ศึกษาอารยธรรมนครชัยบุรินทร์ กลุ่ม๑ โคราช

...เปิดเส้นทาง เดินทาง ร่วมเดินทางไปกับเรา ผศ.บรรจง โสดาดี อาจารย์ประจ ารายวิชา ตามรอยอารยธรรมอารยธรรมทวาราวดี-อารยธรรมขอม นครชัยบุรินทร์ อ าเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา ออกเดินทาง วันอังคาร ที่ ๒๑ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๖

ร่วมเดินทางไปด้วยกัน ผศ.บรรจง โสดาดี อาจารย์ประจ ารายวิชา ๑. พระปลัดนพรุจ จกฺกวโร รหัส 6309501016 ๒. พระประจักร อุตฺตจจิตฺโต รหัส 6309501029 ๓. พระจิรวัฒน์ จิรวฑฺฒโน รหัส 6309501001 ๔. พระอธิการอนงค์ กิตฺติธจฺโจ รหัส 630950103 ๕. พระส าภาร ขนฺติโก รหัส 6309501010 ๖. พระสจศักดิ์ สุขกาโจ รหัส 6309501020 ๗. พระครูใบฎีกาฐิติพันธุ์ อิสฺสรธจฺโจ รหัส 6309501054 ๘. พระสุชาติ เตชธโร รหัส 6309501046 ๙. พระเกียรติพงษ์ฐานธจฺโจ รหัส 6309501004 ๑๐. พระสราวุธ ฐานวีโร รหัส 6309501003 ๑๑. พระจหาสจศักดิ์ อริโย รหัส 6309501050 ๑๒. พระจหาวัชรินทร์ สุเจโธ รหัส 6309501056 และผู้ทรงคุณวุฒิ (คณะผู้บริหาร,ผู้น าชุจชน) ๑. นายหล่า สนสูงเนิน ก านันต าบลโคราช ๒. นายวิชิต ปอยสูงเนิน รองนายก อบต.โคราช ๓. นางภิญโญ ศิลปะ ปลัด อบต.โคราช ๔. นายส าราญ เสรีวงค์เวช ผอ.กองสวัสดิการ อบต.โคราช ๕. น.ส.ศิริวรรณ เกษวงค์ นักพัฒนาชุจชน อบต.โคราช ๖. นางศุภกานต์ ทองศรี พนักงานทั่วไป อบต.โคราช เมืองเสมา และเมืองโคราฆะปุระ

เส้นทางการเดินทางสิกขาจาริก จุดที่๑ ปราสาทโนนกู่ จุดที่๒ ปราสาทเมืองแขก จุดที่๓ ปราสาทเมืองเก่า,ประตูเมืองโคราชเก่า จุดที่๔ เมืองเสมา จุดที่๕ วัดธรรมจักรเสมาราม

