Mushroom

เอกสารคำ� แนะนำ� ท่ี 6/2558
การเพาะเหด็ เบื้องตน้
พิมพค์ รงั้ ท่ี 1 : จ�ำนวน 10,000 เล่ม พฤษภาคม พ.ศ.2558
จัดพมิ พ์ : กรมสง่ เสริมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์
พิมพท์ ี่ : ชุมนมุ สหกรณ์การเกษตรแหง่ ประเทศไทย จ�ำกัด





คำ� น�ำ

กระแสการรกั สขุ ภาพ ดว้ ยการบรโิ ภคอาหารทีส่ ะอาด ปลอดภัยในปัจจบุ ัน
มีเพมิ่ ขึ้นเรอ่ื ย ๆ เหด็ จงึ เปน็ ทางเลือกหนง่ึ ของผ้บู ริโภคทใี่ ส่ใจสขุ ภาพ ราคาไม่แพง
อุดมด้วยคุณค่าทางโภชนาการ ให้โปรตีนสามารถทดแทนเนื้อสัตว์ รวมถึงเห็ด
บางชนิดมีคุณสมบัติในการบรรเทาโรคภูมิแพ้ ความดันโลหิตสูง เบาหวาน หรือ
การผิดปกตขิ องเซลล์ไดอ้ กี ด้วย
เห็ดสามารถสร้างรายได้หลักแก่เกษตรกร เป็นอาชีพเสริมส�ำหรับผู้สนใจ
และเสริมสร้างครอบครัว ให้พ่ึงพาตนเองได้ เพราะใช้พื้นท่ีน้อย ผลิตได้ต่อเนื่อง
ตลอดทั้งปี ท่วั ทุกพ้นื ที่ตง้ั แตเ่ หนือจรดใต้
กรมส่งเสริมการเกษตร เห็นว่าการเพาะเห็ดเป็นศาสตร์ที่ต้องเรียนรู้อย่าง
ต่อเน่อื ง จงึ ได้จดั ทำ� เอกสารคำ� แนะนำ� เร่ือง “การเพาะเห็ดเบ้อื งต้น” โดยมีเน้ือหา
เก่ียวกับการเพาะเห็ดฟางในรูปแบบต่าง ๆ และการเพาะเห็ดถุงบางชนิด เพ่ือเป็น
ทางเลอื กให้แก่เกษตรกรและผูส้ นใจใช้เป็นแนวทางในการผลิตเหด็ ตามสภาพพนื้ ที่
ปัจจัยการผลิต และตลาด

กรมส่งเสรมิ การเกษตร
2558

สารบัญ

หนา้

การเพาะเหด็ ฟาง............................................................................................................ 1

การเพาะเห็ดฟางแบบกองเตี้ย 2

การเพาะเห็ดฟางในโรงเรือน 5

การเพาะเห็ดฟางในตะกร้า 9

การเก็บเกย่ี วเห็ดฟาง 13

การป้องกนั กำ� จัด โรคและแมลงเหด็ ฟาง 13

การเพาะเห็ดถงุ .............................................................................................................15

✤ 1. การผลิตเชอ้ื ในอาหารวนุ้ (อาหารว้นุ พีดเี อ) 15

✤ 2. การผลติ เช้ือในเมลด็ ขา้ วฟ่าง 17

✤ 3. การผลิตก้อนเชื้อเหด็ 18

✤ 4. การผลติ ดอกเห็ด 20

ภาคผนวก...........................................................................................................................26

✤ แหล่งจ�ำหนา่ ยหัวเช้ือเหด็ กอ้ นเช้ือเห็ด 26

บรรณานกุ รม.................................................................................................................28

การเพาะเห็ดฟาง

ปจั จบุ นั เกษตรกรนยิ มเพาะเหด็ ฟางกนั มากขนึ้ โดยเฉพาะการเพาะเหด็ ฟาง
ในโรงเรือน เพราะให้ผลผลิตเร็ว สามารถเพาะได้ทุกพื้นท่ี มีวิธีการเพาะหลาย
รูปแบบ สามารถใช้วัสดุเพาะที่หลากหลาย เกษตรกรสามารถเลือกใช้วิธีการผลิต
และวัสดุเพาะให้เหมาะกับพ้ืนที่ที่แตกต่างกันในแต่ละท้องถ่ิน ทั้งการเพาะเห็ดฟาง
แบบกองเตีย้ แบบโรงเรือน และการเพาะเหด็ ฟางในตะกร้า

การเพาะเหด็ เบื้องต้น 1

การเพาะเหด็ ฟางแบบกองเตยี้

การเพาะเห็ดฟางแบบกองเต้ีย เป็นรูปแบบการเพาะที่ง่าย ใช้วัสดุน้อย
สามารถใช้วัสดุเหลือใช้ทางการเกษตรมาเป็นวัสดุเพาะได้ เช่น ฟางข้าว ตอซังข้าว
กากถว่ั เหลือง กากมันส�ำปะหลงั

ข้นั ตอนการเพาะเหด็ ฟางแบบกองเตีย้

การเตรียมการก่อนเพาะ

1) น�ำวสั ดุเพาะ ได้แก่ ฟางข้าว แช่น้ำ� 1-2 วัน ส่วนทะลายปาล์ม รดนำ�้
ใหเ้ ปียก วนั ละ 1 ครั้ง หรือแชน่ ำ้� ไวแ้ ละคลมุ พลาสติกสดี �ำใหม้ ิดชิดทำ� อยา่ งน้ี 4 วนั
อาหารเสริมทุกชนิด ได้แก่ ไส้ฝ้าย ไส้นุ่น ผักตบชวาสับตากแห้ง แช่น้�ำให้นาน
1-2 ชั่วโมง ส่วนอาหารเสริมที่ได้จากมูลสัตว์ ได้แก่ มูลไก่ มูลวัว หรือ มูลม้า
ผสมดินรว่ นในอัตราส่วน 2 : 1 ไม่ตอ้ งแช่นำ้�
2) ขุดดินตากแดด 1 สัปดาห์ เพื่อฆ่าเช้ือโรค ย่อยดินให้ร่วนละเอียด
จะชว่ ยใหผ้ ลผลติ เหด็ ฟางเพม่ิ ขนึ้ 10-20% เนอื่ งจากเหด็ ฟางจะเกดิ รอบๆ กองวสั ดเุ พาะ
ปรับดินใหเ้ รียบ รดน�้ำใหช้ ุ่ม วางแบบพิมพล์ งบนดิน แบบพมิ พท์ ำ� จากไม้มลี กั ษณะ
เป็นส่ีเหล่ียมคางหมู ด้านบนกว้าง 30 เซนติเมตร ด้านล่างกว้าง 35 เซนติเมตร
ยาว 80-120 เซนตเิ มตร สูง 30 เซนตเิ มตร

2 กรมส่งเสริมการเกษตร

วธิ ีการเพาะ

1) วสั ดทุ ีใ่ ช้เพาะ
✤ หากเพาะด้วยฟางข้าว ให้ใส่ฟางลงไปในแบบพิมพ์ให้หนา 8-12
เซนติเมตร ใช้มือกดให้แน่น หรืออาจจะย�่ำ 1-2 รอบ ใส่อาหารเสริมบริเวณขอบ
โดยรอบ กว้าง 5-7 เซนตเิ มตร หนา 2.5 เซนตเิ มตร
✤ หากเป็นทะลายปาล์มต้องเทขี้เลื่อยลงไปในแบบพิมพ์ เกล่ียให้
เรียบก่อนน�ำทะลายปาล์มท่ีแช่น�้ำแล้ววางให้เต็ม และรดน�้ำให้ชุ่ม แล้วโรยเชื้อ
ไม่ตอ้ งใส่อาหารเสริม

2) โรยเช้ือเห็ดโดยรอบบนอาหารเสริม เช้ือเห็ดท่ีใช้ควรบ้ีให้แตก
ออกจากกนั เสยี ก่อนเปน็ อนั เสร็จชั้นท่ี 1 เมอื่ เสร็จแลว้ กท็ �ำชนั้ ต่อไปโดยทำ� เช่นเดยี ว
กับการท�ำชั้นแรกคือ ใส่ฟางลงในแบบไม้อัดหนา 8-12 เซนติเมตรกดให้แน่น
ใส่อาหารเสริม ในช่วงฤดูหนาวหรืออุณหภูมิต�่ำกว่า 25 องศาเซลเซียส ควรท�ำ
4-5 ช้ัน หรือสูง 35-40 เซนติเมตร ในฤดูร้อนควรท�ำ 3 ช้ัน หรือสูง 28-30
เซนตเิ มตร หากเพาะดว้ ยทะลายปาลม์ สามารถโรยเชอื้ เหด็ ฟางบนทะลายปาลม์ ไดเ้ ลย

การเพาะเห็ดเบอื้ งตน้ 3

3) เม่ือท�ำกองเสร็จแล้ว ช้ันสุดท้ายคลุมฟางหนา 2-3 เซนติเมตร รดน�้ำ
บนกองให้โชกอีกครั้ง ถอดแบบพิมพ์ เพื่อน�ำไปใช้เพาะกองตอ่ ไป
4) เม่ือโรยเชื้อเสร็จแล้ว ใช้เช้ือเห็ดฟาง
ผสมกับอาหารเสริมโรยรอบกอง จะท�ำให้ดอกเห็ด
เกดิ ระหวา่ งกอง เปน็ การเพมิ่ ปรมิ าณดอกเหด็ การเพาะ
เห็ดฟางแบบกองเตี้ยมักจะท�ำกองห่างกันประมาณ
1 คบื ขนานกนั ไป 10-20 กอง เพือ่ ทำ� ให้อณุ หภูมแิ ละ
ความชืน้ ของกองไม่เปล่ยี นแปลงรวดเรว็ นัก
5) คลุมดว้ ยผ้าพลาสตกิ ใสหรือทึบ โดยคลุมท้ังหมดดว้ ยผ้าพลาสตกิ 2 ผนื
โดยใหข้ อบดา้ นหนง่ึ ทบั กนั บรเิ วณหลงั กอง จากนนั้ ใชฟ้ างแหง้ คลมุ ทบั พลาสตกิ อกี ที
หรืออาจท�ำแผงจากปิด ไม่ให้แสงแดดส่องถึง ก่อนการคลุมด้วยพลาสติกอาจท�ำ
โครงไม้เหนือกองเพอื่ ไม่ใหพ้ ลาสตกิ ติดหลังกอง แล้วปดิ ดว้ ยฟางหลวม ๆ ก่อน

