8 SOS ETKINLIK ORNEK

8. Sınıf Demokratikleşme Yolunda Atılan Adımlar KKT - 29 

1. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve Serbest 4. Atatürk: “Ben fani bir insanım. Ölmeden evvel
Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılmaları aşağıda- isterim ki milletim hürriyete alışsın. Bunun için
kilerden hangisini kanıtlar? bir muhalif fırka tesis ediyorum ve bu işi Fethi
Bey’den başka hiç kimseye teslim edemem.” de-
A) Türkiye’de siyasi yaşamın zenginliğini miştir.
B) Türkiye’nin çok partili hayata hazır olmadığını
C) Ülkede tek partinin yeterli olduğunu Atatürk’ün bu ifadesi doğrultusunda aşağıda-
D) Halkın farklı görüşte partileri istemediğini ki partilerden hangisi kurulmuştur?

A) Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası

B) Halk Partisi

C) Serbest Cumhuriyet Fırkası

D) İttihat ve Terakki Partisi

2. Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın parti progra- 5. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın progra-
mına göre; mında yer alan aşağıdaki ilkelerden hangisinin
kötüye kullanılması partinin kapatılmasına ne-
I. Cumhuriyetçi ve milliyetçi esaslara bağlı kalı- den olmuştur?
nacak
A) Parti, millî iradeye saygılıdır.
II. Vergiler halkın gücüne göre belirlenecek
B) Parti,dinî düşünce ve inançlara saygılıdır.
III. Liberal ekonomi politikası izlenecek
C) Parti,özgürlüklerden yanadır.
IV. Yabancı sermayenin ülkemize girmesi sağla-
nacak D) Parti,serbest ekonomi politikası izleyecektir.

gibi maddelerden hangileri partinin ekonomi
politikasını yansıtır?

A) I, II ve III B) II, III ve IV
C) II ve III D) I, III ve IV

3. “Millî egemenlik temeline dayanan ve özellikle 6. Aşağıdakilerden hangisi demokrasiyle yöneti-
cumhuriyet yönetimine sahip olan memleketlerde len ülkelerde görülmesi beklenmez?
siyasal partilerin bulunması doğaldır.”
A) İnsanlar düşündüklerini ifade etmekte ve
Atatürk’ün bu sözüne göre aşağıdakilerden inançlarının gereğini yerine getirmekte hürdür-
hangisi Cumhuriyet’in ilk yıllarında kurulan ler.
partiler arasında yer almaz?
B) İnsanlar düşüncelerini ülke yönetiminde etkili
A) Demokrat Parti kılabilmek için de siyasi parti kurabilirler.

B) Cumhuriyet Halk Fırkası C) Yönetimde tek partili parlamento hakimiyeti
vardır.
C) Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası
D) Siyasi partiler vatandaşların ülke yönetimine
D) Serbest Cumhuriyet Fırkası katılabilmelerinin en etkili yoludur.

150

8. Sınıf Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi ve
Türkiye Cumhuriyeti’ne Yönelik Tehditler

Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi Türkiye Cumhuriyeti’ne Yönelik Tehditler

(15 Haziran 1926) ➤➤ Ülkemizin sahip olduğu jeopolitik konum, ülkemi-
ze birçok fırsat sunduğu gibi ülkemizin bazı tehdit
➤➤ Cumhuriyet ve inkılaplara karşı olanlar, Mustafa ve tehlikelere maruz kalmasına neden olmaktadır.
Kemal’i ortadan kaldırmayı planladılar. Suikastı Güçlü bir Türkiye istemeyen dış güçler, Türkiye’yi
planlayanların düşüncesine göre; eğer Mustafa iç sorunlarla meşgul ederek, ülkemizin hamle ve
Kemal ortadan kaldırılsa inkılaplar sona erecek- hareket yeteneğini zayıflatmak istemişlerdir. Bu
ti. Hazırladıkları plana göre, Mustafa Kemal’in durum geçmişte olduğu gibi günümüzde de de-
İzmir’e yapacağı gezi sırasında, ona bir suikast vam etmektedir. Bu tehditler karşısında ülkemizin
düzenleyeceklerdi. Suikast, Mustafa Kemal’in İz- en etkili savunma sistemi millî birlik ve beraber-
mir’e geleceği 15 Haziran 1926 günü yapılacaktı. lik ruhudur. Türkiye kendisine yönelen tehditler
Suikastçılar, olaydan sonra İzmir Limanı’nda ken- karşısında diplomasi kanallarını açık tutmuş an-
dilerini bekleyen bir tekneyle Yunanistan’ın Sakız cak millî çıkarlarından ve bağımsızlığından asla
Adası’na kaçacaklardı. Mustafa Kemal’in İzmir’e ödün vermemiştir.
gelmekte bir gün gecikmesi üzerine, tekneci Gi-
ritli Şevki, korku ve pişmanlık duyarak bu olaydan Yetişecek çocuklarımıza ve
vazgeçti. Suikast girişimini İzmir Valisi’ne bildirdi. gençlerimize görecekleri tah-
Bunun üzerine harekete geçen güvenlik kuvvet- silin hududu ne olursa olsun
leri, suikastı gerçekleştirecek olanları silahları ile en evvel, her şeyden evvel
birlikte ele geçirdiler (15 Haziran 1926). Suikastı Türkiye’nin istikbaline, ken-
planlayanlar yakalanıp İstiklal Mahkemeleri’nde di benliğine, millî ananelerine
yargılanarak çeşitli cezalara çarptırıldılar. düşman olan bütün unsurlarla
mücadele etmek lüzumu öğre-
tilmelidir.

İzmir suikastı duruşmaları sırasında çekilmiş 15 Temmuz hain darbe girişimini engellemek
bir fotoğraf için toplanan halk

➤➤ Türk milleti, bu çirkin olayı ülkenin her yanında  Milletimiz, tarihi boyunca hep sahip olduğu
düzenlediği gösterilerle kınadı. Atatürk, Türk mil- değerler uğruna mücadele etmiş; vatanını ve
letinin kendisine olan sevgisi ve cumhuriyete olan özgürlüğünü hedef alan saldırılara cansipe-
bağlılığı karşısında oldukça duygulandı. Bunun rane bir şekilde karşı koymuştur. 15 Temmuz
üzerine; “Benim naçiz vücudum bir gün elbet top- 2016’da hain darbe girişimini engelleyen hal-
rak olacaktır. Fakat Türkiye Cumhuriyeti sonsuza kımız tek vücut olarak iradesine, ülkesine ve
kadar yaşayacaktır. Ve Türk milleti, güvenliğini, cumhuriyetine sahip çıkmış; hainlere geçit
mutluluğunu sağlayan ve koruyan ilkelerle uygar- vermemiştir.
lık yolunda durmaksızın yürüyecektir.” demiştir.

151

8. Sınıf Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi ve
Türkiye Cumhuriyeti’ne Yönelik Tehditler

Etkinlik 30

İTA.8.5.2. Mustafa Kemal’e suikast girişimini analiz eder.
İTA.8.5.3. Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye Cumhuriyetine yönelik tehditleri analiz eder.

1. Mustafa Kemal’e suikast girişimiyle ilgili olan aşağıdaki soruları kısaca yanıtlayınız.

a. Mustafa Kemal’e suikast girişi- Mustafa Kemal’i ortadan kaldırıp inkılapları sona
minin amacı nedir? erdirmektir.

b. Suikast girişimini kimler planla- Mustafa Kemal’e muhalif olan eski ittihatçılar ve
mıştır? Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın bazı üyeleri

c. Mustafa Kemal’e suikast girişimi Kayıkçı Giritli Şevki’nin suikast girişimini İzmir Vali-
neden başarısız olmuştur? si’ne bildirmesi üzerine başarısız olmuştur.

2. Mustafa Kemal şahsına yönelik suikast girişimi üzerine; “Benim naçiz vücudum bir gün el-
bet toprak olacaktır. Fakat Türkiye Cumhuriyeti sonsuza kadar yaşayacaktır. Ve Türk milleti,
güvenliğini, mutluluğunu sağlayan ve koruyan ilkelerle uygarlık yolunda durmaksızın yürü-
yecektir.” demiştir.

Mustafa Kemal’in bu sözü hakkında duygu ve düşüncelerinizi yazınız.

Atatürk’ün ifadesinde yer alan “... Türkiye Cumhuriyeti sonsuza kadar yaşa-
yacaktır…” kısmı dikkate alarak değerlendirilmelid ir.

152

8. Sınıf Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi ve
Türkiye Cumhuriyeti’ne Yönelik Tehditler

Etkinlik 30

3. Ülkemizin sahip olduğu jeopolitik konum, ülkemize birçok fırsat sunduğu gibi ülkemizin bazı
tehdit ve tehlikelere maruz kalmasına neden olmaktadır.

Ülkemize yönelik tehditlere neden olan jeopolitik konumumuzun özelliklerini yazınız.

a. b. c. d.
Enerji kaynaklarına Kıtaların kesişim Verimli topraklara
yakın olması Önemli ulaşım noktasında yer al- ve zengin su kay-
ması naklarına sahip
yolları üzerinde bu- olması

lunması

4. Aşağıda verilen kelimeleri cümlelerde boş bırakılan yerlere uygun şekilde yazınız.

a. Protesto b. Menemen c. Serbest Cum- d. Cumhuriyete
huriyet Fırkası

e. Sıkıyönetim f. İngiltere g. Laiklik h. Takrir-i Sükun
Kanunu

1. 17 Kasım 1930’da c kapatıldıktan sonra cumhuriyet karşıtı eylemler devam etti.

2. Kubilay Olayı 23 Aralık 1930’da İzmir’in b ilçesinde çıktı.

3. Mustafa Kemal, Kubilay Olayı’nı doğrudan d karşı bir suikast olarak değer-
lendirdi.

4. Menemen’de yaşanan olaylar ülke genelinde büyük üzüntü yarattı ve bu durum a
edildi.

5. Kubilay Olayı sonrasında bölgede e ilan edildi.

6. Şeyh Sait İsyanı’nın çıkması üzerine TBMM’de h çıkartıldı.

7. f Şeyh Sait İsyanı’nı kışkırtarak Musul ve Kerkük bölgesinde avantajlı duruma
geldi.

8. Şeyh Sait İsyanı’nın sonucunda g ilkesi ve inkılaplar önemli bir tehlike at-
latmış oldu.

153

8. Sınıf Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi ve
Türkiye Cumhuriyeti’ne Yönelik Tehditler

Etkinlik 30

5. Aşağıda verilen bilgileri doğru “D” ya da yanlış “Y” olarak değerlendiriniz.

D Y Bilgiler
a. ✓
b. ✓ Atatürk, Türkiye Cumhuriyeti’nin bekasını millî ruha sahip
c. gençlikte görmüş ve cumhuriyeti gençlere emanet etmiştir.
d. ✓
e. Türk milleti 15 Temmuz’da da tek vücut olarak iradesine, ül-
f. kesine ve cumhuriyetine sahip çıkmıştır.

Musul sorununu kendi çıkarlarına göre çözmek isteyen
✓ Fransa, ülke içinde karışıklık çıkartarak amacına ulaşmaya

çalışmıştır.
Güçlü bir Türkiye istemeyen dış güçler, amaçlarına ula-
şabilmek için ülke içinde karışıklık çıkartıp millî birlik ve
beraberliğimizi bozmaya çalışmışlardır.

✓ Türkiye kendisine yönelen tehditler karşısında pasif bir politi-
ka izlemiştir.

