รายงานฉบับสมบูรณ์ โครงการผักบุ้งแปลงน้อยปลอดสารพิษ.

43

บทที่ 5
สรปุ ผลการประเมนิ และขอ้ เสนอแนะ

การประเมินโครงการครงั้ น้ี เป็นการประเมนิ แบบเชงิ คุณภาพ โดยประยกุ ต์ใชแ้ บบ CIPP
Model ของ Stufflebeam เพื่อประเมินโครงการผักบุง้ แปลงน้อยปลอดสารพษิ (ผักสวนครัว) ในด้าน
บรบิ ท (Context) ) ปัจจัยนำเขา้ (Input) กระบวนการ (Process) ผลผลติ (Product) ศกึ ษา
ประชากรและกลมุ่ ตัวอย่างจำนวน 10 คน (สมาชิกในครอบครวั ผทู้ ี่เกีย่ วขอ้ งกับการดำเนินโครงการ
และคณะผ้จู ดั ทำโครงการ) ผู้จัดทำเกบ็ ขอ้ มลู ระหวา่ งวันที่ 20 กันยายน 2564 ถึงวนั ท่ี 31 ตุลาคม
2564 เครื่องมือที่ใช้ในการประเมนิ เปน็ แบบสอบถามทีผ่ ูป้ ระเมินสร้างและพัฒนาด้วยตนเองจำนวน 6
ชดุ ผู้จดั ทำโครงการทำการเก็บรวบรวมข้อมลู การประเมินด้วยตนเอง ไดร้ ับแบบสอบถามกลับคืนจาก
ผู้ประเมนิ ซง่ึ เป็นคนในครอบครวั ของผู้จดั ทำโครงการจำนวน 6 ชดุ วิเคราะหก์ ารประเมินโครงการโดย
ใช้รูปแบบการประเมนิ แบบ CIPP MODEL
1. สรุปผลการประเมินโครงการ

ผรู้ บั ผิดชอบโครงการได้ประเมนิ ผลหลังการดำเนนิ โครงการโดยใชแ้ บบประเมินโครงการ
ผกั บงุ้ แปลงน้อยปลอดสารพิษ (ผักสวนครวั ) ในด้านสภาวะแวดลอ้ ม ด้านปจั จยั ดา้ นกระบวนการ
และด้านผลผลติ

ผลการประเมินโครงการหลงั การดำเนนิ งานโดยรวมในดา้ นสภาวะแวดลอ้ ม โดยรวมสรุปได้
ว่า หลกั การ มคี วามเหมาะสมและสอดคลอ้ งตรงตามวัตถุประสงค์และเป้าหมายทีไ่ ด้คาดการณ์ไว้ การ
กำหนดเปา้ หมายของโครงการสามารถสรา้ งโอกาสใหก้ ับผเู้ ขา้ รว่ มได้เรยี นรู้ในการเพาะปลกู ใชเ้ วลา
ว่างให้เป็นประโยชน์ในการปลกู ผักสวนครัวข้นึ มาเอง มผี กั ปลอดสารพิษไวร้ ับประทานในครอบครวั
และมีสภาพดินอดุ มสมบรู ณ์ อากาศไม่แหง้ แลง้ จนเกินไป มอี ากาศที่ถ่ายเทดี บรรยากาศจงึ เหมาะแก่
การเพาะปลกู

ผลการประเมินโครงการหลงั การดำเนนิ งานโดยรวมในดา้ นปจั จัย โดยรวมสรุปไดว้ ่า สมาชิก
ในครอบครวั ให้ความร่วมมือต่อการดำเนนิ โครงการอยา่ งดี มีความเข้าใจไมข่ ดั แย้งกันเอง จงึ มีความ
เหมาะสมและเพียงพอต่อการร่วมดำเนินการโครงการ อปุ กรณท์ ใี่ ชบ้ างชิน้ สามารถทำข้นึ มาเองได้และ
มอี ยู่แล้วในครัวเรือน ไม่ไดใ้ ช้อปุ กรณ์เยอะเกนิ ความจำเป็น มคี วามรู้เพ่ิมเก่ยี วกับอุปกรณ์ที่ใช้ปลูกผัก
สวนครัว พ้นื ทท่ี ่ีใช้ทำโครงการเปน็ พนื้ ทวี่ า่ งเปลา่ มีความสะดวกสบายในการดแู ลผกั ทปี่ ลกู สามารถ
ขยายแปลงผกั สวนครัวเพ่ิมได้ เพราะเปน็ พื้นท่ีของครอบครัว

