ธรณีภาค (Lithosphere)
ธรณีภาค คือ ส่วนของโลกที่เป็นของแข็ง ประกอบไปด้วยหินและดินชนิด ต่างๆ ซึ่งห่อหุ้มโลกอยู่เป็นผิวเปลือกโลก เป็นพื้นที่ที่มนุษย์ใช้เป็นที่อยู่อาศัย และดำ เนินกิจกรรมต่างๆ
ประกอบด้วย แผ่นภาคพื้นทวีป กับแผ่นภาคพื้นสมุทร
ทวีปเลื่อน หมายถึง หินหนืดที่เป็นสารเหลวร้อน มีการเคลื่อนตัวภายในโลก ส่งผลให้เปลือกโลกที่เป็นแผ่นภาคพื้นทวีปและแผ่นภาคพื้นสมุทรเคลื่อนที่
ทฤษฎีของอัลเฟรด เวเกเตอร์ ตั้งสมมติฐานว่า แต่เดิมโลกใบนี้มีผืนแผ่นดิน กว้างใหญ่เพียงผืนเดียว เรียกว่า “พันเจีย” ส่วนมหาสมุทร เรียกว่า “พันทาลัสซา” “ทะเลเททิส” คือ ทะเลที่อยู่ระหว่างแผ่นทวีปยูเรเซียกับแผ่นทวีปแอฟริกา ภายหลังได้แยกออกจากกันกลายเป็นทวีปต่างๆ
ลักษณะการเคลื่อนไหวของเปลือกโลก 1. การเคลื่อนไหวอย่างช้าๆ คือ ลักษณะการเคลื่อนไหวของหิน เปลือกโลกอย่างช้าๆ ทำ ให้เปลือกโลกมีการคดโค้งตัว และเปลี่ยน รูปร่างในลักษณะของการก่อเทือกเขา
2. การเคลื่อนไหวอย่างทันทีทันใด คือ เกิดขึ้นในหินที่ไม่มี คุณสมบัติของความยืดหยุ่น โดยแรงที่มากระทำ ต่อแผ่นทวีปจะ สะสมขึ้นเรื่อยๆ ก่อให้เกิดแผ่นดินไหว
รอยเลื่อน (fault) คือ รอยแตกในหินที่แสดงการเลื่อน ขนาดของ รอยเลื่อนมีตั้งแต่ระดับเซนติเมตรไปจนถึงหลายร้อยกิโลเมตร รอยเลื่อนมีพลัง (Active fault) รอยเลื่อน ที่พบหลักฐานว่าเคย เกิดการเลื่อนหรือขยับตัวมาแล้ว ในช่วง 10,000 ปี มักจะพบอยู่ใน พื้นที่ที่เกิดแผ่นดินไหวบ่อย หรือ ตามแนวรอยต่อระหว่างแผ่น เปลือกโลก รอยเลื่อนไม่มีพลัง (Inactive fault) ส่วนรอยเลื่อนที่ไม่พบ หลักฐานการเลื่อนเป็นเวลานาน มากว่า 10,000 ปี แต่ถ้ามีการ เปลี่ยนแปลงระบบแรงภายใน เปลือกโลกบริเวณนั้นก็จะมี โอกาสขยับตัวได้ในอนาคต
ประเทศไทย แบ่งได้เป็น 14 รอยเลื่อน ได้แก่ รอยเลื่อนแม่จัน รอยเลื่อนแม่อิง รอยเลื่อนพะเยา รอยเลื่อนแม่ทา รอยเลื่อนปัว รอยเลื่อนแม่ฮ่องสอน รอยเลื่อนเถิน รอยเลื่อนอุตรดิตถ์ รอยเลื่อน เมย รอยเลื่อนเพชรบูรณ์ รอยเลื่อนศรีสวัสดิ์ รอยเลื่อนเจดีย์สามองค์ รอยเลื่อนระนอง และรอยเลื่อนคลองมะรุ่ย
แนวเขตรอยทวีปวี เลื่อ ลื่ น 1. แผ่น ผ่ เปลือ ลื กโลกเคลื่อ ลื่ นที่แ ที่ ยกออกจากกัน กั (DIVERGENT) เนื่องจากการ ดันตัวของแมกมาในชั้น ชั้ ธรณีภาค แนวรอยแยกเป็น ป็ ผลให้แ ห้ ผ่น ผ่ ธรณีภาค ใต้มหาสมุท มุ รเคลื่อ ลื่ นตัวแยกออกไปทั้ง ทั้ สองข้า ข้ ง ทำ ให้พื้ ห้ น พื้ ทะเลขยายกว้า ว้ ง ออกไปทั้ง ทั้ สองด้านเรีย รี กว่า ว่ กระบวนการขยายตัวของพื้น พื้ ทะเล และ ปรากฏเป็น ป็ เทือ ทื กเขากลางมหาสมุท มุ ร