1 อารยธรรมนครชัยบุรินทร์ อำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา เปิดเส้นทางการเดินทาง การสิกขาจาริก ศึกษาอารยธรรมนครชัยบุรินทร์ กลุ่มที่ ๑ จังหวัดนครราชสีมา วันอังคาร ที่ ๒๑ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๖ แหล่งอารยธรรมขอม ปราสาทเมืองเก่า ปราสาทเมืองแขก ปราสาทโนนกู่ อำเภอสูงเนิน แหล่งอารยธรรมทวาราวดี เมืองเสมา วัดธรรมจักรเสมาราม อำเภอสูงเนิน บทนำ คำว่า "สูงเนิน" เป็นคำเรียกตามลักษณะภูมิประเทศ ซึ่งเป็นที่ราบสูงและเป็นเนิน เดิม เรียกว่า "บ้านสองเนิน" เพราะมีเนินดินอยู่สองฟากบึงแห้ว (บึงใหญ่ซึ่งมีน้ำตลอดปี) ต่อมา ภายหลังจึงเพี้ยนมาเป็น "สูงเนิน" เดิมขึ้นอยู่กับอำเภอสันเทียะ อำเภอโนนไทยในปัจจุบัน ต่อมา สมัยรัชกาลที่ 5 มีการสร้างทางรถไฟสายกรุงเทพ - นครราชสีมา และ ทางรถไฟตัดผ่านเข้าสูง เนิน อันเป็นชุมชนใหญ่ ท ำ ใ ห ้ ก า ร ค ม น า ค ม ระหว่างบ้านสูงเนินกับตัว จ ัง ห วัดนคร ร าชส ีมา สะดวกสบายกว่าการ ติดต่อกับอำเภอสันเที่ยะ (โนนไทย) อีกทั้งประชาชน มาอยู่อาศัยในหมู่บ้านสูง เนินมากข้น เมื่อปี พ.ศ. 2444 ทางราชการจึงยก ฐานะเป็นอำเภอสูงเนิน โดยแยกต่างหากจากอำเภอสันเทียะ(โนนไทย) และใช้ชื่อหมู่บ้านเป็นชื่อ “อำเภอสูงเนิน”๑ อำเภอสูงเนิน มีเมืองสำคัญอยู่ 2 เมือง คือ เมืองเสมา และเมืองโคราฆะปุระหรือ เมืองโคราช ซึ่งเมืองทั้งสองเป็นเมืองที่มีประวัติศาสตร์มาแต่เนินนาน มีหลักฐานเป็น โบราณสถาน โบราณวัตถุ ให้ได้ศึกษาค้นคว้า สำหรับผู้ใคร่ค้นหาร่องรอยอารยธรรมโบราณ โดยเฉพาะอารยธรรมทวารวดีและอารยธรรมเขมรโบราณ ซึ่งปรากฏอยู่ใน โบราณสถาน โบราณวัตถุในตัวอำเภอสูงเนิน คณะผู้จัดทำได้เดินทางสำรวจ ร่วมกับ ผศ.บรรจง โสดาดี อาจารย์ ประจำรายวิชาอารยธรรมนครชัยบุรินทร์และคณะผู้บริหาร,ผู้นำชุมชน ซึ่งประกอบด้วย ๑. นายหล่า สนสูงเนิน กำนันตำบลโคราช ๑ สำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา, ประวัติความเป็นมา อำเภอสูงเนิน, [ออนไลน์]. แหล่งที่มา: https://district.cdd.go.th/sungnoen/aboutus/%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B 8%95%E0%B8%B4%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0 %B9%80%E0%B8%9B%E0%B9%87%E0%B8%99%E0%B8%A1%E0%B8%B2/ (ค้นข้อมูล ๒๔ ก.พ. ๒๕๖๖)

2 อารยธรรมนครชัยบุรินทร์ อำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา ๒. นายวิชิต ปอยสูงเนิน รองนายก อบต.โคราช ๓. นางภิญโญ ศิลปะ ปลัด อบต.โคราช ๔. นายสำราญ เสรีวงค์เวช ผอ.กองสวัสดิการ อบต.โคราช ๕. น.ส.ศิริวรรณ เกษวงค์ นักพัฒนาชุมชน อบต.โคราช ๖. นางศุภกานต์ ทองศรี พนักงานทั่วไป อบต.โคราช ได้ร่วมเดินทางและให้การต้อนรับคณะผู้ศึกษากลุ่มที่ ๑ อารยธรรมนครชัยบุรินทร์ในจังหวัด นครราชสีมา ในนามคณะผู้จัดทำต้องขอขอบคุณและอนุโมทนาบุญกับทุกท่าน ไว้ณ โอกาสนี้ สมาชิกกลุ่มที่ ๑ เรียบเรียง ๒๔ ก.พ. ๒๕๖๖

