Pengajian Kejuruteraan Elektrik dan Elektronik Tingkatan 5

Contoh Projek Mini Litar Digit Dwiistilah

1. Pembilang • Pembilang dekad —
Rajah 2.3.1 menunjukkan litar pembilang mudah. Litar ini Decade counter
menggunakan pemasa 555 (NE555), pembilang dekad (CD4026)
dan paparan 7 ruas. • Menokok —
Incremented

Kendalian litar:

(a) Litar ini digunakan untuk membilang bermula dari 0 hingga 9, iaitu 10 kali bilang.

(b) Pemasa 555 (NE555) digunakan untuk menghasilkan denyut jam setiap kali punat tekan

bilang ditekan. Pembilang akan menokok sebanyak 1 kali.

(c) Pembilang dekad 4026 digunakan untuk menjalankan operasi membilang secara jujukan

bermula dari 0 hingga 9.

(d) Litar RC (perintang R4 dan pemuat C2) disambungkan pada tamatan CLK pembilang

dekad 4026 supaya membenarkan hanya 1 denyut setiap kali punat tekan bilang ditekan.

(e) Paparan 7 ruas akan memaparkan nombor bilangan yang diterima daripada

pembilang dekad.

(f) Pembilang dekad 4026 akan reset semula ke nilai 0 setiap kali punat tekan reset ditekan.

Reset R1
10k
U2
U1 16
B1 15 8
9V 14 UCS MR 3
4 DEO DEI R2 4 R GND VCC Q3
Paparan 5 CO
7 ruas 10k DC 7
7 G
6 F 5 CV
11 E
9 D INH 2 2 TR TH 6
13 C CLK 1 1
12 B NE555
10 A Punat tekan Monostable
bilang Pemasa
CD4026 8 R3 R4 C1
Pembilang 10k C2 1μF
dekad
100k 22μF

Rajah 2.3.1 Litar pembilang mudah

143

2. Running Light IMBAS
Litar dalam Rajah 2.3.2 ialah litar bagi projek running light. MAYA
Pemasa 555 (NE555) dan pembilang dekad (CD4017) merupakan
komponen utama dalam litar ini. Imbas kod QR di
bawah ini untuk
Kendalian litar: mengetahui kaedah
(a) Litar ini digunakan untuk menyalakan lampu LED membangunkan
litar elektronik
secara jujukan. secara simulasi.
(b) Pemasa 555 (NE555) digunakan untuk menghasilkan keluaran
http://buku-teks.com/
(OUT) isyarat denyut jam. kee5144
(c) Isyarat denyut jam disambungkan ke masukan jam (CLK)

pada pembilang dekad (CD4017).
(d) Pembilang dekad ini mempunyai 10 tamatan keluaran. Setiap

keluaran disambungkan pada lampu LED.
(e) Lampu LED akan menyala mengikut jujukan pembilang iaitu

bermula dari nyalaan LED pertama hingga terakhir secara
berulang.
(f) Operasi litar akan berhenti apabila bekalan voltan diputuskan.

1K LED 1
(5 – 15)V LED 2
47K6TREVCC+8 Q0 3 LED 3
8 16/RES4 Q1 LED 4
VSS VDD Q2 2 LED 5
7 DIS OUT 3 14 CLK Q3 LED 6
13 ENA Q4 4 LED 7
2 TRI CON 5 Q5 7 LED 8
GND 1 Q6 10 LED 9
Q7 1 LED 10
Q8 5
Q9 6
9
11

+ NE555 15 RES CO 12
1μF Pemasa

CD4017
Pembilang dekad

470R
Rajah 2.3.2 Litar Running Light

PEKA RINGGIT

Pengurusan kos ialah proses mencari projek yang tepat dan melaksanakan projek tersebut dengan
cara yang betul. Hal ini merangkumi aktiviti seperti perancangan, penganggaran, belanjawan,
pembiayaan, pengurusan, pengawalan, dan kos penanda aras supaya projek itu dapat diselesaikan
dalam masa yang ditetapkan. Belanjawan dapat diluluskan dan prestasi projek dapat ditingkatkan
tepat pada waktunya. Oleh yang demikian, sebelum sesuatu projek itu dilaksanakan, anda perlu
membuat perancangan yang teliti agar kerja-kerja projek tersebut dapat berjalan dengan lancarnya.

144

2.3.1 Litar Digit Mengikut Kesesuaian Fungsi

Kesesuaian fungsi adalah berdasarkan aplikasi litar yang akan dibangunkan. Litar yang dibangunkan
adalah dengan menggunakan pemasa 555. Bagi memahami kesesuaian fungsi sesebuah litar,
murid perlu memahami bagaimana pemasa 555 beroperasi. Begitu juga struktur binaan pemasa
555. Setiap pin pada pemasa 555 mempunyai fungsi yang tersendiri. Jadi, murid perlu mempelajari
fungsi setiap pin tersebut. Projek mini litar digit akan dimulakan dengan aktiviti projek seperti
yang dicadangkan.

Aktiviti 1: Projek Mini Litar Digit

Tajuk projek mini litar digit: LED berkelip menggunakan pemasa 555 (Flashing LED)

Objektif Projek:
1. Membina sebuah litar (seperti dalam Rajah 2.3.3) yang dapat menghasilkan lampu LED

berkelip secara berulang dengan menggunakan pemasa 555 secara isyarat denyut berulang
(repetitive pulse signal (multistable)).

R1 74 8 R2
4.7k Ω 330 Ω
63
VR1 IC1
B1 100k Ω 21 5 NE555
9V
C2 D2
C1 0.1μF
10 μF

Rajah 2.3.3 Litar lampu LED berkelip

2. Kelajuan kelipan lampu LED dapat dikawal dengan menggunakan perintang pemboleh ubah.
3. Menganalisis bentuk gelombang masukan dan keluaran daripada litar ini.
4. Membuat perbandingan hasil keluaran antara simulasi dengan uji kaji litar (perkakasan).
Hasil akhir projek ini adalah untuk membina litar yang dapat menghasilkan LED yang berkelip
mengikut kelajuan yang boleh dilaras.

! INFO KESELAMATAN

Antara garis panduan yang perlu dipatuhi untuk memastikan keselamatan anda semasa bekerja
adalah seperti yang berikut:
• Jangan sambungkan kuasa ke litar sehingga litar selesai dipasang dan anda telah memeriksa litar

tersebut dengan teliti.
• Sekiranya anda terhidu apa-apa bau yang terbakar, segera putuskan bekalan kuasa dan periksa

litar untuk mengetahui apa yang berlaku.
• Peralatan keselamatan seperti alat pemadam api dan kit pertolongan cemas disediakan di

tempat kerja.

145

Format lembaran kerja amali

Muka hadapan lembaran kerja amali adalah mengikut format seperti dalam Rajah 2.3.4.

Logo Sekolah: Nama Sekolah:

Nama Subjek: Pengajian Kejuruteraan Elektrik Tahun:
Kod Subjek: dan Elektronik

Tingkatan: 5

Manual Amali Projek Mini Litar Digit:
Led Berkelip dengan Menggunakan Pemasa 555 (Flashing LED)
Tarikh:
Nama Murid:

Nama Guru: Markah:
Komen Penilai:

No. Dokumen: 1. Menghasilkan litar LED berkelip dengan menggunakan
No. Semakan: perisian komputer.
Bil. Muka Surat:
Objektif Projek: 2. Menghasilkan litar LED berkelip dengan menggunakan
perkakasan.
Senarai Bahan:
3. Menguji kefungsian litar yang dibangunkan.
Senarai Peralatan:
4. Membuat kesimpulan keberfungsian litar antara simulasi
146 dengan uji kaji litar perkakasan.

5. Menyediakan laporan projek mengikut format yang telah

ditetapkan.

1. Pemasa IC NE555N 1 unit

2. Perintang 4.7 kΩ 1 unit

3. Perintang boleh ubah 100 kΩ 1 unit

4. Perintang 330 Ω 1 unit

5. Pemuat elektrolitik 10 μF 1 unit

6. Pemuat seramik 0.1 μF 1 unit

7. LED 1 unit

8. Bateri 9 V 1 unit

9. Klip bateri 1 unit

10. Wayar penyambung 1 unit

11. Papan reka 1 unit

1. Komputer dengan perisian simulasi litar 1 unit
(Livewire)

2. Meter pelbagai (multimeter) 1 unit

3. Osiloskop 1 unit

Rajah 2.3.4 Muka hadapan lembaran kerja amali

2.3.2 Memasang Litar Digit yang Dicadangkan pada Papan Reka

Sebelum memasang litar perkakasan pada papan reka, kefungsian litar perlu diuji secara simulasi.
Simulasi ini penting bagi memastikan litar yang dibina dapat berfungsi seperti yang dikehendaki.
Setelah kerja-kerja simulasi selesai, komponen litar digit bolehlah dipasang pada papan reka.

Objektif 1: Menghasilkan litar LED berkelip dengan IMBAS
menggunakan perisian komputer. MAYA

Kaedah simulasi litar Imbas kod QR di
Simulasi litar boleh dibuat dengan bawah ini untuk
menggunakan beberapa jenis perisian yang memuat turun perisian
sesuai. Antaranya termasuklah Livewire, simulasi (livewire)
EasyEDA, Multisim, OrCAD Pspice, litar elektronik.
Tinkercad, KiCAD, TinyCAD dan Fritzing.
Perisian yang dicadangkan dalam projek ini
ialah perisian Livewire.

http://buku-teks.com/
kee5147

Langkah 1. Untuk memasang litar digit pada papan reka, murid perlu memahami
kerja: susun atur komponen elektronik dan penyambungan litar daripada litar
yang telah dilukis.

2. Menyenaraikan komponen-komponen yang terlibat dalam projek tersebut.

Jadual E1 Senarai bahan dan peralatan

Senarai Bahan: 1. Pemasa IC NE555N 1 unit
Senarai Peralatan: 2. Perintang 4.7 kΩ 1 unit
3. Perintang boleh ubah 100 kΩ 1 unit
4. Perintang 330 Ω 1 unit
5. Pemuat elektrolitik 10 μF 1 unit
6. Pemuat seramik 0.1 μF 1 unit
7. LED 1 unit
8. Bateri 9 V 1 unit
9. Klip bateri 1 unit
10. Wayar penyambung 1 unit
11. Papan reka 1 unit
1. Komputer dengan perisian 1 unit

simulasi litar (Livewire) 1 unit
2. Meter pelbagai (multimeter) 1 unit
3. Osiloskop

147

3. Buka perisian simulasi litar Livewire. Klik pada Create a Circuit.
4. Dapatkan semua komponen yang terlibat berdasarkan lakaran litar pada

Rajah E1.
5. Tukarkan nilai perintang R1, perintang pemboleh ubah R2 dan pemuat

C1 kepada nilai yang ditetapkan seperti dalam lakaran litar Rajah E1. Klik
dua kali pada komponen tersebut bagi mengubah nilainya.
6. Sambungkan litar berdasarkan lakaran litar Rajah E1.
7. Setelah penyambungan dibuat, alat pengukuran seperti osiloskop
dan meter pelbagai boleh diambil dari galeri komponen dan
peralatan perisian tersebut.
8. Sambungkan saluran masukan osiloskop Ch1 dengan pin 2 pemasa 555
untuk memaparkan bentuk gelombang masukan. Sambungkan saluran
masukan osiloskop Ch2 dengan pin 2 pemasa 555 untuk memaparkan
bentuk gelombang keluaran.
9. Keluarkan paparan graf dengan menggerakkan kursor ke osiloskop dan
klik kanan untuk memilih paparan graf.
10. Klik butang Run untuk menjalankan operasi litar. Buat pemerhatian
pada bentuk gelombang masukan dan keluaran. Seterusnya, murid akan
menjalankan ujian kefungsian litar seperti yang dikehendaki. Rajah E1
menunjukkan litar lengkap yang dibangunkan dengan menggunakan
perisian Livewire. Rajah E2 menunjukkan bentuk gelombang masukan
dan keluaran.

