราชาศัพท์ เข่า พระชานุ แข้ง พระชงฆ์ เท้า พระบาท ส้นเท้า พระปราษณี ขน พระโลมา แก้ม พระปราง หัวใจ พระหทัย กระดูกไหปลาร้า พระรากขวัญ ๕
หมวดกริยา คำ สามัญ คำ ราชาศัพท์ กิน เสวย โกรธ กริ้ว/ทรงพระพิโรธ เขียนหนังสือ ทรงพระอักษร คิด ทรงพระราชดำ ริ เจ็บป่วย ทรงพระประชวร ชอบ โปรด หัวเราะ ทรงพระสรวล หายใจ หายพระทัย ออกคำ สั่ง มีพระบรมราชโองการ อาบน้ำ สรงน้ำ อยู่ ประทับ อ่านหนังสือ ทรงพระอักษร ๖
หมวดกริยา คำ สามัญ คำ ราชาศัพท์ ยิ้ม แย้มพระโอษฐ์ ฝัน ทรงพระสุบิน ทำ บุญ ทรงบำ เพ็ญพระราชกุศล ร้องไห้ ทรงพระกันแสง เรียน ทรงศึกษา ดู ทอดพระเนตร เดิน ทรงพระดำ เนิน ตัดผม ทรงพระเครื่องใหญ่ แต่งตัว ทรงเครื่อง แต่งหนังสือ ทรงพระราชนิพนธ์ ถาม ทรงพระราชปุจฉา บวช ทรงผนวช ๗
คำ สามัญ คำ ราชาศัพท์ บิดา/มารดา/คนทั่วไป โยม คำ พูดแทนตัวเอง อาตมา มอบให้ ถวาย กิน ฉัน อาหารเช้า จังหัน อาบน้ำ สรงน้ำ ที่นั่ง อาสนะ เงิน ปัจจัย จดหมาย ลิขิต ที่อยู่ กุฏิ หมวดคำ ที่ใช้กับพระสงฆ์ ๘
คำ กริยา ตาย ใช้ต่างฐานะดังนี้ ทิวงคต สิ้นพระชนม์ สิ้นชีพตักษัย ถึงแก่พิราลัย ถึงแก่อสัญกรรม ถึงแก่อนิจกรรม ถึงแก่มรณภาพ/ มรณภาพ ล้ม สวรรคต ถึงแก่กรรม ใช้กับ ใช้กับ ใช้กับ ใช้กับ ใช้กับ ใช้กับ ใช้กับ ใช้กับ ใช้กับ ใช้กับ พระมหากษัตริย์ พระราชินี เจ้านายชั้นพระองค์เจ้าขึ้นไป หม่อมเจ้า เจ้าประเทศราช/สมเด็จเจ้าพระยา เจ้าพระยา/นายกรับมนตรี /ประธานาธิบอดี พระยา/รัฐมนตรี พระภิกษุ/สามเณร สุภาพชนทั่วไป พระยุพราช สัตว์พาหนะ ๙
๒.คำ กริยาราชาศัพท์ ๑. ใช้ "พระบรม" "พระบรมราช" หรือ "พระมหา" นำ หน้าคำ นามที่เป็นชื่อสิ่งสำ คัญ อันควรยกย่อง เช่น พระบรมราชานุญาตพระบรมโพธิสมภาร(บุญบารมี) พระบรมราชโองการ พระบรมราโชวาท พระมหากรุณาธิคุณ พระมหาเศวตฉัตร ๒. ใช้ "พระราช" กับคำ นามอย่างอื่น ๆ ที่ร ที่ องลงมา เช่น พระราชโอรส พระราชธิดา พระราชดำ ริ พระราชอำ นาจ พระราชวัง ๓. ใช้ "พระ" นำ หน้าคำ นามที่เป็นชื่อของสิ่งสามัญทั่วไป เช่น พระเก้าอี้ พระแสง พระหัตถ์ พระเนตร พระสหาย พระเคราะห์ ๔. ใช้ "หลวง" หรือ "ต้น" ไว้ข้างท้ายคำ "หลวง" ใช้กับคน สัตว์ สิ่งของที่เป็นของ พระมหากษัตริย์ เช่น ช้างหลวง เรือหลวง ลูกหลวง ม้าหลวง ส่วน "ต้น" มักใช้กับสัตว์ สิ่งของ และสถานที่ ไม่ใช้กัช้กับคน เช่น เรือต้น เครื่องต้น ม้า คำ นามราชาศัพท์สำ หรับเจ้านาย มีการใช้คำ ประกอบ แตกต่างกันหลายอย่าง เนื่องจากเจ้านายมีหลายชั้น หลักการใช้คำ ราชาศัพท์ ๑.