3 อารยธรรมนครชัยบุรินทร์ อำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา ปราสาทโนนกู่เป็นโบราณสถาน มีขนาดเล็ก ก่อ ด้วยหินทรายและอิฐ ใช้ก้อนหินทรายก่อส่วนฐาน ส่วนอิฐใช้ก่อสร้างตัวสิ่งก่อสร้างด้านบน มีแผนผัง เป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า หันหน้าไปทางทิศตะวันออก ปราสาทประธานมีอาคารขนาดเล็ก พื้นภายใน อาคารเป็นอิฐ หันหน้าไปทางทิศตะวันออก มี บันไดทางขึ้นไปที่ด้านหน้าและหลัง มีกรอบประตู ทำจากก้อนหินทรายตั้งอยู่ ก่อนเข้าห้องประธาน ภายในห้องประธานมีห้องเรือนธาตุด้านหน้า ปราสาทประธานเบื้องซ้าย-ขวา มีอาคารขนาดเล็ก อาจเป็นวิหารหรือบรรณาลัยตั้งอยู่ด้านละ 1 หลัง ส่วนฐานอาคารก่อด้วยหินทราย ตัวอาคารด้วยอิฐ พื้นเป็นอิฐ ตั้งหันหน้าเข้าปราสาทประธานหรือหัน ไปทางทิศตะวันตก วิหารหรือบรรณาลัยเบื้องขวา หรือด้านใต้มีบันไดขึ้นสู่อาคารที่ด้านหน้าเพียงด้าน เดียว ตัวอาคารแบ่งเป็นห้องมุขด้านหน้าและห้อง ประธาน มีกรอบประตูหินทรายอยู่ที่ช่องประตู ด้านหน้าของแต่ละห้อง ส่วนวิหารหรือบรรณาลัย เบื้องซ้ายหรือด้านทิศเหนือ มีบันไดขึ้นสู่อาคารที่ ด้านทิศตะวันออกหรือด้านหลัง ตัวอาคารแบ่งเป็น มุขหน้าและห้องประธานเช่นเดียวกัน ภายในห้อง ประธานมีฐานประติมากรรมหินทรายตั้งอยู่กลาง ห้องอาคารทั้ง 3 หลัง ล้อมรอบด้วยกำแพงแก้ว ก่อด้วยอิฐ มีโคปุระหรือซุ้มประตูชั้นใน ที่ด้านหน้า และด้านหลัง คือด้านทิศตะวันออกและทิศ ตะวันตก ผังเป็นรูปกากบาท ฐานก่อด้วยหินทราย ตัวซุ้มก่อด้วยอิฐ ถัดออกไปด้านทิศตะวันออกของ ซุ้มประตูกำแพงแก้วด้านหน้า ซึ่งอยู่ส่วนหน้าสุด ของปราสาทโนนกู่ ปรากฏฐานก่อด้วยหินทราย ของสิ่งก่อสร้างลักษณะคล้ายซุ้มประตู ผังรูป กากบาท สันนิษฐานว่าเป็นโคปุระหรือซุ้มประตู ชั้นนอก จากประวัติการขุดค้นขุดแต่งของกรม ศิลปากรพบโบราณวัตถุหลายชิ้น สันนิษฐานได้ว่า ปราสาทแห่งนี้สร้างขึ้นเนื่องในศาสนาฮินดู ไศว นิกาย และจากรูปแบบสถาปัตยกรรมและ โบราณวัตถุต่างๆ นำไปสู่ข้อสันนิษฐานว่าปราสาท โนนกู่สร้างขึ้นตามแบบศิลปะเกาะแกร์ในศิลปะ เขมรเช่นเดียวกับปราสาทเมืองแขก มีอายุอยู่ ในช่วงปลายพุทธศตวรรษที่ 15 หรือราว พ.ศ. 1440-1490 ปราสาทโนนกู่ ที่ตั้ง : ม.7 บ้านกกกอก ต.โคราช อ. สูงเนิน ตำบล : โคราช อำเภอ : สูงเนิน จังหวัด : นครราชสีมา