R1 Masukan XSC1
4.7 kΩ
C+h –1 C+h –2

Keluaran

VR1 74 8 Masukan 0V
B1 100 kΩ 63 Keluaran
9V 2 1 5 IC1 R2
330
NE555

C1 + C2 + D2
10 μF 0.1 μF

Rajah E1 Litar flashing LEDVoltan (V)

12
9
6
3
0

0 100 200 300 400 500 600 700 800 900
Masa (ms)

Rajah E2 Gelombang masukan dan keluaran

148

Objektif 2: Menghasilkan litar LED berkelip dengan menggunakan perkakasan (hardware).

Langkah 1. Pasangkan litar bersepadu pemasa 555 pada papan reka seperti yang
kerja: ditunjukkan dalam Gambar foto E1. Pastikan pemasa 555 diletakkan
pada bahagian garisan pemisah papan reka. Tekan dengan berhati-hati
litar bersepadu pemasa 555 supaya pin pada pemasa 555 masuk ke dalam
papan reka.

Gambar foto E1

2. Sambungkan dawai positif dari klip bateri (merah) ke bas positif pada
papan reka (merah). Kemudian sambungkan dawai negatif dari klip bateri
(hitam) ke bas negatif pada papan reka (biru). Pasang dawai lompat yang
menyambungkan bas negatif atas dan bawah pada papan reka (lihat
Gambar foto E2). (Pastikan klip bateri ditanggalkan dari bateri bagi
mengelakkan litar pintas.)

Tamatan bateri (–)

Dawai lompat
(jumper wire) yang
menyambungkan
bas negatif atas
dan bawah pada
papan reka.

Tamatan bateri (+)

Gambar foto E2

3. Pasangkan pemuat elektrolitik C1 dengan tamatan positif pada pemuat
elektrolitik disambungkan pada pin 2 pemasa 555 dan tamatan negatif
pemuat elektrolitik disambungkan pada pin 1 pemasa 555 (Gambar foto
E3(a)). Dawai lompat disambungkan dari pin 1 pemasa 555 ke baris
negatif bekalan kuasa bateri pada papan reka (Gambar foto E3(b)).

149

Pemuat elektrolitik C1 Dawai lompat (pin 1 pemasa 555
ke bas negatif (–) bekalan kuasa)

(a) (b)
Gambar foto E3

4. Letakkan LED pada papan reka (tidak pada mana-mana lajur yang
bersambung dengan pin pemasa 555). Pastikan bahawa tamatan negatif
LED (dawai pendek) disambungkan ke bas negatif pada papan reka dan
tamatan positif LED berada di lajur sendiri (lihat Gambar foto E4(a)).
Seterusnya, sambungkan perintang 330 Ω (oren-oren-coklat) dari pin 3
pemasa 555 ke tamatan positif LED (lihat Gambar foto E4(b)).

LED Perintang 330 Ω

(a) (b)

Gambar foto E4

5. Pasangkan dawai lompat, satu hujung pada pin 6 pemasa 555, hujung
yang lain pada pin 2 pemasa 555. Letakkan perintang pemboleh ubah
100 kΩ pada mana-mana lajur pin yang tidak digunakan oleh komponen
lain (lihat Gambar foto E5).

Dawai lompat (pin 6 pemasa 555 Perintang pemboleh ubah 100 kΩ
ke pin 2 pemasa 555)

(a) (b)

Gambar foto E5

150

6. Sambungkan dawai lompat dari pin 6 pemasa 555 ke tamatan tengah
perintang pemboleh ubah. Kemudian, sambungkan dawai lompat
dari pin 7 ke tamatan kanan perintang pemboleh ubah (lihat
Gambar foto E6).

Dawai lompat (pin 6 pemasa 555 Dawai lompat (pin 7 pemasa 555
ke tamatan tengah perintang ke tamatan kanan perintang
pemboleh ubah) pemboleh ubah)

(a) (b)
Gambar foto E6

7. Akhir sekali, pasangkan salah satu dawai pada perintang 4.7 kΩ
(kuning-ungu-merah) ke pin 7 pemasa 555 dan dawai yang lain
ke pin 8 pemasa 555 (Gambar foto E7(a)). Pasangkan dawai lompat dari
pin 8 pemasa 555 ke bas positif pada papan reka (Gambar foto E7(b)).
Sambungkan bateri pada papan reka. LED akan menyala.

Perintang 4.7 kΩ (pin 7 pemasa Dawai lompat (pin 8 pemasa 555
555 ke pin 8 pemasa 555) ke bas positif (+) pada papan reka)

(a) (b)
Gambar foto E7

Seterusnya, murid akan menjalankan ujian kefungsian litar yang telah
dibangunkan pada Bahagian 2.3.3.

151

2.3.3 Menguji Kefungsian Litar yang Dibangunkan

Pengujian litar dapat dilakukan setelah pemasangan litar disemak dan mengikut lakaran litar
seperti yang dikehendaki.

Objektif 3: Menguji kefungsian litar yang dibangunkan.

Langkah 1. Semak penyambungan litar dan pastikan sambungan telah dibuat
kerja: dengan betul.

2. Kekutuban pada bekalan kuasa perlu disemak supaya berada dalam
kedudukan yang betul.

3. Setelah pemasangan litar disemak, maka pengujian kefungsian litar
bolehlah dijalankan.

Hasil pengujian litar:
4. Hasil pengujian litar terbahagi kepada dua bahagian:

(a) Hasil simulasi litar
(b) Hasil uji kaji perkakasan
5. Hasil pengujian litar perlu direkodkan dalam jadual yang disediakan.
6. Data yang perlu direkodkan adalah seperti yang tertera dalam Jadual E2
dan Jadual E3.

Hasil simulasi litar:
7. Rekodkan keputusan daripada simulasi litar dalam jadual seperti

yang berikut:
Jadual E2

Perintang TTINGGI TRENDAH Kitar Frekuensi diukur Keadaan
pemboleh ubah, R2 kerja, D
(simulasi) LED
25 kΩ

50 kΩ

75 kΩ

100 kΩ

Hasil uji kaji perkakasan:
8. Rekod keputusan daripada uji kaji perkakasan dalam jadual seperti

yang berikut:
Jadual E3

Perintang TTINGGI TRENDAH Kitar Frekuensi Frekuensi Peratusan Keadaan
pemboleh kerja, diukur diukur ralat LED
ubah, R2 (uji kaji)
D (simulasi) frekuensi
25 kΩ

50 kΩ

75 kΩ

100 kΩ

152

9. Buat perbandingan antara keputusan yang diperoleh secara simulasi
dengan uji kaji perkakasan. Bincangkan pemerhatian yang dibuat pada
keputusan tersebut.

10. Lukis bentuk gelombang keluaran pada pin 3 pemasa 555 dan masukan
pada pin 2 pemasa 555 semasa pemerhatian dibuat pada simulasi litar dan
uji kaji perkakasan litar dijalankan.

11. Lihat voltan pada gelombang masukan pin 2 (voltan merentasi pemuat
elektrolitik C1).

12. Murid boleh menggunakan kertas graf untuk melukis bentuk gelombang
keluaran. Rajah E3 menunjukkan contoh kertas graf bagi melukis bentuk
gelombang masukan dan keluaran.

10

5

–15 –10 –5 5 10 15
–5

–10
Gelombang masukan dan keluaran (simulasi)

10

5

–15 –10 –5 5 10 15
–5

–10
Gelombang masukan dan keluaran (uji kaji perkakasan)

Rajah E3

153

2.3.4 Kesimpulan Keberfungsian Litar antara Simulasi (Perisian) dengan
Uji Kaji Litar (Perkakasan)

Objektif 4: Membuat kesimpulan keberfungsian litar antara simulasi dengan uji kaji
litar perkakasan.
Langkah
kerja: Kesimpulan dibuat berdasarkan keputusan yang diperoleh daripada uji kaji
yang dijalankan. Perkara-perkara yang perlu diketengahkan semasa membuat
kesimpulan adalah seperti yang berikut:
1. Mengaitkan semula hasil keputusan uji kaji dengan objektif projek sama

ada dicapai atau sebaliknya.
2. Membuat kesimpulan dengan membuat perbandingan antara simulasi

dengan uji kaji perkakasan.
3. Memberikan komen sebab terjadinya perbezaan (ralat) antara keputusan

simulasi dengan uji kaji perkakasan.

Kesimpulan keberfungsian litar antara simulasi dengan uji kaji litar perkakasan:

IMBAS Nilai Timur
MAYA
Kesan daripada kemajuan sains dan teknologi kini
Imbas kod QR di bawah sememangnya banyak membawa kepada kebaikan di
ini untuk mengetahui cara samping terselit juga keburukan. Pokok pangkalnya, apa
mengubah skala masa pada graf. jua kemajuan yang dicapai perlulah berlandaskan
nilai-nilai kemanusiaan dan mengikut batas-batas
http://buku-teks.com/kee5154 penerokaan ilmu yang telah ditetapkan. Barulah
kemajuan dan pembangunan yang kita capai tidak
154 disalahgunakan dan tidak mendatangkan keburukan
kepada masyarakat kerana kadangkala keburukan itu
sebenarnya kita juga yang menciptakannya.

2.3.5 Menyediakan Laporan Projek yang Dihasilkan

Laporan projek merupakan nukilan asli yang perlu dihasilkan. Laporan ini merupakan penulisan
yang perlu disediakan dengan terperinci yang melibatkan keseluruhan projek.

Objektif 5: Menyediakan laporan projek mengikut format yang telah ditetapkan.

Langkah Laporan projek terdiri daripada:
kerja: 1. Muka hadapan

Muka hadapan adalah mengikut format lembaran kerja amali. Antara
maklumat yang perlu diisi termasuklah tajuk projek mini, nama ahli
kumpulan, tingkatan dan tarikh.

2. Kandungan
Isi kandungan laporan projek mengandungi tajuk utama, subtajuk dan
nombor muka surat.

3. Objektif
Tulis objektif projek mini litar digit dengan tepat.

4. Pengenalan
Penerangan tentang teori litar digit yang dijalankan secara terperinci.
Rumusan projek yang akan dijalankan merangkumi pendahuluan, latar
belakang dan pernyataan masalah.

5. Senarai komponen dan peralatan
Senaraikan komponen dan juga peralatan yang akan digunakan untuk
menjalankan projek mini ini.

6. Langkah kerja
Tulis langkah kerja mengikut aturan kerja yang telah diterangkan. Langkah
kerja perlu ditulis dalam ayat pasif.

7. Keputusan
Keputusan daripada ujian kefungsian litar perlu direkodkan. Setiap bacaan
yang diambil sama ada daripada simulasi atau praktikal perlu direkodkan
berdasarkan keperluan projek. Keputusan akan dibincangkan oleh murid
berdasarkan teori litar secara terperinci.

8. Perbincangan
Perbincangan dibuat berdasarkan keputusan yang diperoleh. Murid perlu
mengaitkan dengan teori yang dipelajari.

