nota haji

KEWAJIPAN HAJI DAN UMRAH

Pengertian Hukum Rukun Wajib Hikmah

Haji Wajib 1. Niat Ihram 1. I 1. Niat ihram 1. Nak Makan Individu :
• Sekali seumur hidup 2. Wukuf 2. Went di Miqat 2. Lauk Istimewa • Meningkatkan keimanan
Bahasa : • Qada’ – Haji @ Umrah 3. To 3. Mari Mari • Menghapuskan dosa-dosa
Mengunjungi tempat yang mulia diPadang 4. School 2. Meninggalkan 4. Mari Makan
terdahulunya terbatal Arafah 5. By Larangan Ihram 5. Masakan Aku kecil
Istilah Syarak : • Bernazar 3. Tawaf 6. Taxi 6. Pasti Menjilat 3 • Membersihkan jiwa dari
Mengunjungi Kaabah di Mekah kerana 4. Sa’ie 3. BerMalam
mengerjakan ibadah tertentu pada masa-masa 5. Bercukur 1. I di Muzdalifah Jari maksiat
tertentu dengan syarat yang tertentu. 6. Tertib 2. To • Melahirkan kesyukuran
3. School 4. BerMalam
Umrah Sunat 4. By di Mina dengan nikmat harta dan
Bahasa : 5. Taxi kesihatan.
Ziarah • Jika ditunaikan 5. Melontar Jamratul
berulang –ulang (X went) Aqabah Masyarakat :
Istilah Syarak : • Saling berkenalan sesama
Menziarahi Kaabah di Mekah kerana • Bagi kanak-kanak 6. Melontar ketiga-tiga
mengerjakan ibadah tertentu pada bila-bila masa Jamrah umat Islam
mengikut syarat-syaratnya. yang belum baligh • Meneguhkan hubungan
1. Niat Ihram 1. Niat ihram 1. Nak Makan
di Miqat 2. Lauk persaudaraan Islam
2. Tawaf • Membantu
3. Sa’ie 2. Meninggalkan Istimewa?
Larangan Ihram mempertingkatkan ekonomi
4. Bercukur umat Islam.

5. Tertib

(Tiada wukuf)

Upah haji Harus Sebab mengharuskan haji Syarat orang yang mengambil upah haji : • Peluang orang sakit dan tua
Upah haji bermaksud melakukan ibadah haji diwakilkan : • Telah melakukan haji untuknya mengerjakan haji
bagi pihak orang lain. • Meninggal dunia. • Seorang sahaja satu musim haji
• Tidak mempunyai • Cukup syarat menunaikan haji • Peluang anak berbakti
kepada ibubapa yang telah
keupayaan fizikal. (Orang meninggal dunia
sakit tiada harapan sembuh
dan orang tua)

Syarat Wajib Haji Maksud Istito’ah / Berkemampuan Beza Haji dan Umrah

Islam Ingat Sihat tubuh badan Saya Haji Umrah
Ditunaikan pada masa-masa tertentu Boleh dilakukan pada bila-bila masa.
Baligh Baik Selamat perjalanan Suka
sahaja Ibadah umrah ada lima rukun.
Berakal Baik Ada Perbelanjaan haji Pergi Ibadah haji mempunyai enam rukun. Umrah tidak ada wukuf.
Salah satu rukun haji ialah wukuf di
Merdeka Malaysia Ada Kenderaan selamat Kolam Hanya ada dua wajib umrah.
Berkesempatan Masa Mandi padang Arafah. Masa melaksanakannya singkat
Berkuasa / Istito’ah Boleh Ditemani Mahram bagi wanita Manda Ada enam wajib haji.

Masa melaksanakannya lama

51

RUKUN HAJI Amalan yang mesti dilakukan dalam ibadah haji dan jika tertinggal salah satunya, maka hajinya tidak sah dan wajib qada’ semula

Rukun Haji Pengertian Syarat Masa Hikmah Catatan
I Niat Ihram Berniat menunaikan haji Masa :
Dilakukan di miqat • Setiap perkara itu mempunyai permulaan Jenis Tawaf
Went Wukuf Berada dipadang Arafah setelah memakai ihram. dan pengakhiran • Tawaf Sunat – Tawaf
walaupun hanya sekejap
diantara gelincir matahari 9 Masa : • Meningkatkan keimanan kepada Allah. yang disunatkan (Sunat)
Zulhijjah hingga terbit fajar Diantara gelincir • Mengingat tempat pertemuan semula • Tawaf Qudum – Tawaf
10 Zulhijjah matahari 9 Zulhijjah
hingga tertib fajar 10 Nabi Adam dan Hawa selamat datang (Sunat)
Mengelilingi Baitullah • Menutup aurat Zulhijjah • Memuktikan persamaan taraf antara • Tawaf Wada’-Tawaf
sebanyak 7 kali dengan • Suci dari hadas
syarat tertentu untuk • Cukup 7 kali pusingan Masa : orang kaya dan miskin selamat tinggal (Wajib)
beribadah kepada Allah. • Dilakukan selepas • Untuk mengingati perhimpunan semula • Tawaf Ifadah- Tawaf
dengan yakin
Berjalan berulang alik dari • Bermula dari penjuru wuquf (haji) manusia di Padang Mahsyar pada hari rukun yang wajib
Bukit Safa ke Marwah akhirat nanti. dilakukan (Wajib)
sebanyak 7 kali. Hajar Aswad. • Dilakukan selepas niat
• Mengirikan Kaabah ihram (umrah) • Meningkatkan keimanan kepada Allah.
• Di dalam Masjidil Haram • Menumpukan perhatian terhadap
• Berjalan dengan tujuan
kebesaran Allah.
tawaf • Menguji kesabaran seseorang muslim.

To Tawaf • Dimulakan dari Safa dan
tamat di Marwah.
SuSu Sunat – Sunat
• Dilakukan 7 kali dengan QuSu Qudum – Sunat
yakin. WaWa Wada’ – Wajib
IfaWA
• Dilakukan selepas tawaf Ifadah - Wajib
rukun.
School Sa’ie Masa : • Meningkatkan keimanan kepada Allah. Sa’ie harus juga dilakukan
• Dilakukan dengan Dilakukan selepas tawaf • Mengingati peristiwa Siti Hajar berusaha dengan menggunakan
perjalanan biasa. pengusungan.
mencari air untuk anaknya Nabi Ismail.
• Berniat sa’ie di Safa • Mendidik diri bersifat sabar dan cekal.

By Bercukur Bercukur atau menggunting Masa : • Meningkatkan keimanan kepada Allah.
Taxi Tertib rambut sekurang-kurangnya • Selepas selesai • Simbol pembersihan diri dari sifat tercela
3 helai • Menghapuskan dosa
melontar Jumratul
Rukun haji hendaklah Aqabah (Haji) • Mendidik manusia supaya berdisiplin
dilakukan mengikut susunan. dalam ibadah
• Setelah selesai
mengerjakan sa’ie
(Umrah)

52

WAJIB HAJI Amalan yang mesti dilakukan dalam ibadah haji dan jika tertinggal salah satunya, maka hajinya sah tetapi dikenakan dam
Wajib Haji
Pengertian Perkara / Masa Hikmah Catatan
Nak Makan Niat Ihram di Miqat Zamani – Sempadan masa
Miqat Miqat : Sempadan masa atau 1. Memakai pakaian berjahit (L) • Setiap pekerjaan ada jemaah mula niat ihram.
tempat untuk berniat ihram 2. Menutup kepala (L) permulaan dan pengakhiran -Haji (1syawal -10 zulhijjah)
Lauk Istimewa Meninggalkan 3. Menutup muka (P) -Umah (bila-bila masa)
Larangan Berada di Muzdalifah selepas 4. Memotong kuku (L/P) • Kita perlu membuat Miqat Makani - Sempadan tempat
Ihram separuh malam 10 zulhijjah 5. Mencabut bulu (L/P) persiapan awal sebelum jemaah mula niat ihram.
hingga sebelum terbit fajar 10 6. Pakai sarung tangan (L/P) melakukan suatu pekerjaan
Zulhijjah 7. Memakai wangian (L/P) Formula Larangan Ihram
Bermalam di Mina pada hari 8. Memakai minyak rambut (L/P) • Manusia adalah sama disisi 1. L – 2
Tasyrik (11,12 dan 13 zulhijjah) 9. Memotong/mencabut pokok (AS) Allah 2. P – 1
dan memadai tinggal sebahagian 10. Memburu binatang (AS) 3. L/P – 5
besar setiap malam tersebut. 11. Bernikah atau menikahkan (N) • Melatih umat Islam lebih 4. Alam Sekitar – 2
12. Bercumbu-cumbuan (X) berdisiplin 5. N - 1
Dilakukan selepas tengah malam 13. Bersetubuh (XXX) 6. X - 1
pada 10 zulhijjah dan berlanjutan • Manusia melupakan 7. XXX - 1
hingga terbenam matahari 13 Masa : keduniaan ketika beribadah
zulhijjah dengan 7 biji anak batu. Malam 10 zulhijjah Muzdalifah terletak antara Arafah dan
• Memberi latihan kepada Mina
Melontar Jamratul Ula, Wusta manusia supaya menghargai
dan Aqabah dengan 7 biji anak makhluk Allah Pilihan bermalam di Mina
batu selepas gelincir matahari • Boleh bermalam 2 malam (11&12
pada hari tasyrik hingga terbit • Menguji keimanan dan
fajar kecuali pada 13 zulhijjah kesabaran manusia Zulhijjah) – Nafar Awal
hingga terbenam matahari. • Boleh bermalam 3 malam
Mari Mari Ber Malam
diMuzdalifah (11,12&13 Zulhijjah) – Nafar
Thani
Mari Makan Ber Malam di Masa :
Mina Malam 11, 12 dan 13 zulhijjah Syarat melontar :
• Menggunakan anak batu
Masakan Aku Melontar Masa : • Melontar dengan tangan
Jamratul Jamtatul Aqabah : 10 zulhijjah • Dengan gaya melontar
Aqabah Waktu Afdal : Pagi 10 zulhijjah • Mengambil iktibar peristiwa • Batu yang dilontar masuk kedalam
Waktu harus : Selepas tengah malam 10 Nabi Ibrahim mengusir
Pasti Menjilat Melontar zulhijjah syaitan takungan yang ditetapkan
3 Jari ketiga-tiga Jumlah batu yang digunakan : 7 biji • Melontar mengikut tertib
• Menghalang sebarang • 7 biji anak bantu setiap jamrah
Jamrah Masa : gangguan untuk melakukan
Jamratul Ula, Wusta dan Aqabah – 11,12 kebaikan ➢ Jumlah anak batu yang digunakan
dan 13 zulhijjah untuk melontar ketiga-tiga jamrah –
Waktu Afdhal : Selepas gelincir matahari • Menentang musuh-musuh 70 biji batu
11 zulhijjjah Islam disekeliling kita
Waktu Harus : Selepas fajar 11 zulhijjah
hingga terbenam matahari 13 zulhijjah
Jumlah batu yang digunakan : 7 biji X
3 jamrah X 3 hari = 63 biji

53

MIQAT MAKANI (SEMPADAN TEMPAT) HAJI DAN UMRAH

BIR ALI ZATUL IRQIN
(ZULHULAIFAH)
IRAQ
MADINAH
JEMAAH MALAYSIA MASUK

MEKAH DARI MADINAH

TAN’IM JAKRANAH
5 KM 22 KM

HUDAIBIYYAH ARAFAH
29 KM 22 KM

KAABAH

AL-JUHFAH

MESIR, SYAM,
MAGHRIBI, SEPANYOL

ADHAAT QARNUL MANAZIL
LIBN
16 KM KUWAIT,NAJD,
JEMAAH MALAYSIA DATANG

MELALUI KAPAL TERBANG

YALAMLAM

INDIA, YAMAN
JEMAAH MALAYSIA DATANG

MELALAUI KAPAL LAUT

54

MELONTAR JAMRAH

HARI SYARAT JAMRAH YANG DILONTAR JAMRATUL JAMRATUL JAMRATUL BILANGAN
ULA WUSTA AQABAH BATU
10 Zulhijjah 7
(Hari Nahar) Jamratul Aqabah Sahaja ✓ ✓
21
11 Zulhijjah Melontar mengikut Jamtatul Ula, Wusta dan Aqabah ✓ 7 biji anak batu 7 biji anak batu
(Hari Tasyrik Pertama) urutan 21
7 biji anak batu ✓ ✓
12 Zulhijjah Melontar mengikut Jamtatul Ula, Wusta dan Aqabah 21
(Hari Tasyrik Kedua) urutan ✓ 7 biji anak batu 7 biji anak batu 70