4 อารยธรรมนครชัยบุรินทร์ อำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา

5 อารยธรรมนครชัยบุรินทร์ อำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา ๑. ปราสาทเมืองแขก ที่ตั้ง : ม.7 บ้านกกกอก ต.โคราช อ.สูงเนิน ตำบล : โคราช อำเภอ : สูงเนิน จังหวัด : นครราชสีมา ปราสาทเมืองแขกเป็นโบราณสถานร้าง มีขนาดค่อนข้างใหญ่ ก่อด้วยหินทรายและอิฐ แผนผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า หันหน้าไปทางทิศเหนือ สิ่งก่อสร้างสำคัญได้แก่ ปราสาทประธาน บรรณาลัย 2 หลัง ระเบียงคด ซุ้มประตูหรือโคปุระ กำแพงแก้ว สระน้ำ และปราสาทก่อด้วยอิฐ ขนาดเล็ก ลักษณะผังโบราณสถานแบ่งออกได้เป็น 3 ส่วน คือ ส่วนที่ 1 หรือส่วนในสุด ประกอบด้วยปราสาท 3 หลัง ก่อด้วยหินทรายและอิฐตั้งอยู่บน ฐานเดียวกัน หัวหน้าไปทางทิศเหนือ เฉพาะองค์ปรางค์หรือปราสาทประธานมีมุขหรือมณฑปซึ่งมี ลักษณะเป็นห้องต่อออกมาทางด้านหน้า มีบันไดขึ้นทั้งด้านหน้าและด้านข้างทั้ง 2 ข้าง พบฐาน ประติมากรรมหินทรายที่ครรภคฤ หะของปราสาทประธานและ ปราสาทหลังด้านทิศตะวันออก อาคารทั้งสามหลังเหลือเพียง

6 อารยธรรมนครชัยบุรินทร์ อำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา เฉพาะส่วนฐานและตัวอาคารบางส่วน รวมทั้งที่ปราสาทประธานยังคงหลงเหลือช่องหน้าต่างและ ลูกมะหวด เสาประดับกรอบประตู กรอบประตูหินทราย และทับหลังสลักภาพนารายณ์บรรทม สินธุ์ที่ด้านบนกรอบประตูหน้าสุดหรือส่วนมณฑป ด้านข้างองค์ปรางค์ประธานมีฐานอาคารก่อด้วยอิฐ 2 หลัง อยู่ด้านซ้ายและขวาด้านละ 1 หลัง หันด้านหน้าเข้าสู่ปราสาทประธาน อาจเป็นวิหารหรือบรรณาลัย ในส่วนแรกนี้มีกำแพง แก้วก่อด้วยอิฐล้อมรอบ ทางด้านทิศตะวันออกของกำแพงมีอาคารอิฐผังสี่เหลี่ยมผืนผ้าก่อขนาน ยาวไปกับกำแพง อาคารหลังนี้มีประตูเข้าออกอยู่ด้านทิศตะวันตกและทิศเหนือ ยังคงหลงเหลือ เสาประดับกรอบประตูอยู่ที่ประตูด้านทิศเหนือ มีซุ้มประตูทางเข้าหรือโคปุระชั้นในอยู่ด้านเดียวคือด้านหน้าหรือด้านทิศเหนือ (มีช่อง ประตู 3 ช่อง) ที่ยังคงหลงเหลือกรอบประตูและเสาประดับกรอบประตูหินทราย นอกจากนี้ยัง ปรากฏฐานอาคารก่อด้วยอิฐอีก 2 หลังที่มุมกำแพงแก้วด้านหน้าของปราสาทประธาน ข้างโคปุ ระหรือซุ้มประตูชั้นในด้านหน้าหรือด้านทิศเหนือทั้ง 2 ด้าน ซ้ายและขวา โดยอาคารด้านขวามี ทางเดินปูอิฐเชื่อมกับอาคารยาวที่ขนานไปกับกำแพงแก้วด้านทิศตะวันออก ส่วนที่ 2 เป็นกำแพงชั้นนอก ซึ่งขุดเป็นสระเกือบจะล้อมรอบ โบราณสถาน เว้นเพียงส่วนกลาง ด้านหน้า โดยใช้ดินที่ได้จากการขุด สระทำเป็นคันกำแพงล้อมรอบกำแพง แก้วและสระน้ำ ทางด้านทิศเหนือมี ทางเดินเชื่อมกับส่วนในหรือส่วนที่ หนึ่ง กำแพงชั้นนอกด้านหน้าหรือด้าน