9. Kesimpulan
Kesimpulan dibuat berdasarkan keseluruhan projek. Murid perlu membuat
kesimpulan sama ada objektif projek ini telah dicapai atau sebaliknya.
Kebaikan projek, komen serta cadangan perlu dilaporkan oleh murid.

10. Rujukan

11. Lampiran

155

RUMUSAN

SISTEM ELEKTRONIK DIGIT
DAN PENGAWAL LOGIK
BOLEH ATUR CARA (PLC)

Elektronik digit Pengawal Boleh Projek litar digit mini
Atur Cara (PLC)
Definisi isyarat digital Contoh projek mini
Fungsi PLC litar digit mengikut
Jenis get logik kesesuaian fungsi
Saiz dan jenis PLC
TAK, DAN, ATAU Cara pemasangan litar
TAK DAN, TAK Komponen PLC pada papan reka
ATAU Eksklusif
ATAU Pemprosesan unit Simulasi litar
ingatan bekalan kuasa
Jadual kebenaran peranti masukan dan Uji kaji litar
persamaan logik keluaran peranti perkakasan
pengaturcaraan
Litar logik gabungan Pengujian kefungsian
Arahan asas litar
Jenis flip-flop pengaturcaraan PLC
Keputusan simulasi
Flip-flop SR, flip-flop D, Asas pengaturcaraan dan uji kaji
flip-flop JK, flip-flop T PLC untuk membina perkakasan
pengaturcaraan mudah direkodkan

Pendaftar anjakan Kaedah membina Kesimpulan
pembilang pengaturcaraan mudah keberfungsian litar

bagi sesuatu aplikasi Laporan projek mini
mengikut format yang

ditetapkan

156

LATIHAN

Jawab soalan-soalan yang berikut.

1. Takrifkan isyarat digital.

2. Terangkan secara ringkas perbezaan antara kuantiti analog dengan kuantiti digital.

3. Tentukan manakah antara yang berikut terlibat dengan kuantiti analog atau kuantiti digital.
(a) Tolok meter kelajuan kereta
(b) Arus yang mengalir dari alur keluar elektrik
(c) Suis untuk menghidupkan lampu
(d) Paras air pada tangki air

4. Bentuk gelombang masukan yang ditunjukkan dalam rajah di bawah digunakan untuk sistem
dua get TAK yang disambung secara siri. Lukiskan bentuk gelombang keluaran daripada
litar ini.

1 AX
VIN 0

5. Tentukan keluaran X untuk 2 masukan get DAN dengan bentuk gelombang masukan yang
ditunjukkan dalam rajah di bawah.

A X
B

6. Tuliskan ungkapan Boolean untuk setiap litar logik pada rajah.

(a) A X

B
C
D

(b) A X

B

C

(c) X

A

B

157

7. Lukiskan litar logik yang mewakili ungkapan Boolean yang berikut.
(a) A––B(C + D––)
(b) A + B[(C + D)(B + –C–)]

8. Bina jadual kebenaran untuk ungkapan Boolean yang berikut.
(a) (A + B)C
(b) (A + B)(–B– + C)

9. Tuliskan ungkapan Boolean bagi keluaran X dan bina jadual kebenaran bagi litar yang berikut.

A
BX
C
D

10. Rajah di bawah menunjukkan bentuk gelombang bagi masukan flip-flop JK. Lakarkan
keluaran Q bagi masukan tersebut. Andaikan keluaran flip-flop bermula dengan keadaan RESET
(logik ‘0’).

Jam

J

K

11. Lakarkan keluaran Q terhadap denyut jam bagi flip-flop T dengan masukan seperti yang
ditunjukkan dalam rajah di bawah. Anggap flip-flop beroperasi pada picuan pinggir positif
dan keluaran Q bermula dengan keadaan logik ‘0’.

Jam

T

158

12. Tuliskan kod mnemonik bagi rajah-rajah tangga di bawah.
(a)

00000 00001 00004 00005 10000

00002 00003 00006 00007

END

(b) CNT 000
# 0006
00000
00001 TIM 001
CNT 000 # 0010

TIM 001 10000

TIM 001 10001

END

159

13. Apabila sistem seperti dalam Rajah 2.3.5 dihidupkan melalui punat tekan ON, motor akan
bergerak secara bergilir mengikut jam CW dan kemudian melawan jam CCW secara berulang
kerana kedua-dua aci menyentuh suis had kanan, RLS dan suis had kiri, LLS. Kesemua empat
suis adalah dalam keadaan tertutup. Bina atur cara rajah tangga PLC dengan syarat-syarat
yang berikut:
(a) Apabila butang tekan ON ditekan, motor menggerakkan lengan ke suis had kanan, RLS
dan menunggu selama 30 saat.
(b) Sistem itu kemudiannya mengulangi pergerakan lengan motor sebanyak 75 kali antara
suis had kanan, RLS dan suis had kiri, LLS dan kemudian berhenti.
(c) Sistem akan berhenti apabila punat tekan OFF ditekan.
(d) Selepas 75 kali ulangan lengan motor dicapai, sistem akan reset semula.

Lengan motor

Suis had kanan Motor Suis had kiri
LLS RLS

Punat tekan, ON CW
CCW

Punat tekan, OTT

Rajah 2.3.5

14. Dengan merujuk kepada langkah-langkah pembinaan rajah tangga PLC, bina rajah tangga

PLC bagi sistem yang ditunjukkan dalam Rajah 2.3.6. Sistem ini beroperasi seperti

yang berikut:

(a) Apabila punat tekan mula ditekan, lampu hijau ON, dan motor pengangkut M3 ON.

(b) Motor pengangkut M3 akan menggerakkan bahan kerja ke kedudukan yang dikehendaki.

(c) Apabila suis had, WP mengesan bahan kerja, penggerak pengapit, WC akan ON untuk

mengapit bahan kerja dan motor gerak ke bawah MD juga ON.

(d) Gerudi digerakkan ke bawah untuk menggerudi lubang pada bahan kerja. (Operasi ini

akan berlaku jika beban lebih haba tidak berlaku.) Dwiistilah
(e) Apabila suis had bawah, DL aktif, gerudi digerakkan

kembali ke atas oleh motor gerak ke atas, MU. • Aci — Shaft
(f) Gerudi dimatikan. • Beban lebih haba —
(g) Ulangi operasi untuk bahan kerja yang baharu.
(h) Sistem akan berhenti jika beban lebih haba berlaku dan Thermal overload

menyalakan lampu amaran.

160

Anggap:
Peranti masukan:
– Punat tekan mula utama ialah keadaan biasa terbuka, Start (NO).
– Punat tekan henti ialah keadaan biasa tertutup, Stop (NC).
– Suis had bawah ialah keadaan biasa terbuka, DL (NO).
– Suis had atas ialah keadaan biasa terbuka, UL (NO).
– Suis had mengesan kehadiran bahan kerja ialah keadaan biasa terbuka, WP (NO).
– Suis beban lebih haba ialah keadaan biasa terbuka, TO (NO).

Peranti keluaran:
– Lampu penunjuk merah, RL
– Motor pengangkut, M3
– Penggerak pengapit WC
– Gerudi, M2
– Motor gerak ke bawah, MD
– Motor gerak ke atas, MU
– Lampu penunjuk hijau, GL

Motor gerak ke atas – Up (MU) Stop – Punat tekan henti
Motor gerak ke bawah – Down (MD) Start – Punat tekan mula
Gerudi – Drill (M2)
Suis had atas – Up limit (UL)
Suis beban lebih haba, TO
Suis had bawah – Down limit (DL)

Lampu penunjuk Suis pengesan bahan kerja –
merah, RL Work present (WP)
Lampu penunjuk
hijau, GL Penggerak pengapit,
WC
Motor pengangkut, M3

Rajah 2.3.6

161

MODUL PROJEK AKHIR

3

Standard Kandungan

6.1 Proses Reka Bentuk Kejuruteraan
6.2 Pengurusan Projek
6.3 Hasil Projek
6.4 Laporan Projek
6.5 Pembentangan Projek

Modul Projek Akhir memberikan peluang kepada murid untuk
mengaplikasikan keseluruhan pengetahuan yang dipelajari sebelum
ini untuk menghasilkan sebuah projek. Murid mempelajari aspek
tentang pengurusan projek dengan mengamalkan beberapa
prosedur tertentu seperti membina aliran proses reka bentuk dan
kaedah pengurusan projek. Seterusnya, murid akan mencipta
prototaip yang akan diuji kefungsiannya dan membentangkan
dapatan projek melalui laporan.

162

KATA KUNCI

‫ ى‬Carta Gantt
‫ ى‬Jadual WiWW
‫ ى‬Kos efektif
‫ ى‬Laporan akhir
‫ ى‬Masalah
‫ ى‬Menganalisis
‫ ى‬Mengenal pasti
‫ ى‬Mereka bentuk
‫ ى‬Nilai komersil
‫ ى‬Pembentangan
‫ ى‬Pengurusan projek
‫ ى‬Penyelesaian
‫ ى‬Prototaip
‫ ى‬Tenaga hijau

163

3.1 PROSES REKA BENTUK KEJURUTERAAN

Standard Pembelajaran
Murid boleh:
6.1.1 Menerangkan aliran proses reka bentuk kejuruteraan.

(a) Mengenal pasti masalah
(b) Menganalisis masalah
(c) Mereka bentuk cadangan penyelesaian
(d) Memilih penyelesaian
(e) Membina prototaip
(f) Menguji prototaip
(g) Penambahbaikan reka bentuk mengikut keperluan

Reka bentuk kejuruteraan merupakan reka bentuk produk atau reka bentuk sistem yang
menggabungkan disiplin ilmu kejuruteraan untuk mencapai tujuan yang dikehendaki atau
menyelesaikan masalah tertentu. Reka bentuk boleh menjadi sama ada reka bentuk produk baharu
atau inovasi daripada produk sedia ada dengan menambah baik sistem.

3.1.1 Aliran Proses Reka Bentuk Kejuruteraan

Dalam reka bentuk kejuruteraan, terdapat tujuh proses yang perlu dilakukan untuk mendapatkan
hasil produk yang diinginkan. Tujuh proses tersebut adalah seperti yang ditunjukkan dalam
carta alir Rajah 3.1.1.

Mengenal pasti masalah

Menganalisis masalah

Mereka bentuk cadangan penyelesaian

Memilih penyelesaian

Membina prototaip

Menguji prototaip

Penambahbaikan reka bentuk mengikut keperluan

Rajah 3.1.1 Carta alir proses reka bentuk kejuruteraan
164

3.2 Pengurusan Projek

Standard Pembelajaran

Murid boleh:
6.2.1 Mengenal pasti peringkat dalam pengurusan projek.

(a) Peringkat permulaan
(b) Peringkat perancangan
(c) Peringkat perlaksanaan
(d) Peringkat penamatan
6.2.2 Menerangkan kaedah pengurusan projek.
(a) Pengurusan skop kerja
(b) Pengurusan masa
(c) Pengurusan kewangan
(d) Dokumentasi
6.2.3 Memetakan proses reka bentuk kejuruteraan dengan peringkat pengurusan projek
(a) Peringkat permulaan

(i) mengenal pasti masalah
(ii) menganalisis masalah
(b) Peringkat perancangan
(i) mereka bentuk cadangan penyelesaian
(ii) memilih penyelesaian
(c) Peringkat pelaksanaan
(i) membina prototaip
(ii) menguji prototaip
(iii) penambahbaikan prototaip
(d) Peringkat penamatan
(i) dokumentasi
(ii) pembentangan
6.2.4 Mengaplikasikan proses reka bentuk kejuruteraan dalam proses pengurusan

Pengurusan projek amat penting dalam menjalankan suatu projek agar dapat dilakukan secara
bersistematik. Oleh itu, pelaksanaan projek perlu dijalankan mengikut peringkat yang tertentu.
Kaedah pengurusan projek melalui pengurusan skop kerja, masa, kewangan, dan dokumentasi
amat penting dalam melancarkan aktiviti projek. Kesemuanya akan dibincangkan dalam subtopik
yang seterusnya.

