excretory system ระบบขับถ่าย

EXCRETORY
SYSTEM

ระบบขับถ่าย




BY

จิตรวดี คำพันธุ์



คำนำ

E-Book เรื่อง ระบบขับถ่าย ฉบับนี้จัดทำขึ้น
เพื่อใช้ประกอบการเรียนการสอน วิชา
วิทยาศาสตร์ระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 และ
เป็นแหล่งเรียนรู้สำหรับผู้ที่สนใจ ศึกษาเรื่อง
ระบบขับถ่ายของสัตว์และระบบขับถ่ายของ
มนุษย์ ซึ่งมีโครงสร้างและหน้าที่จำเพาะของสิ่งมี
ชีวิตแต่ละชนิดที่ใช้ในการขับถ่าย ตั้งแต่สิ่งมี
ชีวิตขนาดเล็กจนถึงมนุษย์ทำให้เห็นวิวัฒนาการ
ในการพัฒนาโครงสร้างที่ใช้ในการขับถ่ายของ
เสียออกจากร่างกาย

ผู้จัดทำหวังเป็นอย่างยิ่งว่า E-Book ฉบับนี้จะ
เป็นประโยชน์ต่อผู้ที่กำลังศึกษา เรื่องระบบขับ
ถ่าย ไม่มากก็น้อย หากมีข้อผิดพลาดประการใด
ผู้จัดทำขออภัยมา ณ ที่นี้

นางสาวจิตรวดี คำพันธุ์
27 กุมภาพันธ์ 2565



สารบัญ

1 วัตถุประสงค์การเรียนรู้
2 ระบบขับถ่ายของสัตว์
3 ระบบขับถ่ายของมนุษย์
4 ใบงาน
5 เฉลยใบงาน
6 บรรณานุกรม
7 ประวัติผู้จัดทำ



1

ระบบขับถ่าย

วัตถุประสงค์

นักเรียนสามารถอธิบายโครงสร้างและหน้าที่ของระบบขับ
ถ่ายของสัตว์และระบบขับถ่ายของมนุษยืได้

ตัวชี้วัด

ว 1.1 ม2/1 อธิบายโครงสร้าง และการทำงานของระบบ
ย่อยอาหาร ระบบไหลเวียนเลือด ระบบหายใจและระบบ
ขับถ่ายของมนุษย์และสัตว์

2

ระบบขับถ่าย

การสลายสารอาหารภายในเซลล์ รวมถึง
การสังเคราะห์สารต่างๆทำให้เกิดสารชนิด
ทั้งที่ร่างกายนำไปใช้ได้ และของเสียที่เป็น
อันตรายต่อร่างกาย ซึ่งร่างกายต้องกำจัด
เช่น คาร์บอนไดออกไซด์ ยูเรีย แอมโมเนีย
กรดยูริก แก๊ส เป็นต้น การกำจัดของเสียง
ต่างๆดังกล่าว เรียกว่า การขับถ่าย

3

ระบบขับถ่ายของสัตว์

การดำรงชีวิตของสัตว์โดยทั่วไป จะมี
ปฏิกิริยาเคมีต่างๆ เกิดขึ้นในเซลล์ของร่างกาย
เป็นผลให้เกิดผลิตภัณฑ์ที่มีประโยชน์และของ
เสียที่ต้องกำจัดออกด้วยการขับถ่าย ซึ่งสัตว์
แต่ละชนิดจะมีอวัยวะและกระบวนการกำจัดของ
เสียออกจากร่างกายที่แตกต่างกัน

4

ฟองน้ำและไฮดรา

ฟองน้ำและไฮดรา ถึงแม้จะเป็นสิ่งมีชีวิต
หลายเซลล์ก็ตามแต่เซลล์ทุกเซลล์สามารถ
สัมผัสกับน้ำได้โดยตรง ของเสียพวก
แอมโมเนียจึงถูกขับออกโดยการแพร่สู่สภาพ
แวดล้อม

5

พลานาเรีย

พลานาเรีย ใช้อวัยวะที่พัฒนาขึ้นจำเพาะ
ในการขับถ่าย เป็นตัวกรองของเสีย ซึ่งถ่อ
กระจายอยู่ทั้งสองข้างตลอดความยาวของลำ
ตัว และมีรูเปิดขับของเสียออกข้างลำตัว
เรียกว่า เฟลมเซลล์ (flame cell)

6

ไส้เดือนดิน

ไส้เดือนดิน ใช้ เนฟริเดียม
(nephridium) รับของเสียที่มาตามท่อ
และมีท่อเปิดออกเป็นรูเปิดข้างลำตัว

