ผ้าบาติกบาใจ (1)

เรื่องลับบาติก

คำนำ สารบัญ หน้า
ก
หนังสือเล่มนี้จัดทำขึ้นเพื่อเป็นส่วนหนึ่งของรายวิชาทัศนศิลป์
เรื่อง ข
ศ23101 เพื่อให้ได้ศึกษาหาความรู้ในเรื่องราวของผ้าบาติก ประวัติ
คำนำ 1-4
แหล่งกำเนิด อุปกรณ์ วิธีการสร้างสรรค์ และประโยชน์ของผ้าบาติก
สารบัญ 5-6
ซึ่งผ้าบาติก สามารถนำมาใช้เป็นเครื่องนุ่งห่ม เสื้อผ้า ภาพประดับ
ประวัติผ้าบาติก 7
สวยงาม ของตกแต่งภายในบ้าน ของฝากที่ระลึกและอื่นๆ ผ้าบาติก
แหล่งกำเนิดผ้าบาติก 7
ถือเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นของภาคใต้ คณะผู้จัดทำจึงจัดทำหนังสือเล่ม
ปากแจ่ม บาติก
นี้มาเพื่อเป็นการอนุรักษ์ภูมิปัญญาท้องถิ่นของภาคใต้และสืบทอด
8
ภูมิปัญญาให้คงสืบอยู่ต่อไป - ประวัติผู้สร้างสรรค์
บาติกสร้างอาชีพ 9
คณะผู้จัดทำ 9
- ความรู้ทางด้านทัศนศิลป์ 10
- ความคิดสร้างสรรค์ 11-13
ปักหมุดปากแจ่มบาติก 14-18
วัสดุอุปกรณ์ในการสร้างสรรค์ 19
วิธีการสร้างสรรค์ 20
ผลิตภัณฑ์ผ้าบาติก 21
ประโยชน์ 22
คำขอบคุณ
บรรณนานุกรม

ประวัติผ้าบาติก

ผ้าบาติก หรือเรียกอีก
ภาพ : line thai Batik เมื่อย้อนกลับไปคำว่าบาติก {Batik} หรือปาเต๊ะ เดิมเป็นคำใน
อย่างว่า ผ้าปาเต๊ะ เป็นคำที่ใช้
ภาษาชวาที่ใช้เรียกผ้าที่มีลวดลายที่เป็นจุด
เรียกผ้าชนิดหนึ่งที่มีวิธีการทำ

โดยใช้เทียนปิดส่วนที่ไม่
คำว่า “ ติก” มีความหมายว่า เล็กน้อย หรือจุดเล็กๆมีความ
ต้องการให้ติดสี และใช้วิธีการ
หมายเช่นเดียวกับคำว่า ตริติก หรือ ตาริติก ดังนั้นคำว่า บาติก
แต้ม ระบาย หรือย้อมในส่วน
จึงมีความหมายว่าเป็นผ้าที่มีลวดลายเป็นจุดๆ
ที่ต้องการให้ติดสีเท่านั้น
ผ้าบาติกในระยะแรกมีเพียง
ผ้าบาติกบางชิ้นอาจจะผ่านขั้นตอนการปิดเทียน แต้มสี ระบายสี สีครามและสีขาว ในศตวรรษที่
และย้อมสีนับเป็นสิบๆ ครั้ง ส่วนผ้าบาติกอย่างง่ายอาจทำโดยการ 17 ได้มีการค้นพบสีอื่น ๆ อีก
เขียนเทียนหรือพิมพ์เทียนแล้วจึงนำไปย้อมสีที่ต้องการ เช่น สีแดง สีน้ำตาล สีเหลือง
สีต่าง ๆ เหล่านี้ได้มาจากพืชทั้ง
วิธีการลงสีบนผ้าบาติก ภาพถ่ายผ้าบาติกในประเทศอินโดนีเซีย สิ้น ต่อมาก็รู้จักผสมสีเหล่านี้
/ ภาพ : line thai Batik / ภาพ : Wonderful Malaysia ทำให้ออกเป็นสีต่าง ๆ ภาย
หลังจึงมีการค้น พบสีม่วง สี
เขียว และสีอื่น ๆ อีกในระยะ
ต่อมา