13 Zulhijjah Melontar mengikut Jamtatul Ula, Wusta dan Aqabah 7 biji anak batu ✓ ✓
(Hari Tasyrik Ketiga) urutan
✓ 7 biji anak batu 7 biji anak batu
JUMLAH BILANGAN BATU 21
7 biji anak batu ✓

21 7 biji anak batu

28

PENGERTIAN MASA HIKMAH SYARAT

Melontar Dilakukan selepas tengah malam • Masa melontar Jamtatul Aqabah pada 10 • Mengambil iktibar Syarat melontar :
Jamratul pada 10 zulhijjah dan berlanjutan zulhijjah peristiwa Nabi Ibrahim • Menggunakan anak batu
Aqabah hingga terbenam matahari 13 mengusir syaitan • Melontar dengan tangan
zulhijjah dengan 7 biji anak batu. • Waktu Afdhal : Pagi 10 zulhijjah • Dengan gaya melontar
• Waktu harus : Selepas tengah malam 10 • Menghalang sebarang • Batu yang dilontar masuk kedalam takungan
Melontar Melontar Jamratul Ula, Wusta dan gangguan untuk
ketiga-tiga Aqabah dengan 7 biji anak batu zulhijjah melakukan kebaikan yang ditetapkan
selepas gelincir matahari pada hari • Jumlah batu yang digunakan : 7 biji • Melontar mengikut tertib
Jamrah tasyrik hingga terbit fajar kecuali • Masa : Jamratul Ula, Wusta dan Aqabah – • Menentang musuh-musuh • 7 biji anak bantu setiap jamrah
pada 13 zulhijjah hingga terbenam Islam disekeliling kita
matahari. 11,12 dan 13 zulhijjah Jumlah anak batu yang digunakan untuk
• Waktu Afdhal : Selepas gelincir matahari 11 melontar ketiga-tiga jamrah – 70 biji batu

zulhijjjah
• Waktu Harus : Selepas fajar 11 zulhijjah

hingga terbenam matahari 13 zulhijjah
• Jumlah batu yang digunakan : 7 biji X 3

jamrah X 3 hari = 63 biji

55

MULA IBADAH SA’IE TAMAT

420 meter

BUKIT SAFA BUKIT MARWAH

Kawasan
lampu hijau

PENGERTIAN SYARAT CARA HIKMAH PERKARA SUNAT
PENGIRAAN /
Berjalan berulang
alik dari Bukit Safa MASA
ke Marwah
SA’IE sebanyak 7 kali. • Dimulakan dari Safa dan Cara Pengiraan : • Meningkatkan keimanan kepada • Keluar dari tempat sa’ie melalui
tamat di Marwah. • Sekali dari Safa Allah. Babussafa

• Dilakukan 7 kali dengan ke Marwah • Mengingati peristiwa Siti Hajar • Menaiki bukit Safa / Marwah hingga
yakin. • Sekali dari berusaha mencari air untuk anaknya sampai ke batu-batu bukit
Nabi Ismail.
• Dilakukan selepas tawaf Marwah ke Safa • Menghadap qiblat dan mengangkat
rukun. • Mendidik diri bersifat sabar dan cekal kedua tangan serta bertakbir di Safa dan
Masa : dalam melakukan sesuatu. Marwah
• Dilakukan dengan perjalanan • Dilakukan
biasa. • Mualat (berturut-turut)
selepas tawaf • Suci dari hadas kecil dan besar
• Berniat sa’ie di Safa. • Berjalan kaki
• Tidak berniat lain yang Jarak : • Berdoa
420 meter X 7 kali = • Berlari-lari anak bagi lelaki – kawasan
memesongkan tujuan sa’ie 2.9 Kilometer
lampu hijau

➢ Sa’ie harus juga dilakukan dengan
menggunakan pengusungan.

56

RINGKASAN CARA MELAKSANAKAN IBADAH HAJI DAN UMRAH

CARA MELAKSANAKAN - HAJI CARA MELAKSANAKAN - UMRAH

8 Zulhijjah Niat haji dan berihram di Miqat. Niat ihram umrah di Miqat
9 Zulhijjah
10 Zulhijjah - Malam Wukuf di Arafah ( dari gelincir matahari hingga terbit fajar Tawaf Umrah (Tawaf Ifadhah)
10 Zulhijjah – Siang 10 Zulhijjah).
Bermalam di Muzdalifah (selepsa separauh malam 10 Bila-bila masa Saie (antara bukit Safa dan Marwah)
zulhijjah -sebelum terbit fajar) – Malam hari raya. Bercukur atau bergunting rambut

Melontar di Jumratul Aqabah.

10 Zulhijjah - Siang Bercukur atau bergunting rambut (Dilakukan mengikut tertib)

11, 12 dan 13 Zulhijjah Bermalam di Mina. (malam) Selesai ibadah umrah
Melontar ketiga-tiga jamrah (siang) (Mengambil masa antara 3-5 jam)

14 Zulhijjah Mengerjakan tawaf rukun Haji (tawaf ifadhah)
14 Zulhijjah Melakukan sai’e (antara bukit Safa dan Marwah)

Selesai ibadat haji

CARA MELAKSANAKAN - HAJI CARA MELAKSANAKAN - UMRAH

RUKUN HAJI WAJIB HAJI RUKUN UMRAH WAJIB UMRAH

Niat Ihram Niat Ihram di Miqat Niat Ihram Niat Ihram di Miqat

Wukuf di Padang Arafah Meninggalkan Larangan Ihram Tawaf Meninggalkan Larangan Ihram
Sa’ie
Tawaf Bermalam di Muzdalifah

Sa’ie Melontar Jamratul Aqabah Bercukur

Bercukur Bermalam di Mina Tertib

Tertib Melontar ketiga-tiga jamrah

57

CARA MENGERJAKAN HAJI

RH TAWAF RH TERTIB

RH NIAT IHRAM

NIAT IHRAM DI MARWAH BERMALAM
WH MIQAT RH SAI’E WH DI MINA

MENINGGALKAN SAFA 11,12 &13 ZULHIJJAH
WH LARANGAN IHRAM (MALAM)

WUKUF DI PADANG MELONTAR KETIGA-
RH ARAFAH TIGA JAMRAH

9 ZULHIJJAH WH

11,12 &13 ZULHIJJAH
(SIANG)

RH BERCUKUR

JUMRATUL JUMRATUL JUMRATUL
AQABAH WUSTA ULA

BERMALAM DI MELONTAR 10 11, 12 & 13 11, 12 & 13
WH MUZDALIFAH WH JUMRATUL AQABAH ZULHIJJAH ZULHIJJAH ZULHIJJAH

10 ZULHIJJAH (MALM) 10 ZULHIJJAH (SIANG) 11, 12 & 13
ZULHIJJAH
58

CARA MENGERJAKAN UMRAH

RU TAWAF

MARWAH

RU SAI’E

SAFA RU BERCUKUR TERTIB
RU
RU NIAT IHRAM
NIAT IHRAM DI TANAH HARAM

WU MIQAT TANAH HALAL
MENINGGALKAN
HUDAIBIYAH
WU LARANGAN IHRAM TANA’IM

JAKRANAH

59

CARA MELAKSANAKAN HAJI

Bil Bulan Islam Dalam / Tarikh / Tempoh HAJI IFRAD HAJI TAMATTUK HAJI QIRAN
1 Muharam Luar Bulan Haji 12
2 Safar
3 Rabiul Awal Luar Bulan haji 1 Muharam – 30 Ramadan Umrah
4 Rabiul Akhir
5 Jamadil Awal Bulan-bulan Haji 1 Syawal Haji Haji Umrah Haji/Umrah
6 Jamadil Akhir Luar Bulan Haji Umrah Haji
7 Rejab 10 Zulhijjah
8 Syaaban 11-30 Zulhijjah
9 Ramadan
10 Syawal Masa /Tempoh
11 Zulkaedah 1 Syawal hingga 10 Zulhijjah
12 Zulhijjah 1 Muharam hingga 30 Ramadan
11 Zulhijjah hingga 30 Zulhijjah
Bulan-Bulan Haji
Luar Bulan Haji PENGERTIAN KEBAIKAN KESAN

CARA • Mengerjakan haji dan umrah secara berasingan. • Cara yang lebih afdhal. • Jemaah haji mengambil masa yang
• Samaada haji dahulu kemudian mengerjakan • Jemaah haji mengambil masa yang panjang untuk mengerjakan haji.
1 HAJI IFRAD
umrah atau mengerjakan umrah sebelum tiba panjang untuk mengerjakan ibadat • Memerlukan banyak kesabaran kerana
2 HAJI TAMATTUK bulan haji. tersebut mengambil masa yang panjang.
(1 syawal hingga 10 zulhijjah) • Cara ini tidak dikenakan dam
3 HAJI QIRAN • Mengerjakan umrah terlebih dahulu kemudian • Jemaah haji yang melakukan cara ini
barulah niat mengerjakan haji pada bulan-bulan • Membolehkan jemaah haji berehat. dikenakan dam.
haji. • Jemaah haji boleh meninggalkan
(1 syawal hingga 10 zulhijjah) • Kurang fadhilatnya berbanding dengan
ihram. haji ifrad.
• Mengerjakan haji dan umrah secara serentak
setelah masuk bulan haji. • Memberi kesenangan kepada • Jemaah haji yang melakukan cara ini
(1 syawal hingga 10 zulhijjah) jemaah haji yang uzur dikenakan dam.

• Mengambil masa yang singkat • Kurang fadhilatnya berbanding dengan
haji ifrad.

60

TAHALUL, NAFAR DAN DAM

Pengertian Bahagian Catatan Hikmah

Tahallul Tahalul bermaksud keluar Tahallul Awal : Apabila seseorang telah selesai • Memberi kelonggaran kepada jemaah haji
dari ihram haji atau umrah. Terlaksana apabila jemaah haji mengerjakan melakukan tahalul awal, ia boleh supaya tidak menunggu masa yang lama
dua dairpada tiga perkara yang berikut : melakukan perkara-perkara yang untuk meninggalkan perkara yang di larang.
i. Melontar di Jumratul Aqabah pada dilarang kecuali :
i. Nikah • Supaya jemaah haji yang uzur dapat
10 Zulhijjah. ii. Bercumbu-cumbuan berehat.
ii. Bercukur. iii. Bersetubuh.
iii. Melakukan tawaf Ifadah. • Supaya jemaah haji dapat menumpukan
amalan haji dengan sepenuhnya.
Tahallul Thani : Apabila seseorang telah selesai
Telaksana apabila jemaah haji mengerjakan melakukan tahalull thani, ia boleh • Mendisiplinkan diri semasa beribadat
ketiga-tiga perkara diatas. melakukan semua perkara yang kepada Allah.
diharamkan sesama ihram.

Pengertian Bahagian Syarat Hikmah

Meninggalkan Mina dengan • Meninggalkan Mina selepas
niat tidak akan kembali ke
Mina gelincir matahari dan sebelum jatuh

Nafar Awal : matahari 12 zulhijjah
Meninggalakan Mina selepas gelincir
matahari pada 12 Zulhijjah dengan niat tidak • Berniat tidak akan kembali lagi ke • Membolehkan Jemaah yang uzur
akan kembali ke Mina lagi. • Mina menyelesaikan ibadah haji dengan cepat
Setelah menyempurnakan lontaran
Nafar ketiga-tiga jamrah pada 11 dan 12

zulhijjah

• Telah bermalam di Mina 2 malam

Nafar Tahni :

Meninggalkan Mina selepas melontar pada

13 zulhijjah

Pengertian Sebab-sebab yang dikenakan dam Hikmah

Dam Bahasa : • Meninggalkan perkara-perkara wajib haji dan wajib umrah • Untuk menguji kesabaran dan ketabahan
Darah. • Melakukan perkara-perkara yang dilarang semasa ihram. jemaah haji terhadap larangan-larangan
• Mengerjakan haji Tamattuk dan haji Qiran. semasa mengerjakan ibadat haji dan umrah.
Istilah Syarak :
Denda yang dikenakan kepada orang yang melakukan 61 • Supaya jemaah haji menumpukan perhatian
kesalahan semasa mengerjakan haji atau umrah kerana sepenuhnya terhadap amalan-amalan yang
meninggalkan perkara wajib haji atau wajib umra, atau dilakukan.
melakukan perkara-perkara yang dilarang semasa
ihram. • Supaya orang Islam memahami bahawa
setiap kesalahan ada hukumannya.

