"วิถีผ้าทอ" ซิ่นหมี่คั่นไทหล่ม

ลวดลายเก่ียวกบั พนั ธพุ์ ฤกษศาสตร์ ๔๕
ลาย คาบรรยาย /ภาพประกอบ

๑. ลวดลายดอกแก้ว

ดอกแก้ว คือดอกไมท้ ีช่ าวไทหล่มนยิ มปลกู เพื่อถวายพระสงฆ์ เปน็ ดอกทีน่ ยิ มปลกู
ในชุมชน ชาวบ้านจึงเกิดการจนิ ตนาการสร้างสรรคอ์ อกมาเป็นลายดอกแกว้ อยบู่ น
ผืนผ้าของหญิงสาว

๒. ลวดลายกระจบั หรอื
หมากจบั

กระจบั หรอื ลวดลายหมากจบั เปน็ ไมน้ ้ามอี ยู่ทั่วไปในพ้ืนนา รปู รา่ งดอกกระจับเป็น
สแ่ี ฉกเล็กๆ จงึ ถา่ ยทอดออกมาเปน็ ลายหมี

๔๖

ลาย คาบรรยาย /ภาพประกอบ
๓. ลวดลายกระจบั คู่

ความหมายเดยี วกันกบั กระจบั หรอื หมากจบั เพียงแต่ชาวบ้านนาลวดลายมา
สร้างสรรค์ตอ่ ลายเพื่อใหเ้ กิดความหลากหลายข้นึ

ลวดลายเก่ียวกบั สัตว์ คาบรรยาย /ภาพประกอบ
ลาย

๑. ลวดลายหงส์

ลวดลายหงส์ เป็นจินตนาการถึงป่าหิมพานต์ที่มีสัตว์หลากหลายชนิดรวมถึงหงส์
ท่มี คี วามงดงาม และออ่ นชอ้ ย

๔๗

ลาย คาบรรยาย /ภาพประกอบ

๒. ลวดลายเอยี้ หรอื ลาย
ปลาไหล

ลวดลายเอย้ี มลี ักษณะเหมอื นปลาไหล และสายธารตามทอ้ งไร่ทอ้ งนา

ลวดลายความเช่อื ทอ้ งถิน่ คาบรรยาย /ภาพประกอบ
ลาย

๑. ลวดลายตุ้ม

เป็นลายท่ีใช้สื่อความหมายถึงการมาตุ้มมาโฮมของพี่น้องชาวไทหล่มที่รักและ
สมัคคีกนั อยทู่ ่ีใดก็คือพีน่ ้องพวกเดียวกนั

๒. ลวดลายตมุ้ ปีก

ความหมายเดียวกัน เพียงแต่ผู้ทอสร้างสรรค์และต่อยอดจินตนาการเพื่อให้เกิด
ลวดลายทีห่ ลากหลาย

๔๘

ลวดลายท่ไี มพ่ บความหมาย คาบรรยาย /ภาพประกอบ
ลาย

๑. ลวดลายกลอ่ ม

ชาวบ้านไม่สามารถตอบได้วา่ คือลายอะไร เพยี งแตเ่ ปน็ ลายท่ีผู้เฒ่าผู้แก่สืบทอด
ต่อกนั มา

นางลติ ร แก้วพวง หัวหน้าศูนยส์ าธิตและจาหน่ายผ้าซิน่ หัวแดงตีนก่าน บ้านภูผกั ไซ่ อาเภอ
หล่มเก่า ยังได้เล่าให้ฟังอีกว่า ลายผ้าซ่ินหม่ีคั่น ที่สาวไทหล่มต้องมีไว้ใส่เพื่อประดับบารมี ให้ชีวิตอยู่
ยงคงกระพัน ประกอบไปด้วย ลายขาเปีย ลายหอปราสาท ลายนาค ลายดอกแก้ว ลายกระจับ ลายตุ้ม
ชาวบ้านจะเรียกลายบนผืนผ้านี้ว่า “ชุดลายบารมี” และเป็นท่ีนิยมต่อผู้ซ้ือนาไปสวมใส่เพ่ือเป็นสิริ
มงคลแก่ตัวเอง (ลิตร แก้วพวง, ๒๕๖๐)