การดูแลรักษา

ในฤดรู อ้ น 3 วันแรก ชว่ งกลางวันถึงเย็น ควรเปดิ ผ้าพลาสตกิ หลงั กองกว้าง
ประมาณ 1 ฝา่ มอื สว่ นกลางคืนปิดและคลมุ ฟางไวเ้ หมอื นเดมิ วนั ท่ี 1-3 วนั เหด็ ฟาง
ต้องการอณุ หภมู ปิ ระมาณ 35-38 องศาเซลเซยี ส ในวนั ที่ 4-5 ใหต้ รวจดคู วามชืน้
ถ้าเหน็ วา่ ข้างและหลงั กองแห้ง ใหใ้ ช้บัวรดนำ้� โชยน้ำ� เบา ๆ ให้ชืน้ แล้วปิดไว้อย่างเดมิ
เห็ดฟางต้องการอณุ หภมู ิต่ำ� กวา่ วนั แรก ๆ จนกระท่งั วันท่ี 8-10 ชว่ งเกบ็ ผลผลติ ได้
เหด็ ฟางตอ้ งการอุณหภูมปิ ระมาณ 30 องศาเซลเซียส
4 กรมส่งเสรมิ การเกษตร

การเพาะเหด็ ฟางในโรงเรือน

การเพาะเห็ดฟางในโรงเรือนเหมาะ
ส�ำหรับเกษตรกรท่ีมีทุนทรัพย์เพราะลงทุน
คร้ังแรกสูง โดยเฉพาะการสร้างโรงเรือน
อา่ งสำ� หรบั หมกั วสั ดเุ พาะ เครอ่ื งกำ� เนดิ ไอนำ�้
และอปุ กรณอ์ นื่ ๆ แตก่ ารเพาะเหด็ ฟางในโรงเรอื น
สามารถเพาะได้ทุกฤดูกาล จึงเป็นที่นิยม
สำ� หรับเกษตรกรทเ่ี พาะเห็ดฟางเปน็ อาชพี

ขัน้ ตอนการเตรียมการเพาะเหด็ ฟางในโรงเรอื น

โรงเรือนและชัน้ วาง

1) โรงเรอื น กวา้ ง 5.80 เมตร ยาว 6.80 เมตร สงู 2.50 เมตร และสูงจาก
พื้นถึงยอดบนสุดหลงั คา 3.50 เมตร
2) ประตู หน้า-หลัง กว้าง 0.75 สูง 1.75 เมตร บนประตูทั้ง 4 บาน
ท�ำหน้าต่างกว้างเท่ากับประตูสูง 30 เซนติเมตร ทั้งประตูและหน้าต่างกรุด้วย
ผา้ พลาสตกิ แล้วกรทุ ับดว้ ยแฝกดา้ นนอกอกี ช้ันหน่งึ
3) กรภุ ายในโรงเรอื นรวมทง้ั หลงั คาดว้ ยพลาสตกิ ทนรอ้ นอยา่ งหนาใหม้ ดิ ชดิ
4) ด้านนอกโรงเรือน กรดุ ว้ ยแฝกจนถงึ ชายคาไม่ใหแ้ สงเข้าได้

การเพาะเห็ดเบื้องต้น 5

5) พน้ื โรงเรอื น อาจเทคอนกรตี หรอื หนิ คลกุ อดั ใหแ้ นน่ ถา้ เปน็ พนื้ คอนกรตี
จะตอ้ งเว้นเปน็ ชอ่ งใต้ชั้นไวเ้ พ่ือให้โรงเรือนได้รับอุณหภมู แิ ละความช้นื จากดิน
6) ชั้นวางวัสดุเพาะกว้าง 80-90 เซนติเมตร ยาว 5 เมตร ช้ันแรกสูง
จากพื้น 30 เซนติเมตร ชั้นต่อ ๆ ไปสูงห่างกันช้ันละ 60 เซนติเมตร ตั้งห่างจาก
ฝาผนงั โรงเรือนโดยรอบ 80-90 เซนติเมตร โดยใช้เสาคอนกรตี ไมค่ วรใช้ทอ่ ประปา
และทอ่ PVC ปพู ืน้ ของชัน้ ด้วยไมไ้ ผ่ (ไมร้ วก) หา่ งกนั ประมาณ 5-10 เซนตเิ มตร
7) ทำ� ความสะอาดโรงเรือนและชัน้ วางกอ่ นเพาะดว้ ยน�ำ้ ยาฆา่ เช้ือ

การหมักวัสดุเพาะ

ให้น�ำฟางข้าว 250 กิโลกรัม หมัก
กับปนู ขาว 2 กิโลกรมั รำ� ละเอยี ด 5 กิโลกรัม
ปุ๋ยยเู รยี 0.5 กิโลกรัม รดน้ำ� ให้ชมุ่ คลุมด้วย
พลาสติก 2 วนั หากใช้วัสดเุ พาะอ่นื ๆ เชน่
กากมนั ส�ำปะกลัง กากทะลายปาลม์ เปลือก-
ถวั่ เขยี ว หรอื ขฝี้ า้ ย จะมวี ธิ กี ารหมกั วสั ดเุ พาะ
ท่แี ตกตา่ งกนั ไป

วิธีการเพาะ

1) วันท่ี 1 หมักอาหารเสริมประกอบด้วย กากฝ้าย 250 กิโลกรัม ผสม
เปลือกถั่วเหลือง 30-50 กิโลกรัม รดน�้ำจนชุ่มให้ทั่ว ต้ังกองเป็นรูปสามเหลี่ยมสูง
70 เซนติเมตร คลุมด้วยพลาสติกเพ่อื หมกั 1 คนื
2) วนั ที่ 2 กลับกองอาหารเสรมิ แล้วผสมรำ� ละเอยี ด 15 กิโลกรมั ยปิ ซัม
3 กิโลกรัม ปุ๋ยสูตร 16-20-0 ปริมาณ 400 กรัม ตั้งกองรูปฝาชี คลุมพลาสติก
ท้ิงไว้ 1-2 คนื และนำ� วัสดุเพาะท่ีหมกั ไว้ขึ้นชนั้ เพาะ

6 กรมสง่ เสริมการเกษตร

3) วันท่ี 3 กระจายกองวสั ดอุ าหารเสริมแบ่งออกเปน็ 12 กองเท่า ๆ กนั
(เท่ากับจ�ำนวนช้ันเพาะ) แล้วขนไปเกล่ียบนฟางทเ่ี รยี งไว้ในโรงเรือน ชั้นละ 1 กอง
กระจายใหท้ ัว่ แตใ่ ห้หา่ งจากขอบฟางด้านละ 1 ฝ่ามอื ใชม้ อื กดใหแ้ นน่ พอประมาณ
เสรจ็ แลว้ ปดิ โรงเรอื นใหม้ ดิ ชดิ ควบคมุ อณุ หภมู ใิ หไ้ ดป้ ระมาณ 40-45 องศาเซลเซยี ส
นาน 24 ช่ัวโมง ถ้าอุณหภูมิไม่ถึงให้ใช้ไอน้�ำที่ได้จากการต้มน้�ำในถังน�้ำขนาด
200 ลติ ร ตอ่ ทอ่ เหลก็ เขา้ ไปยงั โรงเรอื นเพอ่ื เพมิ่ อณุ หภมู ิ ทง้ั นี้ เพอื่ ตอ้ งการเพาะเลย้ี ง
เชือ้ ราที่เปลยี่ นวัสดเุ พาะให้เป็นธาตอุ าหารท่ีเห็ดฟางสามารถน�ำไปใช้ได้
4) วันที่ 4 หลงั จากเลี้ยงเช้อื ราไวป้ ระมาณ 24 ชวั่ โมง ให้ท�ำการอบไอน้�ำ
ในโรงเรือนเพ่อื ฆา่ เช้อื ท่ีอุณหภมู ิ 70 องศาเซลเซยี ส นาน 6 ชั่วโมง แลว้ พกั โรงเรือน
ไว้ 1 คืน
5) วันท่ี 5 โรยเชอื้ เหด็ ฟางให้ทั่วทุกชนั้ โดยใชเ้ ช้อื เห็ดฟางช้นั ละประมาณ
15-20 ถงุ ผสมกบั แปง้ ขา้ วเหนยี วหรอื แปง้ สาลี 1 ชอ้ นแกงตอ่ เชอ้ื เหด็ ฟาง 1 ถงุ ปอนด์
เม่ือโรยเชื้อเห็ดเสร็จแล้ว ปิดโรงเรือนให้มิดชิดอย่าให้แสงเข้า ควบคุมอุณหภูมิ
ในโรงเรอื นประมาณ 35-36 องศาเซลเซยี ส ประมาณ 3 วนั เสน้ ใยเหด็ จะเดนิ ทวั่ แปลง
6) วนั ท่ี 8 เม่อื เหน็ วา่ เสน้ ใยเห็ดเดนิ ทัว่ แปลงแลว้ ให้เปิดวัสดบุ งั แสงออก
ให้หมดทกุ ดา้ น รักษาอณุ หภมู ิที่ 35-36 องศาเซลเซียส

