ข้อมูลคลังปัญญา ด้านอุตสาหกรรมและหัตถกรรม ภูมิปัญญา ช่างตีมีด

คลงั ปัญญา ดา้ นอตุ สาหกรรมและหตั ถกรรม
ภมู ิปัญญาช่างตีมีด

กศน.ตาบลบา้ นมาง
ศนู ยก์ ารศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั อาเภอเชียงม่วน

จงั หวดั พะเยา

ข้อมลู ปญั ญาตาบล...บ้านมาง.... อาเภอ...เชยี งมว่ น... จงั หวดั ...พะเยา...

ช่ือภูมิปญั ญา.........ช่างตีมีด.......................................................................................................
รหสั ภมู ปิ ญั ญา.....................................................................................................................................
สาขาคลังปัญญา..ด้านอตุ สาหกรรมและหัตถกรรม.............................................................................
สาขาของภูมปิ ญั ญาท้องถน่ิ ......สาขาอตุ สาหกรรมและหัตถกรรม......................................................
ข้อมูลพืน้ ฐาน รายบุคคล เจ้าของภูมปิ ญั ญาทอ้ งถ่นิ /บุคคลคลงั ปัญญา
ชอื่ ....นายนอ้ ย.....................นามสกลุ .........นาแหลม.......................วันเดอื นปเี กดิ .....11..กรกฏาคม...2482.........
ท่ีอยปู่ จั จบุ นั (ท่ีสามารถตดิ ต่อได้) บา้ นเลขท่ี.....116........หม่ทู ี่ .......1.............. ตาบล/แขวง...บ้านมาง.................
อาเภอ/เขต.......เชยี งมว่ น.......................จังหวัด.......พะเยา...............................รหัสไปรษณยี ์....56160.................
โทรศพั ท์...086 - 3750419....................... โทรสาร........................................... Line ID …….....................…………
E-mail address: …………………………………….. Facebook ……………………………...........…………………………………
พกิ ดั ทางภูมิศาสตร์ คา่ X : …18.895108…………………………………………. คา่ Y: ………100.277800.....………………
ความเป็นมาของบคุ คลคลงั ปญั ญา

นายนอ้ ย นาแหลม อายุ 81 ปี คอื ผ้ทู ีเ่ รียนร้กู ารตีมดี จาก พอ่ ต้ังแต่ อายุ 17 ปี เน่อื งจากเปน็ อาชพี ของ
ครอบครัว โดยสบื ทอดรุ่นสู่รนุ่ มาจนถึงปจั จบุ ัน วตั ถุดบิ ทใ่ี ชค้ ือ เหลก็ แหนบท่นี ามาตีเปน็ มีดชา่ งตีเหล็กซ้ือมากโิ ลกรัม
ละ 60 บาท สว่ นใหญ่ซอ้ื ทร่ี า้ นรับซอ้ื ของเก่าภายในอาเภอและจากอาเภอใกล้เคียง แล้วนาเหลก็ แหนบไปตดั เปน็ รูปมดี
คร่าวๆกอ่ นจะนาไปตดี ้วยแรงงานคน ดงั น้ันแม้สินค้ามีดจะมีรูปร่างลกั ษณะเกือบเหมือนกนั แตก่ ็มมี คี ณุ ภาพตา่ งกนั
บ่งบอกถึงคุณภาพของมีด และตัวช่างท่ผี ลิตตรงนก้ี ็จะเป็นจดุ ขายถ้ามีดทีผ่ ลิตออกไปมีคณุ ภาพดี ผู้ใช้มดี ก็จะจาสินค้า
มดี นไี้ วเ้ วลาซ้อื ครัง้ ตอ่ ไปก็จะซอื้ มีดทีม่ คี ณุ ภาพตามสัญลักษณท์ อี่ ยู่บนตวั มดี เพราะฉะน้ันกจ็ ะเป็นลกั ษณะลูกคา้ มดี
ในอาเภอก็จะสง่ั ให้ตระกลู ของชา่ งตมี ดี ซง่ึ เปน็ ผผู้ ลิตมีดนี้ มาตง้ั แต่ครงั้ ป่แู ละพ่อของชา่ งตีมดี จึงถอื เปน็ มรดกแห่งภูมิ
ปญั ญาของตาบลบ้านมาง อาเภอเชยี งมว่ น จังหวัดพะเยา จุดเดน่ ของภมู ปิ ญั ญาท้องถิ่น การหาแหลง่ เหล็กแหนบท่ไี ม่
ใชแ้ ล้วนากลบั มา ใชป้ ระโยชน์ใหมแ่ ละสามารถสร้างรายไดใ้ หก้ บั ตนเองและครอบครวั