คำ นามราชาศัพท์ ๑. ใช้ "ทรง" นำ หน้าคำ กริยาและคำ นามสามัญ เช่น ทรงฟัง ทรงม้า ทรงเรือใบ ทรงดนตรี ๒. ใช้ "ทรง" นำ หน้าคำ นามราชาศัพท์ เช่น ทรงพระราชนิพนธ์ ทรง พระราชดำ ริ ๓. ไม่ใช้ "ทรง" กับคำ กริยาราชาศัพท์ เช่น เสวย (กิน) บรรทม (นอน) พระราชทาน (ให้) ประทับ (นั่ง) ๔. ไม่ใช้ "ทรง" นำ หน้าคำ ว่า "มี" หรือ "เป็น" ที่นำ หน้าคำ ราศัพท์ เช่น มีพระราชโอรส เป็นพระราชอาคันตุกะ (แขกผู้มาหา) ๑๐
สรุปองค์ความรู้ คำ กริยาที่เป็นราชาศัพท์อท์ยู่แล้ว เช่น เสด็จ เสวย จะไม่ใช้ ทรง นำ หน้า แต่ถ้าเป็นคำ กริยาสามัญ เช่น จับ วาด สามารถเติม ทรง นำ หน้าเพื่อให้เป็นกริยาราชาศัพท์ได้ ๒๗ คำ -คำ ราชาศัพท์ที่ใช้สำ หรับพระสงฆ์ หมวดคำ นาม เช่น ภัตตาหาร กุฏิ เครื่องไทยธรรม หมวดคำ สรรพนาม เช่น อาตมา โยม พระคุณเจ้า หมวดคำ กริยา เช่น บิณฑบาต ประเคน - คำ ราชาศัพท์ที่ใช้สำ หรับพระมหากษัตริย์และพระบรมวงศานุวงศ์ ๑. คำ นามราชาศัพท์ ใช้เรียกเครือญาติ อวัยวะและสิ่งที่เกี่ยวกับร่างกาย เครื่องประดับ เครื่องแต่งกาย และของใช้ เช่น สมเด็จพระบรมราชชนก พระเสโท ฉลองพระองค์ ๒. คำ สรรพนามราชาศัพท์ ใช้สำ หรับบุคคลต่างระดับชั้นกัน เช่น ข้าพระพุทธเจ้าใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท ๓. คำ กริยาราชาศัพท์ มีวิธีใช้ดังนี้ ๑. เติม ทรง หน้าคำ นามทั่วไปและคำ กริยาสามัญ ทำ ให้เป็นคำ กริยาราชาศัพท์ ๒. เติม ทรง หน้าคำ นามราชาศัพท์ ทำ ให้เป็นคำ กริยาราชาศัพท์ -การใช้คำ สุภาพสำ หรับบุคคลทั่วไป คำ สุภาพเป็นส่วนหนึ่งของคำ ราชาศัพท์คือคำ สามัญ ที่เปลี่ยนแปลงให้สุภาพขึ้นเพราะคำ บางคำ เมื่อผวนแล้วเป็นคำ ไม่สุภาพ คำ ที่ใช้กับบุคคลทั่วไป คำ ที่ใช้กับบุคคลทั่วไป คือ คำ สุภาพ มีลักษณะดังนี้ ๑. ไม่เป็นคำ หยาบ ๒. ไม่ใช้คำ อุทานที่แข็งกระด้างหรือเป็นคำ ห้วน ๆ ๓. ไม่เป็นคำ ผวนที่มีความหมายในทางที่ไม่ดี ๔. ไม่เป็นคำ สแลง ๕. ควรเป็นคำ ที่แสดงถึงความเคารพหรือให้เกียรติผู้อื่น ๑๑
....................... ....................... ....................... ....................... ....................... แบบทฝึฝึฝึกฝึหัหัหัดหัท้ท้ ท้ า ท้ ายบท คำ ชี้แจง : ให้นักเรียกเติมคําราชาศัพท์ในช่องว่างให้ถูกต้อง ตอนที่ ๑ พระอุระ พระกร พระอังสา พระอุทร พระปราง พระนาภี พระกรรณ พระหัตถ์ ๑๒
แบบฝึฝึฝึกฝึหัหัหัดหัท้ท้ ท้ า ท้ ายบท ตอนที่ ๒ คำ ชี้แจง : ให้นักเรียกเขียนคําราชาศัพท์ให้สัมพันธ์กับคําสามัญที่กําหนดให้ ๑๓