ความเป็นอัตลักษณ์ของ “ซ่ินหม่ีค่ัน” หรือ “ซิ่นหัวแดงตีนก่าน ของไทหล่ม อาเภอหล่มเก่า
และอาเภอหล่มสัก อีกหนึ่งอย่างคือบนผืนผ้าจะประกอบไปด้วยลวดลายต่างๆ หลากหลาย บางผืนมี
ถงึ ๑๕ ลายหลักไม่ซ้ากัน บางท่านอาจเกิดคาถามวา่ “ซ่นิ หมีค่ ่นั ” ระหว่างอาเภอหล่มเก่า และอาเภอ
หล่มสักแตกต่างกันอย่างไร จากการลงพ้ืนที่สังเกตการณ์แบบมีส่วนร่วมทาให้พบว่า กรรมวิธีในการ
ทอผ้าซ่ินหมี่ค่ันของทั้งสองแห่งเหมือนกัน เพียงแต่ “ซ่ินหมี่ค่ัน” ของอาเภอหล่มเก่า จะนิยมทอโดยเน้น
ความโดดเด่นท่ีลวดลายมองระยะใกล้หรือไกลได้ชัดเจนและสวยงาม และ “ซิ่นหม่ีค่ัน” ของอาเภอ
หล่มสกั จะนิยมทอลวดลายท่ีเน้นความละเอียดของลายเส้นที่มีขนาดเล็กให้ความรู้สึกปราณีต งดงาม
ซ่ึงถือว่ากลุ่มทอผ้าท้ังสองแห่งมีเสน่ห์ความงดงามท่ีแตกต่างกัน แต่เกิดความลงตัวด้วยการมีรากฐาน
ทางวฒั นธรรมเดียวกันคอื การเปน็ “กล่มุ ชาติพนั ธ์ุไทหลม่ ”

ข้อสังเกตจากการศึกษาครั้งน้ีพบว่า ปัจจุบันกลุ่มทอผ้าได้เลือกกรรมวิธีที่พึ่งพาเทคโนโลยี
ทาให้กระบวนการทางด้านภูมิปัญญาบางอย่างเลือนหายไป เฉกเช่น การย้อมผ้าจากสีธรรมชาติ
การปลูกหม่อนเล้ียงไหมพ้ืนบ้านค่อยๆ เลือนหายไปจากชุมชน ซึ่งต้องยอมรับว่าปัญหาดังกล่าวเกิด
จากสภาพแวดล้อมท่ีขาดการสมดุลทางธรรมชาติ แต่หากชุมชนไม่ตระหนักถึงกระบวนการสืบทอด
ภมู ิปญั ญาทแี่ ฝงไปดว้ ยคุณคา่ ของชา่ งทอโบราณ ส่ิงเหลา่ นีอ้ าจกลายเป็นเพียงความทรงจาอันเลอื นลาง

๔๙

บรรณานกุ รม

กฤตพงศ์ แจ่มจนั ทร์. (๒๕๕๗). “ผา้ เช็ดไทลื้อในลาว” ร้อยืนก็หมน่ื ศลิ ป.์ ” วารสารสานักสง่ เสริม
ศิลปวฒั นธรรม มหาวทิ ยาลัยเชยี งใหม่ ร่มพะยอม ๑, ๑๖ (มกรราคม-มิถนุ ายน

๒๕๕๗): ๑๘-๒๗.
จรุ วี รรณ จนั พลา และคณะ. (๒๕๕๔). การพฒั นารปู แบบผลติ ภัณฑผ์ ้าทอไทยทรงดาเพือ่ สรา้ ง

มลู คา่ เพมิ่ ตามแนวทางเศรษฐกิจสรา้ งสรรค.์ รายงานการวจิ ัย, กรมส่งเสรมิ วัฒนธรรม.
ธีระวฒั น์ แสนคา.(๒๕๕๖). เมืองเพชรบรู ณแ์ ละเมืองหลม่ สกั กบั ศกึ เจ้าอนวุ งศ์. เพชรบูรณ:์ ไทย
มีเดีย
นฤมล กางเกตุ. (๒๕๕๖). สมิ : อิทธพิ ลศิลปลา้ นชา้ งผสมพ้ืนถิน่ อาเภอหล่มเกา่ จังหวัดเพชรบูรณ์.

เพชรบรู ณ์: ไทยมีเดียเพชรบรู ณ์.
นิตยา ฉตั รเมอื งปกั . (๒๕๕๕). “การศึกษาวิเคราะหผ์ ้าไหมมัดหมอ่ี าเภอนาโพธ์ิ จังหวดั บรุ ีรัมย์.”

ปรญิ ญาการศึกษามหาบัณฑิต สาขาวชิ าศิลปศกึ ษา มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.
ปาณี เดชวิทยาพร. (๒๕๔๘). ผ้าไทยกับวิถีชวี ิตของคนไทย. กรุงเทพ: เอส เอ็ม เอ ธุรกิจและการพิมพ์.
พิสุทธิลักษณ์ บุญโต. (๒๕๕๙). “การสอื่ สารอัตลักษณ์ผา่ นผา้ ซิ่นของกลุ่มชาติพันธไุ์ ทดาในพน้ื ที่
อาเภอ เชียงคาน จังหวดั เลย ประเทศไทย และแขวงหลวงนา้ ทา ประเทศสาธารณรฐั