✓ Ülkemizin sahip olduğu maddi ve manevi değerler dış güçle-
rin dikkatini çekmemiştir.

g. ✓ Türkiye kendisine yönelen tehditler karşısında millî çıkarların-
dan ve bağımsızlığından asla ödün vermemiştir.

h. ✓ Bir ülkenin en etkili savunma sistemi millî birlik ve beraberlik
ruhudur.

154

8. Sınıf Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi ve KKT - 30 
Türkiye Cumhuriyeti’ne Yönelik Tehditler

1. I. Saltanat makamı 4. I. Ülkemizin Karadeniz ve Akdeniz’i birbirine
II. Cumhuriyet bağlayan su yollarına sahip olması
III. İnkılaplar
II. Asya ve Avrupa ülkeleri arasındaki kara, deniz
Verilen maddelerden hangileri Mustafa Ke- ve hava yolu ulaşımının büyük bölümünün
mal’e suikast planlayanların ortadan kaldırmak ülkemiz üzerinden yapılması
istedikleri hedefler arasında yer alır?
III. Asya’dan Avrupa’ya uzanan birçok petrol ve
A) I, II ve III B) II ve III doğal gaz boru hattının ülkemizden geçmesi
C) I ve III D) I ve II
Verilen maddelerden hangileri Türkiye’nin
dünya siyasetinde söz sahibi olmasına ve
dünya siyasetine yön vermesine katkı sağla-
dığı söylenebilir?

A) I ve II B) I, II ve III
C) II ve III D) Yalnız III

2. “Efendiler! Size şunu söyleyeyim ki inkılapçı 5. Aşağıdaki olaylardan hangisi “Çok partili siya-
Türkiye Cumhuriyeti’ni benim şahsımla var zan- si hayata geçilmesi için gereken ortamın henüz
nedenler çok aldanıyorlar. Türkiye Cumhuriyeti, oluşmadığı anlaşıldı.” yargısına kanıt oluştur-
her manası ile, büyük Türk milletinin öz ve aziz maz?
malıdır. Kıymetli evlatlarının elinde daima yükse-
lecek, ebediyen yaşayacaktır.” A) Halifeliğin kaldırılması

Atatürk yukarıdaki sözleri aşağıdaki olaylar- B) Terakkiperver Cumhuriyet Partisi’nin kapatıl-
dan hangisi nedeniyle söylemiştir? ması

A) TBMM’nin açılması C) Kubilay Olayı’nın yaşanması

B) Mustafa Kemal’e suikast girişimi D) Şeyh Sait İsyanı’nın çıkması

C) Cumhuriyet’in İlanı

D) Halifeliğin kaldırılması

3. 6.
Bilelim ki kazandığımız zafer mil- İngiltere, hangi olayı kul-
letin kuvvetlerini birleştirmesinden lanarak Musul ve Kerkük
ileri gelmiştir. Eğer aynı zaferleri sorununda avantajlı bir du-
ileride de kazanmak istiyorsak aynı ruma gelmiştir?
esasa dayanalım, aynı yolda yürü-
yelim. Ayşe Öğretmen’in sınıfa sorduğu soruyu,
aşağıdaki öğrencilerden hangisi doğru yanıt-
Atatürk bu ifadesiyle aşağıdakilerden hangisi- lamıştır?
nin önemini vurgulamıştır?
A) Akın: Menemen Olayı
A) Millî birlik ve beraberliğin B) Tarık: Şeyh Sait İsyanı
B) Eğitimin C) Emel: Saltanatın kaldırılması
C) Ekonominin D) İlknur: Cumhuriyet’in ilanı
D) Hukukun üstünlüğünün

155

6. ÜNİTE

ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI
Türk Dış Politikasının Temel İlkeleri
Dış Politikada Yaşanan Gelişmeler
Misakımilli’nin Son Zaferi: Hatay

Kazanımlar

➢➢ İTA.8.6.1. Atatürk Dönemi Türk dış politikasının temel ilkelerini ve amaçlarını açıklar.
➢➢ İTA.8.6.2. Atatürk Dönemi Türk dış politikasında yaşanan gelişmeleri analiz eder.
➢➢ İTA.8.6.3. Atatürk’ün Hatay’ı ülkemize katmak konusunda yaptıklarına ve bu uğurda gösterdiği özveriye

kanıtlar gösterir.

8. Sınıf Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası

Anavatan

Diplomasi Sulh

Mütekabiliyet Pakt

Ünite ile ilgili
kavramlar

Birleşmiş Antant
Milletler
Mübadele
Tayfur Sökmen

158

8. Sınıf Türk Dış Politikasının Temel İlkeleri

Türk Dış Politikasının Temel İlkeleri ➤➤ Türk ve Dünya Kamuoyunu Dikkate Almak: Ata-
türk, dış politikada başarılı olmanın şartlarından
➤➤ Atatürk dönemi millî dış siyasetin temelini Lozan birisinin ülkedeki millî birlik ve beraberliğin güçlü
Barış Antlaşması oluşturmuştur. Antlaşma, gü- olmasına dayandığını ifade etmiştir. Atatürk: “Dış
nümüzde de Türkiye’nin uluslararası ilişkilerinde siyaset, iç kuruluş ve iç siyasete dayandırılmak
geçerliliğini sürdürmektedir. zorunluluğundadır, yani iç teşkilatın dayanama-
yacağı genişlikte olmamalıdır. Yoksa hayalî dış
Atatürk’e göre, millî dış siyasetin dayandığı il- siyasetler peşinde dolaşanlar, dayanak noktalarını
keler şunlardır: kendiliğinden kaybederler.” demiştir.

➤➤ Tam bağımsızlık: Mustafa Kemal Atatürk’e göre, İngiltere Kralı Edward’ın Atatürk’ü Ziyareti
devletin bağımsızlığı en temel amaçtır. Millî Müca- (4 Eylül 1936)
dele yıllarında ve Lozan Barış görüşmelerinde ve
sonrasında tam bağımsızlık konusunda taviz veril- ➤➤ Türkiye, uluslararası anlaşmazlıkları her zaman
memiştir. Atatürk: “Türk Milleti bağımsız yaşamış barışçı yollardan çözüme kavuşturmayı tercih
ve bağımsızlığı varolmalarının yegâne koşulu ola- etmiştir. Atatürk: “Türkiye’nin emniyetini amaç-
rak kabul etmiş cesur insanların torunlarıdır. Bu layan, hiçbir milletin aleyhinde olmayan bir barış
millet hiçbir zaman hür olmadan yaşamamıştır, istikameti, bizim daima prensibimiz olacaktır.”
yaşayamaz ve yaşamayacaktır.” diyerek bağım- sözleriyle dünya barışına vermiş olduğu önemi
sızlığın önemini vurgulamıştır. vurgulamıştır.
 Atatürk’ün Avrupa’daki siyasi gelişmeleri
➤➤ Gerçekçilik: Atatürk Dönemi’ndeki Türk dış po- değerlendirerek II. Dünya Savaşı çıkacağını
litikasının en önemli özelliği gerçekçilik üzerine tahmin etmesi ve komşularıyla Balkan An-
kurulmuş olmasıdır. Gerçekçilik ilkesine göre, so- tantı ve Sadabat Paktı’nı yapması onun
runların çözümünde diplomasi yolları izlenmelidir. ileri görüşlü oluşuna örnek oluşturur.

➤➤ Akılcılık: Atatürk, dış politikada her zaman deği- Atatürk, Balkan Paktı’na üye ülkelerin
şen şartları iyi analiz etmiş ve bu şartlar altnda en başbakanları ile birlikte
doğru adım atmıştır. Boğazlar sorunu ve Hatay’ın
ana vatana katılması konularında akılcı ve gerçek-
çi hareket edilmiştir.

➤➤ Mütekabiliyet (Karşılıklılık): Atatürk, uluslararası
ilişkilerde eşitlik ve dostluk ilişkisini temel almış-
tır. Türkiye, her zaman dış politikada uluslararası
eşitlik ilkesine dikkat etmiştir. Atatürk:” “İnsan
mensup olduğu milletin varlığını ve saadetini dü-
şündüğü kadar, bütün dünya milletlerinin huzur ve
refahını düşünmeli ve kendi milletinin mutluluğuna
ne kadar kıymet veriyorsa bütün dünya milletle-
rinin mutluluğuna hizmet etmeye elinden geldiği
kadar çalışmalıdır... “demiştir. Türkiye bu bağlam-
da kendisine dostça yaklaşan ülkelerle iyi ilişkiler
geliştirmiş ancak düşmanca tavır sergileyen ülke-
lere gerekli karşılığı vermekten çekinmemiştir.

➤➤ Millî Menfaatleri Esas Almak: Atatürk dönemi
Türk dış politikasının en önemli özelliklerinden birisi
de millî menfaatleri esas almasıdır. Montrö Boğaz-
lar Sözleşmesi ve Hatay’ın ana vatana katılması
millî menfaatler esas alınarak çözümlenmiştir.

159

8. Sınıf Türk Dış Politikasının Temel İlkeleri

Etkinlik 31

İTA.8.6.1. Atatürk Dönemi Türk dış politikasının temel ilkelerini ve amaçlarını açıklar.

1. Tabloya göre Atatürk Dönemi Türk dış politikasının temel ilkelerini işaretleyiniz.

İlkeler ✓
✓
a. Bağımsızlık

b. Manda ve Himaye

c. Gerçeklik ✓

d. Akılcılık ✓

e. Sömürgecilik ✓
f. Barış ve Milli Menfaatleri Esas Almak

g. Yayılmacılık

h. Saldırganlık

i. Dünya Kamuoyunu Dikkate Almak ✓

2. Aşağıda yer alan Atatürk’ün sözleriyle Atatürk Dönemi Türk dış politikasının temel
ilkelerini uygun şekilde eşleştiriniz.

Atatürk’ün Sözleri İlke

a. Ya İstiklal Ya ölüm! 1. Barışçı

Efendiler, büyük hayaller peşinde koşan, ya- 2. Evrensel düşünce
b. pamayacağımız şeyleri yapar gibi görünen

sahtekâr insanlardan değiliz.

c. Yurtta sulh, cihanda sulh! 3. Gerçekçilik

Dış siyaset, iç kuruluş ve iç siyasete dayan- 4. Tam bağımsızlık
d. dırılmak zorunluluğundadır, yani iç teşkilatın

dayanamayacağı genişlikte olmamalıdır.

İnsan mensup olduğu milletin varlığını ve saade-
tini düşündüğü kadar, bütün dünya milletlerinin
huzur ve refahını düşünmeli ve kendi milletinin
e. mutluluğuna ne kadar kıymet veriyorsa bütün 5. Hukuka bağlılık

dünya milletlerinin mutluluğuna hizmet etmeye
elinden geldiği kadar çalışmalıdır.

f. Dış siyasetimizde başka bir devletin hukukuna 6. Türk Kamuoyunu Dikka-
tecavüz yoktur. te Almak

a. 4 b. 3 c. 1 d. 6 e. 2 f. 5

160

8. Sınıf Türk Dış Politikasının Temel İlkeleri

Etkinlik 31

3. Atatürk Dönemi Türk dış politikasının temel ilkelerini kısaca açıklayınız.

a. Tam Bağımsızlık Bağımsızlığı her şeyin üzerinde tutarak Türkiye’nin
millî çıkarlarını esas almaktır.

b. Mütekabiliyet Uluslararası ilişkilerde karşılıklı olarak eşitlik ve
dostluk ilişkisini temel almaktır.