การเพาะเห็ดเบือ้ งต้น 7

7) วันที่ 9 เปิดประตู หนา้ ตา่ ง เพื่อไลแ่ ก๊สแอมโมเนยี และแก๊สอ่นื ๆ ทเ่ี ปน็
อันตรายแก่การเกิดดอกเห็ด และเป็นอันตรายแก่คนออกจากโรงเรือนให้หมด โดย
เปิดโรงเรือนไว้ประมาณ 3-5 นาทตี อ่ ครง้ั รักษาอุณหภูมทิ ่ี 35-36 องศาเซลเซียส
8) วันที่ 10 หลังจากเปิดแสงไว้ 2-3 วัน พ่นสเปรย์น�้ำให้เส้นใยเห็ด
ยุบตัวลง ช่วยลดอุณหภูมิ และมีการสะสมอาหารที่จะน�ำไปสร้างเป็นดอกเห็ด
ชว่ งนต้ี อ้ งลดอณุ หภมู ใิ หเ้ หลอื ประมาณ 30-32 องศาเซลเซยี ส เมอ่ื เหน็ วา่ เกดิ ดอกเหด็
เลก็ ๆ ขึน้ เปน็ จ�ำนวนมากพอสมควรแลว้ จงึ ปดิ แสง หลงั จากน้ีอกี 2-3 วนั ก็สามารถ
เกบ็ ดอกเห็ดได้
9) วนั ท่ี 12-17 เรม่ิ เกบ็ ดอกเหด็ ไดแ้ ละเกบ็ ไดป้ ระมาณ 5 วนั แลว้ พกั เสน้ ใย
2-3 วนั เริ่มเกบ็ รนุ่ ท่ี 2

การปฏบิ ตั ิอ่ืน ๆ

✤ ถ้าภายในโรงเรือนร้อนจัด ให้เปิดประตูระบายอากาศและความร้อน
หรือเปิดเฉพาะหน้าตา่ ง โดยเปดิ เปน็ ชว่ ง ๆ วนั ละ 4-5 ครง้ั ๆ ละประมาณ 3-5 นาที
ห่างกนั ประมาณ 2 ชว่ั โมง จะชว่ ยใหอ้ ากาศภายนอกเขา้ ไปไลอ่ ากาศเสียในโรงเรอื น
ออกมา และยังเปน็ การช่วยใหด้ อกเหด็ ได้รบั แสงเป็นบางครั้ง
✤ ตรวจดคู วามชนื้ ภายในโรงเรือน ถา้ หน้ากองเพาะแหง้ เกินไป ใหพ้ น่ น�้ำ
เป็นฝอยทผี่ ิวหน้าใหฝ้ ้ายชมุ่ พอสมควร แตอ่ ยา่ ใหแ้ ฉะ
✤ เม่อื เห็ดออกดอก ควรเปิดหนา้ ต่างไวต้ ลอด เพอื่ ไล่อากาศเสีย แต่ต้อง
ควบคมุ อุณหภมู ไิ ม่ให้ตำ่� กวา่ 28 องศาเซลเซยี ส

8 กรมส่งเสริมการเกษตร

การเพาะเหด็ ฟางในตะกร้า

การเพาะเห็ดฟางในตะกร้า
เหมาะกบั เกษตรกรทม่ี พี น้ื ทกี่ ารผลติ นอ้ ย
หรือเกษตรกรและผู้สนใจที่ต้องการหา
รายได้เสริม หรือเพ่ือการบริโภคใน
ครัวเรอื น

ขัน้ ตอนการเตรียมการเพาะเห็ดฟางในตะกร้า

วสั ดอุ ุปกรณ์

✤ หวั เชือ้ เห็ดฟาง ทไี่ มแ่ ก่ ไมอ่ ่อนเกนิ ไป ไม่มีสงิ่ ปนเป้อื น
✤ ตะกรา้ ขนาดเส้นผา่ ศูนยก์ ลางประมาณ 18 นิ้ว สูง 11 น้วิ มชี อ่ งขนาด
1 ตารางน้ิว ด้านลา่ งมีชอ่ งระบายนำ้�
✤ วัสดุเพาะ เช่น ก้อนเช้ือเหด็ เก่า ฟางข้าว ตน้ กล้วย ชานออ้ ย เป็นตน้
✤ อาหารเสริม เชน่ ผักตบชวา มลู วัว ไสน้ ุ่น รำ� ละเอยี ด
✤ อาหารกระตนุ้ หัวเช้ือ ไดแ้ ก่ แปง้ สาลี หรอื แปง้ ขา้ วเหนียว
✤ พลาสติกใสส�ำหรับคลมุ
✤ สมุ่ ไก่ หรอื วสั ดอุ ื่นๆ ที่ทำ� เป็นโครง เชน่ ชนั้ โครงเหลก็
✤ น้ำ� สะอาด

การเพาะเหด็ เบ้อื งต้น 9

วิธกี ารเพาะ

1) เลือกพ้ืนที่ส�ำหรับวางโครงเหล็กหรือสุ่มไก่ ไม่ควรเป็นพื้นท่ีท่ีได้รับ
แดดจัด น้�ำไม่ท่วมขัง สามารถป้องกันการรบกวนจากสุนัขและสัตว์เล้ียงอ่ืน ๆ ได้
โดยเตรียมปรับพน้ื ทใ่ี หเ้ รียบเสมอกนั
2) น�ำเชื้อเห็ดฟางขนาด 1 ปอนด์ ออกจากถุง ฉีกหัวเชื้อเห็ดฟางเป็น
ชิ้นเล็ก แล้วโรยแป้งสาลีหรือแป้งข้าวเหนียว 1 ช้อนโต๊ะ คลุกให้เข้ากัน แบ่งเป็น
6 ส่วนเท่า ๆ กนั (ทำ� ได้ 2 ตะกรา้ )
3) น�ำวัสดุเพาะ ได้แก่ ก้อนเชื้อเห็ดถุงเก่าหรือฟางข้าว (ท่ีแช่น้�ำ 1 คืน)
หรือวัสดุอ่ืน ๆ มารองก้นตะกร้าแล้วโรยด้วยอาหารเสริมรอบ ๆ ขอบตะกร้า
หนาประมาณ 1 น้วิ
4) น�ำเชอื้ เห็ดฟางที่เตรยี มไว้ 1 ส่วน วางรอบตะกร้าใหช้ ิดขอบตะกร้าเปน็
จุด ๆ (เสร็จช้นั ที่ 1) โดยใหเ้ ช้ือเห็ดฟางอยตู่ รงช่องวา่ งของตะกร้า

10 กรมสง่ เสรมิ การเกษตร

5) ทำ� ตามขอ้ ที่ 2-4 อกี 2 ครงั้ (เสร็จช้นั ท่ี 2 และ 3) โดยครั้งสดุ ทา้ ยให้
โรยอาหารเสริมเตม็ พื้นทด่ี า้ นบนหนาประมาณ 1 น้วิ แล้วโรยเช้ือเหด็ ฟางเปน็ จุด ๆ
ระยะหา่ งเท่า ๆ กัน ให้เต็มพนื้ ทดี่ ้านบนตะกรา้
6) โรยวสั ดุเพาะด้านบนอีกครัง้ หนาประมาณ 1 น้วิ รดนำ้� ใหช้ มุ่

การดูแลรักษา

1) น�ำตะกร้าไปวางไว้บนพื้นหรือช้ันโครงเหล็กที่เตรียมไว้ หากเป็น
สุ่มไกใ่ หว้ าง 4 ตะกร้า โดยวาง 3 ตะกรา้ ชดิ กันแลว้ วาง 1 ตะกร้าดา้ นบนตรงกลาง
ระหว่างตะกร้าทั้ง 3 ตะกร้า หรือ น�ำสุ่มไก่ครอบตะกร้าท้ังหมด โดยให้ห่างจาก
ขอบตะกร้าอย่างน้อย 1 คบื
2) น�ำพลาสติกคลุมโครงเหล็กหรือสุ่มไก่จากด้านบนถึงพื้นต้องคลุม
ให้มิดชิดแล้วน�ำอิฐหรือไม้ทับขอบพลาสติกป้องกันพลาสติกเปิดออก หากพื้นท่ี
ทว่ี างตะกร้ามแี สงมากควรพรางแสงใหด้ ว้ ย