ปลายศตวรรษที่ 17 ได้มีการสั่งผ้าลินินสีขาวจากต่างประเทศ
ทว่าลักษณะเฉพาะประการ
เข้ามา นับเป็นการก้าวหน้าในการทำผ้าบาติกอีกก้าวหนึ่ง โดย
หนึ่งของผ้าบาติกที่ยังคงอยู่ก็
เฉพาะเทคนิคการระบายสีผ้าบาติก เพราะเริ่มมีการใช้สีเคมีในการ
คือ จะต้องมีวิธีการผลิตโดยใช้
ย้อม การระบายสีซึ่งสามารถทำให้ผลิตผ้าบาติกได้จำนวนมากขึ้น
เทียนปิดส่วนที่ไม่ต้องการให้
และได้พัฒนาระบบธุรกิจผ้าบาติกจนกลายเป็นสินค้าส่งออก ติดสีหรือปิดส่วนที่ไม่ต้องการ
ให้ติดสีซ้ำอีกเป็นมาตรฐาน

ใน ปี ค.ศ. 1830 ชาวยุโรป กิจกรรมเรียนรู้การทำผ้าบาติกเย็บมือ
/ภาพ cbtthailand
ได้เลียนแบบผ้าบาติกของชวา
นับเป็นกรรมวิธีที่แสดงให้เห็น
และได้ส่งมาจำหน่ายทีเกาะชวา ถึงภูมิปัญญาของชาวบ้านอย่าง
แท้จริง อีกทั้งลายของผ้าบาติก
และในปี ค.ศ. 1940ชาวอังกฤษ โดยส่วนมากแล้วจะเป็นลวดลาย
และสีสันที่อิงจากธรรมชาติ และ
ได้พยายามเลียนแบบให้ดียิ่งขึ้น อัตลักษณ์วัฒนธรรมรอบตัวของ
แต่ละชุมชนที่นำเสนอความเป็น
เพื่อส่งมาจำหน่ายในเกาะชวา ภาคใต้ได้อย่างดี

เช่นเดียวกัน ภาพบรรยากาศการทำผ้าบาติก ในชุมชน
ประเทศอินโดนีเซีย สมัยก่อน / ภาพ : ikha restno Blog

ตั้งแต่คริสต์ศตวรรษ ที่ 19 เป็นต้นมา ได้มีการทำเครื่องมือในการ ลายดอกรวงผึ้ง
พิมพ์ผ้าบาติก โดยทำเป็นแม่พิมพ์โลหะทองแดง ซึ่งเรียกว่า“จั๊บ”(cap) /ภาพPhuket Batik
ทำให้สามารถผลิตผ้าบาติกได้รวดเร็วขึ้น
โดยวิธีการทำผ้าบาติกดั้งเดิมในสมัยก่อนนั้น ใช้วิธีการเขียนด้วย
เทียนเป็นหลัก ดังนั้นผ้าบาติกจึงเป็นลักษณะผ้าที่มีวิธีการผลิตโดยใช้
เทียนปิดในส่วนที่ไม่ต้องการให้ติดสี แม้ว่าวิธีการทำผ้าบาติกในปัจจุบัน
จะก้าวหน้าไปไกลมากด้วยเทคโนโลยี และองค์ความรู้แล้วก็ตาม