Dünyada olup bitenleri yakından takip etmek ve
c. Dünya kamuoyunu dikkate alma dış politikada adım atarken bu gelişmeleri dikkate

almaktır.

4. Aşağıda verilen bilgileri doğru “D” ya da yanlış “Y” olarak değerlendiriniz.

Bilgiler D Y
✓
a. Türk dış politikası, dünyada meydana gelen sorunları savaş yeri- ✓ ✓
ne diplomatik yollarla çözüme kavuşturmayı amaçlar.
✓
b. Türkiye, dış politikada uluslararası eşitlik ilkesine dikkat eden po- ✓
litikalar izlemiştir.

c. Dış politikada başarılı olmak isteyen bir devlet, iç kamuoyunu her
zaman dikkate almamalıdır.

d. Türkiye’nin dış politikası ideolojik dogmalara ve ön yargılara göre
şekillenmiştir.

e. Mustafa Kemal Atatürk için devletimizin bağımsızlığı en temel ✓
amaçtı.

f. Mustafa Kemal Atatürk, dış politikada her zaman Türk milletinin ✓
düşünceleri ve değerlendirmelerini dikkate almıştır.

g. Türkiye Cumhuriyeti uluslararası hukuka her zaman bağlı kalmış- ✓
tır.

h. Dış politikadaki sorunların çözümünde diplomasi yerine devletle-
re karşı saldırgan bir tutum içine girilmelidir.

ı. Atatürk, dış politikada her zaman akılcı ve gerçekçi davranmayı ✓
ilke edinmiştir.

i. Türk dış politikası barışı ve millî menfaatleri esas alır. ✓

161

8. Sınıf Türk Dış Politikasının Temel İlkeleri

Etkinlik 31

5. Mustafa Kemal’in sözlerini dış politika ilkeleriyle ilişkilendiriniz.

??? ?

a. Mütekabiliyet
“Şüphesiz, hukukumuza, şeref ve de- Barışçı olmak
ğerimize saygı gösterildikçe karşılıklı Türk ve Dünya kamuo-
saygıda asla kusur etmeyeceğiz.” yunu dikkate alma
Gerçekçilik / Millî men-
b. faatleri esas alma
Komşuları ile ve bütün devletlerle iyi ge-
çinmek Türkiye siyasetinin esasıdır.

c.
Dış siyaset bir toplumun iç bünyesi ile
sıkı şekilde ilgilidir. Çünkü iç bünye-
ye dayanmayan dış siyasetler daima
mahkûm kalırlar.
d.
Millî siyaset dediğim zaman, kas-
tettiğim mana ve anlam şudur: Millî
sınırlarımız içinde, her şeyden evvel
kendi kuvvetimize dayanıp varlığımızı
koruyarak millet ve memleketin gerçek
mutluluğuna ve bayındırlığına çalışmak.
Genel olarak erişilemeyecek hayalî
emeller peşinde milleti uğraştırmamak
ve zarara sokmamak. Medeni dün-
yadan, medeni ve insani davranış ve
karşılıklı dostluk beklemektir.

162

8. Sınıf Türk Dış Politikasının Temel İlkeleri KKT - 31 

1. I. Milli güce dayanmak 4.
II. Gerçekçilik “Millî siyaset dediğim zaman, kastettiğim ma-
III. Yayılmacı na ve anlam şudur: Millî sınırlarımız içinde, her
şeyden evvel kendi kuvvetimize dayanıp varlı-
Verilen maddelerden hangisi ya da hangileri, ğımızı koruyarak millet ve memleketin gerçek
Atatürk dönemi Türk dış politikasının dayan- mutluluğuna ve bayındırlığına çalışmak. Genel
dığı temel ilkeler arasında yer alır? olarak erişilemeyecek hayalî emeller peşinde
milleti uğraştırmamak ve zarara sokmamak.
A) I ve II B) II ve III Medeni dünyadan, medeni ve insani davranış
C) Yalnız III D) I, II ve III ve karşılıklı dostluk beklemektir.

2. Atatürk’ün; “Türk tarihinin bir dönüm nokta- Mustafa Kemal Atatürk, bu sözlerle aşağıda-
sı” dediği ve Türk dış politikasının temelini kilerden hangisinin temel özelliklerini ortaya
oluşturan gelişmeyi aşağıdaki öğrencilerden koymuştur?
hangisi doğru yanıtlamıştır?
A) Türk dış politikasının
A) B) Milli egemenliğin
C) Demokrasinin
Mondros Ateşkes Antlaşması D) Cumhuriyetin

Berk Sevr Antlaşması
B)

Burak Mudanya Ateşkes Antlaşması
C)

Melek Lozan Barış Antlaşması
D)

Gülay 5. Bilgiler D/Y

3. “Komşularıyla ve bütün devletlerle iyi geçinmek 1. Türk dış politikası, dünyada mey-
Türkiye siyasetinin esasıdır.” dana gelen sorunları savaş yoluyla
Atatürk’ün bu sözüyle aşağıdaki ifadelerden çözüme kavuşturmayı amaçlar.
hangisi arasında ilişki kurulamaz?
2. Türkiye, dış politika da uluslararası
denklik ilkesini izler.

A) Türk dış politikası devletlerin bağımsızlıklarına 3. Dış politikada başarılı olmak isteyen
saygı duyar. bir devlet, iç kamuoyunu her zaman
dikkate almalıdır.
B) Atatürk’ün “Yurtta barış, dünyada barış” sözü
dış politikada geçerli olan temel bir ilkedir. Verilen cümleler doğru “D” ve yanlış “Y” şek-
linde sıralanırsa aşağıdakilerden hangisine
C) Türk dış politikasının temel ilkelerinden birisi ulaşılır?
de komşu devletlere karşı işgalci bir politika
izlemesidir. A) D B) Y C) Y D) Y
Y D Y D
D) Uluslararası sorunların çözümünde diplomasi D D D Y
yolu tercih edilir.

163

8. Sınıf Dış Politikada Yaşanan Gelişmeler

Dış Politikada Yaşanan Gelişmeler ğiştirecekti. Bu madde uygulama aşamasında
Türkiye ile Yunanistan arasında sorunlara yol aç-
➤➤ Türk milleti Lozan Barış Antlaşması’yla büyük bir tı. Atatürk’ün barışçı girişimleri sonucunda 1930
siyasi zafer kazanmış ve Türkiye uluslararası alan- tarihinde yapılan antlaşma ile mübadele sorunsuz
daki yerini almıştır. Atatürk, Lozan Barış Antlaşması şekilde uygulandı.
ile ilgili şu ifadeleri kullanmıştır: “Lozan barışı Türk
tarihinde bir dönüm noktasıdır. Türk Milleti için si- 1930 yıllar Mübadele sırasında…
yasi bir zafer teşkil eden bu antlaşmanın Osmanlı
tarihinde benzeri yoktur. Milletimiz bununla haklı Milletler Cemiyetine Giriş (1932)
olarak iftihar edebilir ve Türk Milletinin yüksek bir
eseri olan bu antlaşmanın yüksek kıymetini takdir ➤➤ Atatürk’ün “yurtta sulh, cihanda sulh” düşünce-
etmesi lazım gelen gençliğin bunu mazide yapılmış si etrafında izlediği politika, Milletler Cemiyetinin
antlaşmalarla kıyaslaması gerekir.” görüşlerine uygundu. Atatürk, “ancak davet
edildiği takdirde” ülkemizin Milletler Cemiyeti-
Yabancı Okullar Sorunu ne katılabileceğini açıklaması üzerine Cemiyet,
Türkiye’ye üyelik davetinde bulundu. Türkiye,
➤➤ Lozan Barış Antlaşması’nda yabancı okulların Türk İspanya’nın önerisi ve Yunanistan’ın desteğiyle
kanunlarına uyma şartı kabul edildi. Türkiye’deki Milletler Cemiyetine üye olmuştur.
yabancı okullar Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile Millî
Eğitim Bakanlığına bağlandı. Bu okullardaki Türk- Balkan Antantı (1934)
çe, tarih ve coğrafya derslerinin Türk öğretmenleri
tarafından okutulmasına ve okulların Türk müfettiş- ➤➤ 1930 yılların başlarından itibaren Almanya ve İtal-
leri tarafından denetlenmesine karar verildi. ya yayılmacı politika izlemeye başladılar. Türkiye,
Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya kendi sınır
Dış Borçlar Sorunu güvenliklerini sağlamak amacıyla Balkan Antantını
imzaladı. Böylece Türkiye batı sınırını güvence
➤➤ Osmanlı Devleti’nin borçlarından Türkiye Cumhu- altına almıştır.
riyeti payına düşen kısmını ödenmeyi kabul etti.
Türkiye ile Fransa dış borçlar konusunda sorun ya- Montrö Boğazlar Sözleşmesi (1936)
şamıştır. 1928`de imzalanan antlaşmayla, ödenecek
borçların miktarı ve ödeme şekli bir formüle bağlan- ➤➤ Lozan Barış Antlaşması’yla kurulan Boğazlar
dı. Dış borçların 1954’te ödemesi tamamlanmıştır. Komisyonu, Türkiye’nin Boğazlar konusunda
egemenlik haklarını sınırlamaktaydı. Almanya ve
Musul Sorunu İtalya’nın saldırgan politika izlemesi üzerine Tür-
kiye, güvenlik nedeniyle boğazlardaki durumunun
➤➤ Irak sınırı ve Musul sorunu Lozan’da çözülemedi. yeniden düzenlemesini talep etti. Montrö Bo-
Bu sorunun Türkiye ile İngiltere arasında dokuz ğazlar Sözleşmesi’yle Boğazlar, tamamen Türk
ay içerisinde çözülmesine karar verildi. Yine an- egemenliğine geçmiş oldu.
laşma sağlanamayınca sorun Milletler Cemiyetine
götürüldü. Cemiyet Musul’u İngiltere’nin man- Sadabat Paktı (1937)
dasında yer alan Irak’a bırakılmasını kabul etti.
Türkiye bu taraflı kararı kabul etmedi ve askerî ➤➤ Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında 8
harekât hazırlıklarına başladı. Ülkede Şeyh Sa- Temmuz 1937’de Sadabat Paktı imzalandı. Böy-
it İsyanı’nın başlaması üzerine Türkiye Milletler lece; Almanya ve İtalya’nın yayılmacı politikalarına
Cemiyetinin kararını kabul etti. İngiltere ile yapılan karşılık Türkiye, doğu sınırını güvence altına al-
Ankara Antlaşması sonucunda Musul, İngilte- mıştır.
re’nin mandası altındaki Irak’a bırakıldı.

Nüfus Mübadelesi

➤➤ İstanbul’daki Rumlar ile Batı Trakya’daki Türkler
hariç, diğer yerlerdeki Türkler ve Rumlar yer de-

164

8. Sınıf Dış Politikada Yaşanan Gelişmeler

Etkinlik 32

İTA.8.6.2. Atatürk Dönemi Türk dış politikasında yaşanan gelişmeleri analiz eder.

1. Aşağıda yer alan soruları uygun şekilde yanıtlayınız.

Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve
Romanya
a. Balkan Antantı devletleri arasında yapıldı

b. Sadabat Paktı Türkiye, İran, Irak ve Afganistan devletleri arasında yapıldı.