การเพาะเหด็ เบือ้ งตน้ 11

3) วันท่ี 1-4 วันแรกหลงั เพาะในช่วงฤดรู อ้ นถึงฤดฝู น หรือวันท่ี 1-7 วนั
แรกหลังเพาะในช่วงฤดูหนาว ต้องควบคุมอุณหภูมิในโครงเหล็กหรือสุ่มไก่ให้อยู่
ในช่วงอุณหภูมิ 37-40 องศาเซลเซียส เฉล่ียประมาณ 38 องศาเซลเซียส ถ้า
อุณหภูมิสูงเกินไปให้ค่อย ๆ เปิดช่องลมระบายอากาศด้านบนเล็กน้อย หากเปิด
มากเกินไปความร้อนลดลงกะทันหันจะท�ำให้เส้นใยเห็ดฟางเสียหาย มีผลให้เห็ด
ไมอ่ อกดอกหรือดอกนอ้ ย แต่ถ้าอณุ หภูมติ ำ่� กวา่ ทีก่ �ำหนดต้องปดิ ช่องระบายอากาศ
ให้มิดชิดเพราะจะท�ำให้ดอกเจริญเติบโตช้า นอกจากน้ีต้องควบคุมความช้ืนใน
โครงเหล็กหรือสุ่มไก่โดยสังเกตจากหยดน�้ำเกาะพลาสติกที่คลุม ถ้าไม่มีน�้ำเกาะ
ใหร้ ดน้ำ� ท่พี ื้นดินรอบ ๆ โครงเหล็กหรอื ส่มุ ไก่
4) วันที่ 5-8 วันหลังเพาะ ต้องควบคุมอุณหภูมิภายในโครงเหล็กหรือ
สุ่มไก่ให้อยู่ระหว่าง 28-32 องศาเซลเซียส เพราะจะเป็นช่วงรวมตัวกันของ
เส้นใยเห็ดเกิดเป็นดอกเล็ก ๆ จ�ำนวนมาก ห้ามเปิดพลาสติกบ่อยเพราะจะท�ำให้
ดอกฝอ่
5) ประมาณวันที่ 7-8 ในฤดูร้อน หรือวันที่ 9-10 ในฤดูหนาว เห็ดฟาง
เริ่มให้ดอกที่มีขนาดโตสามารถเก็บเก่ียวได้ ผลผลิตสามารถเก็บได้ 2-3 ครั้ง
ตอ่ ตะกร้า ผลผลติ ประมาณ 7 ขีด-1 กโิ ลกรมั ต่อตะกรา้ ขึน้ อยู่กับวสั ดุทน่ี ำ� มาเพาะ
การดแู ลรกั ษา และฤดกู าลทผ่ี ลติ (ฤดหู นาวดอกเหด็ ฟางจะมจี ำ� นวนนอ้ ยแตม่ นี ำ�้ หนกั
ต่อดอกมากกว่าช่วงฤดรู ้อน)
12 กรมสง่ เสริมการเกษตร

การเกบ็ เกี่ยวเหด็ ฟาง

การเก็บเก่ียวควรท�ำในตอนเช้ามืด โดยเก็บในขณะท่ีดอกมีลักษณะตูม
ไม่บาน ปริแตก ถ้ามีดอกเห็ดข้ึนอยู่ติดกันเป็นกลุ่มควรเก็บข้ึนมาพร้อมกันทั้งหมด
การเก็บให้ใช้มีดสะอาดตัดโคนดอกเห็ด แล้วจึงน�ำไปตัดแต่งโคนดอกเห็ดที่มี
เศษวัสดุเพาะติดอยู่ออก ก่อนบรรจุในภาชนะ หรือบรรจุภัณฑ์เพ่ือเตรียมจ�ำหน่าย
โดยเร็ว หากยังไม่ได้ส่งจ�ำหน่ายควรคลุมภาชนะบรรจุ ด้วยผ้าชุบน�้ำเพ่ือรักษา
ความชนื้ และระบายความรอ้ นของดอกเห็ดฟาง

การป้องกนั ก�ำจัด โรคและแมลงเหด็ ฟาง

1) มด ปลวก แมลงสาบ สามารถปอ้ งกัน โดยใชส้ ารกำ� จดั แมลงหยดใส่
ตรงปากทางเขา้ รงั มดหรอื ปลวก หรอื ใชข้ เี้ ถา้ แกลบผสมผงซกั ฟอกโรยบนพนื้ ดนิ กไ็ ด้
2) ไร จะท�ำลายโดยกัดกินเส้นใยเห็ดฟางหรือดอกเห็ดท่ีมีขนาดเล็ก
สามารถป้องกัน โดยรักษาความสะอาดของอุปกรณ์อยู่เสมอ การเพาะเห็ดฟางใน
โรงเรือนควรมีการพักท�ำความสะอาดโรงเรือน ส่วนการเพาะเห็ดฟางกองเต้ีย
ไม่ควรเพาะเหด็ ซำ้� ในพื้นทเ่ี ดิม ควรหมุนเวียนพื้นท่เี พาะเหด็ ในระยะเวลา 1-2 เดือน
3) โรคราเม็ดผักกาด เกิดจากเช้ือรา มักเกิดกับกองเห็ดฟางกองเตี้ย
ที่ใชฟ้ างเกา่ เก็บค้างปี และถูกแดดฝนมาก่อน ส่วนใหญเ่ กิดขึน้ ไดใ้ นวนั ท่ี 3 หรอื 4
ของการเพาะเห็ด สามารถปอ้ งกนั โดยการใชฟ้ างขา้ วใหมไ่ ม่คา้ งปี
4) โรคราเขียว เกิดได้บนขี้ฝ้าย ฟางข้าว บนดินและดอกเห็ด ท้ัง
การเพาะเห็ดฟางแบบกองเตี้ยและในโรงเรือน สามารถป้องกันได้ด้วยการใช้
ฟางขา้ วใหมไ่ ม่ค้างปี

การเพาะเหด็ เบ้ืองต้น 13

5) ราเห็ดหมึกหรือเห็ดขี้ม้า เกิดจากเชื้อรา สาเหตุจากการใช้ฟางเก่า
หรอื วสั ดเุ พาะทม่ี เี ชอ้ื เหด็ หมกึ อยู่ ปอ้ งกนั กำ� จดั โดยอบไอนำ้� ในกองฟางหรอื โรงเรอื น
ตามอุณหภูมทิ ่ีก�ำหนด
6) โรคเนา่ เละของเหด็ ฟาง เกดิ จากเชอื้ แบคทเี รยี พบในการเพาะเหด็ ฟาง
ในโรงเรือน ปัจจุบันยังไม่มีสารเคมีป้องกันก�ำจัดได้ วิธีการป้องกันท่ีท�ำได้ คือ
การรักษาความสะอาดและการปฏิบัติดแู ลรกั ษาอยา่ งสม�ำ่ เสมอ
14 กรมส่งเสรมิ การเกษตร

การเพาะเหด็ ถุง

เห็ดที่พบในท้องตลาด ไม่ว่าจะเป็น
เหด็ นางฟา้ ภฎู าน เหด็ นางรมฮงั การี เหด็ เปา๋ ฮอ้ื
เห็ดยานางิ เห็ดนางนวล เห็ดลม เห็ดบด
เห็ดกระดา้ ง เห็ดหวั ลงิ เห็ดหลินจือ เปน็ ตน้
เห็ดที่กล่าวมาเป็นเห็ดที่เพาะอยู่ในถุงพลาสติก
ดงั น้ัน เราจงึ เรยี กกนั สัน้ ๆ ว่า “เห็ดถงุ ”
ในกระบวนการเพาะเห็ดถุงมี 4 ขน้ั ตอนหลกั คอื
1. การผลิตเช้ือในอาหารวุ้น (อาหารวุ้นพดี เี อ)
2. การผลิตเชื้อในเมล็ดขา้ วฟ่าง
3. การผลิตก้อนเช้อื เห็ด
4. การผลติ ดอกเห็ด
ส�ำหรับแต่ละข้ันตอน เกษตรกรสามารถท�ำตั้งแต่ข้ันตอนท่ี 1-4 หรือ
เลือกทำ� เฉพาะขัน้ ตอนก็ได้ เชน่ ทำ� เฉพาะหัวเชื้อเห็ด หรอื อาจทำ� การผลิตดอกเหด็
โดยน�ำก้อนเชื้อเห็ดท่ีส�ำเร็จรูปมาเปิดดอกในโรงเรือนเท่าน้ัน เพราะข้ันตอนท่ี 1-3
ต้องใชท้ นุ ทรัพย์พอสมควร

1. การผลติ เช้อื ในอาหารวุ้น (อาหารวนุ้ พดี ีเอ)

อาหารวนุ้ พดี ีเอ (Potato Dextros Agar) คอื อาหารเล้ียงเชื้อ ใชใ้ นการเพาะ

เลย้ี งเน้ือเยอ่ื ใหบ้ ริสทุ ธ ์ิ

การเพาะเหด็ เบื้องต้น 15

1.1 การเตรียมอาหารวุ้นพดี เี อ

สตู รอาหาร คอื มันฝรั่ง 200 กรมั น�้ำตาลกลู โคส 20 กรมั ผงวุน้ ทำ� ขนม
20 กรมั และนำ�้ สะอาด 1 ลิตร มวี ธิ ีการดงั น้ี
1) นำ� มนั ฝรงั่ มาปอกเปลอื ก ชงั่ ใหไ้ ด้ 200 กรมั หน่ั เปน็ ชนิ้ ขนาดลกู เตา๋
ต้มในน้�ำ 1 ลิตร นานประมาณ 45 นาที พยายามต้มไม่ให้มันฝร่ังเละ แล้วกรอง
เอาแตน่ ้�ำมนั ฝรง่ั
2) โรยผงวุ้นในน้�ำมันฝรั่ง ค่อย ๆ คนจนวุ้นละลายหมด แล้วเติม
นำ�้ รอ้ นให้ครบ 1 ลิตร เตมิ น�้ำตาลกลูโคสคนจนน�ำ้ ตาลละลายแลว้ ยกลง
3) น�ำอาหารวุ้นบรรจุใส่ขวดประมาณ 1/4 ของขวด อย่าให้อาหาร
วุ้นเปื้อนปากขวด ปิดจุกส�ำลีแล้วหุ้มด้วยกระดาษ น�ำไปน่ึงด้วยหม้อนึ่งความดัน
ทค่ี วามดัน 15 ปอนดต์ อ่ ตารางนว้ิ 121 องศาเซลเซยี ส นาน 30-45 นาที เสร็จแล้ว
น�ำมาเอยี งไว้ 45 องศา รอจนวนุ้ เยน็ ตัวลง