แหล่งกำเนิดผ้าบาติก ในอินโดนีเซีย และ จากการศึกษาค้นคว้าของ N.J.Kron นัก
ประวัติศาสตร์ชาวดัตซ์ก็สรุปไว้ว่า การทำโสร่งบาติกหรือโสร่งปาเต๊ะ
แหล่งกำเนิดของผ้าบาติกมาจากไหนยังไม่เป็นที่ยุติ นักวิชาการ เป็นวัฒนธรรมดั้งเดิมของเอเซียตะวันออกเฉียงใต้ก่อนติดต่อกับ
ชาวยุโรปหลายคนเชื่อว่ามีในอินเดียก่อนแล้ว จึงแพร่หลายเข้าไป อินเดีย จากการศึกษาของบุคคลต่างๆ อาจกล่าวได้ว่า วิธีการทำผ้าบา
ในอินโดนีเซีย อีกหลายคนว่ามาจากอียิปต์หรือเปอร์เซีย ติกของอินโดนีเซียได้รับการเผยแพร่ไปยังชาติอื่นๆ ส่วนการทำผ้าโสร่ง
บาติกนั้น คงมีกำเนิดจากอินโดนีเซียค่อนข้างแน่นอน
'ผ้าบาติก' อารยธรรมสำคัญจากอินโดนีเซีย สู่งานหัตถศิลป์ล้ำค่าของประเทศไทย
ผ้าบาติกคือสายสัมพันธ์ ชิ้นส่วนผ้าบาติกเก่าแก่ที่ถูกค้นพบที่ประเทศจีน
แม้ว่าจะได้มีการค้นพบผ้าบาติก ระหว่างไทย และชวาอย่างแท้จริง / ภาพ : Wikipedia
ทีมีอายุเก่าแก่ในประเทศอื่นๆ ทั้ง ในรัชสมัยสมเด็จพระจุลจอมเกล้า
อียิปต์ อินเดียและญี่ปุ่น แต่บางคน เจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ยังเคยได้
ก็ยังเชื่อว่าผ้าบาติกเป็นของดั้งเดิม เสด็จเยือนชวาอย่างเป็นทางการ
ของอินโดนีเซีย และยืนยันว่าศัพท์ เมื่อปีพุทธศักราช 2413 ซึ่งนับ
เฉพาะที่เรียกวิธีการ และขั้นตอน เป็นการเสด็จพระราชดำเนินไปทรง
ในการทำผ้าบาติกเป็นศัพท์ภาษา เจริญสัมพันธไมตรีกับต่างประเทศ
อินโดนีเซียสีที่ใช้ย้อมกันก็มาจาก เป็นครั้งแรก
พืชในอินโดนีเซียสูงกว่าที่ทำกัน
จากนั้นยังได้เสด็จชวาอีกครั้งในปีพุทธศักราช 2439 และ 2444
โดยแต่ละครั้งพระองค์จะเสด็จพระราชดำเนินไปทอดพระเนตรการ
เขียนผ้าบาติกอันเป็นหัตถศิลป์ที่เลื่องชื่อของชวาเสมอ และทรงซื้อผ้า
บาติกกลับมาเป็นจำนวนมาก รวมทั้งมีผู้ทูลเกล้าฯ ถวายด้วย ทำให้
ทรงมีผ้าบาติกเท่าที่ค้นพบได้กว่า 300 ผืน ผ้าเหล่านี้มีความโดดเด่นใน
แง่ของความงดงาม และองค์ความรู้ทางประวัติศาสตร์

ปากแจ่ม บาติก บาติกสร้างอาชีพ

ประวัติผู้สร้างสรรค์ “ผ้าปาเต๊ะ” กลายเป็นสินค้าขายดี

อินเทรนด์สุดๆ ในยุคคนไทยนิยมนุ่ง

นางสุนิษา จินากุลวิพัฒน์ อายุ 58 ปี
บ้านเกิดท่านอยู่จังหวัดตรัง ชุดผ้าพื้นเมืองในชีวิตประจำวัน

ตำบลปากแจ่ม เพราะผ้าปาเต๊ะนับเป็นงานศิลปะบน

ผ้าที่มีการเขียนลวดลายหลากหลาย

ท่านเรียนจบเพียงแค่มัธยมศึกษา บนเนื้อผ้า เช่น ลายต้นหมาก ลาย

ปีที่ 6 เป็นการศึกษานอกระบบ
เปิดร้านนี้มาเป็นเวลานานถึง38ปีแล้ว ดอกดาหลา ลายดอกไม้ ฯลฯ ผ้า

ปาเต๊ะแต่ละผืนมีการสร้างลวดลายที่

ร้านนี้ได้ีรับแรงบันดาลใจมาจากที่ลูกชายของท่านเรียนจบ มีความซับซ้อนสวยงามวิจิตร ใน 1