KAEDAH MUDAH MENGINGATI DAM HAJI

1. Langkah 1 : Memahami maksud istilah di bawah dalam bahasa melayu. Gunakan huruf akhir sebagai mewakili istilah.

TERTIB TAKHYIR
Mengikut Susunan Boleh Pilih
TAKDIR
TAKDIL Kadar yang ditentukan mengikut kemampuan
Dibayar mengikut nilai harga dam

2. Langkah 2 : Klasifikasikan dam kepada 2 bahagian sahaja. Gunakan huruf akhir sebagai simbol dam.

TERTIB TAKHYIR

TERTIB TAKDIL TERTIB TAKDIR TAKHYIR TAKDIL TAKHYIR TAKDIR
BL BR
RL RR

3. Langkah 3 : Bagi mengingat jenis-jenis dam dan bentuk kesalahan, susun dam bermula dari kesalahan yang paling berat kepada yang ringan / kesalahan
kecil.

DAM TERTIB
JENIS DAM
KATA KUNCI TERTIB TAKDIL (BL) TERTIB TAKDIR (BR)

KESALAHAN Kesalahan yang agak berat & tidak berkaitan dengan ibadah haji Kesalahan yang berkaitan dengan rukun, wajib haji & perkara lain
dalam ibadah haji

1. Melakukan persetubuhan yang merosakkan ibadah haji sebelum 1. Menunaikan haji Tamattuk dan Qiran.
tahalul awal. 2. Tidak melakukan perkara wajib haji.
3. Tidak melakukan tawaf widak.
2. Dikepung / ditahan daripada memasuki Mekah setelah berniat ihram. 4. Tidak wukuf di Padang Arafah

DAM TAKHYIR
JENIS DAM
KATA KUNCI TAKHYIR TAKDIL (RL) TAKHYIR TAKDIR (RR)

KESALAHAN Kesalahan berkaitan dengan kerosakan terhadap haiwan & Kesalahan yang berkaitan dengan berhias diri
tumbuh-tumbuhan (alam sekitar)

1. Memakai pakaian berjahit bagi lelaki (L)

2. Menutup kepala (L)

3. Menutup muka (P)

1. Memburu binatang daratan. 4. Pakai sarung tangan (L/P)
5. Memakai wangian (L/P)

2. Memotong / menebang / mencabut tumbuh-tumbuhan ditanah 6. Memakai minyak rambut (L/P)

haram 7. Memotong kuku (L/P)
8. Mencabut bulu (L/P)

9. Bernikah atau menikahkan (N)

10. Bercumbu-cumbuan (X)

11. Bersetubuh (XXX)

62

KAEDAH MENGINGAT DAM

BesaR
LebaR

BL BR

(Kebawah) (Melintang)

RL RR

(Melintang) (Kebawah)

BL BR

XXX H – Q/T
D-MM X - WH
X - TW
RL X - WPA

(Alam Sekitar) RR
MB
MP L- 2
P-1
L/P - 5

N
X
XXX

63

NYATAKAN JENIS DAM YANG DIKENAKAN BAGI KESALAHAN BERIKUT

Kesalahan Dam Yang Dikenakan Kesalahan Dam Yang Dikenakan
Menunaikan haji Qiran Tidak bermalam di Muzdalifah
Berburu binatang darat Memakai minyak wangi
Memotong kuku Bercumbu-cumbuan
Tidak melontar jamratul aqabah Tidak menunaikan tawaf widak
Melakukan persetubuhan sebelum tahalul awal Menutup muka bagi perempuan
Tidak bermalam di Mina pada 11 Zulhijjah Mencabut dan menebang pokok
Memakai pakaian berjahit bagi lelaki Melakukan persetubuhan selepas tahalul awal
Menunaikan haji Tamattuk Menunaikan haji Qiran
Tidak bermalam di Muzdalifah Berburu binatang darat
Memakai minyak wangi Memotong kuku
Bercumbu-cumbuan Tidak melontar jamratul aqabah
Tidak menunaikan tawaf widak Melakukan persetubuhan sebelum tahalul awal
Menutup muka bagi perempuan Bercukur/mencabut rambut
Mencabut dan menebang pokok Tidak wukuf di Padang Arafah
Melakukan persetubuhan selepas tahalul awal Memakai sarung tangan
Memotong/mencabut rambut Tidak bermalam di Mina pada 11 Zulhijjah
Tidak wukuf di Padang Arafah Memakai pakaian berjahit bagi lelaki
Memakai sarung tangan Menunaikan haji Tamattuk

64

DENDA ATAS DAM / KESALAHAN

TERTIB

TERTIB TAKDIL TERTIB TAKDIR
(BL) (BR)

1. Sembelih seekor unta, jika tidak mampu 1. Sembelih seekor kambing atau 1/7 bahagian daripada unta/lembu jika
2. Seekor lembu, jika tidak mampu tidak mampu
3. 7 ekor kambing, jika tidak mampu
4. Sedekah makanan kepada fakir miskin mengikut nilai harga seekor unta, 2. Berpuasa 10 hari (3 hari di Mekah dan 7 hari apabila pulang ke tanah air)
jika tidak mampu
jika tidak mampu
5. Berpuasa mengikut bilangan cupak makanan yang boleh dibeli dengan 3. Mengeluarkan secupak beras atau gandum bagi setiap hari puasa dan
dibahagikan kepada fakir miskin
harga seekor unta.

TAKHYIR

TAKHYIR TAKDIL TAKHYIR TAKDIR
(RL) (RR)

- Sembelih ternakan yang sama harga dengan pokok yang dimusnahkan

atau binatang buruan itu.

- Sedekah makanan kepada fakir miskin mengikut nilai harga binatang - Sembelih seekor kambing atau 1/7 bahagian daripada unta /lembu dan

buruan itu. disedekahkan kepada fakir miskin

- Berpuasa mengikut bilangan cupak makanan yang boleh dibeli dengan - Sedekah makanan kepada 6 orang fakir miskin dengan kadar 2 cupak

harga binatang bandingan itu. seorang

(Jika binatang buruan itu tidak boleh dibuat bandingan dengan mana-mana - Berpuasa 3 hari.

binatang ternakan maka damnya mengikut harga binatang atau pokok

tersebut)

65

SEMBELIHAN

PENGERTIAN RUKUN /SYARAT SAH PERKARA SUNAT PERKARA MAKRUH HIKMAT SEMBELIHAN

Menghilangkan nyawa 1. Penyembelih • Menyebut nama Allah • Menggunakan alat yang • Boleh mematikan binatang
binatang yang halal • Islam • Menyembelih bahagian pangkal leher tumpul dengan cepat dan selamat
dimakan dengan cara • Tidak dalam ihram haji atau umrah
memutuskan urat halkum agar cepat mati • Menampakkan alat • Dapat mengeluarkan
dan urat meri’ dengan 2. Binatang yang disembelih • Mengadapkan binatang kearah sembelihan kepada binatang darah dengan cepat
menggunakan alat yang • Halal dimakan yang hendak disembelih
tajam dengan niat kerana • Mati sekali sembelihan kiblatdengan membaringkan di atas • Memastikan binatang
Allah. • Putus urat halkum dan urat rusuk kiri. • Mematahkan leher dimakan bersih
Meri’ • Menggunakan alat sembelihan yang binatang sebelum nyawa dan bermutu
tajam. hilang.
3. Alat yang disembelih • Melakukan sembelihan di siang hari
• Benda yang tajam kecuali gigi, • Tidak membaca Basmallah
tulang, kuku,rambut dan tali • Menghalakan binatang selain dari

arah kiblat.
• Melakukan sembelihan

di hadapan binatang lain.

HUKUM SEBAB PENGHARAMAN BANGKAI KEADAAN HARUS BAHAGIAN BINATANG HIKMAH
MELUKAKAN MANA-MANA YANG HARAM DIMAKAN MENGGUNAKAN
ALAT YANG TAJAM
BAHAGIAN BINATANG
• Hukum : Wajib • Dagingnya kotor kerana masih terdapat • Darah kecuali hati dan jantung • Supaya binatang cepat mati
• Binatang yang mati kuman dan penyakit di dalam darahnya. • Tersangat liar • Ketumbuhan diantara kulit dan • Supaya tidak menyeksa
• Terjatuh ke dalam lubang
tanpa disembelih atau • Tidak baik untuk kesihatan badan. • Terpelosok dalam perigi daging binatang
disembelih tidak • Untuk memelihara akidah umat Islam • Leher tenggelam dalam air • Pundi kencing • Supaya darah binatang keluar
mengikut hukum syarak • Leher tersepit dicelah-celah akar atau
dinamakan bangkai dengan cepat
atau haram dimakan pokok
kerana dianggap sebagai
najis

CONTOH ALAT KATEGORI BINATANG YANG HARAM DIMAKAN CATATAN PENTING
SEMBELIHAN
• Mana-mana bahagian anggota binatang yang terpotong tanpa
• Pisau Jenis Contoh disembelih haram dimakan
• Parang Berbisa Ular, lipan dan kala jengking
• Kaca Hidup dua alam • Belalang, semua jenis ikan dan semua haiwan di dalam air boleh
• Sembilu Bertaring Katak, buaya dimakan tanpa disembelih
Memakan benda kotor Harimau, singa
Biawak, tikus • Hukum memakan anak binatang dalam kandungan ibunya yang telah
disembelih adalah harus

• Sembelihan menggunakan kejutan elektrik adalah haram dan tidak
sah.

66

TAJUK PENGERTIAN MASA RUKUN /SYARAT SAH PERKARA SUNAT HIKMAT CATATAN PENTING
DAN HUKUM
• Membaca basmallah / • Mengingati Cara agihan daging korban
Korban : Masa korban : 1. Binatang cukup umur bertakbir pengorbanan • Sunat diberi daging secara mentah
Nabi Ibrahim • Diberikan kepada orang Islam
Menyembelih binatang Selepas naik matahari Umur binatang • Selawat keatas nabi dan anaknya Nabi Ismail
ternakan (al-An’am) • Mengadapkan binatang terutamanya fakir miskin setempat.
10 Zulhijjah (selepas Unta 5 thn / lebih • Memberi • Sebahagian lagi harus dimakan oleh
solat sunat hari raya) kearah kiblat peluang kepada
yang dilakukan pada Lembu, • Memilih binatang yang fakir miskin orang berkorban
hingga apabila bersama-sama • Boleh diberi kepada orang kaya
haari Aidil Adha atau kerbau & 2 thn / lebih gemuk menikmati • Haram diberi kepada org kafir
terbenam matahari 13 • Menyembelih sendiri daging korban.
hari-hari tasyrik dengan Zulhijjah (hari raya kambing Cara Pembahagian
bagi lelaki • Mengeratkan silaturrahim • 1/3 daging sedekah kepada fakir
K tujuan beribadat kepada keempat) Biri-biri & 1 tahun / lebih • Menimbulkan
O Allah kibas @ telah PENGERTIAN miskin
berganti gigi BINATANG AL-AN’AM rasa kesyukuran • 1/3 daging untuk orang ramai
R Hari buat korban : Binatang ternakan berkaki atas nikmat • 1/3 dimakan oleh orang yang
B Hukum Korban: 4 hari iaitu : 2. Dalam waktu korban – 4 hari empat yang jinak dan halal Allah
1. Sunat Muakkad • 10 Zulhijjah • 10 Zulhijjah dimakan • Memupuk sifat ikhlas berkorban
• 11 Zulhijjah - Hari Nahar
A Bagi orang Islam • 12 Zulhijjah • 11,12 & 13 Zulhijjah Haram : Dijual oleh orang yang
• 13 Zulhijjah - Hari Tasyrik berkorban
N yang mampu
3. Binatang yang sihat dan tidak Mazhab Syafie : Tidak sah korban
2. Wajib : cacat sebelum selesai solat sunat aidil adha