3.2.1 Peringkat dalam Pengurusan Projek

Dalam pengurusan projek terdapat empat peringkat iaitu:
(a) Peringkat permulaan
(b) Peringkat perancangan
(c) Peringkat pelaksanaan
(d) Peringkat penamatan

165

Peringkat Permulaan
(i) Mengenal pasti

masalah
(ii) Menganalisis masalah

Peringkat Penamatan Peringkat Perancangan
(i) Dokumentasi (i) Mereka bentuk
(ii) Pembentangan
cadangan penyelesaian
(ii) Memilih penyelesaian

Peringkat Pelaksanaan
(i) Membina prototaip
(ii) Menguji prototaip
(iii) Penambahbaikan prototaip

Rajah 3.2.1 Kitar pengurusan projek

Rajah 3.2.1 menunjukkan kitar pengurusan projek. Keempat-empat peringkat ini mempunyai
aktivitinya yang tersendiri yang perlu dicapai bagi memastikan kitaran pelaksanaan projek ini
teratur dan dapat dilaksanakan. Kitaran pengurusan projek ini juga dikenali sebagai kitaran teknik
PDCA (Plan, Do, Check, Act).

3.2.2 Menerangkan Kaedah Pengurusan Projek DETIK
SEJARAH
Kaedah pengurusan projek dilihat pada empat elemen yang
disenaraikan iaitu: Konsep kitaran
(a) Pengurusan skop kerja PDCA pertama
(b) Pengurusan masa kali diperkenalkan
(c) Pengurusan kewangan oleh Dr Walter A.
(d) Dokumentasi Shewhart pada tahun
1930 (Shewhart
(a) Pengurusan Skop Kerja Cycle).

Pengurusan skop kerja terbahagi kepada dua, iaitu skop kerja projek
dan skop kerja produk. Skop kerja adalah penting kerana dijadikan
panduan untuk memastikan kerja dapat disempurnakan dengan baik.
Skop kerja projek memastikan masa, bahan, maklumat, ruang, dan
ahli kumpulan diurus dan dipimpin dengan baik. Manakala, skop
kerja produk pula memastikan kualiti, ciri, dan reka bentuk yang
dikehendaki dapat dicapai.

166

Berikut ialah contoh skop kerja projek untuk mereka bentuk mesin pemotong
sabun automatik.

1. Mereka bentuk satu mekanisme penolak sabun

2. Mereka bentuk sistem penghantar untuk memindahkan sabun ke dalam blok

3. Mereka bentuk sistem cop logo sabun dan membentuk sabun pada bentuk yang sesuai

4. Mereka bentuk mekanisme memotong secara konsisten berdasarkan saiz yang dikehendaki

5. Menfabrikasi sistem mekanikal berdasarkan konsep akhir reka bentuk

6. Mereka bentuk sistem automasi yang terdiri daripada pemilihan penderia, penggerak (motor
elektrik arus terus), dan kawalan PLC yang lain

7. Integrasi sistem automasi untuk pemasangan penderia, penggerak, dan pengaturcaraan PLC

(b) Pengurusan Masa
Dalam aspek pengurusan masa, carta Gantt digunakan untuk pemantauan skop kerja yang
dilakukan agar mengikut tarikh dan masa yang ditetapkan. Melalui penggunaan carta Gantt,
projek disiapkan dalam tempoh yang ditetapkan.
Berikut ialah elemen yang ada pada carta Gantt:
• Takrifan aktiviti

Kenal pasti aktiviti-aktiviti yang mesti dilaksanakan untuk menyiapkan kerja.
• Anggaran tempoh aktiviti

Kenal pasti tempoh untuk menyempurnakan setiap aktiviti.
• Kawal jadual

Kawal perubahan dalam jadual projek.
Carta Gantt dibuat seperti carta bar yang menunjukkan jadual aktiviti kerja utama sehinggalah

kerja-kerja sampingan sesuatu projek. Tarikh mula dan akhir serta ringkasan aktiviti kerja projek
dipaparkan di dalam carta Gantt. Setiap aktiviti kerja berhubung kait antara satu dengan yang
lain bagi kelancaran aktiviti projek sehingga projek siap sepenuhnya. Carta Gantt juga digunakan
sebagai kawalan pemantauan aktiviti kerja projek.
Langkah-langkah membina carta Gantt:
• Kenal pasti aktiviti yang perlu dibuat untuk menyelesaikan projek.
• Kenal pasti aktiviti atau peristiwa utama/penting dalam projek.
• Kenal pasti tempoh masa jangkaan yang diperlukan untuk menyelesaikan setiap aktiviti kerja.
• Kenal pasti urutan keutamaan atau jujukan aktiviti kerja.
• Setiap aktiviti dan tugas kerja hendaklah disenaraikan dalam carta Gantt.

167

168 PERANCANGAN PROJEK
REKA BENTUK DAN PEMBANGUNAN PRODUK : SISTEM AUTOMASI PENGISIAN BOTOL

Fasa Aktiviti Kerja Jan Feb Mac Apr Mei Jun
2020 2020 2020 2020 2020 2020

Fasa 1 Reka Bentuk Mekanikal Mereka Bentuk Stesyen Pengisian X

Pembelian Alat-Alat Mekanikal X

Fasa 2 Rekabentuk Elektrikal Pemilihan Penderia dan Pengerak X
dan Pengaturcaraan PLC Pembelian PLC, Penderia dan Pengerak X

Reka Bentuk Sistem Pendawaian Elektrikal X

Pengaturcaraan dan Pendawaian untuk PLC dan X
Antara Muka

Fasa 3 Fabrikasi Menyediakan Fabrikasi Bahagian dan Struktur
Berdasarkan Lukisan dan Spesifikasi untuk:
(A) Sistem Penghantar X
(B) Mekanisme Sistem dan Stesyen Pengisian

Fasa 4 Pemasangan Mekanikal Pemasangan Semua Sistem Secara Lengkap X
dan Elektrikal Pemasangan Penderia dan Pengerak X

Fasa 5 Uji Lari Ujian dan Pengesahan Fungsi Keseluruhan X
Prototaip

Penyerahan dan Pentauliahan Lapangan Kerja X

Laporan Lengkap X

Kelebihan dan kegunaan carta Gantt:
• Mewakili fasa dan aktiviti sesuatu projek dalam gambaran yang sebenar.
• Carta Gantt yang sentiasa dikemas kini akan memberikan kesan yang lebih baik pada

pengurusan projek.
• Menyampaikan status aktiviti kerja sesuatu projek.
• Memantau aktiviti projek.
• Susun atur semula cadangan ringkas untuk projek.
• Menunjukkan aktiviti kerja yang bergantung kepada penyelesaian aktiviti kerja yang sebelumnya.

Dalam konteks pengurusan masa, menepati tempoh yang ditetapkan ialah aspek yang sangat
diutamakan. Projek yang dapat disiapkan dalam masa yang ditetapkan akan menggambarkan
pengurusan projek sangat baik dan cekap.

(c) Pengurusan Kewangan

Pengurusan kewangan mengawal perincian perbelanjaan projek untuk memastikan projek dapat
disiapkan dalam lingkungan bajet yang ditetapkan. Berikut ialah senarai aktiviti pengurusan
kewangan yang harus dilakukan:
• Perancangan sumber

Menetapkan sumber (pekerja, bahan, peralatan, dan kewangan) dan kualitinya.
• Anggaran kos

Membuat anggaran kos sumber yang diperlukan.
• Membajet kos

Peruntukan anggaran kos keseluruhan pada setiap item kerja.
• Kawalan kos

Mengawal perubahan di dalam projek.

Dalam penyediaan anggaran kos, ada dua cara yang biasa digunakan:
1. Kaedah unit/kuantiti

Anggaran kos mengikut kuantiti atau perkhidmatan seperti yang ditunjukkan dalam
Jadual 3.2.1.

Jadual 3.2.1 Kos anggaran projek mereka bentuk mesin pemotong sabun

No. Bahan/Komponen Kuantiti Harga Seunit Amaun

1. Pengawal logik boleh atur cara 1 RM950.00 RM950.00

2. Motor elektrik untuk membentuk, 1 RM2 100.00 RM2 100.00
mencetak, dan menolak

3. Kompresor 1 RM2 000.00 RM2 000.00

4. Penderia untuk mengesan sabun 1 RM1 000.00 RM1 000.00

5. Penggerak pneumatik dan injap – 1 RM2 500.00 RM2 500.00
mekanisme pemotong

6. Penderia 1 RM1 550.00 RM1 550.00

7. Penghantaran RM2 000.00 RM2 000.00

8. Komponen elektrikal (geganti, wayar, 1 lot RM2 000.00 RM2 000.00
penyambung, dan lain-lain)

Jumlah RM 14 100.00

169

2. Konsep SMART

S “Spesific” – tujuan projek dihasilkan

M “Measurable” – ukur kos yang terlibat

A “Attainable” – mampu dilaksanakan mengikut keupayaan dan sumber yang ada

R “Realistic” – kesesuaian projek untuk mencapai objektifnya

T “Time bound” – tempoh masa projek untuk disiapkan

(d) Dokumentasi
Proses mendokumentasi segala aktiviti yang dirancang dilakukan secara teratur agar mudah
untuk dilihat semula sewaktu proses penambahbaikan. Proses ini melibatkan dokumentasi projek
di awal perbincangan, semasa projek berjalan dan hingga projek selesai. Dokumentasi melibatkan
segala catatan melalui perbincangan, mesyuarat, lakaran lukisan reka bentuk, dan anggaran kos.

Perbincangan – setiap aktiviti yang melibatkan perbincangan aktiviti kerja atau sebarang
lakaran hendaklah disimpan atau direkodkan dalam satu fail simpanan.

Lakaran – segala bentuk lakaran secara manual atau lakaran melalui perisian disimpan bagi
rujukan pada masa akan datang.

Minit mesyuarat – segala aktiviti mesyuarat yang dijalankan berhubung dengan projek
akan disimpan. Setiap minit mesyuarat ada menyatakan tindakan iaitu aktiviti yang memerlukan
maklum balas sesuatu pihak dalam menyelesaikan sesuatu masalah.

Resit pembelian – segala bentuk pembayaran yang mempunyai resit disimpan pada satu
fail kewangan. Sekiranya tiada resit, catatan penggunaan wang hendaklah dibuat agar segala
perbelanjaan projek terurus dan tidak berlaku salah guna wang.

Laporan – penyediaan laporan projek dilakukan bagi laporan projek pelbagai bentuk, namun
keutamaan projek yang menjalankan penyediaan laporan kemajuan kerja dan laporan akhir projek
perlu disediakan.
(i) Laporan kemajuan kerja

Penyediaan laporan kemajuan kerja banyak membincangkan aktiviti yang telah berjalan
dan sedang berjalan, masalah yang dihadapi dan cadangan penyelesaian, serta perbelanjaan
yang digunakan.
(ii) Laporan projek
Laporan projek merupakan laporan lengkap sesuatu projek yang disediakan setelah
projek selesai.

