ข้อมูลคลังปัญญา ด้านศิลปะ วัฒนธรรม ประเพณี ภูมิปัญญา ข้าวจ้ำ ผู้นำจิตวิญญาณชุมชนไทลื้อ

คลงั ปัญญาดา้ นศิลปะ วฒั นธรรม ประเพณี
ภมู ิปัญญาขา้ วจ้า ผนู้ าจิตวิญญาณชมุ ชนไทล้ือ

กศน.ตาบลบา้ นมาง
ศนู ยก์ ารศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั อาเภอเชียงมว่ น

จงั หวดั พะเยา

ขอ้ มูลภมู ิปัญญาตาบล...บ้านมาง....อาเภอ...เชยี งม่วน.. จังหวดั ...พะเยา...

ช่ือภมู ิปัญญา........ขา้ วจ้า ผู้นาจติ วิญญาณชุมชนไทลอื้ ...........................................................................
รหสั ภมู ปิ ญั ญา....................................................
สาขาคลังปญั ญา......ดา้ นศิลปะ วัฒนธรรม ประเพณี......................................................................................
สาขาของภูมิปญั ญาทอ้ งถิน่ ....สาขาศาสนาและประเพณ.ี ...................................................................................
ข้อมลู พ้นื ฐาน รายบคุ คล เจ้าของภมู ิปัญญาทอ้ งถ่นิ /บคุ คลคลงั ปัญญา
ช่อื ........นายปั๋น.....................................นามสกุล...........วงคใ์ หญ่.....วันเดอื นปเี กิด.......4. กันยายน 2482...
ทีอ่ ยปู่ จั จุบนั (ทสี่ ามารถติดตอ่ ได)้ บา้ นเลขท่ี......44.......หมู่ที่ .........4............ ตาบล/แขวง....บ้านมาง.............
อาเภอ/เขต........เชียงม่วน...............................จังหวัด...พะเยา...................................รหสั ไปรษณีย์..56160....
โทรศพั ท์.......082-8892129.................. โทรสาร....................................Line ID ……………-…………………………
E-mail address: …………………………………….. Facebook …………………………………………………..………………….
พิกัดทางภมู ิศาสตร์ คา่ X : …18.894194...........ค่า Y: ..………100.277326………………………………………………
ความเป็นมาของบุคคลคลงั ปัญญา
นายป๋นั วงค์ใหญ่ อายุ 82 ปี ปจั จบุ นั อาศัยอยู่บา้ นเลขที่ 44 หมู่ที่ 4 ตาบลบ้านมางอาเภอเชยี งม่วน จังหวดั
พะเยา ไดเ้ ป็นข้าวจ้าต่อจากพ่อใหมย่ อด มลู ศรี มายาวนานเปน็ เวลา 38 ปี ซึ่งเปน็ ผสู้ บื ทอดมาจากบรรพบรุ ษุ
ประเพณีบวงสรวงเทวดาเมอื งมาง เปน็ เอกลกั ษณข์ องชาวไทลอ้ื บ้านป่าแขม ซ่งึ มขี นั ตอนและพิธกี ารทแี่ ตกตา่ งจาก
ชมุ ชนอน่ื สบื ทอดกันมาเป็นเวลาช้านาน มคี วามเช่อื ว่าจะทาให้ชุมชนมคี วามสขุ และเจรญิ รงุ่ เรืองทั้งในชวี ติ และ
หนา้ ท่ีทางาน หากลกู หลานหรอื ชาวบ้านอยากได้สงิ่ ไหนท่ีอยากจะประสบผลสาเรจ็ กจ็ ะมาบนบาลกบั เทวดาเมืองมาง
เชน่ การสมคั รเข้าทางานรับราชการ บรษิ ัทห้างรา้ นเอกชน หรอื การป่วยไข้ใหห้ ายจากโรค กจ็ ะมาบนบาลกับเทวดา
เมอื งมาง โดยผา่ นขา้ วจา ทีเ่ ป็นผู้ขนึ้ บนบาลกับเทวดาเมืองมางเม่ือสมหวังดงั ทีบ่ นบาลไว้ เมื่อครบรอบ 1 ปี ทีบ่ นบาล
ไว้กจ็ ะมาบวงสรวงถวายเจ้าเทวดาเมืองมาง
การบนบาลก็จะมีอยู่ 2 อย่าง คอื
1. การบนบาลดว้ ยหมู จานวน 1 ตัว
2. การบนบาลด้วยจานวนเงิน ตามกาลงั ศรทั ธาของตนเอง