7 อารยธรรมนครชัยบุรินทร์ อำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา ทิศเหนือมีซุ้มประตูขนาดใหญ่หรือโคปุระชั้นนอกรูปกากบาท ตรงกับโคปุระชั้นใน (มีช่องประตู 3 ช่อง) ยังคงปรากฏช่องหน้าต่างและลูกมะหวดรวมทั้งกรอบประตูหินทราย ส่วนที่ 3 อยู่นอกกำแพงชั้นนอกหรือส่วนที่สองออกมาทางด้านหน้าหรือด้านทิศเหนือ มี ฐานอาคารก่อด้วยฐานก่อด้วยศิลาแลง หินทราย และอิฐ 2 หลัง ด้านซ้ายและขวาด้านละ 1 หลัง หันหน้าเข้าหากัน (อาคารหลังด้านขวา หันหน้าไปทางทิศตะวันตก ส่วนอาคาร ห ล ัง ด้านซ้ายหันหน้าไปทางทิศ ตะวันออก) ส่วนบนอาจจะสร้างด้วยไม้ ฐานอาคารทั้งสองหลังมีผังเป็นสี่เหลี่ยม มีมุขยื่นมาทางด้านหน้า ฐานสูง มีบันได ขึ้นสู่ด้านบนของฐานทั้ง 4 ด้าน มี กำแพงล้อมรอบ มีโคปุระที่ด้านหน้าและ หลัง (ด้านหน้ามีขนาดใหญ่กว่า) ภายในห้องประธานของอาคารหลังด้านทิศตะวันตกมีฐานศิวลึงค์ และโยนิหินทรายตั้งอยู่กลางห้อง เช่นเดียวกับอาคารหลังด้านทิศตะวันออกที่มีฐานประติมากรรม หินทรายตั้งอยู่กลางห้องประธาน จากการศึกษาและขุดค้นขุดแต่งเมื่อ พ.ศ.2502 และ พ.ศ.2533-2534 ของกรม ศิลปากรที่หลักฐานสำคัญ เช่น ศิวลึงค์ ฐานศิวลึงค์ หน้าบันสลักภาพอุมามเหศวร ทับหลังภาพ พระอินทร์ทรงช้างเอราวัณ ทับหลังรูปพระนารายณ์บรรทมสินธุ์ ทับหลังรูปเทวดาประทับนั่งใน ซุ้มเหนือหน้ากาล ประติมากรรมโคนนทิ และจารึก 3 หลัก จารึกปราสาทเมืองแขก 1, 2 และ 3 พบจากการขุดค้นบริเวณโคปุระชั้นนอก อักษรขอม ภาษาเขมร ปัจจุบันเก็บรักษาอยู่ที่ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ มหาวีรวงศ์) ทำให้สันนิษฐานได้ว่าโบราณศาสนสถานหลังนี้สร้างขึ้น เนื่องในศาสนาพรามหณ์ลัทธิไศวนิกาย อายุราวปลายพุทธศตวรรษที่ 15 ถึงต้นพุทธศตวรรษที่ 16 รูปแบบศิลปะเกาะแกร์-แปรรูป ในศิลปะเขมร ส่วนจารึกระบุศักราช 896 ตรงกับ พ.ศ. 15172 2 ฐานข้อมูลโบราณสถานในประเทศไทย, เมืองแขก, [ออนไลน์]. แหล่งที่มา: https://db.sac.or.th/archaeology/archaeology/178 ( ค้นข้อมูล ๑๙ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๖ )