Bagi orang yang 4. Diniatkan korban ketika
menyembelih
bernazar Waktu Afdhal :
• Haram dimakan Pada hari raya Aidil 5. Binatang ternakan yang halal
Adha (10 Zulhijjah)
oleh orang yang sebelum gelincir
bernazar

matahari

HIKMAH AKIKAH • Sunat : Daging dimasak manis dan
dibuat jamuan.
Penyembelihan binatang 1. Niat akikah ketika • Berdoa ketika • Tanda kesyukuran
ternakan (alAn’am ) menyembelih menyembelih kepada Allah • Tidak wajib : Disedekahkan
kapada fakir miskin
yang dilakukan ketika 2. Binatang ternakan yang halal • Menyembelih ketika • Menghebahkan kepada
3. Binatang tidak cacat matahari sedang orang ramai tentang • Sunat : diberi kepada fakir miskin
mencukur rambut bayi 4. Memenuhi syarat-syarat naik kelahiran bayi • Harus : Dijual oleh orang yang

yang baru dilahirkan sembelihan - Rujuk syarat • Daging dimasak manis • Mengeratkan silaturrahim melakukan akikah
sembelihan dan dibuat • Mendekatkan bayi • Haram : Dimakan orang bukan
A sebagai tanda Masa akikah : 5. Binatang cukup umur jamuan.
kesyukuran kepada Hari pertama kelahiran dengan ajaran Islam Islam dan orang yang bernazar
K Allah hingga kanak-kanak • Tidak mematah matahkan
baligh tulang binatang Amalan sunat keatas bayi : Kadar binatang akikah :
I Umur binatang ➢ Baru lahir : • Anak lelaki : 2 ekor kambing atau 2
• Mencukur rambut bayi • Azan ditelinga kanan dan
K Hukum Akikah: Unta 5 thn / lebih selepas bahagian lembu, kerbau atau unta
A 1. Sunat Muakkad Waktu afdhal : Hari Lembu, penyembelihan binatang iqamah ditelinga kiri • Anak perempuan : Seekor kambing
Bagi ibu bapa yang ketujuh kelahiran kerbau & 2 thn / lebih • Tahnik : Menyapu
H mampu kambing • Dilakukan pada hari ke 7 atau 1 bahagian lembu, kerbau atau
1 tahun / lebih kelahiran. lelangit bagi dengan unta
2. Wajib : Biri-biri & @ telah manisan
kibas berganti gigi 67 ➢ Hari Ke-7 kelahiran: • Sah : Berkongsi korban atau akikah
Bagi orang yang • Beri nama bayi dikalangan 7 orang bagi seekor
• Mencukur rambut lembu, kerbau atau unta
bernazar • Menyembelih binatang
akikah
• Haram dimakan

oleh orang yang

bernazar

PENGERTIAN RUKUN SYARAT SAH JUAL BELI DILARANG JUAL BELI DILARANG
DAN TIDAK SAH TETAPI SAH

Penjuan dan pembeli : • Membeli barang dengan tujuan

• Mukallaf - berakal dan baligh • Menjual atau memperdagangkan menyekat pembelian orang lain
• Islam –khusus bagi jual beli Al-Quran dan hadis
benda yang disimpan untuk tujuan • Membeli barang yang sedang dibeli
maksiat seperti patung berhala dan arak oleh orang lain

Pengertian • Kemahuan sendiri • Tidak dimiliki dengan sempurna • Menyekat penjual dari desa
Jual Beli : • Tidak ditahan hartanya - muflis seperti jual burung di udara dipertengahan jalan agar dapat
Menukarkan barang • Merdeka membeli dengan harga yang lebih
dengan barang • Menjual buahan yang masih dipokok murah.
J mengikut cara tertentu Barang : kecuali setelah jelas masaknya
• Bersih dan suci • Monopoli dalam jualbeli
• Menjual daging dengan daging • Jualbeli barang halal tapi digunakan
• Jualan bersyarat

U Hukum Jual Beli : 1. Penjual • Berfaedah untuk maksiat
A Harus dan pembeli • Kepunyaan penjual atau wakilnya
L • Dapat diserahkan kepada pembeli semasa akad. CATATAN PENTING
2. Barang
3. Harga Harga : Hikmah jual beli :
4. Lafaz ijab dan • Bersih
• Harga adalah milik pembeli • Memenuhi sifat semula jadi manusia yang Contoh penipuan dalam jual beli :
kabul • Mampu diserahkan kepada penjual
B • Penjual dan pembeli tahu jenis wang yang saling memerlukan antara satu sama lain • Mengurangkan timbangan

E Pengertian digunakan. • Melatih hidup bermasyarakat dan tolong • Mencampurkan barang yang elok
L Monopoli :
I Membeli barang menolong dengan yang rosak

• Memudahkan kehidupan seharian umat

dengan jumlah yang Islam Contoh jual beli bertaklik :
Hukum jual beli :
banyak supaya orang • “Saya jual kereta ini kepada awak
sekiranya abang saya keluar negara”
lain tidak dapat
Lafaz ijab dan qabul : • Mazhab Hanbali : Kanak-kanak boleh
menjualnya
berjual beli sekiranya melibatkan nilai yang Contoh jual beli bersyarat
• Tidak diselangi dengan perkataan yang lain

• Bersamaan ijab dan Kabul sedikit seperti gula-gula • Saya jual motosikal ini kepada awak

• Tidak boleh ditaklikkan • Mazhab Hanafi : Kanak-kanak yang dengan harga RM 5,000 dengan syarat

• Tidak boleh dihadkan masanya. mumaiyiz dan berusia 7 tahun sah berjual awak jualkan motosikal awak kepada
beli. saya dengan harga RM 4,000”

Pengertian Penyewa dan pemberi sewa : SYARAT SAH SEWA TAMAT KONTRAK SEWA
• Akil baligh,
Sewaan : • Kemahuan sendiri • Kedua-dua pihak bersetuju mengadakan • Barang yang disewa hilang atau
• Keadaan kedua-duanya tidak bersifat membazir kontrak sewaan musnah
Satu perjanjian untuk
Bayaran sewa : • Barang sewaan berfaedah dan diharuskan • Salah seorang membatalkan kontrak
memilikki manfaat / • Dibayar dengan wang syarak sewa
• Wang bayaran diketahui
S faedah dari sesuatu 1. Penyewa • Kedua pihak mengetahui kadar,jenis dan • Manfaat sewaan boleh digunakan • Barang sewaan itu rosak
E barang yang diterima dan pemberi • Barang sewaan bukan satu kewajipan • Tidak menepati syarat kontrak sewa
W daripada orang lain sewa sifatnya • Kontrak sewaan telah tamat tempoh
A dengan bayaran yang • Cara / keadaan bayaran tertentu. kepada pemberi sewa seperti suami
A sesuai dengan 2. Bayaran sewa menyewakan rumah kepada isterinya HIKMAH SEWAAN
N perjanjian. 3. Manfaat
• Menanam sikap tolong menolong dan
berkerjasama

Hukum Sewaan: Manfaat : • Memberi kemudahan kepada orang
Harus • Berharga yang tidak mampu
• Dapat diberikan oleh orang yang mengambil
• Sebagai sumber perniagaan dan
upah pendapatan

• Diketahui kadar dan jangka masa sewaan.

68

PENGERTIAN RUKUN SYARAT SAH GADAIAN PERKARA YANG HIKMAH GADAIAN
MEMBATALKAN GADAIAN

Maksud Gadaian 1. Penggadai • Harta yang digadai sah untuk jual beli • Barang diserahkan semula kepada • Melahirkan sikap kerjasama
Bahasa : 2. Pemegang • Pneggadai dan pemegang gadaian itu akil penggadai • Memberi kemudahan kepada orang yang
Menahan sesuatu
gadai baligh • Penggadai telah membayar hutangnya memerlukan bantuan
Istilah : 3. Barang yang • Gadaian dibuat dengan kerelaan sendiri • Penggadai meninggal dunia • Beri jaminan kepada pemberi hutang
Sesuatu barangan • Barang kepunyaan sendiri • Barang gadaian rosak • Memudahkan seseorang untuk
bernilai yang dijadikan digadaikan • Tidak boleh merugikan orang yang menggadai • Pemegang gadaian membatalkan gadaian
cagaran oleh 4. Ijab dan kabul • Tidak merugikan orang yang menerima gadai • Barang gadaian terpaksa dijual atas mendapatkan hutang modal
pemiliknya untuk 5. Barang yang
G mendapatkan pinjaman FAKTOR YANG MENYEBABKAN perintah mahkamah
A diberikan BERLAKUNYA GADAIAN : • Barang yang digadai disedekah kepada
D kepada
A penggadai • Keperluan yang mendesak orang lain
I (bayaran) • Pebelanjaan yang tidak terancang
A Islam Bukan Islam
N Barang tetap menjadi hak pemilik asal
Lupus jika tidak ditebus dalam
tempohnya

• Terpengaruh dengan kawan Dibayar dengan nilai barang dan upah Nilai barang termasuk faedah

• Cara mudah mendapatkan wang tunai dan Membantu meringankan kesusahan Membebankan kerana membayar
membayar hutang faedah

Maksud Syarikat 1. Ahli syarikat SYARAT SAH SYARIKAT PERKARA MEMBATALKAN HIKMAH SYARIKAT
Bahasa : Berakal, baligh SYARIKAT
Bercampur atau dan merdeka. • Untung dibahagi di antara kedua-dua belah • Satu cara memajukan ekonomi
S berkongsi Keahlian dengan pihak (pemodal dan pengusaha) • Dibatalkan oleh salah seorang rakan • Dapat mengadakan perniagaan yang lebih
kemahuan kongsi
sendiri • Keuntungan tidak ditentukan dari awal lagi besar
• Keuntungan yang akan diperolehi mesti • Kematian salah seorang rakan kongsi • Mengeratkan sillaturrahim
• Telah murtad salah seorang rakan kongsi • Memimpin masyarakat bersifat amanah
dinyatakan dengan jelas • Rakan kongsi hilang kelayakan
• Pengusaha perniagaan telah diakui akan • Salah seorang rakan kongsi membatalkan dan jujur.

Y Istilah : 2. Modal : kejujuran serta kepakaran dalam bidang penyertaan.
A Perjanjian perkongsian Meliputi wang, berkenaan
R terhadap sesuatu barang dan JENIS SYARIKAT
I perkara yang kepakaran CATATAN PENTING
K

A dilaksanakan antara dua 3. Lafaz akad : Syarikat Abdan Berkongsi keluar tenaga dan usaha
T pihak atau lebih Perkataan dalam

Hukum : akad hendakah • Fuqaha’ mensyaratkan bahawa barang yang sah Syarikat Inan Berkongsi keluar modal dan untung diagih mengikut modal
Harus mengandungi bagi syarikat adalah sama dengan syarat barang Syarikat Wujud yang dilaburkan
izin untuk yang sah dijualbeli
membelanjakan Berkongsi untung dari usaha dan modal yang berlainan

harta syarikat

Syarikat Mudharabah Berkongsi keuntungan secara sama rata

69

PENGERTIAN RUKUN HIKMAH HUTANG PERBEZAAN HUTANG DAN RIBA

• Membantu golongan susah. Hutang Riba

Memberikan sesuatu barang atau manfaatnya • Mengelakkan umat Islam

kepada seseorang, barang atau manfaat itu bersikap malas dan suka 1. Beri sesuatu barang atau 1. Bayaran bunga atau
manfaat kepada seseorang pertambahan dalam jualbeli
perlu dikambalikan dengan syarat orang yang meminta-minta secara
2. Beri sunat, bayar wajib 2. Haram
berhutang itu akan membayar atau percuma 3. Wujud silaaturrahim 3. Wujud penindasan
4. Membantu yang susah 4. Mengambil
mengembalikan barang tersebut dengan • Mengelakkkan penindasan 5. Nilai tetap, tidak
faedah/kesempatan
jumlah yang sama orang kaya ketas orang bertambah 5. Nilai bertambah

miskin
H • Penerima dan pemberi hutang • Membaiki taraf ekonomi
U Hukum : • Barang milik penuh pemberi
orang miskin
T hutang.
A ➢ Memberi hutang :
N • Hukum asal : Sunat • Sighah iaitu akad pemberian PERKARA SUNAT FAKTOR MENDORONG CARA MENANGANI ORANG
hutang HUTANG SESEORANG BERHUTANG TIDAK MAHU MEMBAYAR
G • Wajib : Memberi hutang kepada orang
HUTANG

yang sangat memerlukan seperti orang • Ada saksi • Keinginan untuk hidup lebih • Berjumpa secara peribadi dan
sakit yang memerlukan rawatan. • Mengadakan perjanjian selesa mintalah secara berhikmah

➢ Membayar hutang : bertulis • Keadaan terdesak dan miskin • Meminta tolong dari rakan yang
• Wajib : Bagi orang yang berhutang • Terpengaruh dengan gaya orang disegani oleh orang yang
• Haram : Menangguhkan bayaran hutang berhutang
lain yang suka berhutang
jika mampu membayarnya • Merasakan diri mempunyai • Berdoa supaya Allah memberi
kesedaran kepada beliau
kemampuan untuk membayar
hutang

