Serat Wedhatama
Pupuh
Kinanthi
Makna dari Kinanthi
Miturut maknane tembang kinanthi iku nggambarake
mangsa nalika manungsa iku wes mangun bale wisma
(rabi), urip rukun lan tentrem ayem karo kulawargane.
Tembung kinanthi bisa ditegesi nganthi utawa
nuntun. Tegese minangka kuwajibane wong tuwa kudu
bisa nuntun para putrane supaya sakabehe tumindake
mbener, mula wong tuwa kudu mbimbing lan tansah
aweh pepeling marang putrane.
Tuladha Tembang Kinanthi
Mangka kanthining tumuwuh,
Salami mung awas eling,
Eling lukitaning alam
Dadi wiryaning dumadi,
Supadi nir ing sangsaya
Yeku pangreksaning urip.
Paugeran Tembang Kinanthi
Guru gatra :
6
Guru lagu:
u,i,a,i,a,i
Guru wilangan :
8,8,8,8,8,8
Isi Serat Wedhatama Pupuh
Kinanthi
Pitutur supaya ngolah lantiping rasa lan nyingkirake hawa nepsu
suapaya dadi manungsa kang berbudi luhur
Pitutur supaya prihatin, ora kena iri, ora gampang panas atine,
ora nganggu wong liya, meneng supaya ayem tentrem
Manungsa iku kudu tansah eling marang pituduh lan waspada
ngerti pepalange urip, ora sembrana
Ngajari supaya ora kulina tumindak nistha, ati-ati marang
pepalang urip
Ngajari supaya aja nganti gela ing tembe mburine
Wong sing becik bebudine biasane gampang srawung karo wong
liya lan bisa mbangun sesrawungan ing papan ngendi wae
Wong kang wicaksana bakal tumindhak kanthi cara kang alus
lan becik, tansah urip rukun, seneng gawe ayem wong liya
Pesan Moral/Pitutur Luhur saka
Tembang Kinanthi
Pupuh 1 Pesan Moral/ Pitutur Luhur:
Mangka kanthining tumuwuh
Salami mung awas eling, Wong urip kui kudu tansah
Eling lukitaning alam, eling lan waspada (eling
Dadi wiryaning dumadi, marang Gusti Allah lan tanda
Supadi nir ing sangsaya, saka alam) supaya uripe ora
Yeku pangreksaning urip. sengsara
Bhs Indonesia:
Padahal bekal/modal orang hidup,
selamanya waspada dan ingat,
Ingat kepada petunjuk/contoh di alam
ini.
Jadi kekuatan hidup,
supaya lepas dari kesengsaraan,
yaitu cara pemeliharaan hidup.
Pesan Moral/Pitutur Luhur saka
Tembang Kinanthi
Pupuh 2 Pesan Moral/ Pitutur
Marma den taberi kulup, Luhur:
Angulah lantiping ati,
Rina wengi den aneda, Kudu sregep anggone
Pandak-panduking pambudi, sinau tepa slira (tenggang
Bengkas kahadaning driya, rasa, peka terhadap orang
Supaya dadya utami. lain), lan ngilangake napsu
angkara/ watak ala supaya
Bhs Indonesia: dadi manungsa utama.
Oleh karena itu rajinlah anakku,
belajar menajamkan perasaan.
Siang malam berusaha,
berusahalah selalu,
menghancurkan nafsu pribadi,
agar menjadi utama.
Pesan Moral/Pitutur Luhur saka
Tembang Kinanthi
Pupuh 5 Pesan Moral/ Pitutur
Ayawa sembrana ing kalbu, Luhur:
Wawasen wuwus sireki,
Ing kono yekti karasa, Aja duwe ati sing
Dudu ucape pribadi, sembrana, lan yen omong
Marma den sembadeng sedya, kudu ati-ati lan bisa
Wewesen praptaning uwis. ditanggung jawabke.
Bhs Indonesia:
Jangan lengah di dalam hati,
perhatikan kata-katamu,
disitu tentu terasa,
bukan katamu sendiri,
oleh karenanya bertanggungjawablah
dan perhatikan semuanya sampai tuntas.
Pesan Moral/Pitutur Luhur saka
Tembang Kinanthi
Pupuh 6 Pesan Moral/ Pitutur
Sirnakna semanging kalbu, Luhur:
Den waspada ing pangeksi,
Yeku dalaning dalaning kasidan, Aja gampang ragu-ragu,
Sinuda saka sathithik, lan kudu ngati-ati ing
Pamotahing nafsu hawa, panyawangan lan kudu
Linantih mamrih titih. bisa ngurangi hawa nepsu
saka sithik
Bhs Indonesia:
Hilangkan keragu-raguan hati.
Waspadalah terhadap pandanganmu,
Itulah jalan yang baik,
Kurangilah dari sedikit,
Permintaan hawa nafsu,
latihlah agar sempurna.
Pesan Moral/Pitutur Luhur saka
Tembang Kinanthi
Pupuh 7 Pesan Moral/ Pitutur
Aywa mematuh nalutuh, Luhur:
Tanpa tuwas tanpa kasil,
Kasalibuk ing srabeda, Aja kulina tumindak ala,
Marma dipun ngati ati, amarga ora ana gunane
Urip keh rencananira,
Sambekala den kaliling. Urip kui kudu ngati-ati
amarga akeh godaan lan
Bhs Indonesia: alangan
Jangan membiasakan diri berbuat aib,
tidak ada gunanya tidak ada hasilnya.
Terjerat oleh rintangan/gangguan.
Oleh karena itu berhati-hatilah,
Hidup banyak rintangannya,
Godaan harus diperhatikan.