170

3.2.3 Pemetaan Proses Reka Bentuk Kejuruteraan dalam Peringkat
Pengurusan Projek

1 Mengenal Pasti Masalah

Sebelum membangunkan sesuatu produk, kita perlu mengetahui masalah yang dihadapi.
Hal ini memudahkan perancangan untuk mencari penyelesaian terhadap masalah tersebut.

Mengenal pasti masalah yang berkaitan merupakan perkara pertama yang perlu dilakukan
sebelum mereka bentuk sesuatu produk ataupun sistem baharu. Seorang jurutera atau pereka
perlu mahir dalam mengenal pasti semua masalah terutamanya yang tidak dapat diselesaikan oleh
produk sedia ada di pasaran.

Terdapat pelbagai sumber yang boleh dilakukan untuk mengenal pasti masalah yang dihadapi
iaitu melalui:

(a) pemerhatian (c) alatan praktikal
(b) pengalaman (d) sorotan kajian

Pemerhatian
Kita boleh melakukan pemerhatian di sekeliling terhadap masalah yang sedang dihadapi. Hasil
pemerhatian ini boleh membantu menghasilkan idea dan inovasi baharu untuk menyelesaikan
masalah tersebut.

Pengalaman
Pengalaman peribadi juga boleh menjadi sumber yang sangat membantu dalam mengenal pasti
masalah secara lebih jelas dan tepat.

Alatan praktikal
Alatan praktikal yang digunakan seharian boleh dioptimumkan lagi penggunaannya melalui idea
yang kreatif dan inovatif.

Sorotan kajian
Sumber kajian terdahulu yang dilakukan oleh pihak lain terhadap produk tersebut boleh membantu
kita untuk mengenal pasti masalah dengan lebih lanjut serta membantu menambah baik sesuatu
projek yang sedia ada dengan pemikiran idea yang lebih kreatif dan inovatif.

(i) Menyenaraikan Masalah

Proses pertama, murid perlu mengenal pasti keperluan dan halangan oleh murid dan ahli
kumpulan dengan memperbanyakkan soalan mengenai apa yang mahu dilakukan oleh murid
dan ahli kumpulan sama ada membina produk baharu atau membuat penambahbaikan terhadap
produk yang sedia ada.

Bagi memastikan soalan-soalan yang hendak dibina disusun dengan baik, murid boleh
menyediakan lembaran kerja seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 3.2.2. Terdapat lima lajur
mewakili lima soalan yang ditanyakan iaitu:

Jadual 3.2.2 Lembaran kerja

(a) Apakah masalah yang hendak diselesaikan?
(b) Apakah yang diperlukan dalam sesuatu reka bentuk?
(c) Reka bentuk ini untuk kegunaan siapa?
(d) Apakah halangan atau batasan yang mungkin ada?
(e) Apakah matlamat atau tujuan objektif keperluan mereka?

171

Masalah Keperluan Siapa Halangan/Batasan Matlamat
reka bentuk

Kehilangan Modul GPS Pemilik Spesifikasi piawaian Mengurangkan
motosikal sering menjejak motosikal dalam pendawaian kes kehilangan
berlaku di kawasan motosikal motosikal yang motosikal
tempat letak berbeza
kenderaan awam

Kasut basah Alat pengering Murid Spesifikasi alat Mengeringkan
mudah alih sekolah pengering yang kasut dalam masa
dan senang tiada dalam yang cepat dan
digunakan pembuatan mudah digunakan

(ii) Pengumpulan Maklumat dan Data Permasalahan

Selepas mengenal pasti masalah yang dihadapi, kita perlu mendapatkan maklumat yang lebih
terperinci agar produk yang akan dibangunkan dapat mengatasi masalah sedia ada dan dapat
memenuhi kehendak pengguna.

Terdapat beberapa kaedah yang boleh digunakan bagi mendapatkan maklumat atau data
permasalahan dengan lebih tepat berkaitan dengan produk yang ingin direka bentuk. Tiga kaedah
yang selalu digunakan ialah:
(a) Soal selidik: Borang soal selidik diedarkan dalam kalangan pengguna atau pihak yang

menghadapi masalah tersebut secara langsung
(b) Temu bual: Kaedah ini boleh membantu mengenal pasti kehendak sebenar pengguna atau

pihak yang menghadapi masalah
(c) Statistik: Data yang boleh didapati daripada pihak yang bertanggungjawab mengumpulkan

data untuk membantu mengesahkan lagi masalah

Soal Selidik

Borang soal selidik disediakan berdasarkan sumber pengetahuan dan maklumat awal yang
diperoleh melalui proses pertama iaitu mengenal pasti dan menyenaraikan masalah. Borang soal
selidik ini boleh disediakan mengikut tiga kategori iaitu:
(a) Makluman responden: Umur, jantina, pekerjaan, pendapatan, atau yang berkaitan

dengan projek.
(b) Soalan kepada permasalahan yang berlaku: Bagi mendapatkan maklumat dan mengesahkan

projek yang hendak dijalankan.
(c) Cadangan atau input responden: Maklumat tambahan bagi penyelesaian permasalahan.

Contoh borang soal selidik boleh dilihat dalam Jadual 3.2.3.
Berikut merupakan panduan dalam menyediakan borang soal selidik:
(i) Kenal pasti maklumat yang diperlukan dalam soal selidik.
(ii) Kenal pasti siapa responden kajian.
(iii) Pilih kaedah pengutipan data yang sesuai dengan responden kajian.
(iv) Kaitkan isi kandungan dalam soal selidik dengan objektif projek.
(v) Buat soalan mengikut kandungan soal selidik.
(vi) Susun soalan dalam susunan yang sesuai.

172

(vii) Buat ujian pengesahan soal selidik dengan mengedarkan borang kepada minimum lima
orang responden awal.

(viii) Melalui maklum balas daripada ujian pengesahan, buat penambahbaikan dan ubah suai
kandungan soal selidik mengikut kesesuaian.

(ix) Edar semula borang soal selidik yang telah dibuat penambahbaikan kepada responden.

Jadual 3.2.3 Contoh borang soal selidik

BORANG SOAL SELIDIK MAKLUM BALAS

Kami memerlukan kerjasama anda untuk memberikan maklum balas berkaitan dengan mutu perkhidmatan
yang disediakan oleh Kedai Kek & Roti (Bakeri Baiduri). Sila isi butir berikut.

Anda merupakan seorang: Umur: Jantina: Bangsa:
Pelajar sekolah 13 – 17 tahun Lelaki Melayu
Pelajar universiti/kolej 18 – 19 tahun Perempuan India
Orang awam >30 tahun Cina
Lain-lain

Sila tandakan ( ✓ ) dalam kotak yang disediakan mengikut skala yang diberikan.

1 2 3 4
Baik/Setuju
Tidak memuaskan/ Memuaskan/ Sangat baik/
Tidak setuju Kurang setuju Sangat setuju

Bil Pernyataan 123 4
1 Harga dipaparkan adalah berpatutan
2 Kepelbagaian menu pilihan
3 Menu pilihan memenuhi cita rasa
4 Mutu kesegaran makanan yang dijual/disediakan
5 Kualiti kebersihan dan rasa makanan yang enak
6 Pembungkusan yang kemas dan bersih
7 Kebersihan persekitaran kedai (luar dan dalam)
8 Kebersihan/keterampilan pekerja
9 Layanan yang diberikan oleh pekerja

(a) Di kaunter (juruwang)
(b) Bukan di kaunter

10 Melabelkan makanan dan harga dengan jelas

11 Waktu dan hari berurusan

12 Tempoh masa yang diambil untuk menyiapkan tempahan kek/roti/biskut

13 Lokasi kedai strategik (berhampiran dengan rumah, sekolah, tempat kerja)

14 Pilihan barangan keperluan untuk sambutan hari jadi/ sambutan lain (topi
hari jadi, lilin, belon dekorasi kek)

15 Dekorasi kedai yang menarik

16 Memaparkan logo halal, gred kebersihan oleh Jabatan Kesihatan, dan
lesen perniagaan

Terima kasih di atas kerjasama maklum balas yang diberikan. Pandangan anda amat dihargai.

173

Temu Bual

Kaedah ini bertujuan untuk mendapatkan

maklumat lebih lanjut secara bersemuka dalam

mengenal pasti masalah yang dihadapi oleh

individu atau organisasi. Kaedah temu bual

amat penting bagi mendapatkan maklum balas

sebenar kerana kita menemu bual responden

secara langsung.

Murid perlu bersedia dengan pengetahuan

yang ada dan kemahiran asas sewaktu menjalankan

sesi temu bual ini bagi membincangkan isu-isu Gambar foto 3.2.1 Menunjukkan perbincangan

yang berlaku terutamanya projek yang hendak bersama dengan pihak industri

dijalankan. Soalan-soalan yang diajukan

hendaklah diteliti terlebih dahulu agar objektif dan matlamat perbincangan dapat dicapai.

Gambar foto 3.2.1 menunjukkan situasi perbincangan yang dijalankan bersama dengan pihak

industri dalam mendapatkan maklumat awal permasalahan.

Statistik

Perolehan data yang didapati dari sumber rujukan yang tepat dan sahih maklumatnya digunakan
untuk sesuatu permasalahan dan dibincangkan. Data tersebut kemungkinan daripada hasil kajian
pihak tertentu yang digunakan untuk individu, komuniti masyarakat setempat, atau industri yang
terlibat. Dengan adanya data maklumat yang terperinci, usaha untuk mengenal pasti masalah
sebenar yang dihadapi menjadi mudah.

Data maklumat ini pula dapat memudahkan untuk merangka penyelesaian masalah dan
rangka awal reka bentuk.

Namun, beberapa lagi kaedah boleh digunakan untuk membantu murid mendapatkan maklumat
lanjut selain tiga kaedah yang dinyatakan sebelum ini. Kaedah-kaedah tersebut ialah:

(a) Melihat dan mengkaji keadaan persekitaran yang berkaitan dengan produk
(b) Mengadakan sumbang saran atau perbincangan bersama dengan ahli kumpulan
(c) Melalui pengalaman semasa bekerja atau melakukan sesuatu aktiviti yang berkaitan
(d) Mengadakan lawatan ke ekspo atau pameran inovasi
(e) Melayari Internet untuk membaca artikel, akhbar, dan menonton video

Kepelbagaian cara untuk mendapatkan maklumat dan data permasalahan ini dapat membantu
dalam mengenal pasti masalah dan mendapatkan data yang berkaitan bagi membantu mereka
bentuk produk baharu atau melakukan penambahbaikan terhadap produk yang sedia ada.

2 Menganalisis Masalah

Apabila masalah telah dapat dikenal pasti dan data permasalahan berjaya dikumpulkan, maka
langkah seterusnya ialah menganalisis masalah tersebut. Masalah perlu dianalisis secara lebih
spesifik agar mudah untuk diperhatikan. Punca dan kesan daripada masalah dikaji supaya
penyelesaian boleh dicapai.

Analisis Akar Penyebab atau Root Cause Analysis (RCA) merupakan satu teknik untuk
menganalisis masalah hingga ke akar umbi. Dalam Analisis Akar Penyebab ini terdapat beberapa
teknik atau alat (tools) yang boleh digunakan untuk menganalisis masalah. Setiap teknik ini
mempunyai ciri-cirinya yang tersendiri.