วตั ถดุ บิ ทใ่ี ชป้ ระโยชนใ์ นผลิตภณั ฑท์ ่เี กิดจากภูมปิ ัญญา ซึ่งพนื้ ที่อ่ืนไม่มไี ด้แก่
- การตเี หลก็ เหลก็ แหนบท่ีสบื ทอดจากบรรพบรุ ุษ..........
- คอ้ นตที ีส่ บื ทอดจากบรรพบรุ ษุ .........
- การทาเตาเผาเหล็กที่สบื ทอดจากบรรพบรุ ษุ .............

รายละเอียดของภมู ปิ ัญญาทอ้ งถ่ิน (ลักษณะภมู ิปญั ญา/รปู แบบ/วธิ ีการ/เทคนคิ ทใ่ี ช้/ภาพถ่ายหรือภาพวาดประกอบ/
พฒั นาการของผลิตภณั ฑ์หรือผลงาน /กระบวนการสรา้ งภูมปิ ัญญา /ลกั ษณะการใช้ประโยชนจ์ ากภมู ปิ ัญญาท่เี กิดขนึ้
ฯลฯ)

ภูมปิ ัญญาท้องถิ่นของนายนอ้ ย นาแหลม ได้รบั การยอมรบั จากหนว่ ยงานทกุ ภาคสว่ น เขา้ มาศึกษาดูงานและ
เป็นแหล่งเรียนร้ตู ลอดชวี ติ จนเปน็ ท่ีกลา่ วขานวา่ วา่ มีดพ่อน้อย นาแหลม คุณภาพท่ี สวยงาม คงทน ทกุ เลม่ จนลูกคา้
ต้องสงั่ จองลว่ งหน้า

ข้ันตอนในการทามดี
การเตรียมการ ในการเตรียมการตมี ดี หรอื ทามดี น้นั มปี ัจจัยท่ีสาคญั 3 ประการ คือ

1.เตรยี มคน ตอ้ งใชค้ น 2-3 คนข้ึนไป โดยเฉพาะการตีมีดในขนั้ ตอนท่ี 1 ( การหลาบ ) ตอ้ งใชค้ นทมี่ ีพละกาลัง
รา่ งกายแข็งแกรง่ ตลอดจนต้องมคี วามสามคั คแี ละมปี ระสบการณ์มาก

2. เตรยี มอุปกรณ์ เป็นอปุ กรณ์และเครื่องมือเครอื่ งใช้ สาหรับช่างตีมดี โดยเฉพาะ เช่น ทั่ง ค้อน พะเนิน คีม สบู
ลม เตาเผาเหล็ก ตะไบ เหลก็ ขดู เหล็กไช รางนา้ ชบุ มดี เข่ือนตดั เหลก็ ขอไฟ หนิ หยาบ -ละเอยี ด ทง่ั ขอ เถาวัลยเ์ ปรยี ง
หลักสี่ (ปากกา) กบ และเลื่อย เป็นตน้

3. เตรยี มวัตถดุ ิบ วสั ดุทสี่ าคัญในการตีมดี เปน็ อนั ดับแรกไดแ้ ก่ เหลก็ กล้า อันดับต่อไป คือ ถ่านไมไ้ ผ่ ซ่ึงเป็นถ่าน
ที่มีประสทิ ธิภาพสูงในการเผาเหล็ก ตา่ งจากถา่ นจากไมท้ ัว่ ๆ ไป และอนั ดบั สุดทา้ ยคอื ไม้ท่ีใชท้ าดา้ มมีด