แบบทดสอบท้ท้ ท้ า ท้ ายบท คำ ชี้แจง : ให้นักเรียกเลือก กากบาททับข้อที่ถูกต้องที่สุด ข้อใดใช้คําราชาศัพท์ถูท์ถูกต้อง ก. พระยาเศวตพาหะช้างสำ คัญสิ้นพระชนม์แล้ว ข. หมายกำ หนดการซ้อมรับปริญญาบัตร ค. สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีสิ้นพระชนม์ ง. พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งองคมนตรี ๑. ข้อใดใช้คำ ราชาศัพท์ไท์ม่ถูกต้อง ก. หม่อมเจ้าเกษมโสภาสิ้นชีพิตักษัย ข. สมเด็จพระวันรัตมอบเสื้อผ้าและสมุดแก่นักเรียน ค. สมเด็จกรมพระยาดำ รงราชานุภาพเป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ง. สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงโปรดสุนัขที่ชื่อคุณฟูฟู ๒. ข้อใดแปลความหมายผิด ก. ยิ้ม หมายถึง แย้มพระโอษฐ์ ข. โกรธ หมายถึง ทรงพระสรวล ค. เข่า หมายถึงพระปราง ง. หัวใจ หมายถึง พระปราษณี ๓. ข้อใดใช้ราชาศัพท์สำ หรับพระมหากษัตริย์ไย์ม่ถูม่ถูกต้อง ก. ล้างมือ = สรงพระหัตถ์ ข. เดิน = เสด็จพระราชดำ เนิน ค. หัวเราะ = ทรงพระสรวล ง. ทำ บุญ = ทรงบำ เพ็ญพระราชกุศล ๔. ข้อใดใช้คำ ราชาศัพท์ถูท์ถูกต้อง ก. ขอเป็นข้ารองบาททุกชาติไป ข. ขอเป็นข้ารองพระบาททุกชาติไป ค. ขอเป็นข้าฉลองพระบาททุกชาติไป ง. ไม่มีข้อใดถูกต้อง ๕. ๑๔
พระพักตร์ หมายถึงอะไร ก. คอ ข.ฟัน ค. แก้ม ง. หน้า ๗. คำ ว่า "ปู่ , ตา " ควรเรียกคำ ราชาศัพท์อย่างไร ? ก. พระปิตุลา ข. พระนัดดา ค. พระอัยกา ง. พระอัยยิกา ๘. พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว.....หนังสือเรื่อง “ทองแดง” ใช้คำ ราชาศัพท์ว่าอย่างไร? ก. เสด็จฯ ข. ผนวช ค. ทรงพระราชนิพนธ์ ง. ทรงกระทำ ยุทธหัตถี ๙. คำ ที่พระภิกษุใช้เรียกแทนตัวเอง คือคำ ใด ? ก. กระผม ข. ข้าพเจ้า ค. เรา ง. อาตมา ๑๐. พระชิวหา หมายถึงอะไร ก. ปาก ข. ลิ้น ค. แขน ง. คิ้ว ๖. แบบทดสอบท้ท้ ท้ า ท้ ายบท ๑๕
เฉลยแบบฝึกหัดบทที่ ๒ คำ ชี้แจง : ให้นักเรียกเติมคําราชาศัพท์ในช่องว่างให้ถูกต้อง ตอนที่ ๑ พระอุระ พระกร พระอังสา พระอุทร พระปราง พระนาภี พระกรรณ พระหัตถ์ ....................... ....................... ....................... ....................... ....................... พระกรรณ พระกร พระหัตถ์ พระอังสา พระปราง
เฉลยแบบฝึกหัดบทที่ ๒ ตอนที่ ๒ คำ ชี้แจง : ให้นักเรียกเขียนคําราชาศัพท์ให้สัมพันธ์กับคําสามัญที่กําหนดให้ พระเกศา พระศอ พระเนตร พระอังสา พระหัตถ์ พระชานุ