8 อารยธรรมนครชัยบุรินทร์ อำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา

9 อารยธรรมนครชัยบุรินทร์ อำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา ปราสาทเมืองเก่า ที่ตั้ง : บ้านเมืองเก่า หมู่1 ตำบล : โคราช อำเภอ : สูงเนิน จังหวัด : นครราชสีมา ปราสาทเมืองเก่า เป็นอ โรคยาศาลพระเจ้าชัยวร มันที่ 7 และบาราย หรือ บันนาราย หรือสระน้ำ ศักดิ์สิทธิ์) เป็นอโรคยา ศาลหรือโรงพยาบาลแห่งหนึ่งในจำนวน 102 แห่งที่พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 โปรดเกล้าฯ ให้สร้าง ขึ้นในช่วง พ.ศ. 1724-1758 ทั่วราชอาณาจักรขอม สร้างจากศิลาแลงและหินทราย มีแผนผัง รูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าประกอบด้วยปรางค์ประธาน วิหาร กำแพงแก้วซุ้มประตู สระน้ำ ตั้งอยู่ใน วัด ปราสาทเมืองเก่า บ้านเมืองเก่า หมู่ 1 ตำบลโคราช อำเภอสูงเนิน ๓ ๓ อะเมซิ่งไทยแลนด์, ปราสาทเมืองเก่า, [ออนไลน์]. แหล่งที่มา: https://thai.tourismthailand.org/Attraction/%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8 %AA%E0%B8%B2%E0%B8%97%E0%B9%80%E0%B8%A1%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0 %B8%87%E0%B9%80%E0%B8%81%E0%B9%88%E0%B8%B2 ( ค้นข้อมูล ๑๙ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๖ )

10 อารยธรรมนครชัยบุรินทร์ อำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา เมืองเสมา ตำบล : เสมา อำเภอ : สูงเนิน จังหวัด : นครราชสีมา เมืองเสมา เป็นเมืองโบราณสมัยทวารวดี ปัจจุบันอยู่ในเขตอำเภอสูงเนิน จังหวัด นครราชสีมา แต่เมืองเสมานี้ คือจุดกำเนิดของ เมืองนครราชสีมา หรือ โคราช ในปัจจุบันจาก ร่องรอยศิลปวัตถุที่สำรวจพบ พบว่าเป็นเมือง โบราณที่มีอายุยาวนานตั้งแต่ก่อนพุทธศตวรรษที่ 12 จนถึงสมัยอยุธยาตอนกลาง มีการ สันนิษฐานว่าเป็นเมืองเดียวกับที่ปรากฏชื่อในจารึกของอาณาจักรกัมพูชา คือ โคราฆปุระ ซึ่ง กล่าวกันว่าเป็นที่มาของคำว่าโคราช จากการขุดค้นทางโบราณคดี พบร่องรอยการอยู่อาศัยของมนุษย์มาตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ แต่วัฒนธรรมแรกที่เจริญรุ่งเรืองขึ้นมาในพื้นที่นี้ คือ วัฒนธรรมทวารวดี ซึ่งแพร่วัฒนธรรมพุทธ ศาสตร์จากลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาเข้าสู่ลุ่มแม่น้ำป่าสัก บริเวณรอยต่อระหว่างที่ราบลุ่มภาคกลางกับ ที่ราบสูงโคราช ซึ่งเป็นที่ตั้งของเมืองเสมา เมื่อวัฒนธรรมทวารวดีเสื่อมลง วัฒนธรรมของอาณาจักรกัมพูชาโบราณก็ได้เข้ามาเจริญรุ่งเรือง จนถึงที่ราบลุ่มภาคกลาง ซึ่งได้สำรวจพบปราสาทหินเขมรหลายแห่งในเมืองเสมา โดย โบราณสถานที่เป็นศูนย์กลางของเมืองเป็นศาสนสถานพราหมณ์แบบเขมร แม้ปรักหักพังเหลือแต่ ฐานอิฐ แต่ก็สำรวจพบศิลปวัตถุรูปเคารพในศาสนาพราหมณ์ ซึ่งแสดงว่าวัฒนธรรมเขมรเข้ามามี อิทธิพลแทนที่ในเมืองนี้ด้วย