2. Atatürk Döneminde dış politikada gerçekleşen olayları kronolojik olarak sıralayınız.

a. Sadabat Paktı b. Montrö Boğazlar c. Lozan Barış
Antlaşması Antlaşması

d. Balkan Antantı e. Milletler Cemiyeti’ne Türkiye-İngiltere ara-
üyelik f. sında yapılan Ankara

Antlaşması

1. c 2. f 3. e 4. d 5. b 6. a

3. Tabloda verilen gelişmelerin Türkiye ile hangi ülke arasında yaşandığını belirtiniz.

Bilgi Ülke

a. Komşumuz olmadığı halde Sadabat Afganistan
Paktı’na katılan ülke

b. Dış borçlar konusunda en fazla sorun Fransa
yaşanan ülke

c. Musul sorunu konusunda en fazla so- İngiltere
run yaşanan ülke

d. Nüfus mübadelesi konusunda anlaş- Yunanistan
mazlık yaşanan ülke

e. Batı sınırımızda yer alıp Balkan Antan- Bulgaristan
tı’na katılmayan ülke

f. Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin imza- İsviçre
landığı ülke

165

8. Sınıf Dış Politikada Yaşanan Gelişmeler

Etkinlik 32

4. Aşağıda verilen bilgileri doğru “D” ya da yanlış “Y” şeklinde değerlendiriniz.

D Y Bilgiler
a. ✓
b. Montrö Boğazlar Sözleşmesi’yle Türkiye Boğazlarda tam ege-
c. ✓ menlik hakkı elde etti.
d.
✓ Sadabat Paktı’na göre Türkiye batı sınırını güvence altına aldı.
e.
f. ✓ Balkan Antantı’nın esas amacı, yayılmacı Almanya ve İtalya’ya
karşı birlikte bir savunma bloku oluşturmaktı.
g. ✓ Türkiye Milletler Cemiyeti’ne üye olabilmek için başvuruda bu-
h. ✓ lunmuştur.
i. ✓ Nüfus Mübadelesi Türkiye ile İtalya arasında sorunlar yaşanma-
sına neden oldu.
✓
j. Ankara Antlaşması’yla bugünkü Türkiye-Irak sınırı çizildi.

✓ Türkiye’deki yabancı okullarda matematik dersinin Türk öğret-
menler tarafından verilmesi kararlaştırıldı.
Türkiye’deki yabancı okullar Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile Millî Eği-
tim Bakanlığına bağlandı.

✓ Musul sorunu Türkiye’nin istediği şekilde çözüme kavuşmuştur.

Nüfus Mübadelesi’ne göre İstanbul’da yaşayan Rumlar ile Batı
Trakya’da yaşayan Türkler mübadele dışında tutulmuştur.

166

8. Sınıf Dış Politikada Yaşanan Gelişmeler KKT - 32 

1. I. Kapitülasyonlar 4.
II. Yabancı Okullar Birinci Dünya Savaşı sonrasında
III. Boğazlar meselesi yaşanabilecek anlaşmazlıkları
barış yoluyla çözecek uluslara-
gibi konulardan hangisi ya da hangileri Lozan rası bir kuruluşa ihtiyaç duyuldu.
Barış Antlaşması’nın imzalanmasından sonra
ülkemiz için sorun oluşturmamıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız III Veli Öğretmen’in ifade ettiği bu kuruluşun is-
C) I ve II D) I, II ve III mini aşağıdaki öğrencilerden hangisi doğru
yanıtlamıştır?

A)
Lozan Barış Konferansı

Eray Milletler Cemiyeti
B)

2. Türkiye’nin de üyesi olduğu Balkan Antantı ve Tarkan NATO
Sadabat Paktı hangi ülkelerin saldırgan politi- C)
kalarına karşı yapılmıştır?
Nalan Avrupa Birliği
A) Almanya-Fransa D)
B) İngiltere-Fransa
C) Almanya-İtalya Emine
D) Yunanistan-Almanya

3. “Bugün bayram günüdür, sevinç günüdür. Niçin 5. Lozan Barış Antlaşması sonrasında bazı konular
bilir misiniz ey sevgili yurttaşlar? Çünkü Lozan, tam olarak çözüme kavuşturulamamıştı. Türk dış
Montrö’de taçlandırılmıştır. Lozan tamdır ve ta- politikasının temel ilkeleri ve dünyada yaşanan
mamiyetini daima tarihte okutacaktır…” gelişmeler dikkate alınarak bu konular çözüme
kavuşturulmaya çalışıldı.
Atatürk’ün sözlerine bakılarak aşağıdaki
sorunlardan hangisinin çözüme kavuştuğu Buna göre aşağıdakilerden hangisi Misakı-
söylenir? millî’den ödün verilerek çözülmüştür?

A) Dış borçlar A) Boğazlar sorunu

B) Nüfus mübadelesi B) Dış borçlar konusu

C) Musul sorunu C) Nüfus mübadelesi

D) Boğazlar sorunu D) Musul sorunu

167

8. Sınıf Misakımilli’nin Son Zaferi: Hatay

Misakımilli’nin Son Zaferi: Hatay Hatay Cumhuriyeti bayrağı

➤➤ Ankara Antlaşması’na göre, Hatay’da özel bir ➤➤ Atatürk, 1938 yılı mayıs ayında ileri derecede hasta
yönetim kurularak Hatay Fransız mandasına olmasına rağmen Mersin ve Adana’yı ziyaret edip
bırakıldı. Lozan Barış Antlaşması’nda da bu dü- sınırdaki askerî birlikleri denetledi. Gerekirse Hatay
zenleme aynen kabul edildi. Atatürk: “Kırk asırlık için savaşabileceği mesajını verdi. Atatürk’ün izlediği
Türk yurdu, düşman elinde kalamaz.” diyerek Ha- kararlı politika nedeniyle Fransa, Hatay konusun-
tay’ın anavatana katılması konusunda duyarlılığını da kararlarını esnetmek zorunda kaldı. Ağustos
ve kararlılığını vurgulamıştır. 1938’de yapılan seçimlerden sonra Hatay Millet
Meclisi toplandı ve Hatay Cumhuriyeti ilan edildi (2
➤➤ 1936 yılında Fransa, Suriye’den çekildi. Bu durum Eylül 1938). Cumhurbaşkanlığına Tayfur Sökmen
üzerine Türkiye, Milletler Cemiyeti’ne başvurarak seçildi. 29 Haziran 1939’da ise Hatay Millet Meclisi
Hatay’ın bağımsız olmasını talep etti. Milletler Ce- oy birliğiyle Türkiye’ye bağlanma kararı aldı.
miyeti’nin verdiği karara göre; Hatay’ın iç işlerinde
bağımsız, dış işlerinde Suriye’ye bağlı olmasına
karar verildi.

➤➤ Atatürk, 1 Kasım 1936’da Hatay’ın Türkiye için
önemi ile ilgili şunları söylemiştir:

“Ben toprak büyütme dileklisi değilim; barış
bozma alışkanlığım yoktur; ancak muahedeye
dayanan hakkımızın isteyicisiyim. Onu almazsam
edemem. Büyük Meclisin kürsüsünden milletime
söz verdim. Hatay’ı alacağım... Milletim benim de-
diğime inanır. Sözümü yerine getiremezsem onun
huzuruna çıkamam, yerimde kalamam. Ben şim-
diye kadar yenilmedim, yenilemem; yenilirsem bir
dakika yaşayamam.”

 Hatay sorunu, Atatürk’ün ileri gö- Türk askeri Hatay’da
rüşlü ve sabırlı bir dış politika izlemesi İngiliz devlet adamı Lord Kınross:
sayesinde Türkiye’nin lehine çözümlen-
miştir. “... Türk ordusu kararlaştırılan gün, 5 Temmuz
1938 günü Hatay’a girdi. Bir ay sonra yayın-
lanan seçmen kütükleri, Hatay’da Türklerin
çoğunlukta olduğunu gösteriyordu. Türkler,
seçilen mecliste 40 üyelikten 22’sini kazan-
dılar. Hatay, bundan bir yıl sonra, bu meclisin
kararıyla Türkiye Cumhuriyeti’ne bağlanacaktı.
Atatürk, memleketine karşı son görevini de ba-
şarmıştı...”
(Kemal Kahramanoğlu, Atatürk Aydınlığı, s. 172.)

168

8. Sınıf Misakımilli’nin Son Zaferi: Hatay

Etkinlik 33

İTA.8.6.3. Atatürk’ün Hatay’ı ülkemize katmak konusunda yaptıklarına ve bu uğurda gösterdiği özveriye ka-
nıtlar gösterir.

1. Aşağıda Hatay’ın ana vatana katılması süreciyle ilgili aşamalar verilmiştir. Bununla
ilgili boşlukları doldurunuz.
Hatay;
a. Mondros Ateşkes Antlaşmasından sonra; Fransızlar tarafından işgal edildi.

b. Ankara Antlaşması kararına göre; Ankara Antlaşması’nda Hatay, özerk olarak Fransa’nın
mandası altındaki Suriye’ye bırakılmıştı.

c. Milletler Cemiyeti’nin aldığı karara göre; Milletler Cemiyeti Hatay’ın ayrı bir statüye ka-
vuşturulmasına karar verdi. Bu doğrultuda Hatay’ın iç işlerinde bağımsız, dış işlerinde
Suriye’ye bağlı, ayrı bir anayasaya sahip ve resmî dilinin Türkçe olmasına karar verildi.

d. Hatay Meclisi’nin aldığı karara göre; Hatay Meclisi oy birliğiyle Türkiye’ye katılma kararı
aldı (30 Haziran 1939).

2. Aşağıda verilen cümleleri “D” ya da yanlış “Y” şeklinde değerlendiriniz.

Bilgiler DY
a. Hatay’da nüfusun çoğunluğu Türklerden oluşuyordu. ✓

b. Hatay, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra İtalya mandası olan Suriye’ye ✓
bırakıldı.

c. Hatay sorunu Misakımilli ilkelerine uygun çözümlenmiştir. ✓

d. Hatay, sahip olduğu İskenderun Limanı nedeniyle Türkiye açısından as- ✓
kerî ve ekonomik bir değere sahiptir.

e. Hatay’ın Türkiye’ye katılması Atatürk’ün vefatından önce gerçekleşmiştir. ✓

f. Hatay Meclisi, 1938 yılında Tayfur Sökmen’i cumhurbaşkanı seçmiştir. ✓

3. Verilen kelimelerden Hatay’ın ana vatana katılmasıyla ilgili olanları işaretleyiniz.

Kelimeler +

a. Ankara Antlaşması +

b. İran

c. Suriye +

d. Tayfur Sökmen +

e. İngiltere

f. Fransa +

g. Avrupa Birliği

h. Milletler Cemiyeti +

i. Sevr Antlaşması

j. Lozan Barış Antlaşması +

169

8. Sınıf Misakımilli’nin Son Zaferi: Hatay KKT - 33 

1. Mustafa Kemal Atatürk, 1923 yılı mart ayında 4. Atatürk, 1936 yılında meclisin açılış konuş-
çıktığı Adana gezisinde Hatay’la ilgili “Kırk asırlık masında Hatay’la ilgili olarak : “Bundan böyle
Türk yurdu, düşman elinde kalamaz.” demiştir. …………….. ile aramızda senelerdir sürüp giden
davanın neticelenmesinin zamanı gelmiştir.” dedi.
Buna göre Atatürk’le ilgili;
Atatürk’ün bu ifadesinin doğru olabilmesi için
I. Sabırsız boş bırakılan yere hangi ülke yazılmalıdır?
II. Kararlı
III. Vatansever A) İngiltere B) Fransa
C) ABD D) Yunanistan
gibi duygulardan hangisi ya da hangilerine sa-
hip olduğu söylenir?