เฉลยแบบทดสอบบทที่ ๒ คำ ชี้แจง : ให้นักเรียกเลือก กากบาททับข้อที่ถูกต้องที่สุด ข้อใดใช้คําราชาศัพท์ถูท์ถูกต้อง ก. พระยาเศวตพาหะช้างสำ คัญสิ้นพระชนม์แล้ว ข. หมายกำ หนดการซ้อมรับปริญญาบัตร ค. สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีสิ้นพระชนม์ ง. พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งองคมนตรี ๑. ข้อใดใช้คำ ราชาศัพท์ไท์ม่ถูกต้อง ก. หม่อมเจ้าเกษมโสภาสิ้นชีพิตักษัย ข. สมเด็จพระวันรัตมอบเสื้อผ้าและสมุดแก่นักเรียน ค. สมเด็จกรมพระยาดำ รงราชานุภาพเป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ง. สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงโปรดสุนัขที่ชื่อคุณฟูฟู ๒. ข้อใดแปลความหมายผิด ก. ยิ้ม หมายถึง แย้มพระโอษฐ์ ข. โกรธ หมายถึง ทรงพระสรวล ค. เข่า หมายถึงพระปราง ง. หัวใจ หมายถึง พระปราษณี ๓. ข้อใดใช้ราชาศัพท์สำ หรับพระมหากษัตริย์ไย์ม่ถูม่ถูกต้อง ก. ล้างมือ = สรงพระหัตถ์ ข. เดิน = เสด็จพระราชดำ เนิน ค. หัวเราะ = ทรงพระสรวล ง. ทำ บุญ = ทรงบำ เพ็ญพระราชกุศล ๔. ข้อใดใช้คำ ราชาศัพท์ถูท์ถูกต้อง ก. ขอเป็นข้ารองบาททุกชาติไป ข. ขอเป็นข้ารองพระบาททุกชาติไป ค. ขอเป็นข้าฉลองพระบาททุกชาติไป ง. ไม่มีข้อใดถูกต้อง ๕. -เฉลย ง. เพราะมีการใช้คําราชาศัพท์ถูกต้อง ข้อ ก. ช้างสําคัญสิ้นแล้ว ควรแก้เป็น ช้างสําคัญล้มแล้ว ข้อ ข. หมายกําหนดการ ควรแก้เป็น กําหนดการ ข้อ ค. สิ้นพระชนม์ ควรแก้เป็น สวรรคต -เฉลย ง. เพราะคําว่า ทรงโปรด ควรแก้เป็น โปรด -เฉลย ค. เพราะถุงมือใช้คําว่า ถุงพระหัตถ์ -เฉลย ก. เพราะล้างมือใช้คําว่า ชําระพระหัตถ์ -เฉลย ก. เพราะบาทหมายถึงเท้า
เฉลยแบบทดสอบบทที่ ๒ พระชิวหา หมายถึงอะไร ก. ปาก ข. ลิ้น ค. แขน ง. คิ้ว ๖. พระพักตร์ หมายถึงอะไร ก. คอ ข. ฟัน ค. แก้ม ง. หน้า ๗. คำ ว่า "ปู่ , ตา " ควรเรียกคำ ราชาศัพท์อย่างไร ? ก. พระปิตุลา ข. พระเชษฐา ค. พระอัยกา ง. พระอัยยิกา ๘. พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว.....หนังสือเรื่อง “ทองแดง” ใช้คำ ราชาศัพท์ว่าอย่างไร? ก. เสด็จฯ ข. ผนวช ค. ทรงพระราชนิพนธ์ ง. ทรงกระทำ ยุทธหัตถี ๙. คำ ที่พระภิกษุใช้เรียกแทนตัวเอง คือคำ ใด ? ก. กระผม ข. ข้าพเจ้า ค. เรา ง. อาตมา ๑๐. -เฉลย ข เพราะ ปาก หมายถึงพระโอษฐ์ แขน หมายถีง กร คิ้ว หมายถึง พระขนง -เฉลย ง เพราะ คอ หมายถึง พระศอ ฟัน หมายถึง พระทนต์ แก้ม หมา่ยถึง พระปราง -เฉลย ค. พระปิตุลา หมายถึง ลุง/อา(ฝั่งพ่อ) พระเชษฐา หมายถึง พี่ชาย พระอัยยิกา หมายถึง ย่า/ยาย
เอกสารอ้างอิง ทรูปลูกปัญญา.(ม.ป.ป). คำ ราชาศัพท์ สืบค้น ๑๑ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๖.
ฐิติยา แสงนนท์ อรสา สุฤทธิ์