ผลการประเมนิ โครงการหลังการดำเนนิ งานโดยรวมในดา้ นกระบวนการ โดยรวมสรปุ ไดว้ า่
สภาพปญั หาท่เี กิดขึน้ และความตอ้ งการในการดำเนนิ โครงการ มีการแก้ปัญหาที่ตรงตามวัตถุประสงค์
เขา้ ในงา่ ย สามารถนำไปพัฒนาตอ่ ได้ และมผี ลต่อการดำเนนิ โครงการค่อนขา้ งน้อย เป็นการใชเ้ วลา
วา่ งใหเ้ ป็นประโยชน์ได้เรียนรู้การปลกู ผกั ไดเ้ รียนรกู้ ารทำปุ๋ยอินทรีย์ สามารถนำไปต่อยอดเปน็ อาชพี

44

ลดคา่ ใช้จา่ ยในการซ้ือผักมารับประทานและปลอดสารพิษ ครอบครวั มีพืชผกั เพยี งพอต่อการบรโิ ภค
และมีความรู้เรื่องเศรษฐกิจพอเพียงมากขึน้ ทำให้มีความพึงพอใจในการจดั ทำกิจกรรมครงั้ น้ี

ผลการประเมินโครงการหลงั การดำเนินงานโดยรวมในด้านผลผลติ โดยรวมสรุปไดว้ ่า สมาชกิ
ท่เี ขา้ รว่ มโครงการนี้มีพื้นฐานในการเพาะปลกู สามารถนำความรทู้ ่ไี ด้ไปขยายพันธุ์เพม่ิ ได้โดยไมต่ ้องซื้อ
เมลด็ พันธุ์เพ่ิม ยังสามารถนำไปขายเปน็ การเพ่ิมรายได้ให้แก่ครอบครัวอีกทางเลือกหนึง่ สามารถนำไป
ตอ่ ยอดต่อไปในอนาคตได้ เพราะผูเ้ ข้าร่วมโครงการนีม้ ีทักษะและการดูแลเอาใจใสใ่ นการปลูกผกั สวน
ครัว โดยไม่พ่งึ สารเคมใี นการปลูกผักแต่ใช้ปยุ๋ อินทรยี แ์ ทน สามารถดัดแปลงความรเู้ ดมิ ไปต่อยอดใน
อนาคตเพื่อให้เกดิ ความร้ใู หม่ๆข้นึ สามารถนำความรูไ้ ปปรับใชใ้ นให้เหมาะสมตอ่ การเพาะปลูกพืชผกั
สวนครัว โดยการเพิ่มผลผลติ ในการปลูกผกั ได้เพิ่มขึน้ ยังสามารถดดั แปลงจากการปลูกผักเป็นการ
ปลูกต้นไมส้ วยงาม และสามารถนำไปใช้ในชีวิตประจำวันในโอกาสอ่ืนๆได้
2. ขอ้ เสนอแนะ

2.1 ข้อเสนอแนะสำหรบั นำผลการประเมนิ ไปใช้ มดี ังนี้คอื
1. นำไปปรับปรงุ แก้ไขในขน้ั ตอนท่ผี ดิ พลาด
2. นำไปตอ่ ยอดในการพัฒนาโครงการในคร้ังต่อไป
3. นำไปเปน็ แบบอยา่ งให้ผู้ทส่ี นใจศกึ ษาการปลูกผักสวนครัว

2.2 ขอ้ เสนอแนะสำหรบั หวั ข้อการประเมนิ ต่อไปคือ
1. ควรมกี ารทดลองปลกู พชื อยา่ งอ่นื รว่ มด้วย เพื่อศึกษาเปรยี บเทียบเพ่มิ เตมิ เพือ่ ให้ได้ข้อมูล
มากขนึ้
2. ในการปลูกครัง้ ตอ่ ไป ควรขยายพ้ืนท่ีให้มากกวา่ เดิม เพ่ือเพิ่มผลิต
3. กระจายความรู้เกย่ี วกับการปลกู ผักสวนครวั สู่ชมุ ชน เพอื่ เปน็ การพฒั นาโครงการนต้ี อ่ ไป