A) Yalnız I B) I ve II
C) II ve III D) I, II ve III

5.

2. Atatürk’ün Hatay konusunu Milletler Cemiye-
ti’ne taşıması, Türkiye’nin dış politikada hangi
ilkeye bağlı kaldığının bir göstergesidir?

A) Barışçı B) Teslimiyetçi Hatay’ın ülkemize katılmasıyla ilgili bir gazete ha-
C) Mütekabiliyet D) Yayılmacı beri verilmiştir.

3. Misakımillî sınırları içerisinde yer alan Hatay, uzun Bu haber dikkate alındığında aşağıdakilerden
süren diplomatik mücadeleden sonra ülkemize hangisine ulaşılamaz?
katılmıştır.
A) Hatay konusu diplomatik yollarla çözüme ka-
Aşağıdaki öğrencilerden hangisi Hatay’ın ül- vuşturulmuştur.
keye katılma süreciyle ilgili yanlış bir bilgi
vermiştir? B) Hatay, Misakımillî’ye uygun şekilde çözümlen-
miştir.
A)
Ankara Antlaşması’na göre Hatay C) Türkiye, Irak sınırının güvenliğini sağlamıştır.
tamamen bağımsız oldu.
D) Türkiye ile Fransa arasındaki Hatay sorunu çö-
zümlenmiştir.

Beril Türkiye, 6 Ekim 1936’da Milletler
B) Cemiyetine başvurdu.

Tekin Hatay Meclisi, 29 Haziran 1939 6. Atatürk, 1938 yılı Mayıs ayında Mersin ve Adana’yı
C) tarihinde Türkiye’ye katılma ka- ziyaret edip sınırdaki askerî birlikleri denetledi.
rarı aldı. İleri derecede hasta olmasına rağmen resmî geçit
Melis 1938’de Türk ordusu Hatay’a törenini ayakta izleyerek Hatay için savaşabilece-
D) girerek Hatay’ın toprak bütünlü- ği mesajını verdi.
ğünü sağladı.
Sinem Buna göre Atatürk’ün Hatay konusunda
aşağıdaki davranışlardan hangisini izlediği
söylenir?

A) Pasif B) Kararsız
C) Saldırgan D) Mücadeleci

170

7. ÜNİTE

ATATÜRK’ÜN ÖLÜMÜ VE SONRASI
Atatürk’ün Vefatı ve Yankıları
İnsan Eserleriyle Yaşar
Yeniden Sarsılan Dünya

II. Dünya Savaşı’nın Türkiye’ye Etkileri
Demokrasi Yolunda Güçlü Adımlar

Kazanımlar

➢➢ İTA.8.7.1 Atatürk’ün ölümüne ilişkin yansıma ve değerlendirmelerden hareketle onun fikir ve eserlerinin
evrensel değerine ilişkin çıkarımlarda bulunur.

➢➢ İTA.8.7.2 Atatürk’ün Türk Milleti’ne bıraktığı eserlerinden örnekler verir.
➢➢ İTA.8.7.3 Atatürk’ün İkinci Dünya Savaşı öncesi tespitleri ve girişimleri Türkiye’nin savaşta izlediği denge

siyaseti ile ilişkilendirilir.
➢➢ İTA.8.7.4 İkinci Dünya Savaşı’ndaki gelişmelerin ve bu savaşın sonuçlarının Türkiye’ye etkilerini analiz

eder.
➢➢ İTA.8.7.5 Türkiye’de çok partili siyasi hayata geçişi hızlandıran gelişmeleri, demokrasinin gerekleri açısın-

dan analiz eder.

8. Sınıf Atatürk’ün Ölümü ve Sonrası

Anıtkabir

Ulu Önder Etnografya
Müzesi
Birleşmiş Ünite ile ilgili İsmet İnönü
Milletler kavramlar
Mihver/Müttefik
Hiroşima ve Nazi
Nagazaki
Yalta Konferansı

173

8. Sınıf Atatürk’ün Vefatı ve Yankıları

Atatürk’ün Vefatı ve Yankıları

➤➤ Atatürk’ün 1937 yılında karaciğer rahatsızlığı ortaya çıktı. Doktorlar, dinlenmesini tavsiye etmelerine rağmen
Atatürk, ülke sorunlarıyla ilgilenmeye devam etti. Hastalığının iyice artması üzerine kendi isteği ile vasiyetna-
mesini hazırlayarak servetinin büyük bir bölümünü Türk Tarih ve Dil Kurumlarına bağışladı. Atatürk, 10 Kasım
1938 günü saat 09.05’te de Dolmabahçe Sarayı’nda hayata veda etti. Ankara’ya getirilen naaşı 21 Kasım da
Etnografya Müzesi’ndeki geçici kabre konuldu. 10 Kasım 1953’te ebedî istirahatgâhı Anıtkabir’e taşındı. Ata-
türk’ün vefatı, bütün yurtta derin bir üzüntüyle karşılandı.

Atatürk’ün Cenaze Töreninden
Atatürk’ün Vefatının Yurt İçindeki Yankıları

Atatürk’ün ölümünü haber veren yerli gazete manşetlerinden bazıları
Atatürk’ün Vefatının Yurt Dışındaki Yankıları

Atatürk’ün ölümüne, bü- Parçalanmış, hor görül- İktidarı, azmi ve baha- Türkiye Cumhuriyeti’ni
tün dünyada, büyük bir müş, can çekişir bir hale dırlığı ile aman bilmeyen kuran bu adamın yası
asker, büyük derecede getirilmiş olan Türkiye’yi galiplerin tatbikine çalış- tutulurken hafızalardan
şerefli bir şahsiyet olarak kuvvetli, ileri ve müte- tıkları pranga siyasetini ne çok anı geçit yap-
ağlanmaktadır. İngiltere, canis bir millet haline ilk kıran Atatürk’tür. Ken- mıştır. İstanbul’da artık
önce cesur bir düşman, getiren adam ölmüştür. disi cesurane bir tarzda ağlamaklı memurlar yok,
sonra da sadık bir dost mücadeleyi kabul etmiş tabutu üzerinde uyumak-
olarak tanıdığı büyük ve muvaffak olmuştur. sızın ağlayan bir halk var.
adamı selâmlamaktadır.

İngiliz Basınından İspanyol Basınından Macar Basınından Fransız Basınından

İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanı Seçilmesi

➤➤ Atatürk’ün vefat üzerine Meclis yeni cumhurbaşkanını seçmek için 11 Kasım 1938’de olağanüstü toplandı.
İsmet İnönü, TBMM’de Cumhurbaşkanlığı için yapılan seçimde, oylamaya katılan 348 milletvekilinin oybirliği
ile Cumhurbaşkanlığına seçilmiş ve bu görevini 1950 yılının Mayıs’ına kadar sürdürmüştür.

174

8. Sınıf İnsan Eserleriyle Yaşar

Atatürk İsmet İnönü ile birlikte. (1937)

İnsan Eserleriyle Yaşar

➤➤ Atatürk, Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasından sonra Türk milletinin egemen olduğu bir yönetime geçilmesi
konusunda kararlıydı. O, milli egemenliğin hâkim olduğu yeni bir devleti, Türkiye Cumhuriyeti’ni kurmuştu.
Böylece Türk milletinin karakterine en uygun yönetim şekli olan cumhuriyete geçilmiş, bu sebeple Atatürk: “En
büyük eserim Türkiye Cumhuriyeti’dir.” demiştir.

➤➤ Bizlere düşen görev Atatürk’ün: “Yükselen yeni nesil, istikbal sizsiniz. Cumhuriyeti biz kurduk, onu yükselte-
cek ve yaşatacak sizsiniz,’’ sözlerine uygun hareket etmektir.

Atatürk’ün Yazdığı Eserler

➤➤ Atatürk, yaşamının farklı dönemlerinde farklı konularda kitaplar yazmıştır. Yazdıkları gerek güncelliği gerekse
yol göstericiliği açısından önemlidir. Gazi M. Kemal Atatürk, hayatı boyunca çevirileri ile birlikte 14 yazılı eser
kaleme aldı. Atatürk’ün eserleri üç grupta incelenirse;

Mustafa Kemal Atatürk’ün Yazdığı Eserler

• Nutuk (Söylev) • Atatürk’ün Hatıra Defteri • Bölüğün Muharebe Eğitimi

• Atatürk’ten mektuplar • Vatandaş için Medeni Bil- • Takımın Muharebe Eğitimi
giler
• Atatürk’ün Söylev ve De- • Zabit ve Kumandan ile
meçleri • Geometri Kitabı Hasbihal

• Cumalı Ordugahı

• Taktik Tatbikat Gezisi

• Taktik meselelerinin çözü-
mü ve emirlerin yazılmasına
ilişkin öğütler

• Arıburnu Muharebeleri Ra-
poru

175

8. Sınıf Atatürk’ün Vefatı ve Yankıları

Etkinlik 134

İTA.8.7.1. Atatürk’ün ölümüne ilişkin yansıma ve değerlendirmelerden hareketle onun fikir ve eserlerinin ev-
rensel değerine ilişkin çıkarımlarda bulunur.

1. Aşağıda verilen kelimeleri cümlelerde boş bırakılan yerlere uygun şekilde yazınız.

İsmet İnönü Anıtkabir Dolmabahçe Rasattepe Etnoğrafya Türk Tarih ve Türk
Sarayı Müzesi Dil Kurumlarına

a. Atatürk, 10 Kasım 1938 günü saat 09.05’te Dolmabahçe Sarayı ’nda hayata veda etti.

b. 21 Kasım 1938’de Atatürk’ün naaşı Etnoğrafya Müzesi ’ nde hazırlanan geçici
kabrine yerleştirildi.

c. 11 Kasım 1938’de İsmet İnönü Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci Cumhurbaşkanı seçildi.

d. 10 Kasım 1953’te Atatürk’ün naaşı ebedî istirahatgâhı Anıtkabir ’e taşındı.

e. Atatürk vasiyetnamesini hazırlayarak servetinin büyük bir bölümünü Türk Tarih ve

Türk Dil Kurumlarına bağışladı.

f. Anıtkabir’in Ankara’nın her tarafından görülebilecek bir konuma sahip olan Rasattepe
’de yapılmasına karar verildi.

2. Aşağıda verilen ifadeleri doğru “D” ya da yanlış “Y” şeklinde değerlendiriniz.

İfade D Y
✓
a. Atatürk’ün son zamanlarında karaciğer rahatsızlığı ortaya çıkmıştır. ✓
✓
b. Atatürk hasta olduğu halde Musul meselesiyle ilgilenmeye devam et-
miştir.

c. Mustafa Kemal Atatürk, 10 Kasım 1938 günü saat 09.05’te Dolmabah- ✓
çe Sarayı’nda hayata veda etti.

d. Atatürk’ün vefatından sonra 18 Kasım günü Hindistan’da “Kemal Gü- ✓
nü” ilan edilmiştir.

e. Atatürk’ün ölümünün 25. yılında ve doğumunun 100. yılında UNESCO ✓
Atatürk için anma etkinliği düzenlemiştir.

f. Atatürk’ün vefatından sonra Cumhurbaşkanlığına Celal Bayar seçilmiştir.

3. Atatürk’ün ölümüyle ilgili aşağıda verilen ifadeler onun hangi özelliklerini gösterir?

• İngiltere Başbakanı Winston Churchill, Atatürk’ün vefatı üzerine şu sözleri söylemiştir:
“Savaşta Türkiye’yi kurtaran, savaştan sonra da Türk ulusunu yeniden dirilten Atatürk’ün
ölümü, yalnız yurdu için değil, Avrupa için de en büyük kayıptır.”