จาก กศน. แล้วมีอุปกรณ์ในการทำผ้าบาติกเหลือใช้ อีกทั้งยังมี ผืน จะมี 2 ลาย และสีหลัก 2 สี มี

ความชอบส่วนตัวของท่าน จึงได้เกิดเป็นร้าน P.J. บาติกขึ้นมา
ผ้าบาติก ลวดลายสีสันที่สดใส สวยงาม มี

6/1 หมู่ 3 ตำบลปากแจ่ม อำเภอห้วยยอด จังหวัดตรัง /ภาพ ร้านศรีตรังผ้าบาติก เอกลักษณ์เฉพาะตัวเป็นภูมิปัญญา

ท้องถิ่นภาคใต้

‘บาติก’เป็นชื่อผ้าขาวที่นำมาเขียนลวดลายต่างๆด้วยภูมิปัญญาโดย

การนำเอา วิถีชีวิต ลักษณะภูมิประเทศ หรือสิ่งแวดล้อมทางธรรมชาติ

เช่นไม้ดอก ไม้ประดับ สัตว์บก สัตว์น้ำตามท้องถิ่น หรือตามคำขวัญ

ประจำอำเภอและจังหวัด ให้มีสีสันต์สดใส สวยงาม คงไว้ซึ่งความ

เป็นเอกลักษณ์สิ่งที่มีอยู่ในท้องถิ่น เป็นการเล่าเรื่องราว และที่มาไว้ใน

ผืนผ้า

ความรู้ทางด้านทัศนศิลป์ ปักหมุดปากแจ่มบาติก
รีวิว
ศิลปหัตถกรรมบนผืนผ้าอันงดงาม ลายผ้าบาติกของประเทศไทย
เกิดจากฝีมือและความคิดสร้างสรรค์ / ภาพ : districtCdd.co.th
ของมนุษย์ที่เขียนลวดลายสีสรรต์และ
เอกลักษณ์ที่สะท้อนถึงศิลปวัฒนธรรม
ความเป็นชาตินั้นๆ เช่น การนำเสนอ
ภาพธรรมชาติ ภาพวัฒนธรรม และ
ภาพจากจินตนาการของผู้เขียน เป็น
ภาพเขียน Free Hand 1 ตัว 1 ลาย 1
เดียวในโลก

ความคิดสร้างสรรค์


ผ้าชนิดหนึ่งที่มีวิธีการทำ
คลินิกภาษี - กระทรวงการคลัง โดยใช้เทียนปิดส่วนที่ไม่ต้องการ
คลินิกภาษีผ้าบาติก | MOF Tax Clinic ให้ติดสีและใช้วิธีการแต้มระบาย
หรือย้อมในส่วนที่ต้องการให้
ติดสี ในประเทศไทยมีการทำผ้า
บาติกเป็นอุตสาหกรรม

วัสดุอุปกรณ์ในการสร้างสรรค์ เทียน เทียนที่ใช้เขียนผ้าประกอบ
ด้วยขี้ผึ้งมากเทียนจะเหนียว ถ้า
ผ้า ผ้าที่ใช้ทำผ้าบาติกควรเป็น
ผสมพาราฟีนมากเทียนจะเปราะ เทียน /ภาพ สีบาติก
ผ้าที่ทอจากเส้นใยธรรมชาติและมี
หรืออาจใช้เทียนผสมสำเร็จที่มี
เนื้อบาง ในปัจจุบันนิยมใช้ทั้งผ้า

ชนิดเนื้อบางจนถึงเนื้อหนาขึ้นอยู่
จำหน่ายอยู่ทั่วไปก็ได้
กับความต้องการของผู้ทำได้แก่

ผ้าซันฟอร์ไรด์ ผ้าลินิน ผ้าไหม ผ้าผ้ายมัสลิน /ภาพ workpointTODAY ปากกาเขียนเทียน(JANTING) เป็น
เครื่องมือสำหรับใช้เขียนลวดลาย