45

บรรณานุกรม

สมาคมพัฒนาคุณภาพส่ิง. (2564). ผักบงุ้ จนี . ออนไลน์. จาก: https://adeq.or.th. สืบคน้ เมอ่ื
ตลุ าคม 2564.
JOM. (2564). ผักบงุ้ จนี . ออนไลน์. จาก: https://www.thai-thaifood.com. สืบค้นเมอื่ ตุลาคม
2564.
บ้านจอมยุทธ. (2564). การดูแลรกั ษา ผักบ้งุ จนี . ออนไลน์. จาก:
https://m.baanjomyut.com/library_5/agricultural_knowledge/vegetables_herbs/06_6.h
tml. สืบคน้ เม่ือ ตุลาคม 2564.
Puechkaset. (2564). พืชผักสวนครัว. ออนไลน์. จาก: https://puechkaset.com. สืบค้นเมื่อ
ตุลาคม 2564.
Unknown. (2564). พืชสวนครวั . ออนไลน์. จาก:
https://kanchanabunkaew.blogspot.com/2015/07/blog-post.html. สืบคน้ เมอ่ื ตุลาคม
2564.
Nongpaisirintra. (2564). พืชผักสวนครวั . ออนไลน์. จาก:
https://tonzaza11.wordpress.com/author/nongpaisirintra/. สบื คน้ เม่อื ตลุ าคม 2564.
Bemler. (2564). ห ลักการและแนวคิดเก่ียวกับ การป ระเมิน โครงการ . ออนไลน์ . จาก:
https://bemler.wordpress.com/author/bemler/. สืบคน้ เมอื่ ตลุ าคม 2564.
ดร.ยุภ าพ ร เทพ สุริยานนท์ . (2564). แนวคิดการประเมินผลโครงการ . ออนไลน์ . จาก:
http://www.acn.ac.th/articles/mod/forum/discuss.php?d=146. สบื ค้นเมื่อ ตลุ าคม 2564.
อ นั น ต์ ศั ก ดิ์ ส ร้ า ง ค ำ . ( 2 5 6 4 ) . ท ฤ ษ ฎี ก า ร เ รี ย น รู้ . อ อ น ไ ล น์ . จ า ก :
https://sites.google.com/site/anansak2554/khxmul-phu-cad-tha. สืบคน้ เมือ่ ตุลาคม 2564.
มูลนิธิปิดทองหลังพระ สืบสานแนวพระราชดำริ. (2564). แนวคิด “ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง”.
ออน ไลน์ . จาก: http://www.pidthong.org/philosophy.php#.YYz532 BBxPY. สื บ ค้ น เมื่ อ
ตุลาคม 2564.
ธันยพร จารไุ พศาล. (2564). การบริหารเวลาอยา่ งมีประสทิ ธิภาพ (Effective Time Management).
ออนไลน์. จาก: https://www.workwithpassiontraining.com. สืบคน้ เมอื่ ตุลาคม 2564.
ครูประถม.คอม พัฒนาครูเพ่ือการศึกษาของเด็กไทย. (2564). CIPP Model การประเมินโครงการ
ตามแนวคิดของ สตัฟเฟิลบีม. ออนไลน์. จาก: https://www.krupatom.com/education_881.
สบื คน้ เม่อื ตลุ าคม 2564.
Thai Winner. (2564). PDCA คืออะไร – วงจรบริหารสี่ขั้นตอน 4 ขั้นตอน. ออนไลน์. จาก:
https://thaiwinner.com/pdca-cycle/. สืบค้นเม่ือ ตลุ าคม 2564.

46

ภาคผนวกเครอ่ื งมอื การประเมิน

47

แบบประเมนิ
โครงการผักบุ้งแปลงนอ้ ยปลอดสารพษิ (ผกั สวนครัว)

*******************************************************************
คำช้แี จง 1. แบบประเมนิ โครงการผักบุ้งแปลงนอ้ ยปลอดสารพิษ (ผักสวนครัว)มีจำนวน 3

ตอน ดงั น้ี
ตอนท่ี 1 ส่วนที่ 1 เป็นแบบสอบถามข้อมลู ทว่ั ไปของผูต้ อบแบบสมั ภาษณ์ ได้แก่