• ABD’li General Mc Arthur, Atatürk’ün ölümü üzerine şöyle demiştir: “Asker-devlet adamı,
çağımızın en büyük liderlerinden biri idi. Türkiye’nin en ileri memleketleri arasında hak et-
tiği yeri almasını sağlamıştır. Keza o, Türklere, bir milletin büyüklüğünün temel taşını teşkil
eden, kendine güvenme ve dayanma duygusunu vermiştir.”

Atatürk’ün vatansever ve evrensel ölçekte bir lider,devlet adamı ve asker oldu-
ğunu gösterir.

176

8. Sınıf İnsan Eserleriyle Yaşar

Etkinlik 325

İTA.8.7.2. Atatürk’ün Türk Milleti’ne bıraktığı eserlerinden örnekler verir.

1. Gazi M. Kemal Atatürk, hayatı boyunca çevirileri ile birlikte 14 yazılı eser kaleme aldı.
Atatürk’ün aşağıdaki eserlerini uygun olan alanlara yerleştiriniz.

a. Nutuk (Söylev) b. Geometri Kitabı c. Vatandaş için Medeni
Blgiler

d. Atatürk’ün Sövlev ve e. Cumalı Ordugahı f. Bölüğün Muharebe
Demeçleri Eğitimi

1. Siyasi Alanda 2. Sosyal ve Kültürel Alanda 3. Askeri Alanda

a, d b, c e, f

2. Mustafa Kemal Atatürk’e ait aşağıda verilen eserlerle ilgili araştırma yaparak öğren-
diğiniz bilgileri yazınız.

Öğrencilerden ge- Öğrencilerden ge- Öğrencilerden ge-
len uygun cevaplar len uygun cevaplar len uygun cevaplar
kabul edilir. kabul edilir. kabul edilir.

3. Mustafa Kemal, çalışma saatlerinin büyük bir bölümünü kütüphanesinde geçirirdi. Okumak
Mustafa Kemal’de tutku hâline gelmişti. Afet İnan anılarında: “Atatürk’ün, bildiğime göre bir
entelektüel hayatı daima mevcut olmuştur. Zevk için okumuş, bilgi edinmek için okumuştur
ve nihayet siyasi nutuklarına ve yazılarına kaynak olması için okumuştur. Velhasıl, kitap, han-
gi konuda olursa olsun, Atatürk’ün fikir hayatı için değerli varlık mahiyetinde idi. Atatürk’ün
hayatında iyi ve öğretici kitabın yeri daima büyük olmuştur.”

Atatürk’e ait verilen bu ifadeler onun hangi özelliğini yansıtır?

Atatürk’ün okumayı ve yeni bilgiler öğrenmeyi seven bir lider olduğunu yansıtır.

177

8. Sınıf Atatürk’ün Vefatı ve Yankıları / İnsan Eserleriyle Yaşar KKT - 34 

1. Atatürk’ün ölümünün 25. yılında ve doğumu- 4. Atatürk’ün ölümü üzerine dünya basınında çıkan
nun 100. yılında UNESCO’nun anma etkinliği yazılarda Atatürk’ün yalnız Türk milleti için değil,
düzenlemesi Atatürk’ün en çok hangi özelli- aynı zamanda insanlık için de büyük bir kayıp ol-
ğinden kaynaklanmaktadır? duğu vurgulanmıştır.

A) Başarılı bir komutan olmasından Bu durum Atatürk’ün aşağıdaki özelliklerden
hangisine sahip bir lider olduğunu kanıtlar?
B) Devlet adamı olmasından
A) Milli B) Barışçı
C) Evrensel değerlere sahip başarılı bir lider ol- C) Çağdaş D) Evrensel
masından

D) Milliyetçi yapısından

2. Atatürk’ün vefatından sonra yayınlanan bir Macar 5. Atatürk, yaşamının farklı dönemlerinde çeşitli ko-
gazetesi: “Dünya, bu harp ve barış kahramanı bü- nularda kitaplar yazmıştır.
yük adamın ölümü ile yoksul düşmüştür. Gücü,
zorlukları yenme kararı ve yiğitliği ile aman bil- Atatürk’ün eserlerinden hangisi diğerlerine
meyen galiplerin uygulamaya kalkıştıkları pranga göre farklı bir alanda yazılmıştır?
siyasetini ilk kıran Atatürk’tür.” diye yazmıştır.
A) Zabit ve Kumandan ile Hasbihal
Bu bilgiye göre Atatürk hakkında aşağıdaki- B) Cumalı Ordugahı
lerden hangisine ulaşılamaz? C) Taktik Tatbikat Gezisi
D) Geometri Kitabı
A) Barış yanlısı olduğu

B) Mücadeleci yapısının olduğu

C) Bağımsızlığa düşkünlüğü

D) Kaderci olduğu

3. Atatürk hakkında bir Çin gazetesi: “Atatürk is- 6. Atatürk’ün Nutuk adlı eserinde;
tilacıları nasıl bir ruhla ve ne gibi vasıtalarla
püskürttüğünü bize göstermek yoluyla ulusal kur- I. Millî Mücadele’ye hangi şartlarda başladığı
tuluşun yöntemini göstermiştir.” demiştir. II. Cumhuriyet’in kuruluşu sürecinde yaşananlar
III. Gerçekleştirdiği inkılaplar
Atatürk hakkındaki bu ifade, onun en çok han-
gi özelliğini vurgulamıştır? gibi konu başlıklarından hangileri yer alır?

A) Atatürk’ün tutsak milletlere örnek olduğunu A) I ve II B) II ve III
C) I ve III D) I, II ve III
B) Atatürk’ün inkılapçı yönünü

C) Atatürk’ün başarılı bir yönetici olduğunu

D) Atatürk’ün barışçı yapısını

178

8. Sınıf Yeniden Sarsılan Dünya

Yeniden Sarsılan Dünya Roosevelt, İnönü, Churchill birlikte, (1943)
➤➤ Türkiye, Atatürk’ün belirlediği dış politika ilkeleri
Yeni Bir Savaşın Ayak Sesleri
çerçevesinde denge siyaseti izleyerek savaşın
➤➤ I. Dünya Savaşı sonrası yenilen devletlere dışında kalmayı başardı. İtalya’nın Arnavutluk’u
yüklenen ağır tazminatlar, zaten çökmüş olan eko- işgali üzerine İngiltere ve Fransa ile karşılıklı yar-
nomileri ayağa kalkamaz hâle getirmişti. Almanya dım antlaşması imzaladı. Almanya’yı karşısına
başbakanı Hitler, Versay Antlaşması’nın getirdi- almamak için 1941’de bu ülke ile bir saldırmazlık
ği yükümlülükleri kabul etmedi. Silah sanayisini paktı oluşturdu. Türkiye, Almanya’nın yenilece-
ayağa kaldırarak yeniden silahlanmaya başladı. ğinin ortaya çıkması üzerine 1944’te bu ülke ile
Başka devletlerle ittifak kurmanın yollarını aradı. diplomatik ilişkilerini kopardı. Müttefik Devlet-
İtalya ve Japonya ile birleşerek Mihver Devletler ler (İngiltere-ABD-SSCB) düzenledikleri Yalta
grubunu kurdu. İngiltere ile Fransa, Hitler’i durdur- Konferansı’nda (4-11 Şubat 1945) “Almanya
ma amacıyla Müttefik Devletler grubunu kurdu. ve Japonya’ya savaş ilan etmeyen devletlerin
Almanya’nın 1 Eylül 1939’da Polonya’yı işgal et- kurulacak olan uluslararası teşkilata üye kabul edil-
mesi üzerine II. Dünya Savaşı başladı. meyeceğini” duyurmaları üzerine Türkiye, savaşın
başından beri yürüttüğü tarafsızlık politikasını terk
II. Dünya Savaşı’nda Mihver ve Müttefik Devletler ederek Almanya ve Japonya’ya savaş ilan etti. (23
Şubat 1945). II. Dünya Savaşı Müttefik Devletlerin
Savaşa Girmeyen Galip Devlet: Türkiye galibiyetiyle sonuçlandı. Böylece Türkiye, yaklaşık
➤➤ Atatürk: “Pek yakında dünya vaziyeti, mütareke 6 yıl dünyayı harap eden savaşa dahil olmadan
galip devletler arasında yer almayı başardı.
senelerinden daha çok ciddi olacak ve karışa-
caktır. İkinci büyük bir harp karşısında kalacağız. II. Dünya Savaşı’nın Sonu
Bunun neticesinde dünyanın vaziyeti ve dengesi • 60 milyondan fazla insanın ölümüne neden oldu.
bütünüyle değişecektir. İşte, bu devre esnasında • Yenilen devletlerde yönetim şekilleri değişti.
doğru hareket etmesini bilmeyip en küçük bir hata • Çok büyük miktarda maddi kayıplar meydana
yapmamız hâlinde, başımıza mütareke senele- geldi.
rinden daha çok felaketler gelmesi mümkündür.” • İnsan hakları ihlalleri yaşandı.
demiştir.
➤➤ Türkiye Atatürk’ün liderliğinde ön görülü bir poli-  Japonya’ya Amerikan uçakları iki kez atom
tika izleyerek İkinci Dünya Savaşı öncesi; Milletler bombası attı. Japonya’nın Hiroşima (6 Ağus-
Cemiyetine üye olmuş, Balkan Antantı’yla batı tos) ve Nagazaki (9 Ağustos) şehirleri atom
sınırı, Sadabat Paktı ile doğu sınırını güven altı- bombalarıyla yerle bir edildi. Yüz binlerce si-
na almıştır. Atatürk 1930 yıllarda Avrupa’daki güç vil insan hayatını kaybetti.
dengesinin değişmesini değerlendirerek önce
Boğazlar konusu sonra da Hatay konusunu Türki- Atılan atom bombası sonrası …
ye’nin istediği şekilde çözümlemesini sağladı.
➤➤ Atatürk, çıkması muhtemel savaşta izlenmesi
gereken politikayı şu sözlerle ifade etmiştir: “Bu
kanlı, tehlikeli durumda tarafsız kalmak, harbe ka-
tılmamak ve devlet gemisini bu fırtına ortasında
hiçbir maniaya çarptırmadan yöneterek harp dı-
şında ve barış içinde yaşamaya çabalamak bizim
için hayati önem taşımaktadır.” demiştir.

179

8. Sınıf Yeniden Sarsılan Dünya

Etkinlik 136

İTA.8.7.3. Atatürk’ün İkinci Dünya Savaşı öncesi tespitleri ve girişimleri Türkiye’nin savaşta izlediği denge
siyaseti ile ilişkilendirilir.