174

Antara tiga teknik lazim yang digunakan untuk menganalisis INFO
masalah diterangkan dengan lebih lanjut seperti di bawah. EKSTRA
(i) Analisis Sebab Akibat (Cause and Effect Analysis)
(ii) Analisis 5 Mengapa (Why Why Analysis)(5 Whys) Baru-baru ini seluruh
(iii) Analisis Pokok Kesalahan (Fault Tree Analysis)(FTA) dunia dikejutkan dengan
Novel Coronavirus
(i) Analisis Sebab Akibat (Cause and Effect Analysis) (nCOV-19). Pelbagai
pihak tampil melakukan
Analisis Sebab Akibat juga dikenali sebagai rajah Ishikawa atau inovasi produk baharu
rajah tulang ikan. Teknik ini dikenali sebagai Analisis Sebab Akibat bagi membantu kerajaan
kerana digunakan untuk menganalisis hubungan antara sebab memutuskan rantaian
masalah dan akibat masalah berdasarkan kepada lima faktor utama virus nCov-19. Antaranya
iaitu: ialah ciptaan Pelindung
(a) Manusia Muka (Face Shield) oleh
(b) Mesin atau alatan 3D Printing Malaysia
(c) Persekitaran Community for Covid 19.
(d) Bahan atau komponen
(e) Kaedah

Rajah 3.2.2 menunjukkan contoh Analisis Sebab Akibat bagi menganalisis masalah.

Sebab Akibat

Sebab Utama Persekitaran? Sebab Utama Siapa?
Mengapa?
Mengapa?
Sebab Utama Kaedah

Mengapa? ALAT MANUSIA PERNYATAAN
KAEDAH BAHAN PERSEKITARAN MASALAH
Sebab Utama Bahan?
Mengapa? Sebab Utama Alat?

Mengapa?

Rajah 3.2.2 Rajah tulang ikan atau rajah Ishikawa

Berikut merupakan langkah-langkah untuk melakukan analisis masalah menggunakan Analisis
Sebab Akibat:
(a) Kenal pasti masalah yang ingin dianalisis
(b) Kenal pasti faktor-faktor atau penyebab utama masalah. Faktor-faktor ini akan menjadi

penyusun “tulang” utama bagi Rajah Tulang Ikan. Terdapat lima faktor utama yang lazim
digunakan iaitu manusia, mesin/alat, persekitaran, bahan/komponen, dan kaedah
(c) Mengenal pasti kemungkinan penyebab bagi setiap faktor utama. Kemungkinan penyebab ini
digambarkan sebagai tulang-tulang kecil bagi tulang utama
(d) Menganalisis hasil rajah yang sudah dibuat dengan melakukan verifikasi dan validasi setiap
punca masalah yang digambarkan bagi kelima-lima faktor utama

175

(ii) Analisis 5 Mengapa (Why Why Analysis) (5 Whys) INFO
EKSTRA
Analisis 5 Mengapa atau 5 Whys merupakan satu kaedah yang
sering menjadi pilihan. Melalui kaedah ini kita akan mencari akar Proses verifikasi dan
penyebab masalah dengan cara bertanyakan soalan ‘Mengapa?’ validasi setiap punca
hingga pertanyaan tersebut sudah tidak boleh dijawab. masalah bagi setiap
faktor utama merupakan
Secara teorinya, pencarian akar penyebab masalah menggunakan satu proses yang
Analisis 5 Mengapa akan terhenti pada pertanyaan yang kelima. penting. Proses ini
Namun, pertanyaan boleh terhenti sebelum pertanyaan kelima atau dapat menentukan sama
melebihi pertanyaan kelima. Keadaan ini bergantung pada kepuasan ada punca masalah
hati kita terhadap jawapan akar penyebab masalah yang diperoleh yang disenaraikan itu
dalam menyelesaikan masalah yang sedang dihadapi. boleh diterima untuk
diselesaikan atau
Rajah 3.2.3 menunjukkan contoh Analisis 5 Penyebab. pun tidak.

Pernyataan r #BTJLBM NFOHBMBNJ LFSPTBLBO

Masalah TFXBLUV EJLBZVI

Mengapa 1? r #BTJLBM UJEBL CFSHFSBL IMBAS
TFXBLUV EJLBZVI MAYA

Mengapa 2? r 3BOUBJ CBTJLBM UFSLFMVBS Imbas Kod QR di bawah
EBSJ HFHBODV ini untuk melihat Analisis
Sebab Akibat.
Mengapa 3? r 3BOUBJ CBTJLBM LFOEVS

Mengapa 4? r 3BOUBJ CBTJLBM CFSLBSBU http://buku-teks.com/
Mengapa 5? r 3BOUBJ UJEBL TBNB TBJ[ kee5176

Rajah 3.2.3 Analisis 5 Mengapa INFO
EKSTRA
(iii) Analisis Pokok Kesalahan (Fault Tree Analysis)
(FTA) Analisis 5 Mengapa
merupakan kaedah
Satu lagi kaedah yang boleh digunakan bagi menganalisis masalah mudah yang digunakan
ialah Analisis Pokok Kesalahan. Menurut Ericsson (1999), kaedah bagi menganalisis
ini memetakan dan menganalisis suatu kesalahan kepada bentuk masalah. Analisis 5
diagram visual (gambar) dan model logik. Contoh analisis pokok Mengapa ini juga
kesalahan ditunjukkan pada Rajah 3.2.4. merupakan satu alat
daripada Kaizen yang
Diagram visual menunjukkan suatu bentuk model yang digunakan oleh Toyota
menggambarkan hubungan-hubungan yang ada pada sistem dan Production System (TPS).
akar permasalahan yang terjadi. Manakala model logik memberikan
mekanisme analisis secara kualitatif dan kuantitatif. Terdapat
aturan dan simbol sederhana yang boleh membantu menganalisis
suatu sistem dan hubungan yang kompleks (Ericson, 1999).

176

Tidak menggunakan pelitup muka

Operator tidak biasa Pelitup muka tidak
menggunakan pelitup muka digunakan

Pekerja berasa Operator berasa Tali pelitup muka Pelitup muka
sukar bernafas kepenatan mudah putus kotor dan berdebu

Rajah 3.2.4 Menunjukkan contoh analisis pokok kesalahan

Nama simbol Simbol Deskripsi
OR – gate
Kejadian penolakkan akan berlaku jika salah satu
AND – gate input muncul

Basic events Kejadian penolakkan akan berlaku jika beberapa
input muncul
Undeveloped
events Kegagalan sebuah peralatan asas yang tidak memerlukan
Concert penelitian lebih lanjut dan penyebab kegagalan
retangale
Situasi yang tidak dianalisa lebih mendalam kerana
batasan informasi atau alasan lain

Digunakan untuk informasi tambahan

Rumusan Pernyataan Masalah

Rumusan pernyataan masalah ini merupakan proses yang terakhir sebelum mereka bentuk
cadangan penyelesaian. Rumusan pernyataan masalah ini penting untuk menentukan masalah
utama yang dihadapi dan boleh diselesaikan secara realistik.

Proses ini perlu dilakukan dalam perbincangan kumpulan. Terdapat beberapa teknik yang
boleh digunakan untuk membuat rumusan pernyataan masalah ini. Antaranya termasuklah:

(a) Verifikasi dan Validasi Punca Masalah

Jadual 3.2.4 di bawah menunjukkan cara melakukan verifikasi dan validasi punca masalah.
Proses ini dilakukan selepas menganalisis masalah. Satu contoh yang boleh dilihat adalah selepas
melakukan Rajah Ishikawa. Rumusan pernyataan masalah dilakukan bagi setiap lima faktor yang
telah dinyatakan sama ada mahu menerima atau menolak punca masalah tersebut. Keputusan
perlu diambil bagi memudahkan kita untuk mereka bentuk produk.

Kajian Kes 1: Kunci sering kali tiada pada kotak kunci apabila diperlukan. Pengkaji mengkaji
punca-punca masalah yang menyebabkan masalah ini. Punca-punca masalah yang didapati
daripada Rajah Ishikawa kemudian proses verifikasi dan validasi dijalankan untuk memilih punca
masalah paling sesuai untuk diselesaikan.

177

Jadual 3.2.4 Verifikasi dan validasi punca masalah

Punca Penyebab Penemuan Sumber Keputusan

Sukar memasukkan • Kotak kunci • Pad kekunci • Kaji selidik Tolak
nombor pin untuk dilengkapi kod didapati • Pemerhatian
mengakses kotak RFID yang lusuh dan
kunci perlu ditekan rosak akibat • Pemerhatian Terima
kekerapan • Kaji selidik
menekan

Manual • Banyak langkah • Kad staf tidak
penggunaan yang yang perlu digantung
agak panjang dituruti bagi apabila kunci
mengambil dan telah diambil
memulangkan
kunci • Menggantung
kad staf di
tempat yang
salah

Rumusan pernyataan masalah yang diterima daripada Jadual 3.2.4 ialah manual penggunaan
yang agak panjang. Maka manual baharu perlu direka bentuk agar lebih ringkas.

(b) Analisis S.M.A.R.T

Terdapat lima perkara yang dirumuskan dalam analisis S.M.A.R.T iaitu:
(i) Specific – Pernyataan masalah yang dipilih haruslah spesifik dan mudah untuk difahami
(ii) Measurable – Pernyataan masalah mestilah boleh diukur
(iii) Achievable – Pernyataan masalah yang mahu diselesaikan mestilah dapat mencapai objektif
(iv) Realistic – Pernyataan masalah harus realistik dan boleh diterima untuk diselesaikan
(v) Time-bound – Pernyataan masalah boleh diselesaikan dalam jangka masa yang ditetapkan

Kajian Kes 2: Sekumpulan pengkaji menyenaraikan masalah yang dihadapi oleh sektor
pelancongan negeri Perlis menggunakan kaedah sumbang saran. Rumusan pernyataan masalah
perlu dilakukan untuk memilih pernyataan masalah yang boleh diselesaikan. Analisis S.M.A.R.T
digunakan seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 3.2.5.

Jadual 3.2.5 Analisis S.M.A.R.T

Bil Pemilihan Masalah S M A R T Markah Keputusan

1. Infrastruktur pelancongan 11000 2/5 Ditolak

2. Promosi 10011 3/5 Ditolak

3. Komunikasi mempromosi 11111 5/5 Diterima

4. Brosur pelancongan 11111 5/5 Diterima

5. Sekadar laluan masuk 10000 1/5 Ditolak

6. Papan tanda 11001 3/5 Ditolak

178

Rumusan pernyataan masalah yang diterima daripada Jadual 3.2.5 sebelah ialah komunikasi
mempromosi dan brosur pelancongan yang tidak menarik. Maka satu brosur baharu perlu direka
bentuk berbantukan Teknologi Augmented Reality dan bersaiz kompak.

(c) Mereka Bentuk Cadangan Penyelesaian

Selepas rumusan pernyataan masalah diperoleh, maka langkah seterusnya ialah mereka bentuk
cadangan penyelesaian atau mereka bentuk konsep. Cadangan penyelesaian yang dimaksudkan
di sini ialah sama ada mereka bentuk produk baharu, produk yang dibuat penambahbaikan, atau
satu sistem bagi menyelesaikan pernyataan masalah.

Menurut Gayretli & Sapuan (1998), fasa reka bentuk konsep secara teknikalnya merupakan
fasa permulaan dalam suatu proses reka bentuk. Fasa ini penting kerana hasil akhir produk atau
sistem yang direka bentuk bermula daripada fasa ini. Pada fasa ini juga, peranan setiap ahli
kumpulan sangat diperlukan untuk saling membantu mereka bentuk cadangan penyelesaian
terbaik bagi mencapai objektif.