การดาเนนิ การผลิต มีด จะมขี ั้นตอนในการทาโดยสรุป 10 ขนั้ ตอน ดังนี้
ขน้ั ตอนท่ี 1 ตัดเหลก็ ใหไ้ ดข้ นาดตามความต้องการ เผาไฟให้แดงแล้วนาออกมาจากเตาใหค้ นสามคนใชพ้ ะเนินตี
จนได้รปู หุน่ หรือกูน ( ชาวบ้านเรียกว่าการ “ หลาบ” เหล็ก )
ขั้นตอนที่ 2 เม่ือได้หนุ่ หรือกนู มดี แล้ว นาเอาเข้าเตาเผาไฟอกี คร้งั หนง่ึ แล้วใชค้ น คนเดียวตดี ้วยคอ้ นเพอื่ ข้ึนรูป
มีดให้ได้ตามความตอ้ งการ (ชาวบา้ นเรียกว่าการ “ซา้ ” )
ขั้นตอนที่ 3 เมือ่ ซา้ ไดร้ ูปมีดแล้ว ทิ้งไว้ใหเ้ ย็น แลว้ ใช้คอ้ นตีจนเนอื้ เหล็กเรียบเปน็ มันเพ่อื ใหเ้ นื้อเหลก็ เหนยี วแนน่
คมบาง ตวั มดี ตรง (ชาวบา้ นเรยี กว่าการ “ ลาเรยี บ หรอื ไห่” )
ขน้ั ตอนท่ี 4 เมอ่ื ไหไ่ ด้รปู มีดพอสมควรแล้ว นามาแต่งด้วยตะไบ เพอ่ื ใหไ้ ด้รูปเล่มสวยงามข้ึน
(เรยี กว่าการ “แต่ง” )
ข้นั ตอนที่ 5 เมอื่ แตง่ ดว้ ยตะไบได้รปู แล้ว นามาขดู คมใหบ้ างโดยใชเ้ หลก็ ขดู เพือ่ ทาใหต้ วั มีดขาวและบาง
(เรียกว่าการ “ขูด” )
ขน้ั ตอนท่ี 6 เมอ่ื ขูดได้คมบางพอสมควรแล้ว ใชต้ ะไบหยาบและตะไบละเอยี ดโสกตามตวั มดี เพื่อใหต้ ัวมดี ขาว
เรียบรอ้ ย และคมจะบางยงิ่ ขึ้น (เรียกวา่ การ “ โสก” )
ขน้ั ตอนท่ี 7 เมอื่ โสกเรยี บรอ้ ยแลว้ นามาพานคม โดยใชต้ ะไบละเอยี ดพานขวางของคมมีดเพ่อื ให้คมมีดบางเฉยี บ
(เรยี กวา่ การ “ พานคมมีด” )
ขน้ั ตอนที่ 8 เมอ่ื พานคมแล้วก็นามาชบุ “การชบุ ” เป็นเร่อื งสาคญั มาก ช่างตอ้ งมคี วามชานาญเปน็ พเิ ศษ โดยนา
มดี เข้าเผาไฟในเตาจนรอ้ นแดงตามความต้องการ แลว้ ชบุ กับน้าคมของมดี จะกลา้ แข็งไมอ่ อ่ นและไมบ่ ่นิ

ขั้นตอนที่ 9 เมื่อชบุ แลว้ นามาฝนหรอื ลับ โดยใช้หนิ หยาบและหินละเอยี ดใหค้ มได้ท่ี สมัยนี้ใช้หนิ กากเพชร

(เรยี กวา่ การ “ลับคม” )

ขน้ั ตอนที่ 10 เมื่อฝนหรือลบั คมได้ทีแ่ ลว้ จงึ นามาเขา้ ด้ามมดี แลว้ ใชน้ ้ามันทาตวั มดี เพื่อกันสนมิ เป็นเสร็จสิ้น