11 อารยธรรมนครชัยบุรินทร์ อำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา ในพุทธศตวรรษที่ 18 เป็นต้นมา วัฒนธรรมไทยสยามซึ่งมีตัวแทนคือพระนครศรีอยุธยา ได้เจริญ ขึ้นมาแทนในพื้นที่ภาคกลาง เมืองเสมายังมีฐานะสืบต่อมาในสมัยอยุธยาตอนต้น คำว่า เสมา ได้ กลายเป็นคำท้ายนามของเมืองนครราชสีมา จนมาในรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ด้วยมี พระราชดำริในทางยุทธศาสตร์และภูมิรัฐศาสตร์ โปรดเกล้าให้ย้ายเมืองนครราชสีมาไปสร้างใหม่ ในบริเวณพื้นที่ของอำเภอเมืองในปัจจุบัน ทำให้เมืองเสมาถูกทิ้งร้างจนกลายสภาพเป็นซาก โบราณสถาน อย่างไรก็ตาม ร่องรอยที่หลงเหลืออยู่ในปัจจุบัน ทำให้ทราบว่า เมืองเสมา เป็น เมืองขนาดใหญ่ที่มีความคึกคัก มีวัฒนธรรมทางศาสนาที่บูรณาการมาจากวัฒนธรรมอินเดียที่ หลากหลาย ด้วยเป็นเมืองชุมทางของการเดินทางติดต่อระหว่างที่ราบภาคกลางกับเขตที่ราบสูง โคราช เป็นเส้นทางเชื่อมไปทางลาวหรือพื้นที่อีสานตอนบน หรือเชื่อมออกไปทางกัมพูชา เป็นเมืองที่อาจจะเทียบเคียงได้กับเมืองพิมายที่มีหลักฐานเป็นลายลักษณ์อักษรว่าปกครองโดย เจ้านายที่มีเชื้อสายจากเมืองพระนคร ซึ่งเป็นศูนย์กลางของอาณาจักรกัมพูชา สันนิษฐานกันว่า เมืองเสมาเองน่าจะมีฐานะใกล้เคียงกัน เพราะมีการสร้างปราสาทหินขนาดใหญ่จำนวนมาก จากหลักฐานต่างๆ ที่แสดงให้เห็นความหลากหลายทางวัฒนธรรมในเมืองเสมานี้ เป็นตัวอย่างที่ น่าสนใจที่ทำให้เราตระหนักได้ว่า วัฒนธรรมไทยภาคกลางที่เป็นวัฒนธรรมกระแสหลักในทุกวันนี้ ไม่ได้เป็นการรังสรรค์วัฒนธรรมขึ้นมาใหม่โดยไม่มีรากฐานอะไรรองรับ แต่ความเป็นเราในทุก วันนี้ มาจากการหล่อหลอมวัฒนธรรมโบราณที่หลากหลาย ทั้งจากภายในและภายนอกที่ราบภาค กลาง๔ ๔ ไทยศึกษา, เมืองเสมา (โคราชเก่า), [ออนไลน์]. แหล่งที่มา: http://www.thaistudies.chula.ac.th/2018/09/29/%E0%B9%80%E0%B8%A1%E0%B8%B7% E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B2- %E0%B9%82%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%8A%E0%B9%80%E0%B8 %81%E0%B9%88%E0%B8%B2/