ผ้าแพรเยื่อไม้ เป็นต้น เทียนลงบนผ้า มีขนาดแตกต่างกันทั้ง

เส้นเล็กเส้นกลาง และเส้นใหญ่หรือ

สี สีที่ใช้ในงานบาติกมีหลาย
อาจใช้แปรงทาเล็กเกอร์แบ่งเป็นซีกๆ

ชนิด ที่นิยมใช้ในปัจจุบันเป็นสี
จุ่มเทียนเขียนลายบนผ้าก็ได้ แต่วิธีนี้ใช้

ย้อมผ้าประเภทย้อมเย็นละลายน้ำ
ปากกาเขียนเทียน /4krThaitechno.Net จะได้เส้นใหญ่ไม่สามารถเขียนลายที่

ได้และมองเห็นสีโดยตรง โดยมาก
ละเอียดได้ ที่นิยมใช้คือเบอร์2-3
มักจะอยู่ในกลุ่มสีรีแอคทีฟ

สีย้อมผ้าบิก /ภาพ products กรอบไม้ เป็นกรอบไม้สี่เหลี่ยมมี
เนื่องจากใช้สะดวกและมี
หลายลักษณะ ใช้สำหรับขึงผ้าใน
กระบวนการไม่ยุ่งยาก เวลาเขียนผ้าในเวลาเขียนเทียน

กรอบไม้ /ภาพsawatdeechiangmai

พู่กัน พู่กันสำหรับระบายสีใช้ได้ วิธีการสร้างสรรค์
ทั้งชนิดกลมและชนิดแบนควร
ขั้นตอนที่ 1 นำผ้าที่ทำความสะอาดแล้ว นำมาขึงให้ตึงกับกรอบไม้
เตรียมไว้หลายขนาด บาติก โดยวิธีการขลิบผ้าแล้วเขียนลาย เขียนลวดลาย หรือภาพที่
ต้องการลงบนผ้าที่เตรียมไว้ด้วยดินสอ 2B ขึ้นไป
พู่กันกลมและแบน / ภาพshutthinut.

ภาชนะผสมสี อาจใช้ถ้วย
พลาสติก ถ้วยแก้ว ถ้วยสแตน
เลส แล้วแต่ต้องการและควรให้

มีปริมาณเพียงพอที่จะใช้

ภาชนะผสมสี /ภาพphuketindex

โซเดียมซิลิเกรต ใช้สำหรับทาบนผ้า
เพื่อให้สีติดทนนาน ซึ่งควรผสมกับ

น้ำเพื่อให้ไม่หนืดเกินไปเวลาทา

โซเดียมซิลิเกรต/ภาพ .watsuthatschool

ขั้นตอนที่ 3 จู่มชานติ้งในน้ำเทียนให้ชานติ้งร้อน เดินเทียนขณะที่
เทียนอุ่น กำลังดี เขียนเส้นที่ต้องการ เส้นเทียนไม่ควรใหญ่เกิน 2 –3
ม.ม. ควรถือกระดาษทิชชูไว้รอง เพื่อป้องกันการหยดของน้ำเทียน
ขณะเขียนลาย เพราะถ้าน้ำเทียนหยดใส่ตรงจุดใดแล้วสีจะไม่ติด
เวลาวาดเส้นเทียน ถ้าเส้นเทียนเริ่มเล็กลง และเป็นสีขุ่นแสดงว่า
เทียนเริ่มแข็งจะไม่ซึมเข้าเนื้อผ้า ให้รีบขูดออกแล้ววาดใหม่ ไม่เช่นนั้น
เวลาลงสี สีจะซึมออกนอกขอบเทียน

ขั้นตอนที่ 2 ใช้น้ำเทียนที่ตั้งไฟจนละลาย มาทาบนเฟรมแล้วนำผ้า
มาวางขึงบนเฟรมให้ตึง น้ำเทียนจะเป็นตัวจับผ้ากับเฟรม ขูดผ้าบริเวณ
ขอบเฟรมด้วยเหรียญหรือด้ามช้อนเพื่อให้ผ้าจับกับเฟรมแน่นขึ้น