แผ่นธรณีมหาสมุทรเคลื่อนที่ออก จากกัน เช่น สันเขาใต้มหาสมุทร แอตแลนติก และอาจทำ ให้เกิด ร่องลึกมหาสมุทร
Challenger Deep อยู่ใ ยู่ นบริเ ริ วณร่อ ร่ งลึก ลึ ก้น ก้ สมุท มุ ร มาเรีย รี นา หรือ รื มาเรีย รี นา เทรนช์ ในมหาสมุท มุ รแปซิฟิซิ ก ฟิ
แผ่น ผ่ ธรณีทวีปวี เคลื่อ ลื่ นที่อ ที่ อกจากกัน เช่น ช่ ทะเลสาบมาลาวี ใน ทวีปวี แอฟริก ริ า ทะเลแดง ซึ่ง ซึ่ กันระหว่า ว่ งทวีปวี แอฟริก ริ ากับ กั คาบสมุท มุ รอาหรับ รั
2. แผ่น ผ่ เปลือ ลื กโลกเคลื่อ ลื่ นที่เ ที่ ฉียดกัน กั หรือ รื เคลื่อ ลื่ นผ่า ผ่ นกัน กั (TRANSFORM) ผืน ผื ทวีปวี สองผืน ผื ซึ่ง ซึ่ อยู่ติ ยู่ ด ติ กัน กั แต่มี ต่ ก มี ารเคลื่อ ลื่ นที่ใที่ นทิศ ทิ ทางที่ต่ ที่ า ต่ งกัน กั เสีย สี ดสีกั สี น กั เกิด กิ รอยเลื่อ ลื่ นขนาดใหญ่เป็น ป็ แนวยาว จะมีแ มี ผ่น ผ่ ดิน ดิ ไหวตามแนวที่เ ที่ ฉียดกัน กั
เช่น ช่ รอยเลื่อนซานแอนเดรีย รี ส ในประเทศสหรัฐ รั อเมริก ริ า รอยเลื่อนอัล อั ไพน์ ในประเทศนิวซีแ ซี ลนด์
3. กระบวนการแผ่น ผ่ เปลือกโลกเคลื่อนที่เ ที่ ข้าหากัน หรือ รื ชนกัน (CONVERGENT) เกิดได้ 3 ลักษณะ ได้แก่
3.1 แผ่น ผ่ มหาสมุท มุ รชนกับ กั แผ่น ผ่ มหาสมุท มุ ร หมู่เมู่กาะฟิลิ ฟิ ปลิ ปิน ปิ ส์ หมู่เมู่กาะญี่ปุ่น ปุ่
3.2 แผ่น ผ่ มหาสมุท มุ รชนกับแผ่น ผ่ ทวีปวี เช่น ช่ แนวเทือ ทื กเขาร๊อ ร๊ กกี้ใกี้ น อเมริก ริ าเหนือ แนวเทือ ทื กเขาแอนดีส ดี ในอเมริก ริ าใต้ฝั่ต้ ฝั่ ง ฝั่ ตะวัน วั ตก
3.3 แผ่นท ผ่ วีปวี ชนกับแผ่น ผ่ ทวีปวี เช่น ช่ แนวเทือ ทื กเขาหิมาลัย แนวเทือ ทื กเขาแอลป์ ในทวีปวี ยุโ ยุ รป แนวเทือ ทื กเขายูรั ยู ล รั ในรัส รั เซีย ซี
เป็น ป็ การปรับ รั ระดับ ดั พื้น พื้ ผิว ผิ ดิน ดิ เพื่อ พื่ ให้ผิ ห้ ว ผิ เปลือ ลื กโลกอยู่ใ ยู่ นสภาพสมดุล ดุ พื้น พื้ ที่ที่ ที่ เ ที่ป็น ป็ ที่สู ที่ ง สู เช่น ช่ ภูเ ภู ขา หรือ รื ที่สู ที่ ง สู ชัน ชั ถูก ถู กระบวนการทางธรรมชาติ ทำ ให้ล ห้ ดระดับ ดั ต่ำ ลง ในขณะที่พื้ ที่ น พื้ ที่ที่ ที่ ต่ำ ที่ ต่ำกว่า ว่ เช่น ช่ แอ่ง อ่ หรือ รื พื้น พื้ ที่ลุ่ ที่ ม ลุ่ จะมีต มี ะกอนมาตก ทับ ทั ถมให้สู ห้ ง สู ขึ้น ขึ้ การปรับ รั ระดับ ดั ผิว ผิ แผ่น ผ่ ดิน ดิ ได้แ ด้ ก่ การผุผั ผุ ง ผั อยู่กั ยู่ บ กั ที่ การกร่อ ร่ น การพัด พั พาและการทับ ทั ถม และการเคลื่อ ลื่ นที่ข ที่ องมวล กระบวนการปรับ รั ระดับพื้น พื้ ผิว ผิ โลก