1.2 การเขย่ี เน้ือเยอ่ื เหด็ ลงอาหารวุ้นพีดเี อ

1) คดั เลอื กดอกเหด็ ทส่ี มบรู ณจ์ าก
ก้อนเห็ดท่ีให้ผลผลิตดี น�้ำหนักดี ดอกอยู่ในช่วง
กำ� ลงั จะบาน และทำ� การเกบ็ ในชว่ งเชา้ กอ่ นใหน้ ำ้�
2) ท�ำความสะอาดตู้เขี่ยเช้ือโดย
แอลกอฮอล์ น�ำเข็มเข่ียเชือ้ ตะเกียงแอลกอฮอล์
สำ� ลี มดี ดอกเหด็ ขวดอาหารวนุ้ พดี เี อ เขา้ ในตเู้ ขยี่
แล้วฉีดแอลกอฮอล์เพื่อท�ำความสะอาด และ
ทำ� ความสะอาดบริเวณมือและข้อมือ จดุ ตะเกียงแอลกอฮอล์ น�ำมีดจุ่มแอลกอฮอล์
ลนไฟ เสรจ็ แลว้ ใชม้ ดี ผา่ ดอกเหด็ ตามความยาวของดอก หรอื อาจจะใชม้ อื ฉกี ดอกเหด็
เปน็ 2 สว่ นเทา่ ๆ กนั แลว้ นำ� เขม็ เขย่ี มาจมุ่ แอลกอฮอลแ์ ลว้ ลนไฟ เสรจ็ แลว้ นำ� มาเขยี่
เนือ้ เยอ่ื เหด็ ในชว่ งบริเวณกา้ นดอกต่อกบั หมวกดอก แลว้ นำ� ไปวางในขวดอาหารวุ้น
โดยเปดิ จกุ สำ� ลี ลนไฟทป่ี ากขวด แลว้ สอดเนอื้ เยอื่ วางลงบนผวิ หนา้ ของวนุ้ ลนปากขวด
ด้วยไฟอีกครัง้ กอ่ นปิดจุกสำ� ลแี ละหุ้มกระดาษตามเดิม

16 กรมส่งเสริมการเกษตร

3) น�ำไปเก็บไว้ในห้องที่อุณหภูมิ
ประมาณ 35-38 องศาเซลเซียส ปราศจากมด
หรอื แมลง ประมาณ 1 สปั ดาห์ จะสงั เกตวา่ เสน้ ใย
เห็ดเดินเต็มผิวหน้าวุ้น โดยจะเรียกวุ้นท่ีได้จาก
การเขี่ยเช้ือครั้งแรกว่า แม่เชื้อเห็ด หลังจากนั้น
จะสามารถน�ำไปขยายเช้ือต่อในวุ้นอาหารพีดีเอ
ไดป้ ระมาณ 35-40 ขวด

2. การผลิตเชอ้ื ในเมลด็ ขา้ วฟ่าง

น�ำเมลด็ ขา้ วฟ่างท่สี มบรู ณ์ แช่น้�ำไว้ 1 คืน
แล้วล้างด้วยน�้ำสะอาด 2-3 คร้ัง น�ำไปต้มหรือ
น่ึงให้สุกด้านนอก สังเกตว่าเมล็ดจะปริเล็กน้อย
เม่ือบี้เมล็ดดูแล้ว ผิวด้านนอกจะสุก แต่เน้ือใน
ยงั ดบิ ไมค่ วรตม้ จนเมลด็ พองบาน เมอื่ เสรจ็ ยกลง
ผ่ึงให้พอหมาด แล้วบรรจุใส่ขวดแก้วแบน
ปรมิ าณ 1/2 หรือ 2/3 ของขวด ปดิ ปากขวดด้วย
จุกส�ำลี ทับด้วยกระดาษอีกชั้น รัดด้วยหนังยาง
แล้วน�ำไปน่ึงฆ่าเช้ือด้วยหม้อนึ่งความดันที่
15 ปอนด์ต่อตารางนิ้ว อุณหภูมิ 121 องศา
เซลเซียส นาน 35-40 นาที ทิ้งไว้ให้เย็น อาจ
ท้ิงไว้ 2 วัน เพื่อดูว่าเมล็ดข้าวฟ่าง มีการบูด
หรือไม่ แล้วจึงน�ำเข้าตู้เขี่ยเชื้อ ท�ำความสะอาด
เหมือนกระบวนการเข่ียเช้ือ แล้วตัดช้ินวุ้นอาหารที่มีเชื้อบริสุทธิ์เจริญเติบโตดี
ขนาด 1 x 1 เซนติเมตร ลงไปในขวดข้าวฟ่าง ปิดด้วยส�ำลีและกระดาษเช่นเดิม
นำ� ไปบม่ เชอ้ื ใหเ้ จรญิ เตม็ ขวด ใชเ้ วลาประมาณ 3-4 สปั ดาห์ สงั เกตวา่ เชอ้ื เหด็ จะเจรญิ
คลุมบนผวิ เมล็ดขา้ วฟ่าง กอ่ นน�ำไปใช้ 1 วนั ต้องเขยา่ ขวดใหเ้ มล็ดข้าวฟา่ งแยกออก
จากกนั ไมค่ วรใชห้ วั เชอ้ื ทมี่ อี ายเุ กนิ เพราะสง่ ผลใหเ้ สน้ ใยเจรญิ ชา้ สำ� หรบั หวั เชอื้ พดี เี อ
1 ขวด สามารถเขย่ี เน้อื เยอ่ื ลงในขวดหวั เช้อื เมลด็ ขา้ วฟา่ งได้ประมาณ 35-40 ขวด

การเพาะเหด็ เบอื้ งตน้ 17

3. การผลติ กอ้ นเชื้อเห็ด

3.1 วสั ดุและอุปกรณ์

✤ อาหารเพาะ
✤ หัวเช้อื เหด็
✤ ถุงพลาสตกิ ทนร้อน ขนาด 7 x 11 น้ิว หรอื 9 x 13 น้วิ
✤ คอพลาสตกิ ขนาดเสน้ ผา่ ศนู ยก์ ลางประมาณ 1-1.5 นวิ้
✤ ฝา้ ย หรอื ส�ำลี ยางรัด
✤ ถังน่ึงไม่อดั ความดัน หรอื หมอ้ นึง่ ความดัน
✤ โรงเรือนหรือสถานทีบ่ ่มเส้นใย

3.2 สูตรการท�ำก้อนเชอื้
สตู รที่ 1

✤ ขเี้ ล่อื ยแหง้ 100 กิโลกรัม
(ไมเ้ นื้ออ่อน เชน่ ยางพารา)
✤ ร�ำละเอยี ด 3-5 กิโลกรมั
✤ ดเี กลอื 0.2 กโิ ลกรัม
✤ ปูนขาว (แคลเซียมคาร์บอเนต) หรือหินปูน 1 กิโลกรัม หรือ
น้�ำตาลทราย 2-3 กิโลกรัม
วธิ กี าร
ใหน้ ำ� สว่ นผสมทงั้ หมด ผสมคลกุ เคลา้ ใหเ้ ขา้ กนั แลว้ เตมิ นำ้� ใหม้ คี วามชนื้
60-70 เปอร์เซน็ ต์ คลกุ ผสมใหท้ ว่ั น�ำไปใชท้ ันที

สูตรท่ี 2

✤ ฟางสบั 4-6 น้วิ 100 กิโลกรมั
✤ มลู ววั 25 กโิ ลกรัม
✤ ปุ๋ยยูเรยี (46-0-0) 1 กโิ ลกรัม
✤ ร�ำละเอยี ด 5 กโิ ลกรัม

18 กรมส่งเสรมิ การเกษตร

วิธกี าร
ใหน้ ำ� สว่ นผสมทง้ั หมด ผสมคลกุ เคลา้ ใหเ้ ขา้ กนั แลว้ ผสมนำ�้ ใหม้ คี วามชนื้
60-70 เปอรเ์ ซน็ ต์ คลุกผสมใหท้ ่ัว น�ำไปใช้ทันที
หมายเหตุ : สูตรท�ำก้อนเพาะเช้ือเห็ดนี้ ไม่ใช่สูตรตายตัว สามารถ
ปรับเปล่ียนได้ ขน้ึ อยกู่ บั วสั ดุเพาะ สภาพพนื้ ที่ ชนิดของเห็ด เป็นตน้

3.3 วิธกี ารเพาะ

1) บรรจุอาหารเพาะลงในถุง
พลาสตกิ ทนร้อน กดใหแ้ น่นตึง สงู ประมาณ 2/3
ของถงุ น�้ำหนกั ประมาณ 8 ขดี -1 กโิ ลกรัม
2) รวบปากถุงบีบอากาศออก
สวมคอพลาสตกิ แลว้ พบั ปากถงุ พาดลงมา รดั ยาง
ให้แน่น อุดด้วยส�ำลี หุ้มทับด้วยกระดาษหรือ
ฝาครอบพลาสติก
3) น�ำไปนึ่งฆ่าเช้ือด้วยถังน่ึงไม่อัด
ความดนั หรอื ใชห้ มอ้ นง่ึ ความดนั อณุ หภมู ิ 90-100
องศาเซลเซียส เป็นเวลาไม่น้อยกว่า 3 ช่ัวโมง
โดยเร่ิมจับเวลาเมื่อความร้อนอุณหภูมิประมาณ
100 องศาเซลเซียส แล้วท้งิ ถงุ ใหเ้ ย็น
4) น�ำถุงเพาะออกมาใส่เชื้อ จาก
หวั เชอื้ ในเมลด็ ขา้ วฟา่ ง ถงุ ละประมาณ 10-15 เมลด็
5) น�ำไปวางเพื่อบ่มก้อนเช้ือ ใน
พ้นื ทที่ ีส่ ามารถปอ้ งกันแดด ฝน ในอณุ หภมู ทิ ี่เห็ด
แต่ละชนิดต้องการ จนเส้นใยเห็ดเจริญเติบโต
เตม็ กอ้ น และเรมิ่ รวมตวั กนั เพอ่ื เจรญิ เปน็ ดอกเหด็
จึงน�ำไปเปิดถุงให้ออกดอกตอ่ ไป