1. İkinci Dünya Savaşı, Mihver Devletler ve Müttefik Devletler arasında meydana gelmiş-
tir. Verilen devletleri uygun olan bölümlere yazınız.
Almanya-İngiltere-Fransa-Japonya-ABD-İtalya-SSCB

Mehver Almanya-Japonya-İtalya Müttefik İngiltere-Fransa-
Devletler Devletler ABD-SSCB

2. Türkiye’nin, İkinci Dünya Savaşı öncesinde, Atatürk’ün liderliğinde ön görülü bir poli-
tika izleyerek hangi tedbirleri aldığını belirtiniz.

a. b. c.
Balkan Antantı Sadabat Paktı Montrö Boğazlar
Sözleşmesi

3. Türkiye İkinci Dünya Savaşı boyunca nasıl bir politika izlemiştir, kısaca açıklayınız.
Türkiye, Atatürk’ün belirlediği dış politika ilkeleri çerçevesinde denge siyaseti
izleyerek savaşın dışında kalmayı başardı. İtalya’nın Arnavutluk’u işgali üzerine
İngiltere ve Fransa ile karşılıklı yardım antlaşması imzaladı. Mihver devletlerin
yenileceği ortaya çıkınca müttefik devletlerin tarafında savaşa katıldı. Böylece
Türkiye, yaklaşık 6 yıl dünyayı harap eden savaşa dahil olmadan galip devletler
arasında yer almayı başardı.

180

8. Sınıf Yeniden Sarsılan Dünya

Etkinlik 326

4. “Çok zaman geçmeden Avrupa’da bir fırtına kopacak, bu müthiş kasırga, dünyanın her ta-
rafına yayılacak ve insanlık genel bir savaş felaketinin bütün kötülükleriyle bir kere daha
karşılaşacak! Bu kanlı, tehlikeli durumda tarafsız kalmak, harbe katılmamak ve devlet gemi-
sini bu fırtına ortasında hiçbir maniaya çarptırmadan yöneterek harp dışında ve barış içinde
yaşamaya çabalamak bizim için hayati önem taşımaktadır.”

Atatürk’ün İkinci Dünya Savaşı’ndan önce ifade ettiği bu sözlere göre;

a. Atatürk’ün hangi kişisel özelliği ön plana çıkmıştır?

İleri görüşlü özelliği ön plana çıkmıştır.

b. Atatürk çıkması muhtemel savaşta Türkiye’nin nasıl hareket etmesini istemektedir?
Türkiye’nin harp dışında ve barış içinde kalmasını istemektedir .

5. Atatürk’ün aşağıda verilen ifadelerini dikkate alarak soruları yanıtlayınız.

“Versay Antlaşması, Birinci Dünya Sa- a. Atatürk’e göre, II. Dünya Savaşı’nın çıkma
vaşı’na neden olan sebeplerden hiçbirini sebepleri nelerdir?
yok edemediği gibi aksine dünün başlıca I. Dünya Savaşı sonrasında yenilen devletlerle
düşmanları arasındaki uçurumu büsbütün yapılan ağır antlaşmalar ve bu devletlere uy-
derinleştirmiştir. Çünkü yenen devletler, ye- gulanan baskı poilitikası etkili olmuştur.
nilenlere barış şartlarını zorla kabul ettirirken
bu ülkelerin etnik, jeopolitik ve ekonomik
özelliklerini asla göz önüne almamışlar b. Atatürk’e göre, II. Dünya Savaşı’nın çık-
ve sadece düşmanlık duygularından bes- ması nasıl önlenebilirdi?

lenmişlerdir. Böylelikle bugün, içinde Wilson İlkelerinin uygulanmasında ısrar edi-
yaşadığımız barış dönemi sadece ateşkes-
ten ibaret kalmıştır. Eğer siz Amerikalılar, lerek önlenebilirdi.

Avrupa işleriyle ilgilenmekten vazgeçmeyip
Wilson’un programını uygulamakta ısrar et- c. Atatürk’e göre, Avrupa’nın geleceği hangi
seydiniz bu ateşkes dönemi uzar ve bir gün ülkenin izleyeceği politikaya bağlıdır?

sürekli bir barışla sonuçlanabilirdi. Bence,
dün olduğu gibi yarın da Avrupa’nın gele- Almanya’nın izleyeceği politikaya bağlıdır.
ceği Almanya’nın alacağı duruma bağlıdır.
Olağanüstü bir dinamizme sahip olan bu 70
milyonluk çalışkan ve disiplinli millet, üste-
lik millî tutkularını kamçılayabilecek siyasi d. Atatürk’e göre, II. Dünya Savaşı’nın çık-
bir cereyana kendisini kaptırdı mı, er geç masında Versay Antlaşması’nın etkisi
Versay Antlaşması’nın bozulmasına girişe- nedir?
cektir.”
II. Dünya Savaşı’nın başlamasında Versay
Antlaşması’nın Almanya’ya yüklediği ağır
hükümler en önemli neden olmuştur.

181

8. Sınıf Yeniden Sarsılan Dünya KKT - 35 

1. “Bu kanlı, tehlikeli durumda tarafsız kalmak, 4. “Pek yakında dünya vaziyeti, mütareke senelerin-
harbe katılmamak ve devlet gemisini bu fırtına den daha çok ciddi olacak ve karışacaktır. İkinci
ortasında hiçbir maniaya çarptırmadan yöneterek büyük bir harp karşısında kalacağız. Bunun neti-
harp dışında ve barış içinde yaşamaya çabala- cesinde dünyanın vaziyeti ve dengesi bütünüyle
mak bizim için hayati önem taşımaktadır.” değişecektir…”

Atatürk’e göre Türkiye II. Dünya Savaşı önce- Atatürk’ün 1930’lu yılların başında söylediği bu
sinde; sözler onun hangi özelliğine örnek oluşturur?

I. Barışçı A) B) İleri görüşlü

II. Tarafsız Barışçı

III. İşgalci Tezcan İbrahim
C) D)
gibi politikalardan hangisi ya da hangilerini ta- İnkılapçı
kip etmelidir? Vatansever

A) I ve III B) Yalnız II Seçil Reyhan
C) I ve II D) I, II ve III

2. Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye’nin yeni bir 5. İkinci Dünya Savaşı, Müttefik ve Mihver Devletler
dünya savaşı çıkma olasılığına karşı ülkesinin arasında yaşandı. Savaş kısa bir zamanda çok
sınırlarını güvenceye almak için attığı adımlar geniş alanlara yayıldı.
arasında yer almaz?
Buna göre aşağıdaki ülkeler Müttefik Devlet-
A) Lozan Barış Antlaşması’nı imzalaması ler şeklinde gruplanırsa hangisi dışta kalır?

B) Milletler Cemiyetine üyeliği A) Japonya B) İtalya
C) ABD D) Almanya
C) Balkan Antantı’na katılması

D) Sadabat Paktı’nı kurması

3. Türkiye konumu nedeniyle İkinci Dünya Savaşı 6. I. Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne üye olması
öncesinde hem Müttefik hem de Mihver Devlet- II. Balkan Antantı’nın kurulması
ler tarafından kendi yanlarında savaşa sokulmak III. Sadabat Paktı’nın kurulması
istenmiştir. IV. Kapitülasyonların kaldırılması

Buna göre Türkiye II. Dünya Savaşı süresince Yukarıda verilen maddelerden hangileri Türki-
nasıl bir politika izlemiştir? ye’nin uluslararası alanda barışçı bir politika
izlediğini gösterir?
A) Sınırlarını genişletmeye çalışmıştır.
A) I ve II B) II ve III
B) Mihver Devletler tarafında savaşa katılmıştır. C) I, II ve III D) I, II ve IV

C) Yayılmacı bir politika izlemiştir.

D) Denge siyaseti izleyerek savaşın dışında kal-
mıştır.

182

8. Sınıf II. Dünya Savaşı’nın Türkiye’ye Etkileri

II. Dünya Savaşı’nın Türkiye’ye Etkileri  Tarımsal üretimi bilimsel yöntemlerle ar-
tırmak için Köy Enstitüleri açılmıştır (22
➤➤ Türkiye, İkinci Dünya Savaşı sırasında tarafsızlık Nisan 1940). Zamanla Köy Enstitüleri,
ve denge politikası ile savaşın dışında kaldı. Tür- “Öğretmen Okulları” adıyla yeniden yapı-
kiye savaş sırasında tarafsız kalmasına rağmen landırılmıştır.
sosyal ve ekonomik alanda büyük sorunlar yaşa-
mıştır. Genç nüfusun silah altına alınması sonucu
sanayi ve tarım üretiminde önemli düşüşler görül-
müştür. Savaş yıllarında ülke gelirlerinin önemli bir
kısmı savunmaya harcanmıştır.

Akpınar (Samsun) Köy Enstitüsü

Karneyle ekmek alınırken

1940 yıllara ait gazete haberi Köy Enstitüsüne ait bir diploma örneği
Ayasofya’nın minaresine konuşlanmış
II. Dünya savaşı karşısında Türkiye bazı ted-
birler aldı. Bunlar; makineli tüfek birliği, İstanbul-1941

• Ekonomik olarak; Millî Korunma Kanunu adıy-
la bir kanun hazırlandı. Varlık vergisi alınmasına
karar verildi. Çifçiyi Topraklandırma Kanunu çı-
karılmıştır.

• Sosyal olarak; Sivil savunma önlemleri alın-
mıştır. Karartma uygulamaları başlatılmıştır.
Bazı bölgelerde sokağa çıkma yasağı uy-
gulandı. Salgın hastalıkları önleme amacıyla
çalışmalar yapıldı.

• Siyasi olarak; Bir milyona yakın erkek, savaşa
girme olasılığı nedeniyle askere alındı. Savun-
ma bütçesi arttırıldı. Bazı illerde sıkıyönetim ilan
edildi.

183

8. Sınıf II. Dünya Savaşı’nın Türkiye’ye Etkileri

Etkinlik 137

İTA.8.7.4. İkinci Dünya Savaşı’ndaki gelişmelerin ve bu savaşın sonuçlarının Türkiye’ye etkilerini analiz eder.

1. İkinci Dünya Savaşı’nın Türkiye açısından ortaya çıkardığı sonuçlarını yazınız.

I. Tarımsal üretim azaldı.
II. Ülkede enflasyon yükseldi.
III. Askeri harcamalar arttı.
IV. Evlilik ve doğum oranları azalarak nüfus artış hızı düştü.

2. Tabloya göre, Türkiye’nin II. Dünya Savaşı karşısında aldığı tedbirlerin hangi alanda
olduklarını işaretleyiniz.

Alınan Tedbirler Ekonomik Sosyal Siyasi
✓ ✓
a. Millî Korunma Kanunu adıyla bir kanun hazır-
landı.

b. Bazı illerde sıkıyönetim ilan edildi.

c. Ekmeğin karne ile dağıtılmasına karar verildi. ✓

d. Varlık Vergisi alınmasına karar verildi. ✓

e. Sivil savunma önlemleri alınmıştır. ✓

f. Savunma bütçesi arttırıldı. ✓
✓
g. Bazı bölgelerde sokağa çıkma yasağı uygu-
landı.

184

8. Sınıf II. Dünya Savaşı’nın Türkiye’ye Etkileri

Etkinlik 327

3. Aşağıda yer alan kavramları kısaca tanımlayınız.

a. Varlık vergisi: 11 Kasım 1942’de TBMM tarafından çıkartılan, İkinci Dünya Savaşı
sırasında haksız kazanç elde edenlerden bir defaya mahsus olmak üzere alınması ka-
rarlaştırılan vergidir.

b. Karartma uygulaması: İkinci Dünya Savaşı sırasında sivil halkın ve kentlerin hava saldı-
rısından korunması için yapılan uygulamadır.

c. Millî Korunma Kanunu: İkinci Dünya Savaşı sırasında üretim, dağıtım ve tüketim faaliyet-
leri hükûmetin kontrolü altına alınmasını sağlayan kanundur.

d. Ekmek karnesi: İkinci Dünya Savaşı’nın getirdiği ekonomik zorluklar nedeniyle herkesin
ekmek alması ve karaborsa oluşmamasını sağlamak için yapılan uygulamadır.

e. Karaborsa: Piyasada bulunmayan ya da az bulunan bir malın gizlice, el altından çok
yüksek fiyatla alınıp satılmasıdır.