เป็น ป็ กระบวนการที่ทำ ที่ ทำให้แ ห้ ร่ปร่ ระกอบหิน หิ เกิด กิ การเปลี่ย ลี่ นแปลงทาง กายภาพและทางเคมี ผุก ผุ ร่อ ร่ น แตกหัก หั ละลาย โดยไม่มี ม่ ก มี ารสึก สึ กร่อ ร่ นหรือ รื พัด พั พา มี 3 ลัก ลั ษณะ ทางกายภาพ เกิด กิ จากแรงดันและอุณ อุ หภูมิ ภู มิ ทางเคมี เกิด กิ จากการเปลี่ย ลี่ นแปลงทางเคมีข มี องหิน หิ ทางชีว ชี ภาพ เกิด กิ จากกิจ กิ กรรมของสิ่ง สิ่ มีชี มี วิ ชี ต วิ การผุผั ผุ ง ผั อยู่กั ยู่ บ กั ที่ (Weathering)
การพุผังอยู่กัยู่ กั บที่ทางกายภาพ เกิด กิ จากแรงกดดัน และอุณ อุ หภูมิเป็น ป็ หลัก การผุพังอยู่กัยู่ กั บที่ทางเคมี เป็น ป็ การเปลี่ยนแปลงทาง เคมีข มี องหิน หิ และแร่ การผุพังอยู่กัยู่ กั บที่ทางชีว ชี ภาพ เกิด กิ จากกิจกรรมของ สิ่งมีชีวิ ชี ต วิ
เป็น ป็ กระบวนการที่หิ ที่ น หิ และดิน ดิ แตกหัก หั หรือ รื หลุด ลุ เป็น ป็ ก้อ ก้ นเล็ก ล็ จากตัว ตั กระทำ เช่น ช่ ธารน้ำ ไหล คลื่น ลื่ ลม ธารน้ำ แข็ง ข็ ได้แ ด้ ก่ -แรงกระแทก -การถูค ถู รูด รู -การละลาย เช่น ช่ การกระทำ ของน้ำ ต่อ ต่ หิน หิ ปูน ปู (ถ้ำ ) การกร่อ ร่ น (Erosion) เช่น ช่ กระแสน้ำ กระแสลม
แรงกระแทก เกิดจากกระแสน้ำ ไหลเชี่ย ชี่ ว กระแสลมพัด พั แรง หรือ รื กระแสลมและน้ำ ที่มี ที่ มี ฝุ่น ฝุ่ หรือ รื เศษหินขนาดเล็กพัด พั ไปกระแทกกับ หน้าผา และก้อนหิน จนเกิดเป็น ป็ โพรง - การละลาย เกิดจากน้ำ ละลายแร่บ ร่ างชนิด ให้หลุดลอยหรือ รื ละลายไปกับน้ำ ทำ ให้เกิดภูมิ ประเทศคาสต์
การพัด พั พาและการทับ ทั ถม (Transportation and Deposition) การพัด พั พาและการทับ ทั ถมเป็น ป็ กระบวนการที่เ ที่ กิด กิ คู่กั คู่ น คือ คื เมื่อ มื่ มีก มี ารพัด พั พาตะกอนออกไปจากที่ห ที่ นึ่ง ทำ ให้เ ห้ กิด กิ จากทับ ทั ถมในเวลาต่อ ต่ มาตามลัก ลั ษณะของตะกอนและสภาพแวดล้อ ล้ ม
การพัด พั พา เป็น ป็ กระบวนการพัด พั พาตะกอนหิน หิ แร่ ดิน ดิ อิน อิ ทรีย รี วัต วั ถุ และสารละลายออกไปจากพื้น พื้ ที่โที่ ดยตัว ตั กระทำ การทับ ทั ถม เกิด กิ ขึ้น ขึ้ เมื่อ มื่ มีก มี ารสูญสู เสีย สี พลัง ลั งานในการพัด พั พาของตัว ตั กระทำ
เกิดขึ้นเมื่อก้อนหินหรือมวลดินผสมเศษหินที่อยู่บนพื้นที่ลาดชันร่วง หล่นไปตามความลาดชัน เนื่องจากมีน้ำ หนักมากและจากแรงโน้ม ถ่วงของโลก การเคลื่อนที่จะเกิดขึ้นช้าหรือเร็วขึ้นอยู่กับปัจจัยต่างๆ เช่น ความ ลาดชันของพื้นที่ น้ำ พืช (ถ้ามีพืชปกคลุมจะทำ ให้ดินยึดเกาะกันได้ดี แต่ถ้ามีมากเกินไปอาจทำ ให้ดินมีน้ำ หนักมาก) ปัจจัยอื่นๆ เช่น แผ่นดินไหว ภูเขาไฟระเบิด เป็นต้น การเคลื่อนที่ของมวล (Mass Wasting)