บทที่ 8 การสืบพันธุ์ของพืชดอก

การถ่ายเรณูและการงอก
ของหกลาอรดทเี่ลระณอู องเรณูที่แก่แล้วตกบนยอดเกสรตัวเมีย
ซ่ึงอาจเกิดโดยอาศัย ลม นา้ สัตว์ แมลงพาไป บนยอด
เกสรตัวเมยี จะมีน้าเหนียวๆ ช่วยจับละอองเรณูไว้
แบง่ ออกเป็น 2 แบบ

1. การถ่ายละอองเรณูภายในดอกหรอื ต้นเดยี วกัน (self
pollination) เป็นการผสมตัวเองอาจจะเกิดจากการผสม
ภายในดอกเดียวกันหรอื คนละดอกแต่เปน็ ตน้ เดียวก็ได้
หรอื อาจต่างต้นกันแต่เปน็ พันธุ์บรสิ ทุ ธิ์ซ่ึงมยี ีนเหมอื นกัน

2. การถ่ายละอองเรณูข้ามต้น (cross pollination)
เป็นการถ่ายละอองเรณขู องพชื ชนดิ เดียวกันแต่ต่างตน้
กันและมคี ณุ สมบตั ิทางพนั ธุกรรมตางกันหรอื มยี ีนไม่
เหมือนกัน

ตัวอยา่ งละอองเรณูของ
พืชแต่ละชนิด



หลังการถ่ายเรณู เรณจู ะงอกหลอดเรณผู ่านยอด
เกสรเพศเมยี แล้วผ่านก้านเกสรเพศเมยี ลงไปจนถึงรงั ไข่
สเปริ ม์ เซลล์ท้ัง 2 เซลล์จะเคล่ือนตามทิวบน์ วิ เคลียสเข้า
ไปในหลอดเรณซู ่ึงจะผา่ นเขา้ ไปในออวุลทางไมโครไพล์
แล้วปล่อยสเปิรม์ เข้าไปภายในถงุ เอ็มบรโิ อเพ่อื เกิดการ
ปฏิสนธติ ่อไป

การ

ปฏิสนธิ

เม่อื ละอองเรณตู กบนยอดเกสรตัวเมยี แล้วจะงอก

หลอดละอองเรณู (pollen tube) ลงไปตามคอเกสรตัว

เมีย โดยการควบคมุ ของทิวบน์ วิ เคลียส หลอดนี้งอกเรว็

มากจะผ่านรูไมโครไพล์เข้าสู่ออวุล และทิวบน์ วิ เคลียส

จะเคล่ือนที่ตามหลอดลงไป จากน้นั เจเนอเรทีฟ

นิวเคลียสจะแบง่ นิวเคลียสแบบไมโทซิสได้ 2 สเปิรม์

นวิ เคลียส (sperm nucleus)

- สเปิรม์ นิวเคลียสอันหนง่ึ จะเขา้ ผสมกับนวิ เคลียส
ของเซลล์ไขไ่ ด้ ไซโกต (2n) ซ่ึงเจรญิ ไปเป็นเอ็มบรโิ อ
- สเปิรม์ นิวเคลียสหน่งึ จะเขา้ ผสมกับเซลล์โพลารา
นวิ เคลียสได้ เอนโดสเปริ ม์ เซลล์ (3n) ทาหน้าท่ีเก็บ
อาหารไว้เล้ียงเอ็มบรโิ อในเมล็ด





การผสม 2 คร้งั ดังกล่าวนีว้ ่า การปฏิสนธิคู่ (double
fertilization) หลังจากเกิดการปฏิสนธแิ ล้ว ออวุลจะ
เจรญิ เป็นเมล็ด และรงั ไขจ่ ะเจรญิ เปน็ ผล



การเกิดผล
และเมล็ด

ผลพัฒนามาจากรงั ไข่ ผนงั รงั ไขจ่ ะเปล่ียนแปลงไป
เป็นผนงั ผล และเมล็ดพัฒนามาจากออวุล

ผนงั ผลอาจแบ่งได้เป็น 3 ช้ัน คือ ผนงั ผลช้นั นอก
ผนังผลช้นั กลาง และผนงั ผลช้ันใน ผลบางชนิดสามารถ
แยกผนงั ผลออกเปน็ 3 ช้ันได้ชัดเจน เชน่ มะมว่ งและ
มะพรา้ ว แต่ผลบางชนิดไม่สามารถแยกผนงั ผลเปน็ 3
ช้ันออกจากกันได้อย่างชดั เจน เช่น เมลอน มะเขือเทศ
ฟักทอง และแตงโม ส่วนที่เป็นเน้อื ผลคือ ผนงั ผลช้ัน
กลางและผนังผลช้นั ใน