Proses pembangunan cadangan reka bentuk melibatkan dua langkah yang perlu dilaksanakan
oleh ahli kumpulan projek. Proses kerja yang perlu dilakukan ialah:
(i) Mempertimbangkan spesifikasi reka bentuk produk atau Product Design Spesification (PDS)

yang bersesuaian
(ii) Mereka bentuk beberapa konsep awal

(i) Spesifikasi Reka Bentuk Produk (Product Design Spesification – PDS)

Spesifikasi reka bentuk produk merupakan dokumen terperinci yang terdiri daripada elemen-
elemen utama yang boleh disenaraikan semasa peringkat awal sewaktu proses pembangunan reka
bentuk. Dokumen ini memperincikan keperluan yang perlu dipenuhi supaya produk atau sistem
yang direka bentuk berjaya berfungsi dengan baik. Rajah 3.2.5 menunjukkan beberapa contoh
elemen yang terangkum dalam dokumen spesifikasi reka bentuk produk.

Terdapat pelbagai elemen yang boleh dipertimbangkan sewaktu proses awal mereka bentuk
konsep. Antara yang sering digunakan termasuklah:
(a) Kos: Harga komponen yang munasabah. Kos keseluruhan murah untuk membangunkan

produk atau sistem.
(b) Penyelenggaraan: Mudah dan kos penyelenggaraan yang murah.
(c) Ergonomik: Bersaiz kompak dan tidak mengambil ruang.
(d) Estetika: Reka bentuk yang cantik dan menarik.
(e) Kualiti: Penggunaan komponen yang mematuhi kualiti. Produk yang dihasilkan memiliki

kualiti tinggi.
(f) Prestasi: Kemampuan produk yang dihasilkan berfungsi dalam apa jua keadaan yang telah

ditetapkan serta boleh mencapai penggunaan yang optimum.
(g) Pengujian: Produk memerlukan pengujian yang mudah untuk dilakukan.
(h) Keselamatan: Mematuhi elemen keselamatan yang telah ditetapkan oleh pihak berkuasa yang

berkenaan dalam menghasilkan produk yang selamat untuk pengguna, contohnya SIRIM.

179

Keselamatan

Pengujian Kos

Prestasi PDS Penyelenggaraan

Kualiti Ergonomik

Estetika

Rajah 3.2.5 Spesifikasi reka bentuk produk

(ii) Mereka Bentuk Konsep Awal
Proses reka bentuk konsep awal merupakan satu proses mereka bentuk beberapa lakaran mengikut
spesifikasi yang ditetapkan di samping memenuhi kehendak pengguna. Beberapa lakaran awal
dibina mengikut cetusan idea setiap ahli kumpulan tanpa sebarang pertikaian.

Rajah 3.2.6 menunjukkan carta alir reka bentuk konsep untuk dijadikan prototaip.

Produk atau sistem yang ingin dihasilkan untuk menyelesaikan masalah

Reka bentuk beberapa idea konsep awal

Jana idea konsep 1 Jana idea konsep 2 Jana idea konsep 3

Kenal pasti elemen spesifikasi reka bentuk
Analisis reka bentuk mengikut spesifikasi
Pilih idea konsep yang terbaik untuk dijadikan prototaip

Rajah 3.2.6 Carta alir reka bentuk konsep untuk dijadikan prototaip
180

Bagi menjana idea setiap konsep, teknik lakaran digunakan kerana teknik ini mudah dan
cepat berbanding dengan melukis berbantukan kaedah perkomputeran. Rajah 3.2.7 menunjukkan
contoh tiga lakaran bagi reka bentuk konsep mesin pengupas kelapa.

Jana idea konsep 1 Jana idea konsep 2 Jana idea konsep 3

Lakaran 1 Lakaran 2 Lakaran 3

Rajah 3.2.7 Lakaran reka bentuk konsep mesin pengupas kelapa

(d) Memilih Penyelesaian

Penilaian Reka Bentuk Menggunakan Kaedah Matrik Pugh

Selepas selesai membuat tiga lakaran, maka langkah seterusnya ialah menganalisis setiap idea
lakaran konsep mengikut elemen spesifikasi pembangunan produk yang telah dipilih sebelum ini.
Kaedah yang sesuai digunakan bagi proses ini ialah Kaedah Matrik Pugh. Jadual 3.2.6 menunjukkan
contoh spesifikasi reka bentuk mesin pengupas kelapa.

Jadual 3.2.6 Spesifikasi pembangunan produk dan faktor pemberat

Spesifikasi Faktor pemberat
Prestasi 30%
Kos pembuatan 15%
Ketahanan 15%
Jenis komponen 10%
Kelestarian 5%
Praktikal 10%
Pemasangan 15%
100%
Jumlah

181

Manakala Jadual 3.2.7 menunjukkan penilaian reka bentuk konsep awal litar bagi mesin
pengupas kelapa menggunakan Kaedah Matrik Pugh.

Jadual 3.2.7 Penilaian reka bentuk konsep awal litar bagi Projek Water Level
menggunakan Kaedah Matrik Pugh

Lakaran
Konsep

Spesifikasi Konsep 1 Konsep 2 Konsep 3
Prestasi +1 +1 –1
Kos Pembuatan –1 –1 +1
Ketahanan +1 –1 +1
Jenis
Komponen +1 –1 +1
Kelestarian
Praktikal +1 –1 +1
Pemasangan +1 +1 –1
Positif +1 –1 +1
Negatif 6 2 5
Lebihan 1 5 2
Keputusan 5 –3 3
Ya Tidak Tidak

Kaedah Matrik Pugh dilakukan dengan membuat perbandingan antara setiap lakaran konsep reka
bentuk yang dihasilkan. Konsep yang mendapat nilai lebihan paling banyak akan dipilih untuk
dihasilkan sebagai prototaip.

182

MULA

Model prototaip

Perbincangan

Susun atur

Penyambungan dan
pemasangan

Tidak Pengujian

Ya
Kemasan

Selesai
Rajah 3.2.8 Carta alir kerja prototaip

183

(e) Membina Prototaip

Prototaip merupakan produk yang dihasilkan dengan memiliki fungsi yang sama dengan barangan
sebenar dan menggunakan bahan dan ukuran yang sama dengan spesifikasi sebenar. Prototaip
perlu diuji kefungsian kendalian terlebih dahulu sebelum produk akhir dihasilkan. Pembinaan
prototaip dapat dilakukan mengikut carta alir kerja seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 3.2.8.

Penyambungan dilakukan secara sementara atau secara kekal bergantung pada reka bentuk
prototaip yang hendak dihasilkan.
(a) Penyambungan secara sementara dilakukan pada litar ujian untuk memastikan komponen

berfungsi dengan baik.
(b) Penyambungan secara kekal dengan pematerian komponen pada papan litar bercetak untuk

memastikan penyambungan yang sempurna dan komponen berkendali dengan baik.

(f) Menguji Prototaip

Fasa pengujian prototaip merupakan satu fasa yang penting selepas direka bentuk. Hal ini dikatakan
demikian kerana fasa pengujian akan menentukan sama ada prototaip yang dibina dapat berfungsi
seperti yang dikehendaki atau sebaliknya. Selain itu, fasa pengujian juga menunjukkan bahawa
prototaip direka bentuk mengikut ketepatan bagi memastikan produk akhir dibina mengikut
spesifikasi yang betul dan tepat.

Pengujian prototaip boleh dilaksanakan melalui dua kaedah, iaitu ujian makmal dan
ujian parameter.

Ujian Makmal

Pengujian dilakukan di dalam makmal dengan pemantauan guru atau juruteknik dalam keadaan
terkawal. Faktor daya, cahaya, suhu, angin, dan kelajuan prototaip dapat diuji melalui penggunaan
peralatan di makmal.

Ujian Parameter

Ujian parameter dilakukan dalam suasana dan tempat yang sebenar bagi memenuhi keperluan
spesifikasi dalam keadaan yang tidak terkawal.
Kesimpulannya, pengujian dilakukan bagi tujuan:
(a) Menilai prototaip dari aspek ergonomik dan estetika
(b) Menilai keupayaan prototaip berdasarkan spesifikasi
(c) Mengenal pasti kelemahan dan kecacatan yang ada pada prototaip

(g) Penambahbaikan Reka Bentuk Mengikut Keperluan

Penambahbaikan prototaip perlu dilakukan sekiranya prototaip mengalami kegagalan dari segi
fungsi ataupun kecacatan sewaktu pengujian. Di samping itu, penambahbaikan boleh dilakukan
sekiranya terdapat cadangan daripada pengguna awal sewaktu melakukan Pengujian Produk atau
Product Testing.

Projek baharu atau penambahbaikan projek merupakan sesuatu yang tetap baharu untuk
memulakan projek tersebut. Perancangan yang teliti dan tepat hendaklah dibuat bagi memastikan
projek dapat berjalan secara lancar dan mengikut masa yang ditetapkan. Proses ini ditunjukkan
dalam Rajah 3.2.9 di sebelah.

184

MULA

Lakaran idea
Pemilihan idea
SSuussuunnaattuurrkkoommppoonneenn
Penyambungan &
pemasangan

Pernjgaunjian

Tidak Kefungsian

Ya
PKeermjanasjiaann

Tamat
Rajah 3.2.9 Carta alir proses penambahbaikan reka bentuk

185

4 Peringkat Penamatan

Peringkat penamatan reka bentuk kejuruteraan banyak terdapat pada penyediaan dokumentasi
laporan projek dan penyediaan slaid pembentangan.
(a) Dokumentasi

Dokumentasi reka bentuk merupakan laporan lengkap secara bertulis yang perlu disediakan
oleh murid mengenai hasil reka bentuk ciptaan dan idea mereka. Dokumentasi ini amat
penting sebagai bukti untuk mendapatkan perlindungan paten dari pihak berkenaan dan
sebagai asas rujukan. Dokumentasi akan menerangkan perkara-perkara seperti latar belakang
projek, objektif projek, perihal projek, rujukan, dan lampiran.
(b) Pembentangan
Maklumat yang dinyatakan adalah terperinci dan menarik dari aspek yang berikut:
• Kandungan projek yang dinyatakan jelas
• Aturan persembahan dan penyampaian yang tersusun
• Slaid persembahan yang baik
• Penyampaian yang jelas dan berkesan
• Mematuhi masa yang ditetapkan
Ketika soal jawab, jawapan yang tepat dan nyata dapat menggabungkan maklumat yang baik dari
pelbagai sumber.

3.2.4 Pengaplikasian Proses Reka Bentuk Kejuruteraan dalam
Pengurusan Projek

(i) Reka Bentuk Awalan: Kajian Sistem Solar

Kebanyakan kediaman dan premis syarikat sekarang telah memasang panel solar. Hampir
semua pengguna yang memiliki sistem panel solar ini tidak dapat mengoptimumkan penyerapan
tenaga solar kerana panel solar adalah statik.

Untuk mengatasi masalah ini, terdapat beberapa kaedah yang boleh digunakan bagi
menghasilkan sistem penjejakan panel solar automatik.

Membuat kajian tentang masalah

Langkah 1: Mengenal pasti masalah
daripada pemerhatian dan pengalaman
sendiri. Masalah yang dikenalpasti ialah:
(a) Arah pergerakan matahari dari timur

ke barat.
(b) Panel solar adalah statik dan tidak boleh

mengikut pergerakan matahari.
(c) Penyerapan tenaga solar yang

tidak optimum.
(d) Harga untuk sistem penjejakan solar

sangat mahal.