JENIS INSURANS PRINSIP TUJUAN UNSUR YANG PERLU
DIELAKKAN DALAM

INSURANS

• Satu perjanjian bantu 1. Gharar (Ketidakpastian):
Keuntungan tidak jelas
I Satu faedah, iaitu apabila satu kumpulan 1. Insurans Nyawa : membantu • Membantu pihak yang
N berikrar untuk mengumpul dan mengembeling Memberi perlindungan risiko • Satu bentuk perjanjian ditimpa musibah 2. Judi :
S usaha serta sumber, bagi mengadakan pakatan ke atas kematian, kelumpuhan Keuntungan bergantung
U untuk saling bekerjasama dan tolong anggota atau hilang upaya bekerjasama • Mendapatkan pampasan dang kepada nasib
R menolong apabila ditimpa musibah. memberi sumbangan untuk anti rugi apabila ditimpa
A 2. Insurans Am : meringankan kerugian yang musibah 3. Riba :
N Hukum : Memberi perlindungan kepada ditanggung Keuntugan secara tetap
S Harus mereka yang menghadapi • Tiada unsur gharar (tidak • Jaminan sumber kewangan
kerugian pendapatan atau pasti) yang mencukupi kepada CATATAN PENTING
hartaa benda • Bertujuan memberi pemilik kenderaan untuk
keuntungan yang memperbaiki kenderaannya jika Insurans yang diterima mengikut
saksama kepada semua ahli berlaku kerosakan atau syariat ialah yang berasaskan
• Menjamin antara satu sama kemalangan

lain daripada kerugian konsep At-Takaful bermaksud

akibat ditimpa musibah jamin menjamin dan saling

pelihara-memelihara

70

PENGERTIAN SUMBER MODAL SAHAM SYARAT PENGHARUSAN SAHAM KEPENTINGAN SAHAM

• Pemegang saham • Bebas daripada unsur riba’ • Menambah pendapatan individu
• Pinjaman • Tidak terlibat dalam perjudian perkara • Meningkatkan ekonomi negara
• Kadar tertentu • Mengukuhkan kewangan sesebuah syarikat
yang haram • Beberapa pihak dapat berkongsi keuntungan
dari keuntungan syarikat. • Tidak ada unsur spekulasi
• Tidak dilaburkan dalam perniagaan yang

diharamkan
• Tidak dilaburkan dalam akauan simpanan

tetap atau bank konvensional

PERANAN SAHAM DALAM CARA MENDIDIK ORANG RISIKO YANG DIHADAPI OLEH PEMEGANG

S Sejenis terbitan yang dikeluarkan oleh syarikat PEMBANGUNAN NEGARA MENYERTAI PELABURAN SAHAM SAHAM
A sebagai alat pemilikan.

H

A Hukum : • Risiko daripada perniagaan yang rugi
M Harus • Risiko kadar dividen yang berubah-rubah
• Risiko keadaan politik dalam negara dan antarabangsa
• Peluang pembeli saham untuk • Menyediakan skim pulangan yang menarik
dan bonus yang tinggi

mendapatkan pendapatan yang • Melaburkan aset dalam syarikat besar yang

lebih dan stabil menguntungkan

• Sebagai simpanan individu • Mencari bentuk pasaran baru yang lebih

dan syarikat bagi jangksa menguntungkan CATATAN PENTING
masa tertentu • Bersikap ramah dan prihatin terhadap

pelanggan

• Nilai Tara : Nilai muka sesuatu saham
• Pengambilan skim cepat kaya terdedah kepada unsur

gharar yang dilarang oleh Islam

71

PERKAHWINAN DALAM ISLAM

PENGERTIAN HUKUM HKMAH / CARA / BUKTI DALIL / GALAKAN KESAN / SEBAB / LANGKAH

Maksud Perkahwinan : Hukum berkahwin Hikmah perkahwinan Dalil perkahwinan : Implikasi perkahwinan yang tidak
Maksud hadis. mengikut undang-undang:
Bahasa: Asal sunat tetapi berubah mengikut • Menjamin kesihatan “Perkahwinan itu merupakan
keadaan. • Mendapat pahala Sunnahku”. Individu:
Himpun atau cantum • Mendapat zuriat yang sah • Boleh dikenakan tindakan undang-undang
1. Harus • Memupuk kasih saying • Perkahwinan menjadi sunnah • Dipandang serong oleh masyarakat
Istilah Tiada tuntutan yang mendesak • Menjalinkan silaturrahin kerana diamalkan oleh Nabi .
untuknya berkahwin dan tiada • Memberi ketenteraman jiwa Keluarga.
Suatu ikatan yang menghalalkan sebab yang mengharamkannya • Perkahwinan yang • Nama baik keluarga akan tercemar.
persetubuhan antara lelaki denga berkahwin. dan perasaan. berlandaskan syariat akan • Merenggangkan hubungan kekeluargaan
perempuan dengan lafaz nikah atau mendapat pahala
tazwij Masyarakat
2. Wajib. Cara kawal nafsu • Masyarakat akan kucar-kacir
Mampu zahir dan batin dan • Banyakkan berpuasa sunat • Boleh memutuskan hubungan silaturrahim
dikhuatiri terjerumus kepada zina • Memperbayakkan membaca
Sebab masih terdapat perkahwinan yang
3. Sunat al-Quran tidak mengikut undang-undang keluarga
Mampu zahir dan batin serta Islam
mampu mengawal diri daripada • Mengelakkan menonton atau • Kurangnya pengetahuan berkaitan dengan
terjerumus dengan zina
membaca bahan-bahan lucah peruntukan dalam undang-undang
4. Makruh keluarga Islam
Tidak mampu memberi nafkah • Perkahwinan tersebut tidak mendapat
zahir tetapi ingin berkahwin restu keluarga

5. Haram Bukti perkahwinan dapat Galakan berkahwin Langkah mengatasi perkahwinan tidak
Tidak mampu memberi nafkah menjaga kemaluan / nafsu • Jaminan dimurahkan rezeki yang tidak mengikut undang-undang
zahir dan batin atau diyakini akan seseorang : • Perhatian daripada ibubapa dan
menzalimi pasangannya. • Kehendak seks dapat oleh Allah SWT
• Dapat menjauhkan diri masyarakat
disalurkan melalui jalan yang • Memperbanyakkan program ilmu
halal daripada melakukan dosa dan
• Pendangan mata dapat maksiat berkaitan dengan kekeluargaan Islam
dikawal dengan adanya suami • Penguatkuasaan dan tindakan undang-
atau isteri yang sah
undang yang tegas.

72

Tajuk / Pengertian / Ciri Rukun / Syarat / Hukum Jenis/bahagian Hikmah Catatan
Kategori perempuan yang
Calon Suami isteri haram dikahwini : Sebab haram selamanya : Hikmah memilih pasangan yang baik : Syarat sah penyusuan
• Haram selamanya • Menjamin kebahagiaan rumahtangga. mensabitkan hubungan
Ciri bakal suami / isteri • Haram sementara ➢ Sebab Keturunan • Suami isteri faham tanggungjawab masing- susuan :
• Iman Sebab haram selamanya : • Ibu, nenek dan keatas • Ibu susuan hendaklah
• Taqwa 1. Keturunan • Anak perempuan, cucu masing.
• Ilmu 2. Penyusuan • Adik beradik seibubapa • Melahirkan zuriat yang soleh. baligh
• Tanggungjawab 3. Persemendaan • Emak saudara keatas • Sentiasa bersifat sabar dalam menghadapi • Bayi tersebut menyusu
• Timbang rasa • Anak saudara kebawah
• Akhlak Hukum Asal : Harus. ujian sekurang-kurangnya 5 kali
Anggota yang boleh dilihat ➢ Sebab Penyusuan susuan yang
Ciri bakal isteri dalam • Muka • Ibu susuan Hikmah Pengharaman : mengenyangkan .
hadis : • Tangan • Anak susuan • Memjaga kesucian nasab keturunan. • Bayi yang menyusu
• Harta atau kekayaan Sunat melihat bakal isteri • Adik beradik susuan • Sebagai penghormatan kepada manusia mestilah berumur tidak
• Keturunan berulang kali mengikut • Emak saudara susuan dan keatas • Mengelakkan manusia bertindak sesuka hati melebihi 2 tahun.
• Kecantikan Mazhab Syafie • Anak saudara susuan
• Beragama mengikut perasaan Akibat mengabaikan ciri-
➢ Sebab Persemendaan (perkahwinan) ciri suami atau isteri yang
Merisik: • Ibu tiri Pengukuhan : dianjurkan oleh Islam :
Langkah awal proses • Isteri anak • Berkahwin berdasarkan harta dan kekayaan, • Perkahwinan tidak
memilih isteri yang sesuai • Ibu mertua
serta menepati ciri-ciri • Anak tiri perkahwinan akan goyang jika harta sudah mendapat keberkatan
yang dikehendaki oleh tiada. kerana tidak mengikut
seseorang Sebab haram sementara • Berkahwin kerana rupa paras, kasih sayang sunnah.
• Perempuan dicerai talaq 3. akan lenyap apabila kecantikan beransur • Sukar mencari
Meminang: • Isteri orang hilang dan meningkat usia. persefahaman antara
Lamaran seorang lelaki • Perempuan masih dalam iddah pasangan.
kepada seorang • Perempuan bukan Islam Sebab diharuskan melihat bakal isteri / • Rumahtangga mudah retak
perempuan untuk • Perempuan yang sedang hamil hasil perzinaan. tunang : walaupun melibatkan
dijadikan isterinya • Mengumpul isteri dengan mahramnya. • Memuaskan hati dengan pilihan yang dibuat. perkara kecil.
• Perempuan kelima untuk lelaki mempunyai • Mengelakkan penipuan
• Menjamin perkahwinan berkekalan. Kesan tidak menjaga batas
empat isteri. pergaulan dalam tempoh
Golongan yang sah (boleh) dipinang Batas pergaulan dalam pertunangan pertunangan :
• Bukan isteri orang • Masih dianggap sebagai ajnabi (orang asing) • Berlakunya maksiat
• Bukan tempoh iddah • Haram bergaul bebas • Menimbulkan fitnah
• Bukan tunang orang • Haram keluar berdua-duaan tanpa mahram • Menjatuhkan maruah diri
• Bukan dalam ihram
• Bukan mahram kepada bakal suami dan keluarga.

Cara meminang :
• Sorih (terus terang) ; Menggunakan perkataan

“ meminang” atau “ melamar”.
• Kinayah (kiasan): Menggunakan perkataan

“menyunting”.

73

Tajuk / Pengertian Syarat Jenis/bahagian Hikmah Catatan

Rukun Nikah Syarat Suami Jenis Wali : Hikmah saksi dalam Kepentingan wali :
• Suami • Islam i. Wali Nasab (keturunan) perkahwinan : Untuk menentukan sesuatu
• Isteri • Lelaki • Muliakan perkahwinan. perkahwinan itu sah kerana
• Dua orang Saksi • Tidak beristeri empat • Wali Mujbir • Menjamin perkahwinan sah pernikahan menjadi tidak sah
• Wali • Bukan dalam ihram • Wali Bukan Mujbir • Mengelakan berlakunya tanpa kehadiran wali.
• Akad / Sighah • Bukan mahram dengan isteri ii. Wali Hakim
fitnah Sebab pindah Wali nasab
Kaedah mengingat Syarat Isteri Wali mujbir • Memuliakan majlis kepada Wali Hakim
• Islam atau ahli kitab Bapa dan datuk berhak mengahwinkan
SISWA • Perempuan perempuan yang masih gadis tanpa perkawinan • Tiada wali nasab ikut
• Bukan isteri orang persetujuannya dengan syarat bakal suami • Memberi keterangan jika susunan.
• Bukan dalam ihram sekufu dengannya.
• Bukan mahram dengan suami berlaku pertikaian dan • Wali akrab tidak dapat
• Bukan dalam iddah talak raj’ie Wali bukan mujbir masalah. dikesan
Selain bapa dan datuk seperti adik beradik
Pegertian Wali : Syarat Saksi lelaki seibu sebapa atau sebapa • Wali tinggal jauh dari
Orang yang berkuasa • Islam dua marhalah.
mengahwinkan seseorang • Baligh Wali hakim
perempuan. • Adil (tidak melakukan dosa besar) Orang yang diberi kuasa oleh Sultan atau • Wali akrab dalam
• Lelaki pemerintah untuk mengahwinkan tahanan dan tidak dapat
Pengertian : Sighah • Faham lafaz perempuan ketika ketiadaan wali. dihubungi
• Sejahtera pancaindera
a. Ijab : Lafaz yang Senarai wali • Wali sedang dalam ihram
diucapkan oleh wali. Syarat Wali 1. Bapa haji dan umrah
Contoh : “Aku • Islam 2. Datuk
nikahkan anakku …” • Lelaki 3. Saudara (L) seibu sebapa • Wali menyembunyikan
• Baligh 4. Saudara (L) sebapa diri
b. Kabul : Jawapan • Berakal 5. Anak Saudara (L) seibusebapa
penerimaan yang • Tidak dalam ihram 6. Anak Saudara (L) sebapa • Wali setaraf bergaduh
diucapkan oleh bakal • Merdeka 7. Bapa Saudara seibu sebapa dan tidak dapat
suami. 8. Bapa Saudara sebelah bapa diselesaikan
Contoh : “ Aku terima Syarat Akad / Sighah (Ijab & Kabul) 9. Anak lelaki bapa saudara seibu sebapa
nikahnya …” a.Syarat Ijab 10. Anak lelaki bapa saudara sebapa • Wali enggan mewalikan
• Dilafazkan oleh wali atau wakilnya. 11. Wali Hakim perempuan itu
• Dalam satu majlis
• Tidak menggunakan bahasa kiasan Catatan senarai wali : Maksud Sekufu :
• Tidak diselangi dengan masa yang lama atau 1-2 : Wali mujbir • Setaraf dari segi
3-10 : Wali bukan mujbir
perkara lain. 11 : Wali hakim keturunan, pendidikan,
pekerjaan atau lain-lain.
b.Syarat Kabul 74
• Dilafazkan oleh suami atau wakilnya. Maksud Wali Akrab :
• Tidak menyalahi ijab • Wali yang hampir dengan
• Tidak dibataskan dengan masa
• Tidak diselangi dengan diam atau perkataan lain perempuan tersebut
termasuk datuk dan bapa.