ข้นั ตอนการทามีด

รูปแบบและลกั ษณะการถ่ายทอด การประชาสัมพันธ์ เผยแพร่ภูมปิ ญั ญาท้องถน่ิ (ทสี่ ะทอ้ นความนา่ เชอ่ื ถือการยอมรบั

ผ่านบคุ คล/ชุมชน/องคก์ ร/รางวลั /ใบประกาศ/การจดทะเบียนลิขสทิ ธ์ิ สอ่ื ดจิ ิทลั /เอกสารเผยแพร่แผน่ พับ คลิป(VDO)

ฯลฯ)

ยงั ไม่เคยมกี ารเผยแพร่/ใชเ้ ฉพาะบุคคล เคยเผยแพร่เฉพาะในชมุ ชน

มกี ารเผยแพร่ผ่านสอ่ื มวลชนและสอื่ อืน่ อยา่ งแพรห่ ลาย

มีการดงู านจากบุคคลภายนอก จานวน.....4......ครง้ั จานวน....120.....คน

มกี ารนาไปใช้ ในพน้ื ท.ี่ ........คน นอกพ้นื ที่..........คน

อืน่ ๆ (ระบ)ุ

........................................................................................................... ...................................................................................

............................................................................................................................. .................................................................

........................................................................................................................................... ...................................................

ลกั ษณะของภมู ปิ ัญญาทอ้ งถนิ่ การพฒั นาต่อยอดให้เปน็ นวตั กรรม คณุ ค่า (มลู คา่ ) และความภาคภมู ใิ จ
ภูมปิ ัญญาทอ้ งถิ่น/นวัตกรรมทีค่ ดิ ค้นขึน้ มาใหม่
ภมู ปิ ญั ญาท้องถ่ินดัง้ เดมิ ได้รบั การถา่ ยทอดมาจาก
- บรรพบุรษุ ร่นุ พ่อแมแ่ ละมกี ารสบื ทอดไปยังรนุ่ ลกู รุ่นหลานต่อไป
ภมู ิปัญญาทอ้ งถนิ่ ที่ไดพ้ ฒั นาและต่อยอด
แบบเดิม คอื การตีมดี จากเหล็กแหนบแบบเดมิ คือ ใชเ้ คอ้ นใชม้ ือทา ใชเ้ วลานาน ไม่มีการตกแตง่ เป็นรูปแบบสี

ธรรมชาตขิ องมีด
การพฒั นาต่อยอด คอื การตีมดี จากเหล็กจากเศษใบพรวนรถไถนาแบบใหมค่ อื ใช้เคร่ืองกลึงและเครอื่ งตัด ทาใหท้ ุน่

แรงคน รวดเรว็ และใช้เวลาน้อย มกี ารตกแต่งและเคลอื บเงาสวยงาม

รายละเอียดเพม่ิ เติม (สามารถใส่ขอ้ มลู ลิงค์วิดีโอ หรือเวปไซตท์ ่ีเกีย่ วขอ้ ง
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
.

ภาพถา่ ยบุคคลและอปุ กรณ์/เคร่ืองมือ/ส่ิงท่ปี ระดษิ ฐ์ (ชน้ิ งานหรอื ผลงาน)
รปู ภาพเจ้าของภมู ิปญั ญา

รูปภาพภมู ปิ ญั ญา

ชือ่ -สกุล ผู้บนั ทกึ ขอ้ มูล ........นายอดุ ร คาบญุ เรอื ......... เบอร์ตดิ ตอ่ /Line ID….......081-0240401..................
หนว่ ยงาน/สถานศกึ ษา .......กศน.อาเภอเชียงม่วน.......... วนั ท่บี นั ทกึ ขอ้ มูล..........27 มกราคม 2563…............
จัดทารูปแบบข้อมูลภูมิปัญญา E-book ...นางสาวภศั รชนก .... อนิ ธิยา .... บรรณารกั ษ์หอ้ งสมดุ ประชาชน...

กศน.ตาบลบา้ นมาง
ศนู ยก์ ารศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั อาเภอเชียงมว่ น

จงั หวดั พะเยา