Gambar foto 3.2.2 Pemasangan panel solar di rumah

186

Masalah Keperluan Siapa Halangan/ Matlamat
reka bentuk batasan
(a) Arah pergerakan matahari dari Pemilik Sistem
timur ke barat Pergerakan premis Spesifikasi penjejakan
motor kediaman piawaian solar
(b) Panel solar adalah statik mengikut dan dalam automatik
dan tidak boleh mengikut keperluan industri pendawaian Sistem
pergerakan matahari Paparan motor AT pemantauan
voltan penggunaan
(c) Penyerapan tenaga solar yang
tidak optimum

(d) Harga untuk sistem penjejakan
solar sangat mahal

Setelah mengenal pasti masalah kajian dan mengesahkan bahawa perlunya penyelesaian terhadap
permasalahan tersebut, maka kajian boleh dilakukan.

A

Mengenal pasti Merancang dan Mempelajari perisian
perkakasan mereka bentuk yang digunakan

Papan litar bercetak Menggabungkan Membangunkan atur cara
perkakasan dan
Memasang perkakasan
perisian

Pengujian dan
membaik pulih

Tidak Ya
Memasang pada model

Pembangunan
tamat

Rajah 3.2.10 Carta alir proses penghasilan produk yang direka bentuk

187

Langkah 2: Mendapatkan maklumat
Terdapat pelbagai kaedah yang boleh dijalankan untuk mendapatkan maklumat dan data kajian
yang lebih tepat dalam mereka bentuk projek.
(a) Soal selidik

Penyediaan soal selidik yang diedarkan kepada pengguna dan syarikat dalam mengenal pasti
masalah penggunaan sistem penjejak panel solar. Yang berikut ialah contoh kaji selidik yang
dilakukan dengan menggunakan borang soal selidik
(b) Temu bual
Mengadakan temubual dengan pengguna individu atau syarikat yang menggunakan sistem
solar, agar mendapatkan maklumat yang lebih tepat dari perbincangan yang dijalankan
(c) Statistik
Mendapatkan maklumat yang tepat daripada pihak yang menjalankan penyelidikan

Aktiviti seterusnya adalah menganalisis masalah dalam mereka bentuk sistem penjejakan solar
automatik. Antara kaedah yang boleh digunakan adalah dengan menggunakan peta minda seperti
dalam Rajah 3.2.11.

Rumusan kenyataan masalah projek sistem penjejakan solar automatik merupakan keperluan
bagi penduduk yang menggunakannya.

Sistem Penjejak Panel
Solar Automatik

Sebab diperlukan Diperlukan oleh Spesifikasi

r ,FEVEVLBO TUBUJL r 1FOHIVOJ SVNBI r ,FEVEVLBO QBOFM ZBOH
r "SBI QFSHFSBLBO r 4ZBSJLBU CPMFI CFSVCBI NFOHJLVU
r 4FLPMBI BSBI TFDBSB BVUPNBUJL
ZBOH UFUBQ r *OTUJUVTJ QFOHBKJBO
r ,PT ZBOH NBIBM r 1FSUVCVIBO /(0 r .VEBI BMJS EBO NVEBI
r 1FOHBOKVS BLUJWJUJ EJQBTBOH

r ,PT ZBOH CFSQBUVUBO

Rajah 3.2.11 Proses menganalisis masalah sistem penjejak panel solar automatik menggunakan peta minda

Borang soal selidik

Borang soal selidik dibina berdasarkan sumber pengetahuan dan maklumat awal yang diperoleh
melalui fasa awal mengenal pasti masalah. Data soal selidik yang diperoleh digunakan untuk
melihat skor jawapan yang diperoleh.
Soal selidik boleh dikategorikan kepada tiga bahagian:
(a) Makluman responden seperti umur, jantina, pekerjaan, pendapatan, atau yang berkaitan

dengan projek
(b) Aktiviti menjurus soalan kepada permasalahan yang berlaku pada panel solar yang diguna

pakai oleh pengguna bagi mengesahkan maklumat projek yang hendak dijalankan
(c) Pandangan dan cadangan responden untuk makluman awal dalam penyelesaian masalah panel

solar yang menggunakan borang soal selidik boleh dilihat dalam Rajah 3.2.12 pada halaman 185.

188

BORANG SOAL SELIDIK

Arahan: Sila jawab soalan-soalan di bawah ini. Semua maklumat yang anda berikan hanya digunakan
untuk tujuan penyelidikan semata-mata, dan tidak akan didedahkan kepada pihak lain.

1. Umur: 18 – 30 40 – 49 60 – 69
31 – 39 50 – 59 70 – 79

2. Jantina: Lelaki Swasta Tidak bekerja
3. Pekerjaan: Perempuan Suri rumah

Sendiri
Kakitangan awam

4. Adakah anda tahu bahawa panel solar merupakan salah satu Ya Tidak
sumber tenaga?
Ya Tidak
5. Adakah anda tahu bahawa panel solar ada dijual di pasaran dan
boleh dipasang di premis kediaman? Ya Tidak
<RM3000 >RM3000
6. Adakan anda memiliki sistem panel solar di rumah? Ya Tidak

7. Berapakah kos panel solar yang anda miliki? Ya Tidak

8. Adakah anda menggunakan panel solar untuk satu tujuan Ya Tidak
pemanas air sahaja?
Ya Tidak
9. Adakah sistem panel solar anda terdapat paparan maklumat Ya Tidak
jangka penggunaan? Ya Tidak

10. Adakah anda tahu jangka masa penggunaan peralatan elektrik Ya Tidak
dengan bekalan dari panel solar?

11. Adakah anda tahu di mana kedudukan panel solar dipasang?

12. Adakah cara pemasangan dilakukan pada satu arah sahaja?

13. Adakah kedudukan tempat yang dipasang panel memudahkan
kerja-kerja penyelenggaraan atau baik pulih?

14. Sekiranya terdapat kerosakan, adakah anda tahu cara untuk
mengesan kerosakan tersebut?

Terima kasih atas kerjasama Tuan/Puan dalam melengkapkan soal selidik ini.

Rajah 3.2.12 Contoh soal selidik sistem penjejakan sistem solar

189

Temu bual

Kaedah ini bertujuan mendapatkan maklumat yang

lebih lanjut untuk mengenal pasti masalah yang

dihadapi oleh individu atau syarikat. Hal ini penting

kerana maklum balas yang diperoleh dari pihak

tersebut dapat menentukan permasalahan yang

sebenar. Dengan ini perkongsian pandangan dan

cadangan dapat diperoleh sewaktu menyelesaikan

masalah yang dihadapi.

Murid perlu bersedia dengan pengetahuan yang

ada dan kemahiran asas dalam menjalankan sesi Gambar foto 3.2.3 Sesi lawatan tapak
temu bual ini bagi membincangkan isu-isu yang

sedang berlaku. Soalan-soalan yang dikemukakan perlulah dikaji terlebih dahulu agar objektif

dan matlamat perbincangan ini dapat dicapai. Satu sesi lawatan tapak seperti yang ditunjukkan

pada Gambar foto 3.2.3 juga boleh dijalankan. Sesi lawatan tapak ini dapat memberikan gambaran

awal dan keadaan sebenar lokasi dan persekitaran projek.

Statistik

Data yang diperoleh dari sumber rujukan yang tepat dan sahih maklumatnya digunakan untuk
menganalisis sesuatu permasalahan. Data tersebut berkemungkinan ialah hasil kajian daripada
pihak tertentu yang digunakan untuk sesuatu individu, komuniti masyarakat setempat, atau
industri yang terlibat. Dengan adanya data maklumat yang terperinci ini, usaha untuk mengenal
pasti masalah sebenar yang dihadapi akan menjadi mudah. Gambar foto 3.2.4 memberikan
maklumat penggunaan tenaga solar di Malaysia.

Gambar foto 3.2.4 Jumlah penggunaan tenaga solar di Malaysia
190

(ii) Menganalisis Masalah

Dalam menganalisis permasalahan yang diperoleh, kaedah yang digunakan ialah kaedah analisis
sebab akibat melalui rajah Ishikawa. (seperti ditunjuk pada Rajah 3.2.13)
(i) Manusia: kurang pengetahuan, kurang kemahiran
(ii) Bahan/komponen: kurang kualiti, terlalu besar
(iii) Peralatan/mesin: penggunaan jenis alat yang salah, penggunaan saiz alat yang kurang sesuai
(iv) Kaedah: cara bacaan yang kurang tepat, tempat yang tidak sesuai

Peralatan mesin Bahan komponen
Terlalu besar

Penggunaan jenis Penggunaan saiz alat Kurang kualiti
alat yang salah yang kurang sesuai

Akibat

Tempat yang Kurang Kurang
tidak sesuai pengetahuan kemahiran

Cara bacaan yang
kurang tepat

Kaedah Manusia

Rajah 3.2.13 Kaedah tulang ikan atau rajah Ishikawa sistem panel solar

Verifikasi dan validasi punca masalah

Data yang diperoleh daripada kaedah Ishikawa membantu proses verifikasi dan validasi punca
masalah yang dilakukan untuk mendapatkan cara penyelesaian yang diterima pakai dalam projek
sistem penjejak panel solar.

191

Punca Penyebab Penemuan Sumber Keputusan
Manusia Tolak
Kurang kemahiran Tiada bekalan pada Kaji selidik Tolak
Bahan bekalan bateri pemerhatian
Peralatan Tolak
Kurang pengetahuan Tidak mengetahui di Kaji selidik Tolak
Kaedah mana suis dan bateri pemerhatian Tolak
simpanan
Tolak
Kurang kualiti Panel yang mudah Kaji selidik
Terima
longkah dan berlumut pemerhatian Tolak

Terlalu besar Tapak panel yang besar Kaji selidik

daripada panel pemerhatian

Penggunaan jenis Keluaran hanya pada Kaji selidik
alatan yang salah satu peralatan yang pemerhatian
tetap nilai voltan AT

Penggunaan saiz Penggunaan bateri yang Kaji selidik
alatan yang kurang
sesuai kurang tepat pemerhatian

Tempat yang tidak Pada satu arah Kaji selidik
sesuai pancaran sahaja pemerhatian

Cara bacaan yang Bacaan pada paparan Kaji selidik
kurang tepat lampu LED pemerhatian

(iii) Peringkat Perancangan

Dalam peringkat perancangan, kita akan melihat dua elemen, iaitu mereka bentuk cadangan
penyelesaian dan memilih penyelesaian sistem panel solar.

Mereka bentuk cadangan penyelesaian IMBAS
MAYA
Spesifikasi reka bentuk produk untuk sistem penjejak
panel solar Imbas Kod QR di bawah
ini untuk menganalisis
Penentu spesifikasi reka bentuk amat penting dalam membuat masalah dengan
pemilihan reka bentuk penyelesaian. Spesifikasi reka bentuk menggunakan rajah
dapat menentukan keberkesanan produk dalam menyelesaikan tulang ikan.
masalah, di samping dapat menjimatkan kos mereka bentuk.
Hal ini penting untuk menghasilkan sesuatu produk yang bermutu http://buku-teks.com/
dan dapat berfungsi dengan baik. kee5192

Kriteria sampingan merupakan tambahan pada reka bentuk
agar reka bentuk tersebut mempunyai nilai rekaan yang menarik
dan berlainan dengan produk yang sedia ada. Jadual 3.2.8
menerangkan contoh kriteria reka bentuk.

192