อายุ เพศ ของผู้ถูกสัมภาษณ์ โดยเปน็ แบบปลายเปิดใหเ้ ลือกตอบในชอ่ งท่ีกำหนด
ตอนที่ 2 เปน็ แบบสมั ภาษณ์ประเมินโครงการ โดยใช้แบบประเมนิ CIPP MODEL มี

4 ด้าน จำนวน 12 ขอ้ ดงั น้ี
1. สภาวะดา้ นแวดลอ้ ม ( Context ) จำนวน 3 ขอ้
2. ด้านปจั จัย ( Input ) จำนวน 3 ขอ้
3. ด้านกระบวนการ ( Process ) จำนวน 3 ข้อ
4. ดา้ นผลผลิต ( Product ) จำนวน 3 ขอ้
โดยในท้งั 4 ดา้ น ผู้ตอบสามารถเขยี นได้อย่างอิสระ
ตอนที่ 3 ปญั หาหรือข้อเสนอแนะเก่ียวกบั การดำเนนิ งานในการจัดทำโครงการ โดย

เปน็ แบบปลายเปิดให้เลือกเขียนบรรยายในการตอบ
2. วธิ ีการประเมินใหท้ ำเคร่อื งหมาย ลงในชอ่ งระดับการประเมนิ 5 ระดับ ดังนี้
คะแนน 5 หมายถงึ มีผลการดำเนนิ การในระดบั มากทส่ี ุด
คะแนน 4 หมายถึง มผี ลการดำเนนิ การในระดบั มาก
คะแนน 3 หมายถงึ มีผลการดำเนินการในระดบั ปานกลาง
คะแนน 2 หมายถึง มีผลการดำเนินการในระดับ นอ้ ย
คะแนน 1 หมายถงึ มีผลการดำเนินการในระดับ น้อยทส่ี ดุ

48

แบบประเมิน
โครงการผักบ้งุ แปลงนอ้ ยปลอดสารพษิ (ผกั สวนครัว)

*******************************************************************
ตอนที่ 1 ข้อมลู ท่ัวไปของผตู้ อบแบบสอบถาม
เพศ ( ) ชาย ( ) หญงิ
อายุ ..... ปี
ตอนที่ 2 แบบสมั ภาษณป์ ระเมนิ โครงการผักบุ้งแปลงน้อยปลอดสารพิษ (ผกั สวนครัว) โดยใช้
แบบประเมนิ CIPP MODEL มี 4 ด้าน จำนวน 12 ขอ้
ดา้ นที่ 1 การประเมนิ บริบทหรอื สภาพแวดล้อม
1. หลกั การ วัตถุประสงคข์ องโครงการมคี วามเหมาะสมและสอดคล้องกนั หรือไม่
......................................................................................................................... .......................................
................................................................................................................................................................
......................................................... ................................................................................................ .......
2. การกำหนดเป้าหมายของโครงการมคี วามเหมาะสมหรือไม่
....................................................................................................................................................... .........
................................................................................................................................................................
............................................................................................................................. ...................................

3. บรรยากาศในการดำเนินงานเหมาะสมหรือไม่
................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................... ......
............................................................................................................................ ....................................

ดา้ นที่ 2 การประเมินปจั จัยเบ้อื งตน้ ปจั จัยป้อน
4. จำนวนบุคลากรที่ร่วมดำเนินการโครงการ มีความเหมาะสมและเพียงพอหรือไมอ่ ย่างไร
.......................................................................................... ......................................................................
............................................................................................................................. ...................................
................................................................................................................................................................
5. วัสดุอุปกรณต์ ่างๆ เพียงพอและเหมาะสมตอ่ การดำเนนิ โครงการหรือไมอ่ ยา่ งไร
................................................................................................................................................................
............................................................................................................................. ...................................

49

................................................................................................................................................................
6. อาคารสถานท่ีในการดำเนินโครงการมคี วามเหมาะสมและเพียงพอหรอื ไม่อยา่ งไร
.......................................................................................................................................................... ......
............................................................................................................... .................................................
.......................................................................................... ......................................................................

ด้านท่ี 3 การประเมนิ กระบวนการ
7. สภาพปัญหาและความต้องการในการพฒั นามคี วามเหมาะสมหรอื ไม่
............................................................................................................................. ...................................
................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................... ......................................
8. กจิ กรรมของโครงการมคี วามเหมาะสมหรอื ไม่
............................................................................................................................. ...................................
................................................................................................................................................................
............................................................................................................................. ...................................
9. การประเมนิ ผลการดำเนินโครงการมคี วามเหมาะสมหรอื ไม่
............................................................................................................................. ...................................
................................................................................................................................................................
........................................................................................................................... .....................................