12 อารยธรรมนครชัยบุรินทร์ อำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา วัดธรรมจักรเสมาราม ที่ตั้ง : ตำบล : เสมา อำเภอ : สูงเนิน จังหวัด : นครราชสีมา วัดธรรมจักรเสมาราม หรือ วัดพระนอนคลองขวาง สร้างขึ้นมาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2295 แต่เดิมคงจะ เป็นวัดหรือศาสนสถานในสมัยทวารวดี เพราะพบศาสนวัตถุที่สำคัญ คือ พระพุทธไสยาสน์หรือ พระนอน ศิลปะทวารวดี อายุราวพุทธศตวรรษที่ 13 วัดได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมาเมื่อ พ.ศ. 2518[1] พ.ศ. 2533 กรมศิลปากรได้ทำการขุดแต่งและบูรณะพระพุทธไสยาสน์ขึ้น เนื่องจาก เกิดการแตกหัก และผุพัง ต่อมา พ.ศ. 2538 ได้มีการสร้างอาคารและหลังคาคลุมองค์พระนอน เพื่อกันแดด กันฝน พระพุทธไสยาสน์สร้างขึ้นด้วย การนำหินทรายขนาดใหญ่หลาย ๆ ก้อน มาประกอบเข้าด้วยกัน ขนาดขององค์ พระยาว 13.30 เมตร สูง 2.50 เมตร หันพระเศียรไปทางทิศใต้ หันพระพักตร์ ไปทางทิศตะวันออก พระพักตร์ค่อนข้าง เหลี่ยม พระขนงสลักเป็นสันนูนรูปปีกกา พระเนตรโปนเหลือบลงต่ำ พระโอษฐ์แบะ เล็กน้อย พระนาสิกแบน ขมวดพระเกศา เป็นรูปก้นหอย พระหัตถ์ขวารองอยู่ใต้ พระเศียร ครองจีวรห่มคลุม ปลายพระบาทเสมอกัน ประดิษฐานอยู่ในอาคารที่ก่อด้วยอิฐ และมี

13 อารยธรรมนครชัยบุรินทร์ อำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา ใบเสมาปักอยู่โดยรอบ นอกจากนี้ บริเวณเบื้องหน้าพระพักตร์พระนอน พบธรรมจักรหินทราย เป็นธรรมจักรแบบทึบ คือ แกะสลักเป็นรูปซี่กงล้อ ตอนล่างธรรมจักรมีลายสลักคล้ายหน้า พนัสบดี ธรรมจักรนี้คงจะสร้างในเวลาเดียวกับพระนอนและเมืองเสมา๕ ๕ สาราณุเสรี วิกิพีเดีย, วัดธรรมจักรเสมาราม, [ออนไลน์]. แหล่งที่มา: https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%98%E0%B 8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%A3%E 0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%A 1 ( ค้นข้อมูล ๑๙ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๖ )

ส่งท้ายการเดินทาง อารยธรรมในอดีตมีความเจริญทางประเพณี วัฒนธรรม ระบบสังคม ตามยุคตาม สมัย นั้นๆ การศึกษาในครั้งนี้ ได้เรียนรู้ ความเจริญรุ่งเรืองในครั้งอดีตกาล ซึ่งกิน ระยะเวลาเป็นร้อยเป็นพันปี ผ่านข้อมูล อาจเกิดจากการสันนิษฐาน จากเหตุปัจจัย ผ่านโบราณสถาน โบราณวัตถุ ทุกสังคม ไม่ว่าจะมีความเจริญรุ่งเรืองมากเพียงใดก็ ตาม เมื่อถึงเวลาอันสมควร ย่อมมีความเสื่อมสลายและสูญไปเป็นธรรมดา หลงเหลือไว้เพียงซากปรักหักพัง ให้อนุชนรุ่นหลัง ได้ศึกษาค้นคว้าสืบไป........