ขั้นตอนที่ 4 ผสมสีตาม ขั้นตอนที่ 6 ละลายเทียนออก นำผ้าที่ลงโซเดียมซิลิเกตจนแห้ง
อัตราส่วนเข้มมาก เข้มน้อย แล้วไปซักทำความสะอาดให้สี และโซเดียมซิลิเกตออก แล้วต้มให้
และสีแต่ละแบบ ระบายสีตาม เทียนออก ซักกับผงซักฟอก แล้วซักในน้ำเปล่าให้สะอาด นำไปผึ่ง
ลาย ส่วนไหนจะให้สีกลมกลืน
กันให้ใช้ปลายนิ้วไล่สีไป – มา รีดให้เรียบร้อย
ให้กลมกลืนกันก่อนระบายสี
ควรระบายน้ำที่ผืนผ้าก่อน ถ้าผ้ามีน้ำแฉะมากเกินไปให้ซับด้วยกระดาษ
ทิชชู่เวลาจะระบายสี ให้ระบายจากส่วนริมก่อน หรือตามแนวลูกศร
ของลาย เพราะบางลายต้องการไล่สีจากเข้มไปหาอ่อน หรือส่วน
ขอบเข้าหาตรงกลางเสมอ (การระบายน้ำบนผ้าก่อน เพื่อเวลาระบาย
สีจะได้ไม่เป็นคราบสีเข้มตรงขอบลาย) ระบายพื้น เมื่อเสร็จเรียบร้อย
แล้ว ผึ่งให้สีแห้ง

ขั้นตอนที่ 5 ทาน้ำยากันสีตก
ทาโซเดียมซิลิเกต ให้ทั่วลายที่ลงสี
ไว้ (ถ้าโซเดียมซิลิเกตข้นเกินไปให้
ผสมน้ำได้เล็กน้อย แล้วคนให้เข้า
กัน) ผึ่งให้โซเดียมซิลิเกตแห้งหรือ
ประมาณ 4 – 5 ชั่วโมง

เวลาผึ่งผ้าเพื่อรอให้สีหรือโซเดียมซิลิเกตแห้ง ต้องผึ่งผ้าให้ราบกับ
พื้น อย่าตั้งขึ้นหรือตะแคงเป็นอันขาดเพราะสีจะไหลซึมเข้าหากัน

ผลิตภัณฑ์ผ้าบาติก ประโยชน์

ผลิตภัณฑ์ตัวอย่างจากร้าน p.j.บาติก เครื่องนุ่งห่ม ภาพประดับ เสื้อผ้า

ให้เรียนรู้การทำผ้าบาติกแบบ สามารถใช้ความคิสร้างสรรค์
เขียนระบายสีและสามารถปฏิบัติ ของตนเองในการออกแบบ
การทำผ้าบาติกแบบเขียนระบาย ลวดลายของผ้าบาติกแบบเขียน

สีได้จริง ระบายสี

ใช้เวลาว่างให้เป็นประโยชน์ต่อตนเองและสังคม

คำขอบคุณ บรรณานุกรม

หนังสือเล่มนี้สำเร็จสมบูรณ์ตามเป้าหมาย เพราะได้รับความช่วยเหลือ ผู้ให้ข้อมูลและสร้างสรรค์ผลงาน
และได้รับคำแนะนำในการเก็บข้อมูล จากคุณครูประภาส คงรักที่ และ
กระบวนการสร้างสรรค์ผลงานที่เป็นประโยชน์ต่อการศึกษา จากนางสุนิษา เปิดประวัติ 'ผ้าบาติก' อารยธรรมสำคัญจากอินโดนีเซีย สู่งาน
จินากุลวิพัฒน์ เป็นผู้สร้างผลงาน ซึ่งท่านได้ให้ความอนุเคราะห์ ความ หัตถศิลป์ ...https://www.vogue.co.th
เอ็นดู อีกทั้งยังบอกวิธีการสร้างสรรค์ผลงานที่มีประโยชน์ คอยชี้แนะ
ข้อมูลต่างๆอย่างชัดเจน คณะผู้จัดทำขอขอบพระคุณท่านเป็นอย่างสูง http://www.digitalschool.club/digitalschool/art/art3_
2/more/item3.1.php

กลุ่มสตรีเมืองตรังรุกผลิตผ้าบาติกสร้างรายได้สู่ชุมชน |
สยามรัฐhttps://today.line.me
นางสุนิษา จินากุลวิพัฒน์