ดา้ นท่ี 4 การประเมินผลผลิต
10. สามารถนำความรู้จากการปฏบิ ัตไิ ปใชใ้ นชวี ิตประจำวนั ได้หรอื ไมอ่ ย่างไร
................................................................................................................................................................
............................................................................................................................. ...................................
................................................................................................................................................................
11. ผูเ้ ข้าร่วมโครงการคดิ วา่ สามารถนำความรู้จากการที่ปฏิบัตไิ ปตอ่ ยอดในอนาคตไดอ้ ย่างไร
................................................................................................................................................................
............................................................................................................................. ...................................
................................................................................................................................................................
12. จากการที่เข้ารว่ มโครงการ ผูเ้ ขา้ ร่วมโครงการสามารถนำความรทู้ ี่ได้ไปปรบั ใชอ้ ย่างไร

50

.......................................................................................................................................................... ......
............................................................................................................. ...................................................
.......................................................................................... ......................................................................

ขอ้ เสนอแนะอน่ื ๆ
................................................................................................................................................................
............................................................................................................................. ...................................
.......................................................................................................................... ......................................

ที่ รายการประเมิน ระดบั การประเมิน ข้อสังเกตจาก
5 4 3 2 1 การประเมนิ
1 ดา้ นสภาวะแวดล้อม
1.1 หลักการ วัตถุประสงค์และเป้าหมายของ
โครงการมคี วามเหมาะสม และสอดคล้องกัน

1.2 การกำหนดเป้าหมาย วิธกี ารดำเนนิ การและ
ระยะเวลาดำเนนิ การมีความเหมาะสมและปฏบิ ตั ิ
จริงได้
1.3 การจัดบรรยากาศในการดำเนนิ งานเหมาะสม
และสอดคลอ้ งกบั การดำเนินโครงการ
1.4 การประสานงานระหว่างบุคลากรทำใหเ้ กดิ
ความรว่ มมือในการดำเนินโครงการ
2 ด้านปจั จัย
2.1 มจี ำนวนบุคลากรท่รี ว่ มดำเนนิ การโครงการ มี
ความเหมาะสมและเพียงพอ
2.2 มีคณะกรรมการดำเนินโครงการประกอบด้วย
ผู้บริหาร ครูและบคุ ลากรในชมุ ชน
2.3 มีงบประมาณสนบั สนนุ จากหนว่ ยงานต้นสังกัด
2.4 ไดร้ บั งบประมาณสนับสนุนจากชุมชน
บุคลากร หรือหน่วยงานเอกชน
2.5 มีวสั ดุอุปกรณ์ เครื่องมือเครอื่ งใช้

51

ในการดำเนิน โครงการมเี พียงพอ
2.6 อาคารสถานท่ี หอ้ งปฏบิ ัตงิ านตาม
โครงการมคี วามเหมาะสมและเพยี งพอ
3 ดา้ นกระบวนการ
3.1 การศกึ ษาสภาพปัญหาและความต้องการใน
การพฒั นา
3.2 การจดั ทำกรอบแนวคิดและกำหนดจดุ พัฒนา
ตามสภาพปัญหาและความต้องการ
3.3 การวางแผนดำเนินโครงการ
3.4 การปฏบิ ัตงิ านตามโครงการ
3.5 การดำเนนิ กิจกรรมท่ีกำหนดในโครงการตาม
ข้นั ตอนทุกกิจกรรม
3.6 การนเิ ทศตดิ ตามกำกับการดำเนินโครงการ
ตามขน้ั ตอนที่กำหนดทุกระยะ
3.7 การประเมินผลการดำเนินโครงการ
3.8 การวเิ คราะห์และนำผลการประเมนิ มาพฒั นา
งานอย่างต่อเน่ือง
4 ด้านผลผลิต
4.1 ประสิทธภิ าพการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ของ
ผู้จดั ทำโครงการ
4.1.1 การวางแผนการจัดกจิ กรรมการเรยี นรู้
4.1.2 การจัดทำแผนการจดั การเรยี นร้ตู ามขั้นตอน
โดยละเอียด และผ่านการตรวจรับรองจากผบู้ ริหาร
โรงเรียน
4.1.3 จดั กจิ กรรมการเรยี นรู้ตามแผนการเรียนรู้ที่
เนน้ ผู้เรยี นเปน็ สำคญั
4.1.4 ใชว้ ิธกี ารจดั กิจกรรมการเรยี นรู้ทห่ี ลากหลาย
โดยมกี ารบูรณาการเรยี นร้กู ลุ่มสาระตา่ งๆ
4.1.5 ใชส้ ่ืออุปกรณ์ประกอบการจดั กิจกรรมการ
เรยี นรมู้ ีความเหมาะสม ไดป้ ระโยชน์คุ้มค่าและ
ผูเ้ รยี นได้ใช้ส่ืออุปกรณ์อย่างทั่วถึง