การเพาะเหด็ เบ้ืองต้น 19

4. การผลติ ดอกเห็ด

4.1 โรงเรือนส�ำหรบั เปดิ ดอกเหด็

โรงเรอื นควรเปน็ สถานท่ี ๆ สะอาด ไมส่ ะสมโรค สามารถปอ้ งกนั แดด ลม
และฝนเป็นอยา่ งดี สามารถเก็บรักษาความชนื้ และถา่ ยเทอากาศภายในโรงเรอื นดี
มีอุณหภูมิห้อง ประมาณ 28-32 องศาเซลเซียส ขนาดของโรงเรือนท่ีแนะน�ำ คือ
กวา้ ง 4 เมตร ยาว 6 เมตร สงู 2.5 เมตร หรอื กว้าง 6 เมตร ยาว 8 เมตร สงู
2.5 เมตร หลังคาเป็นสามเหลี่ยมหน้าจั่ว ส�ำหรับผนังและหลังคา นิยมใช้วัสดุ
เปน็ แฝก จาก หรอื อาจใช้ตาข่ายพรางแสง (ซาแรน) ประมาณ 80% เป็นต้น

4.2 การปฏบิ ัติดแู ลรักษา

อณุ หภมู ิ ความชน้ื สมั พทั ธ์ และแสง ทเ่ี หมาะสมตอ่ การเจรญิ ของดอกเหด็
ชนดิ ต่าง ๆ

เห็ดชนิดตา่ งๆ อณุ หภูมิ(องศาเซลเซียส) ระยะทเี่ จริญเป็นดอกเห็ด
เห็ดนางรมฮังการี ระยะบม่ เสน้ ใย ระยะเปิดดอก ความช้นื สมั พัทธ์ (%) ความต้องการแสง
เห็ดนางฟา้ ภูฎาน 24-32 20-28 70-90 เลก็ นอ้ ย
เหด็ เป๋าฮอ้ื 24-28 25-32 70-90 เล็กน้อย
เห็ดหูหนู 24-28 28-32 70-90 เลก็ นอ้ ย
เห็ดยานางิ 25-32 25-35 80-95 เลก็ น้อย
24-26 24-30 75-80 เล็กน้อย

20 กรมส่งเสรมิ การเกษตร

เห็ดนางรมฮงั การี นางฟา้ ภฎู าน และนางนวล ใชเ้ วลาเจริญในระยะ
เส้นใยประมาณ 1 - 11/2 เดือน หรือเห็ดเป๋าฮ้ือ 11/2 - 2 เดือน เม่ือเส้นใยเริ่ม
รวมตัวกัน ให้ถอดส�ำลีและคอขวดน�ำก้อนเชื้อไปวางในโรงเรือนเพ่ือให้เกิดดอก
รกั ษาอณุ หภมู คิ วามชนื้ สมั พทั ธ์ การถา่ ยเทอากาศตามทเี่ หด็ ตอ้ งการ การใหค้ วามชนื้
ภายในโรงเรือน ไม่ควรให้น�้ำขังอยู่ภายในก้อนเช้ือ และไม่ควรให้น�้ำถูกดอกเห็ด
โดยตรง ถา้ จำ� เป็นควรใหเ้ ปน็ ละอองนำ�้
เห็ดหูหนู ใช้เวลาในระยะเส้นใยประมาณ 11/2 - 2 เดือน จากน้ัน
ถอดส�ำลีและคอขวด มัดปากถุงปิดไว้ กรีดข้างถุงเป็นระยะเพื่อให้เกิดดอก การให้
ความชื้นสามารถให้น�้ำท่ีก้อนเชื้อและดอกเห็ดได้ควรให้น�้ำเบา ๆ มิฉะน้ันดอกเห็ด
อาจจะชำ้� และเนา่ เสยี ได้งา่ ย โรงเรอื นควรมีการถา่ ยเทอากาศทีด่ ี
เห็ดยานางิ ใช้เวลาเจริญในระยะเส้นใยประมาณ 40-50 วัน เส้นใย
เห็ดยานางิหลังจากเจริญเต็มก้อนจะเปลี่ยนเป็นสีน�้ำตาล ให้ถอดส�ำลีและคอขวด
รกั ษาอุณหภมู ิและความช้ืนสัมพัทธ์ให้เหมาะสม
หมายเหตุ : นอกเหนือจากการรักษาอุณหภูมิ ความชื้นสัมพัทธ์
การถา่ ยเทอากาศและแสงตามท่ีเหด็ แตล่ ะชนิดตอ้ งการ ควรต้องรกั ษาความสะอาด
บริเวณที่ปฏิบัติงานและโรงเรือนเพาะเห็ด เพ่ือหลีกเลี่ยงการสะสมของเชื้อโรค
และแมลง

การเพาะเหด็ เบือ้ งต้น 21

4.3 โรค แมลง และการปอ้ งกนั กำ� จดั
โรคของเห็ดถงุ มดี ังน้ี

1) เชอ้ื ราดำ� กลมุ่ แอสเพอรจ์ ลิ ลสั พบวา่ บางสว่ น
ของถุงเห็ดจะมีสีเขียวเข้มเกือบด�ำ อาจเกิดท่ีส่วนบนใกล้ปากถุง
แลว้ ลามลงไปขา้ งลา่ งหรอื อาจเกดิ จากดา้ นลา่ งขนึ้ ไปกไ็ ด้ บางสว่ น
ของถงุ เห็ดมีสีนำ�้ ตาลเกดิ ขนึ้ ตดิ กับบริเวณทมี่ สี ีเขยี วเขม้
2) เชื้อราด�ำโบไธโอดิฟโพลเดีย พบว่าข้ีเลื่อย
ในถงุ เห็ดจะมสี นี ้ำ� ตาลเขม้ เกอื บดำ� เร่ิมแรก
เชื้อราสีขาว ต่อมาเช้ือราสีขาวจะขยาย
กว้างข้ึนเรอื่ ย ๆ เม่ือท้งิ ไวน้ าน ๆ จะสงั เกต
เห็นก้อนเล็ก ๆ สีด�ำนูนออกมาที่ผิวของ
ถุงพลาสตกิ
3) เช้ือรากลุ่มราเขียว
ลักษณะการปนเป้ื อนของถุงเห็ด
เนอ่ื งมาจากราเขียว จะสงั เกตเหน็ ได้งา่ ย
เนอ่ื งจากสปอรข์ องเชอ้ื รามสี เี ขยี วออ่ นใส
เม่ือเกิดรวมกันหนาแน่นจึงท�ำให้เห็น
เป็นหย่อมสีเขียวมะกอกหรือเขียวเข้ม
ในถุงเห็ด
4) ราสีส้มหรือราร้อน
ราส้มมักเกิดเป็นกระจุกบริเวณปากถุง
มลี กั ษณะเปน็ แผลสีชมพูอมส้ม หรอื เปน็
ก้อนติดกันสีชมพู บางถุงอาจมีราสีส้ม
เกิดที่ก้นถุงได้
5) ราเมือก พบว่าเกิด
กับถุงเห็ดที่เปิดถุงเก็บดอกไปแล้ว
หลายรุ่นและเป็นถุงที่อยู่ด้านล่างสุด
ปกติจะสังเกตเห็นเส้นสีเหลืองชัดเจน
ทบ่ี รเิ วณดา้ นข้างถุง หรือบรเิ วณปากถุง

22 กรมส่งเสริมการเกษตร

6) โรคเน่าน้�ำตาล
ของเหด็ ภฐู าน เกดิ จากเชอ้ื แบคทเี รยี
มีอาการหมวกเห็ดด้านบนเป็นจุด
สเี หลอื งออ่ นแลว้ เปลย่ี นเปน็ สนี ำ้� ตาล
ขยายไปทวั่ หมวก สว่ นแผลทก่ี า้ นดอก
เปน็ ป้นื สเี หลอื งหรือสนี ้�ำตาล
7) โรคจดุ สนี ำ้� ตาลของเหด็ เปา๋ ฮอ้ื และโรคเนา่ เหลอื งของเหด็ สกลุ นางรม
เกดิ จากเชอ้ื แบคทเี รยี เรม่ิ แรกสงั เกตไดจ้ ากดอกเหด็ ไมโ่ ผลพ่ น้ คอขวด บางดอกสเี หลอื งซดี
หรือมีลักษณะม้วนงอ ไม่สมบูรณ์
ดอกไมพ่ ฒั นา ส่วนดอกทเ่ี จรญิ ออก
มาได้ หมวกไม่บานเต็มที่ กลุ่มของ
ช่อดอกมีต้ังแต่ 2-4 ดอก ก้านลีบ
เปน็ กระจกุ หมวกดอกดา้ นบนและลา่ ง
รวมทั้งก้านดอก มีจุดสีน�้ำตาลอ่อน
ประปราย