ประชาธิปไตยประชาชนลาว.” การประชมุ วิชาการระดบั ชาติ วิถีชาติพันธ์ใุ นอสี าน:
“ภาวการณ์กลายเปน็ ” ในกระแสการ เปล่ียนแปลงสูเ่ สรีนยิ มใหม่.
มหาวิทยาลัยขอนแก่น, ๗-๘ เมษายน.
แวง พลงั วรรณ. (๒๕๔๕). บุญบั้งไฟของชาวพลดั ถ่ิน. กรุงเทพฯ: เรือนปญั ญา.
สมชาย แสวงนลิ . (๒๕๕๔). “สถาปัตยกรรมล้านช้าง สมิ โบราณท่วี ัดศรีมงคล (วัดนาทราย) อาเภอหล่ม
เก่า จงั หวดั เพชรบูรณ.์ ” เอกสารประกอบโครงการสถาปัตยกรรมล้านช้าง และ จิตรกรรมฝา
ผนังวัดศรีมงคล (วัดนาทราย) บา้ นนาทราย ตาบลวงั บาล อาเภอหล่มเกา่ จงั หวัด
เพชรบรู ณ์.
สารานกุ รมไทยสาหรบั เยาวชน เลม่ ที่ ๒๑. (๒๕๓๙). สานักงานกลาง หอรัษฎากรพิพัฒน์ ใน
พระบรมมหาราชวงั กรงุ เทพมหานคร.
สุนัย ณ อบุ ล และคณะ. (๒๕๓๖). ผา้ กบั วิถีชีวิตของกลุ่มชาติพนั ธุผ์ ไู้ ทย-ลาว สายเมืองอบุ ล
จงั หวดั อบุ ลราชธาน.ี สานกั งานคณะกรรมการวัฒนธรรมแหง่ ชาติ กระทรวงศกึ ษาธกิ าร.
สรุ ยิ า สมุทคปุ ติ,์ พัฒนา กติ ิอาษา และนันทิยา พทุ ธะ. (๒๕๓๗). แมห่ ญิงต้องต่าหกู : พัฒนาการของ
กระบวนการทอผา้ และการเปล่ียนแปลงบทบาทของผู้หญงิ ในหมู่บ้านอสี านปจั จบุ ัน.

๕๐

นครราชสีมา: ห้องไทยศกึ ษานิทัศน์, สานกั วิชาเทคโนโลยีสงั คม, มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยี
สรุ นาร.ี
เอกรินทร์ พง่ึ ประชา. (๒๕๔๕). “พระราหู: “ประเพณีประดิษฐ์” แห่งวัดศรี ษะทอง.” วิทยานพิ นธ์
ปรญิ ญามหาบัณฑิต สาขาวชิ ามานุษยวิทยา มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร.์

สมั ภาษณ์

ขนั สาลี. (๒๕๖๐). อายุ ๘๒ ปี บา้ นเลขท่ี ๖๕ บา้ นต้ิว หมทู่ ่ี ๓ ตาบลบา้ นต้วิ อาเภอหล่มสกั
จังหวดั เพชรบรู ณ์. สัมภาษณ์, ๖ กนั ยายน.

จาหรดั สาพู. (๒๕๖๐). อายุ ๗๕ ปี บ้านเลขท่ี ๑๑ บา้ นตวิ้ หมทู่ ่ี ๓ ตาบลบา้ นต้วิ อาเภอหล่มสัก
จังหวดั เพชรบูรณ.์ สัมภาษณ์, ๖ กนั ยายน.

ประครอง จงทัน. (๒๕๖๐). อายุ ๗๕ ปี บา้ นเลขท่ี ๑๙ บา้ นติว้ หม่ทู ่ี ๓ ตาบลบา้ นตว้ิ อาเภอหลม่ สัก
จังหวัดเพชรบรู ณ.์ สัมภาษณ,์ ๖ กนั ยายน.

ละมอ่ ม แกว้ เหลี่ยม. (๒๕๖๐). อายุ ๕๕ ปี บ้านเลขที่ ๓๒ บ้านหนิ ฮาว หมทู่ ่ี ๗ ตาบลหินฮาว อาเภอ
หลม่ เกา่ จงั หวดั เพชรบรู ณ์. สัมภาษณ์, ๖ กันยายน.

ลิตร แก้วพวง. (๒๕๖๐). อายุ ๖๙ ปี บา้ นเลขท่ี ๘ บา้ นหินฮาว หมู่ท่ี ๗ ตาบลหินฮาว อาเภอ
หล่มเกา่ จงั หวดั เพชรบูรณ์. สมั ภาษณ์, ๖ กนั ยายน.

วงษ์ แก้วต้อย. (๒๕๖๐). อายุ ๗๐ ปี บ้านเลขที่ ๔๖ หมู่ ๗ ตาบลหนิ ฮาว อาเภอหล่มเกา่ จังหวัด
เพชรบูรณ์. สมั ภาษณ์, ๖ กันยายน.

สมภาร พรมคา. (๒๕๖๐). อายุ ๖๘ ปี บ้านเลขท่ี ๑๖ บา้ นติ้ว หมู่ที่ ๒ ตาบลบ้านตวิ้ อาเภอหล่มสกั
จังหวัดเพชรบรู ณ์. สัมภาษณ์, ๖ กนั ยายน.