ข้าวจ้า จะมดี ้วยกัน 2 คน คือ

1.พอ่ ป๋นั วงคใ์ หญ่

2.พ่อสาย มูลศรี

3. การคัดเลือกหรอื สรรหาบุคลทจ่ี ะมาเปน็ ขา้ วจ้า ท่สี ืบทอดตอ่ ๆกันมาจะตอ้ งมลี กั ษณะหรือคุณสมบัตดิ ังต่อไปนี้ คอื

ตอ้ งมีเชอ้ื สายชาวไทลอื้ และตอ้ งพดู ภาษาไทยล้อื ไดเ้ ท่าน้ัน

4. ตอ้ งเปน็ คนซือ่ สัตย์ สจุ ริต ทาตัวเปน็ แบบอยา่ งท่ดี ใี ห้แกค่ นชุมชน

5. ตอ้ งเปน็ บคุ ลท่ชี มุ ชนใหค้ วามเคารพนบั ถอื

6.ข้าวจ้าคนกอ่ นตอ้ งเส่ยี งทายจับเมล็ดข้าวสารถามความเห็นชอบของเทวดาเมอื งมาง กอ่ นว่าจะเหน็ ชอบรับคนน้ีเป็น

ข้าวจา้ ไดห้ รือไม่ โดยการจบั เมล็ดข้าวสารถา้ ไดจ้ านวนคู่ เทวเมอื งมางเห็นชอบใหเ้ ปน็ ข้าวจ้าได้ ถ้าไดจ้ านวนคไ่ี ม่สาม

รถเป็นขา้ วจา้ ได้ ตอ้ งสรรหาคดั เลือกคนใหม่มาแทนอีกคร้ัง จนกว่าจะไดข้ ้าวจ้า

จุดเด่นของภูมปิ ญั ญาท้องถ่ิน

- เปน็ เอกลกั ษณ์ของชาวไทล้ือบา้ นป่าแขมเป็นทย่ี ึดเหนย่ี วจติ ใจคนในชมุ ชน

วัตถุดิบทใี่ ชป้ ระโยชนใ์ นผลิตภณั ฑ์ที่เกิดจากภมู ิปญั ญา ซง่ึ พืน้ ท่อี ืน่ ไม่มีไดแ้ ก่

- ซงึ่ มขี ันตอนและพธิ กี ารท่ีแตกตา่ งจากชมุ ชนอ่ืน สบื ทอดกนั มาเป็นเวลาานาน มคี วามเชอื่ ว่าจะทาใหช้ มุ ชนมี

ความสขุ และเจรญิ ร่งุ เรืองท้ังในชีวิตและหน้าที่ทางาน

รายละเอียดของภูมปิ ญั ญาท้องถ่นิ (ลักษณะภูมิปญั ญา/รปู แบบ/วิธีการ/เทคนคิ ทใ่ี ช้/ภาพถา่ ยหรือภาพวาด

ประกอบ/พฒั นาการของผลติ ภัณฑ์หรือผลงาน/กระบวนการสรา้ งภูมิปญั ญา/ลกั ษณะการใชป้ ระโยชนจ์ ากภูมปิ ญั ญา

ทเ่ี กดิ ขึน้ ฯลฯ)

ข้าวจ้า มวี ิธีการและขนั ตอนการบรวงสรวงเทวดาเมอื งมาง (การเลยี งปา๋ งใหญ่)
ครบรอบ1 ปี จะเลยี้ ง 1 คร้งั ตรงกับเดอื น 8 ข้ึน 6 ค่าของทุกปี (เดือนของชาวไทลื้อ) ตรงกับปฏิทนิ

ของไทย คอื เดอื น 7 ขึ้น 6 ค่า (ช่วงเดือนพฤษภาคม ของทกุ ปี)
วนั ดา คือวนั เตรียมการลว่ งหนา้ 1 วนั ก่อนวนั บวงสรวงเทวดาเมอื งมาง ข้าวจ่้าจะเตรียมขนั ยนื โยง ไว้ 5