Tajuk / Pengertian Hukum / Syarat / Contoh Jenis / Adab Hikmah / Pengukuhan Catatan

Mahar (Mas Kahwin) Hukum mahar : Wajib diberi oleh Jenis Mahar Hikmah wajib mahar Asas penetapan kadar
Pemberian wajib suami kepada isteri • Musamma • Lambang kasih sayang dan keikhlasan mahar.
daripada suami kepada • Misil • Tidak terdapat ketetapan
isteri sama ada dalam Syarat Mahar suami.
bentuk wang atau sesuatu Menurut Mazhab Syafie dan Hambali, Mahar Musamma • Tanda kesanggupan suami membina khas dalam
yang bernilai selepas Semua barang yang bernilai . Mahar yang ditetapkan kadarnya yang perundangan berhubung
akad nikah. Manfaat yang boleh dijadikan bayaran dipersetujui oleh kedua-dua belah pihak. rumahtangga. dengan mas kahwin.
atau upah seperti pengajaran al-Quran • Memberi kegembiraan kepada isteri. • Tetapi ketetapan boleh
Nama Lain Mahar Mahar Misil • Memulikan dan mengiktiraf kedudukan dibuat dengan
• Sodak Contoh barang yang boleh dijadikan Mahar yang ditentukan kadarnya mengikut mengambil kira :
• Nihlah mahar : kadar mahar saudara-saudara perempuan kaum wanita. 1. Kemampuan bakal
• Ajr • Wang pihak isteri suami.
• Faridah • Emas Pengukuhan : 2. Status bakal isteri sama
• Hiba’ • Perak • Menyebut mahar ketika akad adalah sunat. ada gadis atau janda.
• ‘Uqr • Pengajaran Al-Quran • Apabila berlaku penceraian atau kematian, 3. Pandangan keluarga
• ‘Alaaiq • Pekerjaan yang halal kedua belah pihak.
• Thoul mahar yang belum dijelaskan (hutang)
wajib dibayar segera.
• Mahar boleh dibayar tunai atau hutang.

Walimatul Urus Hukum Walimatul Urus : Adab Walimatul Urus Hikmah Walimatul Urus Contoh amalan yang
Kenduri atau jamuan Sunat Muakkad • Jamuan diadakan secara sederhana dan • Melahirkan rasa syukur kepada Allah dibolehkan :
yang diadakan untuk • Melahirkan rasa gembira • Bermain kompang dan
meraikan perkahwinan Hukum menghadiri Walimatul Urus : tidak membazir. • Menghebahkan perkahwinan
Wajib hadir jika tiada uzur syar’ie seperti • Tiada unsur maksiat dan khurafat seperti • Mengikut sunnah Rasulullah gendang.
• Sakit • Meghubungkan silaturrahim • Pertunjukan silat
• Jarak terlalu jauh menepung tawar. • Tanda tahniah dan selamat kepada • Nasyid yang berunsur
• Terancam keselamatan • Mengelakkan percampuran lelaki dan
pasangan pengantin nasihat.
perempuan tanpa batasan. • Ucapan selamat kepada
• Tiada hiburan yang melalaikan
pasangan pengantin.

Contoh maksiat dalam
Walimatul Urus :
• Pergaulan bebas antara

lelaki dan perempuan
• Hiburan dan muzik

yang keterlaluan
• Pendedahan aurat lelaki

dan perempuan.

75

Tajuk Tanggunjawab Hikmah / Jenis / Cara / Persiapan Faktor / Kesan Catatan

• Tanggungjawab Tanggungjawab Suami : Hikmah menetapkan tanggungjawab Faktor ibubapa mengabaikan Sebab suami mempunyai
suami dan isteri • Memberi nafkah zahir dan batin kepada suami isteri : tanggunjawab : tanggungjawab yang lebih berat :
• Menberi didikan agama kepada • Mengelakkan berbalahan dalam • Tiada kemahiran keibubapaan • Suami adalah ketua keluarga
1. Tanggungjawab • Tidak memahami konsep • Suami bertanggungjawab menyediakan
suami isteri rumahtangga
• Memberi layanan yang baik • Supaya rumah tangga yang dibina perkahwinan yang sebenar semua keperluan keluarga.
2. Tanggungjawab • Berkahwin hanya kerana nafsu • Suami merupakan tonggak dalam rumah
isteri dan lemah lembut berkekalan
• Menyayangi isteri • Agar kebahagiaan wujud dalam semata-mata. tangga
3. Tanggungjawab • Mengurus rumah tangga
bersama rumahtangga Kesan pengabaian tanggungjawab Suami wajib memberi keizinan kepada
dengan baik. • Keharmonian rumahtangga akan isteri untuk :
Jenis Nafkah • Menuntut ilmu fardhu ain disebabkan
Tanggungjawab Isteri : • Nafkah zahir : seperti tempat tinggal, tergugat
• Mentaati suami • Mudah berlaku perceraian ketidak mampuan suami
• Menjaga maruah dan makanan, pakaian, perubatan dan • Anak-anak akan terbiar • Menziarahi ibu bapa
peruntukan kewangan keluarga. • Tiada persefahaman antara suami dan • Membeli keperluan makanan
kehormatan diri • Nafkah batin : keperluan seks dan kasih
• Menjaga harta suami sayang. isteri Contoh ketaatan isteri kepada suami :
• Memberi layanan yang baik • Mudah berlaku pertengkaran • Tinggal dirumah suami
Cara isteri memelihara kehormatan diri : • Hilang rasa kepercayaan isteri • Memenuhi keperluan seks suami
dan mesra kepada suami • Tidak melakukan perkara yang boleh • Redha hidup bersama suami
• Tinggal dirumah suami terhadap suami
menimbulkan fitnah Sikap isteri yang tidak
Tanggungjawab bersama : • Tidak membenarkan orang lain memasuki Kesan pengabaian tanggungjawab bertanggungjawab :
• Memelihara dan mendidik terhadap anak-anak • Derhaka kepada suami
rumah semasa ketiadaan suami • Anak-anak hidup menderita • Tidak menghormati suami
anak-anak. • Menjaga akhlak, aurat dan hanya berhias • Anak-anak tidak mendapat kasih • Keluar rumah tanpa izin suami
• Menghubungkan silaturrahim
untuk suami. sayang Ciri-ciri keluarga bahagia :
antara keluarga. • Tidak menceritakan keaiban suami dan • Anak-anak tidak mendapat • Suami isteri mempunyai persefahaman
• Memenuhi keperluam masing-
rahsia rumahtangga kepada orang lain. pendidikan yang baik dan sempurna pandangan
masing(seks) menurut syarak • Anak-anak menghormati ibubapa
• Saling menghormati dan Cara isteri menjaga harta suami : Kesan kerukunan rumahtangga • Mengamalkan sikap tolak ansur dalam
• Bijaksana dalam merancang perbelanjaan terhadap pembangunan ummah
menjaga keaiban masing- • Melahirkan pemimpin yang berjaya keluarga
masing rumahtangga • Melahirkan generasi yang bijak dan • Bersikap sabar dan tabah menghadapi
• Saling nasihat-menasihati • Tidak boros berbelanja
dengan penuh berhikmah • Meminta keizinan suami untuk berbelanja. cemerlang ujian rumahtangga
• Melahirkan masyarakat yang
Persiapan kearah keluarga bahagia : Info penting :
• Mendalami ilmu agama dan ilmu yang harmoni. • Isteri wajib mentaati suami kecuali

berkaitan kekeluargaan. dalam perkara yang bertentangan
• Mempunyai perancangan kewangan yang dengan syarak
• Suami yang berkemampuan digalakkan
bijak menyediakan pembantu rumah jika tidak
• Menghiasi diri dengan sifat-sifat terpuji mampu membantu isteri.
• Memilih calon yang baik

76

Istilah Pengertian / Dalil Rukun/Syarat Hukum Jenis Hikmah / Faktor Catatan

Hikmah talak Cara menjatuhkan talak :

• Memberi peluang kepada • Lisan

a.Aspek Hukum (Sunni & Bid’ie) pasangan untuk • Tulisan

1. Talak Sunni memulakan hidup baru • Isyarat yang difahami

Rukun Talak Hukum Talak: Talak yang sesuai dengan peraturan • Menginsafkan suami dan Bilangan Talak :
1. Suami syarak seperti : Talak satu dan dua isteri akan kesalahan • Talak 1
2. Isteri 1. Harus : ketika isterinya suci dari haid /nifas masing-masing. • Talak 2
3. Lafaz Hukum asal talak dan tidak disetubuhi • Talak 3
• Sebagai pengajaran untuk
memperbaiki diri

Bahasa Syarat Suami 2. Wajib : 2. Talak Bid’ie • Mengurangkan tekanan Maksud Talak Taklik :
Cerai atau • Berakal Apabila tidak dapat Talak yang menyalahi peraturan perasaan Talak yang disandarkan
melepaskan ikatan . • Baligh melaksanakan syarak seperti : Talak tiga sekali gus kepada sesuatu syarat.
• Kemahuan sendiri kewajipan atau Atau ketika isteri dalam haid/nifas - • Menyedarkan tentang
Istilah melakukan kezaliman Atau suci dari haid/nifas tapi telah kepentingan menghayati Jenik Talak Taklik :
Merungkaikan Syarat Isteri disetubuhi Islam. 1. Talak Taklik Biasa:
ikatan perkahwinan • Isteri yang sah • Talak yang dilafazkan
3. Sunat : b. Aspek Kesan (Raj’ie & Ba’in) Faktor Perceraian
T dengan lafaz talak, Syarat Lafaz Apabila isteri memiliki 1. Talak Raji’e • Masalah Komunikasi dalam keadaan biasa
cerai atau yang • Mempunyai maksud akhlak yang buruk dan Talak yang boleh dirujuk dalam seperti suami berkata
suami tidak dapat tempoh iddah antara suami dan isteri kepada isterinya : “Jika
A membawa makna perceraian sama ada soreh memperbaikinya. • Masalah hubungan seks engkau keluar dari rumah
L keduanya. atau kinayah 2.Talak Ba’in ini, maka engkau
4. Haram : Talak yang tidak boleh dirujuk. antara suami dan isteri tercerai”.
A Dalil Talak : Jenis Lafaz Talak Apabila talak • Sikap keegoan suami dan
dilafazkan pada waktu Talak Ba’in terbahagi kepada dua : 2. Talak Taklik Secara
Hadis : Daripada i. Lafaz soreh (jelas) : yang diharamkan iaitu 1. Ba’in sughra : isteri Khuluk :
Menggunakan perkataan ketika isteri sedang
K Ibnu Umar, daripada talak/cerai. haid/nifas/hamil. atau Suami tidak boleh rujuk tetapi Cara mengelakkan • Iaitu bentuk taklik yang
Contoh : Aku ceraikan engkau bertujuan untuk boleh nikah semula - Contohnya : penceraian: diamalkan sekarang
Nabi SAW sabda menganiaya khuluk, fasakh, talak raji’e yang disesetengah negeri di
baginda : “Perkara tamat tempoh iddah dan talak Malaysia.

halal yang paling sebelum bersetubuh.

dibenci oleh Allah 2.Ba’in kubra :
ialah talak” Talak tiga yang mengharamkan

ii. Lafaz Kinayah (sindiran) : 5. Makruh : • Pasangan mesti kembali Info Penting :
Memerlukan niat suami. Menceraikan isteri mengamalkan ajaran • Had maksima bilangan
Contoh: Aku bebaskan engkau tanpa sebab atau isteri Islam
talak ialah 3
• Jangan bertindak
yang solehah. suami mengahwini semula isterinya mengikut hati dan
• Talak adalah hak suami
kecuali selepas isteri berkahwin
perasaan dan sah sekalipun isteri
dengan lelaki lain dan diceraikan
setelah berlaku persetubuhan. • Sentiasa berdoa memohon tidak setuju.

pertolongan Allah • Talak tetap terjadi

walau dalam gurauan

atau berlakun.