4. Aşağıda yer alan görsellerle ilgili duygu ve düşüncelerinizi yazınız.

a. b.

Öğrencilerden gelen uygun cevaplar Öğrencilerden gelen uygun cevaplar
kabul edilir. kabul edilir.
c.

Öğrencilerden gelen uygun cevaplar
kabul edilir.

185

8. Sınıf II. Dünya Savaşı’nın Türkiye’ye Etkileri KKT - 36 

1. İkinci Dünya Savaşı sıra- 4. Türkiye, İkinci Dünya Savaşı sırasında tarafsızlık
sında haksız kazanç elde politikası izlemesine rağmen II. Dünya Savaşı’nın
edenlerden bir defaya mah- sonlarına doğru 23 Şubat 1945’te Almanya ve Ja-
sus olmak üzere alınması ponya’ya savaş ilan etmiştir.
kararlaştırılan vergidir.
Türkiye’nin bu yolla elde etmek istediği amaç
Özden Öğretmen’in tanımladığı bu vergiyi aşağıdakilerden hangisidir?

aşağıdaki öğrencilerden hangisi doğru yanıt- A) Savaş sonrasında kurulacak uluslararası dü-
zende yerini alabilmek
lamıştır?
B) Sınırlarını genişletmek
A) B)
Aşar Varlık Vergisi C) Mihver Devletlerle iş birliği yapmak
Vergisi
D) Milletler Cemiyeti’ne üye olabilmek

Ahmet Haraç Cemil Katma De-
C) Vergisi D) ğer Vergisi

Sima Gamze

2. İkinci Dünya Savaşı sırasında Türkiye’nin aldığı 5. Aşağıdaki öğrencilerden hangisi, II. Dünya
tedbirlerden birisi de bir milyona yakın erkeğin Savaşı’nın sonuçlarından birisini yanlış söyle-
askere alınmasıydı. miştir?

Bu durumun; A)

I. Ülkemizde tarım ve sanayide iş gücü kaybının Tuğçe
yaşanması B)

II. Evlilik ve doğum oranlarının azalarak nüfus
artış hızının düşmesi

III. Ülke savunmasının zayıflaması

gibi sonuçlardan hangisi ya da hangilerine yol
açtığı söylenir?

A) Yalnız I B) Yalnız III Savaş süresince altmış milyon in-
C) I ve II D) II ve III san öldü.
Totaliter yönetimler güçlendi.
3. Türkiye, İkinci Dünya savaşı sürecinde tarafsızlık
ve denge politikası ile savaşın dışında kalmasına Semih İnsan hakları ihlalleri yaşandı.
rağmen özellikle ekonomik açıdan olumsuz etki- C)
lenmiştir.
Vildan Ülkeler büyük ekonomik kayıpla-
Aşağıdakilerden hangisi ülkemizin ekonomik D) ra uğradı.
açıdan yaşadığı olumsuz duruma örnek gös-
terilemez? Halil

A) Millî Korunma Kanunu’nun hazırlanması

B) Varlık Vergisi’nin alınması

C) Şehirlerde karartma uygulanması

D) Ekmeğin karne ile dağıtılması

186

8. Sınıf Demokrasi Yolunda Güçlü Adımlar

Demokrasi Yolunda Güçlü Adımlar Adnan Menderes oy kullanırken
Milli Kalkınma Partisi’yle ilgili
➤➤ Atatürk, çok partili hayata geçmek istemiş fakat bir gazete haberi
şartlar uygun olmadığı için geçilememişti. İkinci
Dünya Savaşı sırasında yaşanan olumsuzluklar
tek parti yönetimine yönelik hoşnutsuzluğu arttırdı.
İkinci Dünya Savaşı sonrası Türkiye’nin Birleşmiş
Milletlere girişi ve Batılı devletlerle yakınlaşması
demokrasinin gelişmesini hızlandırdı. Cumhurbaş-
kanı İsmet İnönü: “…Bizim tek eksiğimiz, hükûmet
partisinin karşısında bir parti bulunmamasıdır.”
sözüyle çok partili hayattan yana olduğunu ifade
etmiştir.

➤➤ Temmuz 1945’te Nuri Demirağ tarafından Millî
Kalkınma Partisi kuruldu. Daha sonra Ocak
1946’da Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köp-
rülü ve Refik Koraltan tarafından Demokrat Parti
kuruldu. 1946 yılında gerçekleştirilen ilk çok par-
tili genel seçimi Cumhuriyet Halk Partisi kazandı.
1950 ’de yapılan genel seçimleri ise Demokrat
Parti kazandı ve iktidar oldu. Günümüze gelinceye
kadar çok partili sistem gelişerek devam etti.

 Çok partili sistem sayesinde mecliste farklı
görüş ve düşünceler temsil edildi.

1946 Seçimlerine ait bir gazete haberi Atatürk, çok partili siyasal hayata geçişin
önemini şu ifadelerle belirtmiştir.
“Millî egemenlik esasına göre idare edilen me-
deni devletlerde kabul edilen ve geçerli olan
esas; milletin genel isteklerini en çok temsil
eden ve bu isteklerin bağlı olduğu menfaat ve
gerekleri, en yüksek kudretle ve yetki ile yapa-
bilecek siyasi grubun, devlet işlerinin idaresini
üzerine alması ve bu sorumluluğu en yüksek
liderinin omuzuna bırakması prensibinden
ibarettir. Kural ve yöntem olarak milletin ço-
ğunluğunu temsil eden ve özel amacı belli
olan parti, hükûmeti kurma sorumluluğunu
üzerine alır ve kendi amaç ve ilkelerini memle-
kette uygular...”

Demokrat Parti’nin logosu

187

8. Sınıf Demokrasi Yolunda Güçlü Adımlar

Etkinlik 138

İTA.8.7.5. Türkiye’de çok partili siyasi hayata geçişi hızlandıran gelişmeleri, demokrasinin gerekleri açısından
analiz eder.

1. Türkiye’de çok partili siyasi hayata geçişi hızlandıran gelişmeleri kısaca yazınız.
I. II. Dünya Savaşı sonrasında uluslararası alanda demokratik yönetimlerin önem
kazanması

II. Türkiye’nin çok partili siyasi hayata geçileceğine ve demokratik yapının güçlen-
dirileceğine dair müttefiklerine taahhütte bulunması

III. Birleşmiş Milletler Anayasası’nda, teşkilata katılabilmek için “demokratik bir re-
jime sahip olunması” gerektiği hükmünün yer alması

2. Ülkemizde Demokrat Parti’nin kurulmasıyla çok partili hayat yolunda önemli bir adım atılmış
oldu.

Aşağıda yer alan kişilerden hangilerinin, Demokrat Parti’nin kurucuları arasında yer
aldığını belirtiniz.

Kişiler Kişiler ✓
1. İsmet İnönü ✓
3. Celal Bayar 2. Adnan Menderes
5. Nuri Demirağ ✓ 4. Ali Fethi Okyar
7. Refik Koraltan
6. Fuad Köprülü
✓ 8. Fevzi Çakmak

3. Aşağıda boş bırakılan ifadeleri uygun şekilde doldurunuz.

a. Cumhuriyet Halk Partisi’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk

b. Millî Kalkınma Partisi’nin kurucusu Nuri Demirağ

c. Demokrat Parti’nin kurucusu Adnan Menderes

d. 1946’da yapılan genel seçimlerini kazanan siyasi parti Cumhuriyet Halk Partisi

e. 1950’de yapılan genel seçimleri kazanan siyasi parti Demokrat Parti

188

8. Sınıf Demokrasi Yolunda Güçlü Adımlar

Etkinlik 328

4. Aşağıdaki ifadeleri doğru “D” ya da yanlış “Y” şeklinde değerlendiriniz.

İfadeler DY
✓
a. Ülkemizde 21 Haziran 1946’da yapılan genel seçimlere birden
fazla parti katıldı. ✓
✓
b. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü muhalefet partilerinin kurulmasını is-
tememiştir. ✓
✓
c. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ülkemizde demokrasiye geçiş için ✓
uygun bir ortam meydana gelmiştir.

d. Çok partili hayata geçiş demokrasiyi zayıflatmıştır.

e. İkinci Dünya Savaşı’nda yaşanan olumsuz şartlar ülkemizde yeni
siyasi partilere olan ihtiyacı artırmıştır.

f. Mecliste muhalif partilerin de yer alması hükümetin denetlenme-
sini sağlamıştır.

5. Aşağıda yer alan görseller ülkemizde çok partili hayata geçiş sürecini anlatmaktadır.

Verilen görselleri dikkate alarak çok partili hayata geçilmesinin ülkemize kazandırdık-
larını yazınız.

Hak ve özgürlükler temelinde değerlendirilmelidir.
189

8. Sınıf Demokrasi Yolunda Güçlü Adımlar TEST - 37 

1. Türkiye’nin çok partili hayata geçişi ile ilgili 3.
verilen bilgiler, doğru (D), yanlış (Y) şeklinde
kodlanırsa aşağıdakilerden hangisine ulaşılır? 1946 seçimlerine ait olarak verilen gazete ha-
berine göre aşağıdaki yargılardan hangisine
Bilgiler D/Y ulaşılamaz?
A) Seçim sonrası mecliste farklı görüşlerin yer
İkinci Dünya Savaşı sonrasında ülke-
mizde demokrasi alanındaki çalışmalar alacağı
hız kazandı. B) Seçimlere birden fazla partinin katıldığı
C) Ülkede demokrasi kültürünün gelişmeye baş-
Ülkemizde çok partili hayata geçil-
mesinde yalnızca iç gelişmeler etkili ladığı
olmuştur. D) Demokrat Partinin iktidarı ele geçirdiği

Ülkemizde 1945’te Nuri Demirağ tara-
fından Demokrat Parti kuruldu.

A) D B) D C) Y D) D
YD Y Y
YY Y D

2. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ülkemizde de- 4. I. Türkiye’nin Birleşmiş Milletler’e üyeliği
mokrasiye geçiş için uygun bir ortam meydana
gelmişti. Bunun sonucunda ülkemizde birçok si- II. Batılı devletlerle yaşanan yakınlaşma
yasi parti yer aldı.
III. İkinci Dünya Savaşı’nda ülkemizde hayat
pahalılığının yaşanması

Yukarıdaki gelişmelerden hangisi ya da han-
gileri Türkiye’de çok partili hayata geçişi
hızlandıran uluslararası etkenler arasında yer
alır?

Verilenlere göre parti ve lider eşleştirmelerin- A) Yalnız I B) Yalnız II
den hangisi doğrudur? C) I ve II D) II ve III

Cumhuriyet Milli Kalkınma Demokrat
Halk Partisi Partisi Parti

A) İsmet Adnan Nuri 5. Aşağıdakilerden hangisi, İkinci Dünya Savaşı
İnönü Menderes Demirağ sonrası kurulan partiler arasında yer alır?

B) Adnan İsmet Nuri A) Emre: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası
Menderes İnönü Demirağ B) Ceren: Serbest Cumhuriyet Fırkası
C) Taner: Cumhuriyet Halk Partisi
C) Nuri Adnan İsmet D) Elif: Milli Kalkınma Partisi
Demirağ Menderes İnönü

D) İsmet İnönü Nuri Demirağ Adnan
Menderes

190