ผนังผลอาจอ่อนนมุ่ มีลักษณะอวบนา้ เรยี กว่า ผลมี
เน้อื และผนงั ผลท่ีแหง้ แขง็ เรยี กว่า ผลแห้ง ซ่งึ ผลแห้ง
น้นั มี 2 แบบ คือ ผลแห้งแบบแตกและผลแหง้ แบบไม่
แตก

เเมอเเ็มลมอ็บดล็มแ็ดรบโิลแรอะลโิ อะ

ความแตกต่างของเมล็ดถ่ัว เมล็ด
ละหุง่ เมล็ดข้าวโพด

ส่วนประกอบ
ของเมล็ด

การใช้ประโยชน์จากโครงสรา้ งต่าง ๆ
ของผลและเมล็ด

อาห
าร

เน้ือผลไม้ที่นามารบั ประทานน้ันเป็นสว่ นของผนงั
ผล ซ่ึงช้นั ของผนงั ผลที่
ร-บั มปะรละะทกาอนกไีวดี ้นแ้ันละขม้ึนะกมับว่ ชงนรดิ บั ขปอรงะพทืชานเชเฉน่ พาะผนังผลช้นั
กลาง ไม่รบั ประทานผนงั ผลช้ันนอกซ่งึ เป็นเปลือก
- มะเฟอื งและมะเขือเทศ รบั ประทานผนังผลท้ัง 3 ช้ัน

เน้ือที่เปน็ สว่ นเย่อื หมุ้ เมล็ดที่แยกออกจากเมล็ดได้
ง่าย เช่น ในลิ้นจี่ และลาไย จะเป็นสว่ นท่ีเจรญิ มาจาก
ก้านเมล็ด แต่ผลบางชนิดส่วนเย่อื หุ้มเมล็ดแยกออกจาก
เมล็ดได้ยาก เชน่ เงาะและกระท้อน จะเป็นส่วนที่เจรญิ
มาจากเปลือกเมล็ด

มนุษยน์ าเมล็ดมาใชเ้ ปน็ อาหาร โดยเมล็ดพชื ที่สะสม
แปง้ อาจจะนามารบั ประทานท้ังเมล็ด เช่น ขา้ วเจ้าและขา้ ว
เหนียว หรอื อาจนาเมล็ดไปบดใหล้ ะเอียดจนกลายเป็นแป้ง
เชน่ แปง้ สาลีใชใ้ นการทาขนมปงั สว่ นเมล็ดพืชท่ีสะสมลิพิด
ไว้จะนามาสกัดเพ่อื ผลิตนา้ มนั เช่น น้ามนั ถ่ัวเหลือง น้ามนั
มะพรา้ ว

พชื บางชนิดท่ีมกี ล่ินสามารถนามาใชเ้ ป็น
เคร่อื งเทศได้ กล่ินน้นั เกิดจากนา้ มนั หอมระเหยรวมท้ัง
สารอ่ืนๆ ที่พืชสรา้ งข้ึน ทาให้พืชแต่ละชนดิ มีกล่ิน
เฉพาะตัว นิยมทาให้แห้งเพ่อื ใชป้ รุงอาหาร เช่น ผลโปย๊
ก๊ักใช้ทาพะโล้ เมล็ดพรกิ ไทยใช้ปรุงอาหารต่าง ๆ

เส้น
เสน้ ใใยยฝ้ายมีสมบัติเหนยี ว เซลล์รูปรา่ งยาว สามารถนามา
ป่ นั เปน็ ด้ายเส้นยาวได้ดี ส่วนเสน้ ใยของน่นุ น้ัน มีลักษณะ
ส้ันเซลล์ส้นั ไม่เหนียว ไมส่ ามารถนามาป่ นั เป็นเส้นยาวได้
ไมส่ ามารถนามาใช้ทาสงิ่ ทอได้ จึงนาไปใชป้ ระโยชน์ด้านอ่ืน
เชน่ ใสใ่ นหมอนหรอื ที่นอน

ผล
- แยมผลไม้ เช่น ส้ม สตรอเบอรี หมอ่ น
- ผ้าฝ้ายยอ้ มสีธรรมชาติ

เมล็ด
- ขนม เชน่ หัวครกหราน้าผ้งึ เปน็ ขนมที่ทามาจากเม็ด
มะม่วงหมิ พานต์เคลือบด้วยน้าตาลโตนด นิยมนามาวาง
บนใบมะมว่ งหมิ พานต์ มีขายทางภาคใต้ เน่อื งจากเป็น
แหล่งปลูกมะม่วงหิมพานต์มาก
- สรอ้ ยและต่างหูจากเมล็ดพชื เชน่ มะค่า

มะพรา้ ว - น้ามะพรา้ ว น้าตาลสดมะพรา้ ว น้าตาล
มะพรา้ ว ไม้กวาดก้านมะพรา้ ว
กล้วย - กล้วยฉาบ กล้วยตาก กล้วยกวน
สบั ปะรด - สับปะรดอบแหง้ สับปะรดกวน ไอศกรมี
สับปะรด