การปอ้ งกันการเกดิ เชอื้ ราปนเปื้อนในการเพาะเห็ดถงุ

✤ ตรวจสอบความสะอาดและความบรสิ ุทธขิ์ องหวั เช้ือก่อนซอ้ื
✤ การถ่ายเช้ือหรือใส่เชื้อ ควรท�ำในห้องที่สะอาด ปราศจากฝุ่นละออง
หรอื เช้ือโรคอ่ืน ๆ หรอื ในบรเิ วณที่ไม่มอี ากาศถ่ายเท
✤ คดั แยกถุงเห็ดเสยี ถุงเห็ดแตก ถงุ เหด็ ทม่ี จี ุกสำ� ลีชนื้ น�ำไปนึ่งใหม่หรือ
เผาเพื่อลดการระบาดของเชื้อรา
✤ รกั ษาความสะอาดโรงเพาะ และบรเิ วณโดยทัว่ ไปรอบ ๆ ฟาร์ม
✤ เมื่อเก็บผลผลิตหมดแล้ว ควรพักโรงเพาะเห็ดประมาณ 2-3 อาทิตย์
เพื่อท�ำความสะอาดและฉีดยาฆ่าแมลง หรือเชื้อราท่ีมีตามพ้ืน และเสา ก่อนน�ำถุงเห็ด
ชุดใหม่เข้ามา ถ้าเป็นไปได้ควรแยกโรงบ่มกับโรงเปิดดอกต่างหาก หากมีการระบาด
ของเชอ้ื ราเขียวใหใ้ ช้เชอ้ื แบคทีเรียพลายแกว้ ฉีดพ่นเพอ่ื ปอ้ งกนั ก�ำจัด

การเพาะเหด็ เบื้องตน้ 23

แมลงศตั รเู ห็ด

1) หนอนแมลงวนั พบการระบาดทำ� ลาย
เห็ดเกือบทุกชนิดโดยเฉพาะเห็ดที่เก็บดอกขายได้แล้ว
หนอนพวกนี้เม่ือท�ำลายก็จะพบว่าส่วนของก้อนเชื้อใน
ถุงเห็ดเปลี่ยนเป็นสีน้�ำตาลหรือสีด�ำ และส่วนมากก็พบ
โรคเน่าเกดิ ข้นึ ดว้ ยทกุ คร้งั
2) หนอนผีเส้ือกินใบจาก หนอนวัยแรกจะกินใบจากท่ีแห้งประมาณ
ฤดูฝนหรืออากาศเร่ิมช้ืนจนใบจากที่น�ำมามุงหลังคาเริ่มเปียก ประกอบกับเห็ดท่ีเพาะ
อยูใ่ นถงุ เร่มิ ออกดอก หนอนชนดิ น้ีก็จะเร่ิมเคลอ่ื นยา้ ยลงมาท�ำลายเห็ด

3) ไรศตั รเู หด็ มหี ลายชนดิ เชน่ ไรไขป่ ลา ไรดดี ไรขาวใหญ่ เปน็ ตน้ สามารถ
เกดิ การระบาดทำ� ลายอยา่ งรวดเรว็ และรนุ แรงจนเกดิ ความเสยี หายโดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ ในระยะที่
เสน้ ใยเหด็ กำ� ลงั แผอ่ อกไป หากมกี ารระบาดจะทำ� ใหเ้ สน้ ใยขาดออกจากกนั และไมส่ ามารถ
เจริญเติบโตต่อไปได้

วธิ ปี อ้ งกนั กำ� จัด

✤ ก�ำจัดไรโดยใช้เชื้อราไมโตฟากัส ฉีดพ่นด้วยน้�ำหมักน�้ำมะพร้าวอ่อน
ในการก�ำจัดไร โดยใช้น�้ำมะพร้าวอ่อน 1 ผล เติมเชื้อบาซิลลัส ไมโตฟากัส ปล่อยให้เชื้อ
24 กรมสง่ เสริมการเกษตร

เจริญในที่มีอากาศ 24-48 เซนติเมตร น�ำมาผสมน�้ำเปล่า 20 ลิตร น�ำไปฉีดพ่นทั้งที่
ก้อนเห็ด ผนังโรงเรือน เสาแขวนถุง ทุก 5-7 วันครงั้ สามารถลดการระบาดของไรไขป่ ลา
ลงไปไดม้ าก ถ้าระบาดมากฉีดพน่ ช่วงแรก 1 วันเว้น 2 วัน แลว้ 1 วันเวน้ 3 วัน แลว้ เวน้ ทกุ
5 วนั อีก 2 ครัง้
✤ พักโรงเรอื นแล้วใชค้ ารบ์ าริล หรอื เซฟวนิ ในอตั ราความเขม้ ขน้ 0.5%
หรอื ประมาณ 8-10 ช้อนแกงพูนต่อนำ้� 20 ลิตร หรือใช้เพนโปรพาธรนิ อตั รา 0.05% หรือ
ประมาณ 100 ซซี ี ต่อนำ้� 20 ลิตร พน่ ทวั่ โรงเห็ด
✤ ช่วงบ่มเส้นใยให้ใช้สารเคมี โดยพ่นที่ถุงและจุกส�ำลี สามารถผสม
นำ�้ ยาจบั ใบจะทำ� ใหต้ ดิ ภาชนะดขี น้ึ ทงั้ น้ี เพอ่ื ฆา่ แมลงและไรทก่ี ระจายอยตู่ ามพน้ื ผนงั หอ้ ง
และยงั เป็นการปอ้ งกันถงุ เหด็ ไมใ่ ห้ไรเขา้ ทำ� ลาย
✤ ดอกเห็ดที่พบไรไข่ปลา ใหร้ บี น�ำออกจากพืน้ ท่แี ละท�ำลาย เพ่ือปอ้ งกนั
การขยายพันธ์ตุ ่อไป

4.4 การเก็บผลผลิต

ปกตคิ วรเกบ็ ดอกเหด็ ในช่อเดยี วกันใหห้ มด อยา่ ให้มเี ศษเหลือติดค้างอยู่กบั
กอ้ นเชือ้ เนอ่ื งจากจะท�ำใหเ้ น่า เช้อื โรค แมลงจะเขา้ ท�ำลายได้ ทัง้ นี้
เห็ดนางรมฮังการี นางฟา้ ภฎู าน นางนวล เปา๋ ฮื้อ เก็บเม่อื ดอกบานเตม็ ที่
แต่ขอบหมวกยงั ไม่บานยว้ ย
เหด็ หูหนู เก็บเม่อื ดอกบานย้วยเตม็ ท่ี
เห็ดยานางิ เก็บเม่ือกลุ่มดอกเห็ดโตเต็มที่ แต่ขอบหมวกเห็ดยังงุ้มอยู่และ
เย่ือที่ยึดขอบหมวกกับก้านเห็ดยังไม่ขาดออก โดยมีเส้นผ่าศูนย์กลางหมวกประมาณ
3-10 เซนตเิ มตร และมีก้านยาวประมาณ 5-11 เซนตเิ มตร

การเพาะเหด็ เบ้อื งต้น 25

ภาพผนวก

แหลง่ จำ� หนา่ ยหัวเชอ้ื เห็ด ก้อนเชื้อเหด็

1. ศูนย์รวบรวมเช้อื พันธุ์เห็ดแหง่ ประเทศไทย
กรมวิชาการเกษตร ถนนพหลโยธิน แขวงลาดยาว เขตจตุจกั ร กรงุ เทพมหานคร 10900
โทรศพั ท์ 02-5790147 โทรสาร 02-5613445
2. ร้านโกคพี านิช
บรเิ วณสี่แยกเกษตร ถนนพหลโยธนิ แขวงลาดยาว เขตจตุจกั ร กรุงเทพมหานคร 10900
โทรศพั ท์ 02-5615365, 02-5791590 มอื ถือ 081-9258712
3. เช้อื เห็ดฟางบัวทอง บัวขาว (หมอแกละ)
21/1 หมู่ 8 ตำ� บลบางบวั ทอง อ�ำเภอบางบวั ทอง จังหวดั นนทบรุ ี 11110 (หยดุ วนั อาทิตย)์
โทรศัพท์ 02-9036765-6 มือถือ 081-9261966 โทรสาร 02-9906240
4. ศูนยร์ วมเห็ดบา้ นอรัญญกิ
3/1 หมู่ 8 ถนนพทุ ธมณฑล สาย 4 ตำ� บลกระทมุ่ ลม้ อ�ำเภอสามพราน จังหวดั นครปฐม 73220
โทรศัพท์ 02-4419263
5. ศูนย์ไบโอเทค KAT
19/7 หม1ู่ 1 ต�ำบลคลองสอง อำ� เภอคลองหลวง จังหวดั ปทุมธานี 12120
โทรศพั ท์ 02-9083010-3, 02-9083037
6. ฟาร์มเห็ด โกขมิ
216 หมู่ 5 ต�ำบลควนลัง หมู่ 8 ถนนหาดใหญ-่ รตั ภมู สิ ายเกา่ อำ� เภอหาดใหญ่
จังหวัดสงขลา 90110
โทรศัพท์ 074-457099, 074-457100 มอื ถือ 081-6090700, 081-8983571
7. สวนเห็ดรตั นะ
244 หมู่ 9 ต�ำบลป่าออ้ ดอนชยั อ�ำเภอเมือง จงั หวัดเชียงราย 57000
โทรศัพท์ 053-673805 มือถือ 081-6036314
8. สวนเห็ดตระการ
72 หมู่ 7 บา้ นนาคิแลน ตำ� บลขามเปีย้ อำ� เภอตระการพืชผล จังหวัดอบุ ลราชธานี 34130
โทรศพั ท์ 045-294028 มอื ถือ 081-9971836, 085-6123778
9. ฟารม์ เหด็ ดาวเกษตรพัฒนาเซน็ เตอร ์
36/1 หมู่ 7 ตำ� บลล�ำลกู กา อ�ำเภอลำ� ลูกกา จังหวัดปทมุ ธานี 12150
โทรศัพท์ 02-9054593-4 โทรสาร 02-9054594
10. เพราะรักฟารม์
245 หมู่ 7 ต�ำบลชะรัด อำ� เภอกงหรา จังหวดั พทั ลุง 93000
โทรศพั ท์ 074-605226 มือถอื 081-1712100, 081-1444880, 086-2907947