52

4.1.6 บรรยากาศการจดั กจิ กรรมการเรยี นรู้เป็น
กันเอง อบอุน่ และครใู ห้ความเอาใจใส่ดูและผูเ้ รียน
อย่างทัว่ ถึง
4.1.7 วัดและประเมินผลการจดั การเรียนรดู้ ำเนิน
ตามที่กำหนดในแผนการจัดการเรียนรทู้ ุกขน้ั ตอน
4.1.8 นำผลการประเมนิ มาพัฒนาการจดั กิจกรรม
การเรียนรู้อย่างต่อเน่ืองและสมำ่ เสมอ
4.2 พฤติกรรมการเรียนร้ขู องผเู้ รียน
4.2.1 การมีส่วนรว่ มในการวางแผนการจัดกิจกรรม
การเรยี นรู้
4.2.2 การปฏบิ ัตกิ จิ กรรมการเรยี นรู้ดว้ ยความสนใจ
และต้ังใจ
4.2.3 การมีสว่ นร่วมและมีโอกาสใชส้ ่ืออุปกรณ์การ
เรียนรู้อยา่ งทั่วถึง
4.2.4 การมีปฏิสัมพนั ธ์ที่ดีต่อครูและเพื่อนนักเรียน
4.2.5 กลา้ แสดงออก ถาม และตอบคำถาม ในการ
เรียนรูอ้ ยา่ งถูกต้องและมเี หตุผล
4.2.6 การมีสว่ นรว่ มเกี่ยวกับการวัดและ
ประเมินผลการเรียนรตู้ ามความเหมาะสม
4.2.7 การสรุปและบันทึกผลการเรียนทุกครง้ั
4.2.8 ผูเ้ รียนมคี วามกา้ วหนา้ ในการเรียนรเู้ พิ่มขนึ้
อยา่ งสมำ่ เสมอ
4.3 คุณลักษณะทพ่ี ึ่งประสงค์ของผเู้ รยี น
4.3.1 ความมวี นิ ัยในตนเองและปฏบิ ัตติ ามระเบยี บ
ของโรงเรียน
4.3.2 มีความใฝร่ ู้ใฝ่เรียน ศึกษาค้นคว้าเพิ่มเติม
ความรอู้ ย่างสม่ำเสมอ
4.3.3 มีความเอื้ออาทร ใหค้ วามช่วยเหลอื ผอู้ น่ื เม่ือ
มีโอกาส
4.3.4 มคี วามเสียสละเพ่ือส่วนรวม
4.3.5 มีความเปน็ ประชาธปิ ไตย

53

4.3.6 ควบคุมตนเองได้เหมาะสมกบั วยั
4.3.7 มกี ระบวนการคิด ปฏบิ ตั ิจริงและนำไปใช้
ประโยชน์ได้
4.4 การอยรู่ ว่ มกับผูอ้ นื่ อย่างมคี วามสขุ
4.4.1 การมีรา่ งกายท่ีแข็งแรง
4.4.2 การมสี ขุ ภาพลานมัยดี
4.4.3 ความร่าเรงิ แจ่มใส
4.4.4 การมีจิตใจท่ีเขม้ แขง็
4.4.5 การมีความสุขในการเรยี นรแู้ ละการทำงาน
4.4.6 การมีมนุษยสมั พนั ธ์ท่ีดกี ารมีความรกั ต่อ
เพือ่ นมนษุ ย์และสรรพสิ่ง
4.4.7 การปลอดพ้นจากอบายมขุ

54

ภาคผนวกรูปภาพ

55