77

Istilah Maksud Rukun / Syarat / Jenis Hukum Cara / Perkara / Sebab Hikmah Catatan

Rukun Rujuk : Hikmah Rujuk : Lafaz Rujuk (sighah):

Suami, isteri dan Sighah • Beri ketenteraman i. Soreh (jelas):

Bahasa 1. Syarat Suami : Kaifiat/cara Rujuk : jiwa Contoh : Aku rujuk
Islam, berakal, balihg dan kemahuan • Suami melafazkan perkataan rujuk • Menyatukan semula engkau kembali
R Kembali ii.Kinayah (kiasan/sindiran)
sendiri kepada isteri dan sunat disaksikan keluarga Contoh : Aku pegang
U Istilah oleh 2 orang saksi. • Dapat menyambung engkau kembali
J Suami yang mengambil • Jika isteri setuju, tertautlah
kembali isteri yang 2. Syarat Isteri : Harus kembali hubungan suami isteri. semula kehidupan Info Penting :
telah diceraikan Islam, pernah disetubuhi oleh suami, berumahtangga. • Merujuk hanya boleh
• Dapat memperbaiki
U kepangkuannya dalam bukan perceraian secara fasakh dan kelemahan yang lalu dilakukan dalam tempoh
K tempoh iddah. khuluk serta diceraikan dengan talak • Mengelakkan anak-
satu atau dua. anak hidup terbiar

dan hilang kasih iddah sahaja.

3. Syarat Sighah : sayang • Talak dan rujuk juga

Guna lafaz rujuk,tiada syarat dan tidak boleh terjadi dalam

ditentukan masa keadaan bergurau

Jenis dan Tempoh Iddah : Perkara yang dilarang semasa Hikmah Iddah : Hak isteri semasa iddah :
Iddah • Memastikan rahim 1. Talak Raj’ie:
I Bahasa 1. Iddah penccerai hidup 1. Perceraian Hidup :
Tempoh pengiraan • Hamil : Sehingga anak lahir isteri bersih daripada Nafkah zahir seperti
Bertunang, keluar rumah tanpa izin benih bekas isteri pakaian, tempat tinggal
D Istilah • Ada haid : 3 kali suci suami dan berkahwin • Penghormatan suami dan harta perwarisan.
• Tiada haid : 3 bulan 2. Kematian Suami : yang meninggal 2. Talak Ba’in :
Tempoh masa larangan • Tidak disetubuhi : Tiada iddah Menerima pinangan, keluar rumah • Menunjukkan Tidak mendapat apa-apa
tanpa alasan munasabah, berhias kesucian ikatan kecuali tempat tinggal.
D berkahwin yang wajib diri dan berkahwin. perkahwinan 3. Kematian suami :
• Peluang suami isteri Tempat tinggal
A dipatuhi oleh isteri Sebab perbezaan tempoh iddah: berfikir sama ada 4. Isteri yang diceraikan
selepas berpisah dengan 2. Iddah kematian 1. Perceraian hidup : meneruskan tanpa disetubuhi atau
• Hamil : sehingga anak lahir hubungan atau tidak. nusyuz : Tidak layak
H suami • 4 bulan 10 hari : bagi yang ada • Membersihkan rahim wanita menerima apa-apa.
daripada benih bekas suami
haid, putus haid atau belum Hak isteri selepas iddah:
• Bagi yang hamil, agar dapat • Bebas menentukan
disetubuhi memberi sepenuh perhatian pada
kesihatan dan kandungannya. kehidupan sendiri
• Berhak berkahwin
2. Kematian suami:
• Sebagai tanda perkabungan dan semula
kesedihan. • Boleh dipinang

3. Belum disetubuhi:
• Tiada iddah keran rahimnya
bersih dari benih bekas suami.

78

Istilah Maksud Hukum Cara / Perkara / Sebab Kesan / Hikmah Catatan

Bahasa: Sebab-sebab isteri layak menuntut Kesan Fasakh Proses menuntut fasakh
• Suami tidak boleh rujuk dalam
F Batal Fasakh : • Isteri membuat tuntutan dan laporan di mahkamah.
tempoh iddah
A Istilah • Suami berPenyakit yang sukar diubati • Boleh kahwin semula dengan • Mahkamah akan membuat siasatan
Pembatalan ikatan ➢ Jika sabit kesalahan : Mahkamah akan membubarkan
• Suami melakukan keZaliman akad nikah dan mahar yang baru
S perkahwinan perkahwinan tersebut secara fasakh.
A disebabkan syarat- • Suami Murtad
➢Jika tidak sabit kesalahan : Mahkamah tidak akan
syarat tidak dipenuhi • Suami Hilang
➢ Mazhab Hanbali – 6 bulan, membubarkan perkahwinan
K semasa akad nikah atau ➢ Mazhab Maliki -1 tahun
disebabkan oleh Harus ➢ Mazhab Syafi’e – 4 tahun

H masalah yang berlaku • Suami Tidak memberi nafkah Hikmah Fasakh Formula mengingat :
dalam rumahtangga. • Mengelakkan kemudaratan
zahir/batin. Sebab isteri layak menuntut fasakh
terhadap isteri
• Peringatan kepada suami agar Pergi Penyakit

melaksana -kan tanggung jawab Zoo Zalim
• Menyelamatkan aqidah isteri/
Melaka Murtad
anak daripada suami murtad
Harimau Hilang

Tidur Tidak beri nafkah

Kesan Khuluk : Contoh Khuluk :
• Suami tidak boleh rujuk dalam
• Isteri meminta diceraikan dengan tebus talak
tempoh iddah.
• Boleh kahwin semula dengan sebanyak RM 10,000.
• Suami berkata “ Aku talakkan engkau dengan
akad nikah dan mahar yang baru
bayaran sebanyak RM 10,000.”

Bahasa :

K Mencabut/ tanggal Perbezaan Khuluk dan Fasakh

H Istilah : Sebab isteri harus membuat tuntutan Khuluk Fasakh
Perceraian antara suami Khuluk :
• Suami tidak mahu menceraikan Bayaran tertentu Tiada bayaran
U isteri dengan lafaz talak
Harus dengan cara (biasa). Hikmah Khuluk : Kuasa mahkamah dan Kuasa mahkamah
atau khuluk dan kedua- • Suami tidak menunaikan • Penghormatan kepada isteri
suami sahaja
L dua lafaz tersebut tanggungjawab supaya boleh bertindak
mengikut undang-undang. Tidak boleh rujuk
dikaitkan dengan • Mengelakkan isteri nusyuz
• Mengelakkan sifat ego suami Perbezaan Khuluk dan Talak Talak
KU bayaran tertentu. Khuluk

yang suka menyalahgunakan Melalui lafaz talak dan Melalui lafaz talak
kuasa. bayaran

Tidak boleh rujuk Boleh rujuk dalam
tempoh iddah

Tuntutan isteri Kuasa suami

79

Istilah Maksud Rukun / Syarat Hukum Perkara / Info / Contoh Kesan / Hikmah Catatan

N Bahasa: Haram dan Perkara yang dianggap Nusyuz Kesan Nusyuz : Adab mendidik isteri yang
Derhaka atau ingkar dilaknat oleh • Enggan melayan suami ke tempat Nusyuz :
Terhadap Suami : • Memberi nasihat dengan
U Malaikat tidur. • Suami hilang
Istilah • Keluar rumah tanpa izin suami penuh hikmah
• Bertindak kasar terhadap suami pertimbangan • Memisahkan tempat tidur
S Keengganan isteri • Ingkar perintah suami yang tidak • Bertindak kasar terhadap
menunaikan kewajiban selama tiga hari
bercanggah dengan syarak isteri. • Memukul dengan tujuan
Y terhadap suami tanpa • Membenarkan lelaki lain yang
U alasan yang munasabah Terhadap Keluarga : menginsafkan dan mendidik.
tidak disukai suami memasuki • Hilang rasa hormat anak-
mengikut hukum rumah ketika ketiadaan suami. Syarat memukul isteri yang
anak terhadap ibubapa Nusyuz :
Z syarak Info Penting : • Jiwa dan minda anak- • Tidak mencederakan
Menurut Mazhab Syafie : Isteri • Tidak memukul dibahagian
yang mengelak dari melayan suami anak akan tertekan
dengan berpuasa sunat dikira yang sensitif seperti muka
nusyuz. Terhadap Masyarakat dan perut.
• Wujud masalah jenayah • Memukul dengan tujuan
• Hidup dalam keadaan menginsafkan.
• Tidak menggunakan alat
tidak aman. yang merbahaya.

Langkah mengelak daripada

Rukun Zihar : Kesan Zihar berlaku Zihar :

Z Suami, Isteri, Orang yang Contoh Lafaz Zihar : • Suami mendapat • Mendalami ilmu agama
I diserupakan dan Sighah kemurkaan Allah • Memahami konsep zihar
Suami berkata kepada isterinya :
Bahasa : Syarat Suami : • “Engkau bagiku seperti belakang • Suami wajib membayar yang sebenar
Baligh, berakal, sah talak dan kifarah • Tidak mengikut sifat Arab
H Belakang kemahuan sendiri. ibuku”
• “Belakang engkau seperti • Haram melakukan Jahiliyah apabila marah.
persetubuhan. • Suami perlu banyak bersabar
belakang ibuku”.

A Istilah : Syarat Isteri Haram dan Info Penting : • Menjatuhkan maruah dan menahan kemarahan.
Isteri yang sah, disandarkan berdosa • Ungkapan yang menyamakan isteri
Suami menyamakan kepada isterinya atau mana- besar Sighah/Lafaz Zihar
mana anggotanya. anggota isteri dengan mahramnya Kifarah / Hukuman Zihar i. Lafaz yang digunakan jelas
R isterinya atau mana- dengan tujuan memuji atau : dan khusus - tidak memerlukan
Syarat Orang yang menghormati isteri tidak dianggap • Memerdekakan seorang niat.
mana anggotanya diserupakan zihar. (Lafaz “Belakang”) : Berlaku
dengan ibunya atau Perempuan dan mahram bagi • Lafaz “zihar” bagi masyarakat hamba mukmin zihar
dengan mana-mana suami. Arab Jahiliyah bermaksud • Berpuasa selama dua ii. Lafaz tidak jelas/khusus – ia
perempuan muhram “persetubuhan”. memerlukan niat (anggota
baginya. Syarat Sighah : • Dilarang dan haram melakukan bulan berturut-turut selain belakang)
• Tidak perlu niat jika lafaz persetubuhan sehingga suami • Memberi makan 60 ➢ Niat zihar – Berlaku zihar
selesai membayar kifarah zihar. ➢ Niat memuji – Tidak berlaku
jelas dan khusus orang miskin dengan
• Pelu niat jika tidak jelas. kadar secupak bagi zihar
setiap seorang.