ขน้ั เหลา้ ขาว 5 ขวด เมยี ง บุหรี หมาก พลู อย่างละ 5 น่า้ เปล่า 5 ขวด ภายในขันยืนโยงทัง้ 5 ข้นั จะประกอบดว้ ย
ลาบขาว (ลาบไมใ่ สเ่ ลอื ด) ลาบแดง (ลาบใสเ่ ลือด) สา้ หมู แกง่ ฮอ่ มหมู ขา้ วเหนียว และข้าวเปลอื กใสไ่ ว้ในแกว้ ไว้
สา่ หรบั ใหข้ ้าวจ่้าเสยี งทายโดยการหยิบจากเมล็ดขา้ วเปลอื กภายในแก้ว

วนั บวงสรวงผีเทวดาเมอื งมาง ประมาณเวลา 06.30 น. ชาวบา้ นบางส่วนจะฆ่าหมจู า่ นวน 1 ตวั ในหมู่บา้ น
(ส่วนชาวบ้านบางคนทบี นบาลกลา่ วไวก้ ับผีเทวดาเมอื งมางถา้ สมหวงั ก็จะนา่ หมูมาถวายร่วมด้วย แต่ละปีจะไม่
เหมอื นกนั อยทู่ จี า่ นวนชาวบ้านทีบนบาลกบั ผเี จ้าเทวดาเมืองมางไว้ เมอื ถึงเวลา 07.00 น. ชาวบา้ นทุกคนก็จะใส่เสอ้ื
สีดา่ มารวมตวั กันทีบรเิ วณศาลเจ้าผีเทวดาเมืองมาง(หา้ มใส่เสอ้ื สีอืนโดยเดด็ ขาด) โดยน่าดอกฝา้ ยสีขาวเทยี น 1 คู่
และปจั จัยจ่านวน เงนิ ตามศรทั ธาหรอื ทีบนบาลไว้ มาถวายร่วมกนั เมือฆ่าหมูและช่า แหระเสร็จแลว้ ขา้ วจ่าคือ
พอ่ ป๋นั วงคใ์ หญ่ และพอ่ สาย มลู ศรี กจ็ ะน่าหมขู ึน้ ถวายพร้อมทั้งบอกกลา่ วบดั น้ถี ึงฮอดป๋างเล้ยี งถวายผเี จา้ เทวดา
เมืองมาง ทั้ง 10 องค์ (หา้ มทกุ คนทไี มม่ สี ว่ นรว่ ม เขา้ ไปในบริเวณหอศาลเจา้ เทวดาเมืองมาง)

เมือค่ากลา่ วถวายเสรจ็ ก็จะพักประมาณสกั 10 นาทีใหผ้ ีเทวดาไดม้ ารับของถวาย หลังจากน้นั ข้าวจา่้ ก็จะ
หยิบเมลด็ ข้าวสารในแกว้ ทีเตรยี มไวเ้ พือเสยี งทายวา่ ผีเจา้ เทวดาเมืองมาง ว่าเห็นชอบเมลด็ ข้าวสารเลอื กทีหยบิ มาก็จะ
นบั ได้เปน็ จา่ นวนคู่ และถา้ ไมเ่ หน็ ชอบ ก็จะหยิบเมล็ดข้าวทไี ด้นับเปน็ จ่านวนคี ถา้ เกิดว่าเทวดาเมืองมาง ไมเ่ ห็นดว้ ย
ขา้ วจ่า้ กจ็ ะเวลาสกั ครู่ ประมาณ 5 นาที แลว้ ขา้ วจ่า้ กจ็ ะถามคา่ ถามเดิมซา่้ อกี ครั้ง แล้วก็จะหยิบเมลด็ ขา้ วนับอกี รอบ
จนกว่าจะได้เมลด็ ข้าวสารเป็นจ่านวนคู่ หลงั จากน้นั เมอื เทวดามางเหน็ ชอบ กจ็ ะสามารถน่าเน้อื หมูทีข้ึนถวายน่ามา
ปรงุ อาหารได้ ชาวบา้ นก็จะนา่ เน้ือหมมู าประกอบอาหารเลย้ี งชาวบ้านทมี าร่วมพธิ ี รับประทานอาหารเชา้ พรอ้ มกนั
เมือชาวบา้ นทีมาร่วมพธิ รี บั ประทานอาหารอิมเสร็จแล้ว ทางข้าวจ่า้ ก็จะไปขอกล่าวลาเทวดาเมืองมางและเกบ็ ขันยืน
โยงท้ัง 5 ข้ัน แล้วชาวบ้านก็เดนิ ทางกลบั เป็นอนั เสร็จพธิ ีบวงสรวงเทวดาเมืองมาง