7

แมลง

แมลง มีอวัยวะขับถ่ายเรียกว่า ท่อมัลพิเกียนทิวบูล
(Malpinghian tubule) ซึ่งเป็นท่อขนาดเล็ก
จำนวนมากที่อยู่ระหว่างกระเพาะอาหารกับลำไส้
ทำหน้าที่ดูดซึมของเสียจากเลือด และส่งต่อไปยัง
ทางเดินอาหาร แล้วขับออกนอกร่างกายผ่านช่อง
ทวารหนัก

8

กุ้ง

กุ้ง มีอวัยวะขับถ่าย เรียกว่า ต่อมเขียว
มีลักษณะเป็นต่อมคู่สีเขียวอมดำ อยู่
บริเวณ ส่วนหัวเหนือปากเล็กน้อย ทำ
หน้าที่แยก และกรองของเสียพวก
แอมโมเนียออกจากเลือดของกุ้ง โดยขับ
ถ่ายออกทางช่องเปิดที่อยู่บริเวณโคน
หนวด

9

นกและสัตว์เลื้อยคลาน

นกและสัตว์เลื้อยคลาน ส่วนใหญ่มี
โครงสร้างร่างกายที่ป้องกันการสูญเสียน้ำ
ออกจาก ร่างกายมีอวัยวะขับถ่ายโดยไต ซึ่ง
มีหน่วยไตจำนวนมากทำหน้าที่กรอง และ
กำจัดของเสียส่งออกมาตามหลอดไตส่ง
เข้าสู่ท่อขับถ่ายไปเปิดที่ โคลเอกา
(cloaca) ซึ่งเป็นช่องรวมของระบบขับถ่าย
และระบบสืบพันธุ์ ดังนั้น ปัสสาวะจึงออกมา
พร้อมกับกากอาหารโดยส่วนที่เป็นสีขาว
คือ กรดยูริก ส่วนที่ เป็นสีดำ คือ กากอาหาร

10

ระบบขับถ่ายของมนุษย์

การขับถ่ายที่สำคัญที่สุดของคนและสัตว์ชั้นสูง
ทั่วไป คือการกำจัดของเสียออกทางไต โดยจะขับ
ถ่ายในรูปของระบบขับถ่ายปัสสาวะ นอกจากนี้ยังมี
การกำจัดของเสียทางผิวหนังในรูปของเหงื่อ การ
กำจัดของเสียทางปอดโดยการหายใจออก และ
กำจัดของเสียทางลำไส้ใหญ่โดยการถ่ายอุจจาระอีก
ด้วย

11

ระบบขับถ่ายของมนุษย์

1. ไตเป็นอวัยวะหลักในการขับถ่ายของเสีย
ลักษณะคล้ายเมล็ดถั่วอยู่ค่อนไปทางด้านหลัง
ของช่องท้องทั้งสองข้างของกระดูกสันหลัง
ทำหน้าที่กรองของเสียที่ร่างกายไม่ต้องการ
และรักษาสมดุลของน้ำ แร่ธาตุ และสารบาง
ชนิดอีกด้วย

12

ระบบขับถ่ายของมนุษย์

การทำงานของไต ภายในไตประกอบด้วยหน่วยไต
(nephron) จำนวนมาก ทำหน้าที่กรองเลือดที่มีออกซิเจน
สูงเข้าใจทางหลอดเลือดแดง (renal artery) สารที่มี
ประโยชน์ต่อร่างกาย เช่น น้ำกลูโคส เป็นต้น จะถูกดูด
กลับเข้าสู่หลอดเลือดฝอย ลำเลียงไปกับเลือดกลับสู่หัวใจ
ทางหลอดเลือดดำ (renal vein) ส่วนของเสียที่ร่างกายไม่
ต้องการ จะสลายเป็นน้ำปัสสาวะ และลำเลียงไปยัง
กระเพาะปัสสาวะเพื่อรอขับออกนอกร่างกาย

ตามปกติกระเพาะปัสสาวะสามารถรองรับน้ำปัสสาวะ
ได้ประมาณ 250 ลูกบาศก์เซนติเมตร เมื่อกระเพาะ
ปัสสาวะเต็มจะรู้สึกปวดท้องน้อยแสดงให้ทราบว่าต้องการ
ถ่ายปัสสาวะออก โดยเฉลี่ย 1 วันเราสามารถถ่ายปัสสาวะ
ได้ถึง 1,000-1,500 ลูกบาศก์เซนติเมตร ขึ้นอยู่กับ
ปริมาณน้ำที่อยู่ในร่างกาย แต่บางครั้งเราก็สามารถถ่าย
ปัสสาวะได้ก่อนที่จะรู้สึกปวดท้องน้อย