Pesan Moral/Pitutur Luhur saka
Tembang Kinanthi
Pupuh 8 Pesan Moral/ Pitutur
Upamane wong lumaku, Luhur:
Marga gawat den liwati,
Lamun kurang ing pangarah, Urip kuwi kudu
Sayekti karendhet ing ri, direncanakake lan gelem
Apese kasandhung padhas, diarahke supaya ora cilaka
Babak bundhas anemahi.
Bhs Indonesia:
Seumpama orang berjalan,
Jalan yang berbahaya dilalui.
Apabila kurang perhitungan,
tentulah tertusuk duri,
paling tidak terantuk batu,
akhirnya terluka.
Pesan Moral/Pitutur Luhur saka
Tembang Kinanthi
Pupuh 9 Pesan Moral/ Pitutur
Lumrah bae yen kadyaku, Luhur:
Atetamba yen wus becik,
Duwey kawruh sabodhag, Yen duwe ilmu aja mung
Yen tan nartani ing kapti, kanggo golek banda lan
Dadi kawruhe kinarya, pamrih tapi ya kudu
Ngupaya kasil lan melik. kanggo nggolek pahala
Bhs Indonesia:
Yang demikian itu biasa,
berobat setelah terluka,
walaupun punya pengetahuan banyak,
apabila tidak ada gunanya,
sehingga pengetahuannya hanya dipakai,
mencari nafkah dan pamrih.
Pesan Moral/Pitutur Luhur saka
Tembang Kinanthi
Pupuh 10 Pesan Moral/ Pitutur
Meloke yen arsa muluk, Luhur:
Muluk ujare lir wali,
Wola wali nora nyata, Aja seneng omong muluk-
Anggepe pandhita luwih, muluk (banyak bicara) yen
Kaluwihane tan ana, ora ana buktine
Kabeh tandha-tandha sepi,
Bhs Indonesia:
Terlihat bila berkomentar,
bicaranya muluk-muluk biar dianggap wali,
berkali-kali tidak terbukti.
Menganggap dirinya pandita hebat,
kehebatannya tidak ada,
bukti-bukti tidak nampak.
Pesan Moral/Pitutur Luhur saka
Tembang Kinanthi
Pupuh 12 Pesan Moral/ Pitutur
Mangka ta kang aran laku, Luhur:
Lakune ngelmu sejati,
Tan dahwen pati openan, Wong berilmu kui aja
Tan panasten nora jail, gampang duwe watak iri,
Tan njurungi ing kahardan, dengki, nesu lan jail
Amung eneng mamrih ening.
Bhs Indonesia:
Padahal yang disebut laku (sarat)
saratnya menjalankan ilmu sejati,
Tidak iri dan dengki,
tidak mudah marah dan jail,
tidak melampiaskan hawa nafsu.
Hanyalah diam agar dapat tenang.
Pesan Moral/Pitutur Luhur saka
Tembang Kinanthi
Pupuh 13 Pesan Moral/ Pitutur
Kaunanging budi luhung, Luhur:
Bangkit ajer ajur kaki,
Yen mangkono bakal cikal, Kudu duwe budi pekerti
Thukul wijining utami, kang luhur/ apik lan kudu
Nadyan bener kawruhira, bisa adaptasi ing ngendi
Yen ana kang nyulayani, wae
Bhs Indonesia:
Biasanya budi yang baik itu,
pandai bergaul dengan siapapun anakku,
bila demikian akan tumbuh,
tumbuh benih utama.
Walaupun pengetahuannya benar,
bila ada yang berbeda pendapat
Pesan Moral/Pitutur Luhur saka
Tembang Kinanthi
Pupuh 14 Pesan Moral/ Pitutur
Tur kang nyulayani iku, Luhur:
Wus wruh yen kawruhe nempil,
Nanging laire angalah, Aja gampang lara ati /
Katingala angemori serik yen dilarani lan aja
Mung ngenaki tyasing lisan, duwe watak dendam
Aywa esak aywa serik.
Kudu bisa gawe ayem
Bhs Indonesia: utawa seneng atine wong
Lebih-lebih yang berbeda pendapat itu, liya
kita ketahui bukan pengetahuannya sendiri,
tetapi diluar mengalah,
agar terlihat sesuai.
Hanya menyenangkan hati orang lain,
Jangan sakit hati dan dendam.
Pesan Moral/Pitutur Luhur saka
Tembang Kinanthi
Pupuh 17 Pesan Moral/ Pitutur
Pantes tinulad tinurut Luhur:
Laladane mrih utami,
Utama kembanging mulya, Kudu bisa dadi teladan
Kamulyaning jiwa dhiri, sing apik sing pantes ditiru
Ora ta yen ngeplekana,
Lir leluhur nguni uni
Bhs Indonesia:
Pantas jadi tauladan dan diikuti,
cara-cara mencapai kebaikan,
Itu permulaan dari kemuliaan.
Kemulyaan jiwa jiwa raga,
walaupun tidak persis,
seperti nenek moyang dahulu.
Pesan Moral/Pitutur Luhur saka
Tembang Kinanthi
Pupuh 18 Pesan Moral/ Pitutur
Ananging ta kudu-kudu, Luhur:
Sakadarira pribadi,
Aywa tinggal tutuladhan, Aja nganti nglalekake lan
Lamun tan mangkono kaki, kudu bisa niru tuladha
Yekti tuna ing tumitah, sing apik
Poma kaestokna kaki.
Bhs Indonesia:
Tetapi harus iktiar,
sekedarnya saja,
jangan melupakan tauladan/contoh,
Apabila tidak demikian anakku,
itu berarti rugi hidup ini.
Oleh karena itu jalankanlah anakku.