รปู แบบและลกั ษณะการถ่ายทอด การประชาสัมพันธ์ เผยแพรภ่ ูมปิ ญั ญาท้องถิน่ (ทีส่ ะท้อนความนา่ เช่ือถือการ

ยอมรบั ผ่านบคุ คล/ชมุ ชน/องค์กร/รางวัล/ใบประกาศ/การจดทะเบียนลขิ สทิ ธิ์ สอื่ ดจิ ิทลั /เอกสารเผยแพรแ่ ผ่นพบั

คลปิ (VDO) ฯลฯ)

ยงั ไมเ่ คยมกี ารเผยแพร่/ใช้เฉพาะบุคคล √ เคยเผยแพรเ่ ฉพาะในชุมชน

√ มีการเผยแพร่ผา่ นสอื่ มวลชนและส่อื อน่ื อยา่ งแพรห่ ลาย

มกี ารดงู านจากบุคคลภายนอก จานวน.....2...ครงั้ จานวน...........คร้งั

มีการนาไปใช้ ในพื้นที่.....1......คน นอกพืน้ ท่ี...-....คน

อน่ื ๆ (ระบ)ุ

........................................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................................

ลกั ษณะของภูมปิ ญั ญาทอ้ งถน่ิ การพัฒนาต่อยอดใหเ้ ปน็ นวัตกรรม คณุ คา่ (มลู คา่ ) และความภาคภูมิใจ

ภมู ิปัญญาทอ้ งถน่ิ /นวตั กรรมท่ีคิดค้นขน้ึ มาใหม่

√ ภูมปิ ัญญาท้องถิ่นดง้ั เดิมไดร้ ับการถ่ายทอดมาจาก

- การคดั เลอื กหรอื สรรหาบคุ ลท่จี ะมาเป็นขา้ วจ้า ทสี่ ืบทอดตอ่ ๆกนั มาจะต้องมีลักษณะหรือคณุ สมบตั ิ

ดังตอ่ ไปน้ี คือ

ต้องมีเช้อื สายชาวไทลอื้ และตอ้ งพูดภาษาไทยลือ้ ได้เท่านั้น

ภูมปิ ัญญาทอ้ งถ่นิ ทไี่ ด้พัฒนาและตอ่ ยอด

- ข้าวจ้าไดส้ บื ทอดจากรุ่นสรู่ ่นุ โดยการวิธีการเสี่ยงจบั เมลด็ เปลือกขา้ วได้รับความเหน็ ชอบจากผเี จ้าเทวดา

เมอื งมางการพัฒนาต่อยอด คือ

รายละเอียดเพ่ิมเตมิ (สามารถใส่ข้อมลู ลงิ ค์วดิ ีโอ หรือเวปไซตท์ ี่เกยี่ วข้อง
เล้ยี งผีเทวดาเมอื งมาง'ขา้ วจา้ ผู้นาจติ วญิ ญาณชุมชนไทลื้อ บ้านปา่ แขม ม.4 ต.บ้านมาง

https://www.youtube.com/watch?v=4W-eFMVZJ0I

ภาพถา่ ยบคุ คลและอุปกรณ์/เครื่องมอื /สง่ิ ท่ีประดิษฐ์ (ช้นิ งานหรอื ผลงาน)
รปู ภาพเจา้ ของภูมปิ ัญญา

ชอ่ื -สกุล ผ้บู ันทกึ ข้อมลู ........นายอดุ ร คาบุญเรอื ......... เบอร์ติดต่อ/Line ID….......081-0240401.....................
หน่วยงาน/สถานศกึ ษา .......กศน.อาเภอเชียงมว่ น.......... วันที่บนั ทึกขอ้ มลู ..........27 มกราคม 2563.................
จดั ทารูปแบบข้อมูลภมู ิปญั ญา E-book ...นางสาวภัศรชนก .... อินธิยา .... บรรณารักษห์ อ้ งสมดุ ประชาชน..

กศน.ตาบลบา้ นมาง
ศนู ยก์ ารศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั อาเภอเชียงมว่ น

จงั หวดั พะเยา