13

ระบบขับถ่ายของมนุษย์

14

ระบบขับถ่ายของมนุษย์

2. ผิวหนัง ของเสียที่ถูกขับออกทางผิวหนังจะอยู่ใน
รูปของของเหลว ที่เรียกว่า เหงื่อ (sweat) ซึ่งอาจ
จะถูกขับออกมาตามส่วนต่างๆของร่างกาย เช่น
ฝ่ามือ ฝ่าเท้า ใต้รักแร้ และแผ่นหลัง เป็นต้น
แต่ละวันร่างกายจะสูญเสียน้ำในรูปของเหงื่อ
ประมาณ 500-1,000 ลูกบาศก์เซนติเมตร และยิ่ง
ในวันที่อากาศร้อน หรือออกกำลังกายใหม่ๆ อาจมี
เหงื่อออกได้มากถึง 2,000 ลูกบาศก์เซนติเมตร

15

ระบบขับถ่ายของมนุษย์

ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ และไอน้ำซึ่งเกิดจาก
การเผาผลาญอาหารภายในเซลล์จะถูกส่งเข้าสู่
เลือด จากนั้นหัวใจจะสูบเลือดที่มีก๊าซ
คาร์บอนไดออกไซด์ไปไว้ที่ปอด จากนั้นปอดจะ
ทำการกรองก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์เก็บไว้ แล้ว
ขับออกจากร่างกายโดยการหายใจออก

16

ระบบขับถ่ายของมนุษย์

4. ลำไสใหญ่ กากอาหารที่เหลือกจากการย่อย จะ
ถูกลำเลียงผ่านมาที่ลำไส้ใหญ่โดยลำไส้ใหญ่จะทำ
หน้าที่สะสมกากอาหารและจะดูดซึม สารอาหารที่
มีประโยชน์ ต่อร่างกายได้แก่ น้ำ แร่ธาตุ วิตามิน
และกลูโคส ออกจากกากอาหารทำให้กากอาหาร
เหนียวและข้นจนเป็นก้อนแข็ง จากนั้นลำไส้จะบีบ
ตัวเพื่อให้กากอาหารเคลื่อนที่ไปรวมกันที่ลำไส้
ตรง และขับถ่ายสู่ภายนอกร่างกายทางทวารหนัก
ที่เรียกว่า อุจจาระ

17

ใบงานที่ 1

คำชี้แจง : ให้นักเรียนโยงเส้นความสัมพันธ์ ของสิ่งมีชีวิต กับ
โครงสร้างที่ใช่ในการขับของเสียออกนอกร่างกายให้ถูกต้อง

เฟลมเซลล์

เนฟริเดียม

ไต

แพร่ผ่านเยื่อหุ้มเซลล์

มัลพิเกียนทิวบูล

18

ใบงานที่ 2

คำชี้แจง : ให้นักเรียนนำคำตอบไปเติมในช่องว่างให้
ถูกต้อง

19

เฉลยใบงาน

20

ใบงานที่ 1

คำชี้แจง : ให้นักเรียนโยงเส้นความสัมพันธ์ ของสิ่งมีชีวิต กับ
โครงสร้างที่ใช่ในการขับของเสียออกนอกร่างกายให้ถูกต้อง

เฟลมเซลล์

เนฟริเดียม

ไต

แพร่ผ่านเยื่อหุ้มเซลล์

มัลพิเกียนทิวบูล

21

ใบงานที่ 2

คำชี้แจง : ให้นักเรียนนำคำตอบไปเติมในช่องว่างให้
ถูกต้อง

กรวยไต ไตข้างขวา

ไตข้างซ้าย ท่อไต

กระเพาะ ท่อปัสสวะ
ปัสสวะ

22

บรรณานุกรม

ยุพา วรยศ, ถนัด ศรีบุญเรืองม, มิสเตอร์โจ บอยด์ และมิสเตอร์
วอลเตอร์ ไวท์ลอร์. หนังสือเรียนวิทยาสาสตร์ ม.2 เล่ม1.
กรุงเทพฯ: บริษัท ไทยร่มเกล้า จำกัด.

ระบบขับถ่าย. [ออนไลน์]. จาก :https://sites.google.com/
site/biologyunit6/home/kar-khab-thay.
(วันที่ค้นข้อมูล : 25 กุมภาพันธ์ 2565).

ประวัติผู้จัดทำ 23

ชื่อ : นางสาวจิตรวดี คำพันธุ์
ชื่อเล่น : เมย์
รหัสนักศึกษา : 63040111109
นักศึกษาสาขาวิชา วิทยาศาสตร์ทั่วไป
และชีววิทยา คณะครุศาสตร์
มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี
เบอร์โทร : 0650324461
อีเมล : [email protected]

THANK

YOU