26 กรมส่งเสริมการเกษตร

11. ฟารม์ เห็ดรจุ ริ า
138 หมู่ 10 บ้านกลางดง ตำ� บลหว้ ยโพธ์ิ อำ� เภอเมือง จงั หวัดกาฬสนิ ธ์ุ 46000
โทรศัพท์ 043-600619 มอื ถอื 081-8718517
12. ฟารม์ เห็ดสุเทพ
207 หมู่ 2 ถนนชยางกูร ต�ำบลไก่ค�ำ อำ� เภอเมือง จังหวัดอ�ำนาจเจรญิ
โทรศพั ท์ 083-7947699 มือถือ 081-5930404
13. ฟารม์ เห็ด เจริญไฮเทค
57 หมู่ 9 ตำ� บลวดั แกว้ อำ� เภอบางแพ จังหวัดราชบุรี 70160
โทรศัพท์ 032-365393 มอื ถือ 081-7054760
14. ฟารม์ เห็ดบูรพา
242 หมู่ 1 ต�ำบลมะขามคู่ ก่งิ อำ� เภอนิคมพัฒนา จงั หวัดระยอง
โทรศัพท์ 038-897735 มอื ถอื 086-3201870, 081-9126280
15. บริษัทบา้ นเห็ดปทุมจำ� กัด
99/97 หมู่ 3 ถนนรังสติ -นครนายก ตำ� บลบงึ สน่นั อ�ำเภอธญั บรุ ี จังหวัดปทมุ ธานี 12110
โทรศพั ท์ 02-5464687 มือถอื 087-7154009
16. ศนู ยเ์ รยี นร้ภู มู ิปัญญาไทย “การเพาะเหด็ แบบครบวงจร”
48/16 หมู่ 1 ต�ำบลบางโฉลง อ�ำเภอบางพลี จังหวัดสมุทรปราการ 10540
โทรศพั ท์ 02-7509937 มอื ถอื 089-1136389, 081-8979644
17. ฟารม์ เหด็ เชษฐบา้ นเลือก
25/1 หมู่ 4 ตำ� บลบ้านเลือก อ�ำเภอโพธาราม จงั หวัดราชบรุ ี
โทรศพั ท์ 032-232272 มือถือ 081-9471965
18. ฟารม์ เพาะเห็ดชา่ งแดง
8-6 หมู่ 12 ตำ� บลบางกอบวั อำ� เภอพระประแดง จังหวดั สมุทรปราการ 10130
โทรศัพท์ 084-3177409 มอื ถอื 089-0688869
19. นสุ ิทธิร์ ัมย์ฟารม์
96/2 หมู่ 5 ต�ำบลป่าขะ อ�ำเภอบา้ นนา จงั หวดั นครนายก 26110
โทรศพั ท์ 037-382172 มือถือ 086-5566731, 086-1329922
20. ฟาร์มเห็ดยายฉมิ (ท่งุ บางเขน สาขา 2)
545, 577 หมู่ 8 บ้านชะวากยาว ตำ� บลบ้านพรกิ อ�ำเภอบ้านนา จงั หวดั นครนายก
โทรศัพท์ 037-394471-2 มอื ถือ 089-5003728, 087-0681895
21. แดงฟาร์มเห็ดนางฟ้า
126 หมู่ 3 ตำ� บลหนองจะบก อ�ำเภอเมือง จังหวดั นครราชสมี า
โทรศพั ท์ 044-990865 มือถอื 081-7302569
22. สวนเหด็ สิริทรพั ย์อนนั ต์ บ้านยางโทน อ�ำเภอเมือง อตุ รดิตถ์
16 หมู่ 4 ต�ำบลวงั หิน อำ� เภอเมอื ง จงั หวัดอุตรดติ ถ์ 53000
มอื ถือ 081-0370231
23. ฟารม์ เห็ดลุงลี
อ�ำเภอแมร่ ิม จังหวัดเชียงใหม่
มอื ถือ 088-8074182

การเพาะเห็ดเบ้ืองต้น 27

บรรณานกุ รม

กรมวชิ าการเกษตร. 2553. เหด็ ฟางและเทคโนโลยกี ารผลิตในโรงเรอื น. โรงพิมพ์
ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรแหง่ ประเทศไทย. กรงุ เทพฯ.

กรมวชิ าการเกษตร. มปป. การเพาะเหด็ ในถงุ พลาสตกิ . สำ� นกั วจิ ยั พฒั นาเทคโนโลยี
ชีวภาพ. กรงุ เทพฯ.

ชาญยุทธ์ ภาณุทัตและคณะ. 2542. การบริหารศัตรูเห็ด.กรมส่งเสริมการเกษตร.
กรุงเทพฯ.

ชาญยุทธ์ ภาณุทัตและคณะ. 2543. เทคนิคการเพาะเห็ดฟาง.กรมส่งเสริม
การเกษตร.กรุงเทพฯ.

สุพัฒน์ กลัดเดชและมยุรี ประกอบแสง. 2557. การเพาะเหด็ เพ่ือการคา้ . เอกสาร
ประกอบการฝกึ อบรม (อัดส�ำเนา) กรมส่งเสริมการเกษตร.

ส�ำเนาว์ ฤทธิ์นุช. 2555. คู่มือพ่ึงตนเอง สูตรเด็ดการเพาะเห็ดฟางในตะกร้า.
ส�ำนักพมิ พเ์ กษตรกรรมธรรมชาต.ิ กรุงเทพฯ.

อภิชาต ศรีสะอาด และจันทรา อู่สุวรรณ. 2556. นวัตกรรมใหม่และแบบอย่าง
การเพาะเลยี้ งเหด็ ถงุ ทำ� เงนิ . บรษิ ทั นาคา อนิ เตอรม์ เี ดยี จำ� กดั . สมทุ รสาคร.

อภชิ าต ศรสี ะอาด และปรชั ญา รศั มธี รรมวงศ.์ 2555. เพาะเหด็ ใหร้ วยทำ� ไดไ้ มย่ าก.
บริษัทนาคา อินเตอร์ มีเดีย จำ� กัด. กรุงเทพฯ.

อภชิ าต ศรสี ะอาด และพรมิ้ ศรหี านาม. 2555. นวตั กรรมใหม่ หลากวธิ เี พาะเหด็ ฟาง
ใหร้ วย. บริษทั นาคา อินเตอรม์ เี ดยี จ�ำกดั . สมุทรสาคร.

อภิรัชต์ สมฤทธ์ิ. มปป. แมลงและไรศัตรูเห็ด. เอกสารประกอบการบรรยาย.
กรมวิชาการเกษตร.

เอื้อเฟื้อภาพประกอบ

1. สวนเห็ดสิริทรัพย์อนันต์ อำ� เภอเมอื ง จังหวัดอตุ รดติ ถ์
2. สวนเห็ดรม่ เย็น อ�ำเภอขขุ ันธ์ จงั หวัดศรสี ะเกษ
3. คุณอภริ ชั ต์ สมฤทธ์ิ
28 กรมสง่ เสรมิ การเกษตร

เอกสารคำ� แนะนำ� ท่ี 6/2558
การเพาะเห็ดเบือ้ งตน้

ทปี่ รึกษา อธิบดกี รมส่งเสริมการเกษตร
นายโอฬาร พทิ ักษ์ รองอธบิ ดีกรมสง่ เสรมิ การเกษตร ฝ่ายบริหาร
นายสุรพล จารพุ งศ ์ รองอธบิ ดีกรมส่งเสรมิ การเกษตร ฝ่ายวชิ าการ
นายไพรัช หวังดี รองอธิบดกี รมส่งเสรมิ การเกษตร ฝ่ายส่งเสริมและฝึกอบรม
นายสงกรานต์ ภักดคี ง ผู้อำ� นวยการส�ำนกั พัฒนาการถา่ ยทอดเทคโนโลยี
นางสุกญั ญา อธปิ อนนั ต์ ผอู้ ำ� นวยการสำ� นกั สง่ เสริมและจดั การสินค้าเกษตร
นางอรสา ดิสถาพร

เรียบเรยี ง
นางสาวจิราภา จอมไธสง ผู้อำ� นวยการกล่มุ ส่งเสริมพชื ผกั และเห็ด
นายศตนนั พรรณอภยั พงศ์ นักวิชาการเกษตรช�ำนาญการ
นางสาวจฑุ ามาศ รุ่งเรืองสทิ ธ ์ิ นกั วชิ าการเกษตรปฏิบัตกิ าร
กลมุ่ ส่งเสริมพืชผกั และเหด็
สำ� นกั สง่ เสริมและจดั การสินค้าเกษตร
กรมสง่ เสริมการเกษตร

จดั ทำ�
นางอมรทพิ ย์ ภิรมย์บูรณ์ ผู้อำ� นวยการกลุม่ พฒั นาสอ่ื ส่งเสรมิ การเกษตร
นางอบุ ลวรรณ อารยพงศ ์ นกั วชิ าการเผยแพร่ช�ำนาญการ
นางสาวอำ� ไพพงษ์ เกาะเทยี น นักวิชาการเผยแพร่ชำ� นาญการ
กลุ่มพฒั นาส่อื ส่งเสริมการเกษตร
สำ� นกั พัฒนาการถ่ายทอดเทคโนโลยี
กรมส่งเสรมิ การเกษตร