80

Istilah Maksud Rukun / Syarat / Jenis / Contoh Sebab Kesan / Hikmah Catatan

Rukun Lian Kesan / Implikasi Sumpah
Li’an :
• Suami • Suami isteri terpisah

• Isteri selama-lamanya
• Lafaz li’an • Haram kahwin semula
• Sebab li’an
selama-lamanya
Contoh sumpah li’an suami kepada isteri • Allah melaknat keatas Proses Li’an :
• Suami bersumpah dihadapan
Bahasa: (tuduhan zina) 4 kali suami dan isteri jika
Laknat Demi Allah, isteri saya telah mereka berdusta. hakim sebanyak 4 kali dan
melakukan zina • Suami akan terlepas sumpah yang kelima
daripada hukuman qazaf disertakan dengan laknat
Istilah : Sekiranya saya berdusta, saya 1 kali • Isteri terlepas daripada Allah jika tuduhannya palsu
bersedia menerima laknat dari Allah dikenakan had zina • Isteri bersumpah dihadapan
• Anak ternafi nasabnya. hakim sebanyak 4 kali dan
• Sumpah suami yang ➢ Jika isteri mengaku melakukan zina : sumpah yang kelima
disertakan dengan disertakan dengan laknat
Allah jika dia berdusta.
laknat daripada Allah • Isteri akan dikenakan hukuman rejam sampai

untuk menolak mati
hukuman qazaf • Suami akan dibebaskan daripada hukuman zina Sebab Berlaku Li’an :

disebabkan tuduhan ➢ Jika isteri tidak mengaku melakukan zina, isteri • Suami menuduh isterinya berzina
L zina terhadap isteri perlu melakukan li’an untuk mempertahankan
atau untuk menafikan tetapi tidak dapat mengemukakan
maruah dirinya. 4 orang saksi.
I nasab. • Suami tidak mengaku anak yang

’ Atau Contoh sumpah li’an isteri dikandung oleh isterinya
Demi Allah, tuduhan suamiku adalah • Isteri menafikan tuduhan yang
palsu
A • Sumpah isteri yang 4 kali dibuat oleh suami Perkara sunat dalam proses
N disertakan dengan • Mengelakkan hukuman qazaf Li’an :
• Hakim mengingatkan tentang
kemurkaan Allah untu Sekiranya saya berdusta, saya 1 kali Hikmah Li’an:
menolak tuduhan zina bersedia menerima laknat dari Allah • Suami dapat membuat balasan yang akan diterima
jika mereka berdusta.
suaminya penyelesaian yang adil dan • Suami bangun semasa
diredhai oleh Allah. melafazkan sumpah dan isteri
• Isteri tidak akan dikenakan hukuman rejam • Suami dapat duduk begitu juga sebaliknya
mempertahankan kesucian • Li’an dilakukan dihadapan
sampai mati nasabnya. orang ramai.
• Isteri dapat menjaga
Maksud Qazaf : maruahnya daripada Info Penting :
tercemar. • Jumlah sumpah li’an : 5 kali
Menuduh perempuan Contoh sumpah li’an suami kepada isteri • Hukuman Qazaf : 80 sebatan
yang baik berzina tanpa (menafikan nasab) • Hukuman Zina :
4 orang saksi yang adil.
➢ Sudah Berkahwin : 100
Demi Allah, anak yang dikandung rotan

oleh isteriku ini bukan anakku ➢ Sudah Berkahwin : Rejam
sampai mati
Atau 4 kali

Demi Allah, anak yang dilahirkan
oleh isteriku ini bukan anakku

Sekiranya saya berdusta, saya 1 kali
bersedia menerima laknat dari Allah

81

MAKSUD HUKUM HIKMAH POLIGAMI PROSES MENUNTUT DALIL KESAN TIDAK
Harus POLIGAMI MENGIKUT SYARAT
Bahasa: • Dapat menyambung SYARAT POLIGAMI
Banyak Isteri keturunan. • Membuat permohonan ‫َطا َب َل ُكم ِم َن ٱلنِ َسآ ِء‬ ‫فََمٱۡثن َن ِك ٰى ُح َوو ْاثَُٰل َماَث‬ • Dimurkai Allah.
Istilah: • Tidak melebihi empat bertulis di Mahkamah ‫َو ُر َٰب ََۖع فَإِ ۡن ِخ ۡفتُ ۡم أََاّل‬
Lelaki yang beristeri lebih • Dapat membela nasib anak orang isteri . Syariah. ….. ً‫تَ ۡع ِدلُواْ فَ ٰ َو ِحدَة‬ • Rumahtangga porak
daripada seorang tetapi yatim dan janda (an-Nisa’ ayat 3) peranda.
tidak melebihi empat • Tidak mengahwini • Mengisytiharkan harta
orang pada satu masa. • Mengelakkan diri daripada mahram isteri dan pendapatan . Maksudnya:….Maka • Timbul perasaan tidak
maksiat. kahwinilah mana-mana puas hati dan
• Yakin dapat berlaku adil • Mesti mendapat perempuan yang kamu pergaduhan diantara
• Mendapat kebahagiaan di dari segi nafkah zahir dan kebenaran daripada sukai,dua ,tiga atau isteri-isteri.
dunia dan di akhirat. batin. isteri pertama. empat,jika kamu
bimbang tidak dapat • Anak-anak hidup terbiar.
• Mampu dari segi jasmani berlaku adil (di atara
(sihat tubuh badan) dan isteri-isteri) maka • Suami akan diazab oleh
kewangan. kahwini seorang Allah.
sahaja)
• Isteri-isteri akan
teraniaya

KEMAHIRAN KEIBUBAPAAN

KONSEP HUKUM KEBAIKAN KESAN PENGABAIAN TANGGUNGJAWAB TANGGUNGJAWAB KEIBUBAPAAN
MEMAHAMI ILMU KEIBUBAPAAN
• Anak adalah amanah Wajib
Allah. dan akan KEIBUBAPAAN Terhadap Ibubapa Terhadap anak-anak Ibu Bapa
dipersoalkan
• Anak-anak wajib dijaga di akhirat • Dapat membentuk • Akan mendapat • Anak-anak terbiar dan • Mendekatkan diri kepada • Mengazan dan
dan dididik berlandaskan anak-anak menjadi kemurkaan Allah. liar. Allah. mengiqamatkan bayi
syariat Islam. anak yang soleh dan
solehah • Akan mendapat • Anak-anak akan mudah • Berakhlak mulia • Melakukan tahnik/ cukur.
• Kemahiran keibubapaan dosa kerana terpengaruh dengan rakan • Berdoa dikurniakan anak yang • Melakukan aqiqah.
penting untuk melahirkan • Dapat mewujudkan mengabaikan yang jahat. • Mengkhatankan anak.
anak soleh dan Berjaya keluar yang yang tanggungjawab. soleh • Memberikan Pendidikan
di dunia dan di akhirat. berjaya di dunia dan • Anak anak terdedah • Memastikan keselamatan isteri
di kahirat. • Tidak akan dengan perbuatan yang Agama dan Akhlak.
• Usaha dan pengorbanan dihormati oleh tidak bermoral . dan kandungan • Menerapkan Pendidikan
ibubapa akan dibalas oleh • Melahirkan anak- anak-anak. • Membuat pemeriksaan
Allah melalui doa anak- anak soleh yang akan • Anak –anak menjadi Jasmani.
anak mereka yang soleh. mendoakan mereka tidak bertanggungjawab kesihatan
• Mengambil makanan yang
• Anak-anak rosak akhlak.
• Anak menjadi derhaka halal dan berkhasiat

82

UNDANG-UNDANG KELUARGA ISLAM

Maksud undang-undang Maksud Makhamah Syariah Peranan Mahkamah Syariah Bidangkuasa Mahkamah Syariah
keluarga Islam
i- Bidang Kuasa Mal
Undang-undang yang Institusi kehakiman yg membicarakan perkara • Memberi khidmat nasihat Kesalahan kecil yg dpt diselesaikan melalui bimbingan di
memperuntukkan tentang hal-hal • Mal (harta benda) • Menyelesaikan kes dibawah bidang antara pihak yg terlibat
berkaitan dengan perkahwinan, • Jenayah Contoh kes :
perceraian dan perkara-perkara yang yang melibatkan orang Islam mengikut bidang kuasanya • Pertungangan,perceraian
berkaitan dengan kedua-duanya kuasa yg diperuntukkan oleh enakmen • Memberi maklumat perundangan kepada • Pembahagian harta pusaka da wasiat,
dikalangan orang Islam Pentadbiran Hukum Syarak Negeri-negeri • harta sepencarian
orang ramai
StukturOrganisasi Mahkamah Syariah ii-Bidang Kuasa Jenayah
Contoh undang-undang keluarga Islam yang Kesalahan yg boleh dihukum penjara sehinng 3 tahun /
Mahkamah Rayuan Syariah terdapat di Malaysia: denda sehinggga RM5000 atau 6 sebatan atau kedua-
duanya
MahkamahTinggi Syariah • Enakmen undang-undang keluarga Islam Contoh kes :
Johor • Penderaan suami terhadap isteri
MahkamahRendah Syariah • Penderaan isteri terhadap suami
• Enakmen keluarga Islam Kedah • Kemungkaran spt zina dan khalwat
• Enakmen Keluarga Islam Melaka • Kesalah aqidah spt ajaran sesat

Formula mengingat : 3 5 6

ANAK AMANAH ALLAH

Maksud dan hukum Faktor wujudnya anak Peraturan mengambil anak angkat Hikmah mengambil anak angkat Hikmah aarangan membinkan dan
angkat membintikan anak angkat kepada bapa
Maksud anak • Haram membinkan atau • Mendapat pahala
angkat : • Disebabkan kematian membintikan anak angkat kepada • Menimbulkan perasaan kasih sayang angkat
Anak yg dipelihara ibubapa kanak-kanak bapa • Mengeratkan silaturrahim
oleh bukan ibubapa tersebut • Meringankan bebanan keluarga angkat • Untuk terus mengiktiraf keluarga bapa
kandungnya • Menjaga batas pergaulan dengan kandung
• Disebabkan pasangan suami keluarga angkat Batas-batas pergaulan anak angkat
Hukum mengambil isteri tidak mendapat anak dengan keluarga angkat: • Mengekalkan kemulian dan pertalian nasab
anak angkat : • Tidak boleh mewarisi harta pusaka • Wajib menjaga batas pergaulan antara mereka
Harus • Disebabkan kemiskinan keluarga angkatnya dan begitu juga • Anak angkat masih dianggap ajnabi
keluarga kanak-kanak sebaliknya • Batas aurat anak angkat dengan keluarga • Menjaga nasab keluarga daripada bercampur
tersebut aduk dan tercemar
Cara mengharuskan pergaulan anak angkat adalah adalah sama dengan aurat
angkat dengan keluarga angkat: bukan mahram • Memelihara hak wali nikah oleh bapa
• Mengambil anak angkat yang ada kandung

hubungan mahram Akibat membinkan anak angkat kepada bapa
• Menjadikan kanak-kanak tersebut angkat:

sebagai anak susuan • Berdosa besar
• Akan dilaknat oleh Allah
• Diazab oleh Allah di akhirat

83

HADHANAH : HAK DAN TANGGUNGJAWAB UNTUK ANAK

Pengertian / Hukum Syarat / Sifat Orang yang mendapat Sebab gugur hak hadanah Kesan
Aspek Penjagaan hak hadanah selepas

perceraian

Pengertian Hadhanah : Hukum hadanah : Wajib Syarat mendapat hadhanah : • Ibu • Telah murtad Kesan pengabaian
Hak penjagaan anak • Orang yang • Islam • Nenek sebelah ibu • Berkelakuan buruk tanggungjawab hadhanah
yang masih kecil yang • Sempurna akal • Bapa • Cuai atau menzalimi anak kepada anak-anak:
belum mumaiyiz dan mengabaikan • Dewasa • Nenek sebelah bapa • Anak-anak bersikap liar
tidak mampu tanggungjawab ini • Berakhlak mulia • Datuk tersebut • Anak-anak rosak akhlak
menguruskan diri adalah berdosa. • Kakak seibu sebapa • Berkahwin dengan lelaki lain • Anak-anak tidak menghormati
sendiri. Pengukuhan : • Kakak seibu • Berpindah tempat kediaman
• Apabila berlaku Syarat lelaki yang mendapat • Kakak sebapa ibubapa.
Aspek penjagaan yang perceraian, ibu adalah hak hadhanah bagi kanak-kanak dengan tujuan menghalang bapa
perlu diberi perhatian orang yang paling perempuan mesti mahram Sebab ibu lebih berhak anak-anak menziarahinya.
Merangkumi penjagaan berhak memelihara kepada kanak-kanak tersebut. mendapat hak hadhanah
jasmani, rohani dan akal anaknya. • Ibulah yang
agar mampu Sifat yang diutamakan bagi
menghadapi kehidupan orang yang mendapat hak mengandung dan
dan memikul hadhanah: melahirkan dengan
tanggungjawab apabila • Sifat ketakwaan kepayahan dan
dewasa kelak. • Sifat pengasih kesakitan.
• Ibu lebih tabah
melayani karenah
anak-anak
• Ibu lebih mempunyai
sifat kasih sayang dan
sabar.

Maksud Asobah : Tempoh Hadhanah Hikmah tempoh hadhanah sehingga Info Islam
Pewaris yang berhak kanak-kanak itu baligh :
mendapat harta pusaka • Berakhir apabila kanak-
tetapi tidak ditetapakan kanak telah dewasa dan • Supaya kanak-kanak tidak hilang kasih sayang Akta undang-undang keluarga Islam Wilayah Persekutuan 1984 menyebut
jumlahnya seperti anak mampu menguruskan • Supaya anak-anak terus mendapat didikan dan asuhan bahawa, hak hadhanah (penjagaan kanak-kanak) bagi menjaga kanak-
lelaki dan cucu lelaki keperluan asasnya kanak adalah tamat setelah kanak-kanak mencapai :
sendiri. dengan sempurna. • 7 tahun bagi lelaki
• 9 tahun bagi perempuan.
• Kanak-kanak yang telah
baligh, berhak untuk
memilih untuk tinggal
bersama ibunya atau
bapanya.

84

85