5 FEN ETKINLIK CEVAP

AD, SOYAD:
OKUL:
SINIF:
NUMARA:

Genel Yayın Yönetmeni
İbrahim Sakallıoğlu

Yayını Hazırlayan
Buket Uslu

Dizgi
Hız Yayımcılık Grafik ve Dizgi Servisi

Fotoğraflar ve Çizimler
Hız Yayımcılık Grafik ve Dizgi Servisi

Ağustos 2018

Sertifika No: 34917
Her hakkı saklıdır ve Hız Yayımcılık Basım Dağıtım Sanayi ve Ticaret AŞ'ye aittir.

İçindeki yazı, şekil, grafik ve tablolar yayınevinin izni olmadan alınamaz;
fotokopi, teksir, film şeklinde ve başka hiçbir şekilde çoğaltılamaz,
basılamaz ve yayımlanamaz.
Hız Yayımcılık Basım Dağıtım Sanayi ve Ticaret AŞ
İdealtepe Mah. Ali Reis Sok. No.: 18/A
Maltepe / İSTANBUL
Tel: 0 216 359 88 00
www.hizyayinlari.com
[email protected]
Baskı ve Cilt
Ertem Basım Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti.
Nasuh Akar Mahallesi 1404. Sok. No.:19
Çankaya / Ankara
Sertifika No.:16031

İstiklâl Marşı

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı:
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.
O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:
O benimdir, o benim milletimindir ancak. Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı.

Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?
Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şühedâ!
Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl... Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda,
Hakkıdır Hakk'a tapan milletimin istiklâl! Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ.

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Ruhumun senden İlâhi, şudur ancak emeli:
Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli.
Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Bu ezanlar-ki şehadetleri dinin temeli-
Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.

Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, O zaman vecd ile bin secde eder-varsa-taşım,
Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Her cerîhamdan İlâhi, boşanıp kanlı yaşım,
Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na'şım;
"Medeniyet!" dediğin tek dişi kalmış canavar? O zaman yükselerek arşa değer belki başım.

Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl!
Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl.
Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın... Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl;
Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet;
Hakkıdır Hakk'a tapan milletimin istiklâl!

Mehmet Âkif Ersoy

Mustafa Kemal ATATÜRK

1881 - 1938

SUNUŞ

Sevgili Meslektaşlarım;

Hız yayınları olarak Fen Bilimleri Soru Bankası ile siz değerli öğretmenlerimizin yanında yer
almaktan çok büyük mutluluk duymaktayız.
Fen Bilimleri Soru Bankası oluşturulurken üç temel konu esas alınmıştır:
• Güncellenmiş müfredata uygunluk,
• Kazanımların dışına çıkmamak,
• Özgün ve çeşitli soru tarzları ile müfredatta belirtilen kazanımları eksiksiz bir şekilde ölçmek.
İyi bir eğitim - öğretiminde “süreç” büyük bir öneme sahiptir. Bu nedenle kitabımızı müfre-
dat programındaki “kazanım sıralaması”na göre düzenledik. Öğrencilerimizin iki ya da üç derste
öğrendikleri kazanımları, kitabımızdaki ilgili testle pekiştirmesini amaçladık.
Sevgili Meslektaşlarımız,
MEB öğretim programında açıklanan ilk iki maddede kazanımların aşağıdaki gibi olduğunu
biliyoruz.
F.5.1.1.1. Güneş’in özelliklerini açıklar.
a. Güneş’in geometrik şekline değinilir.
b. Güneş’in de Dünya gibi katmanlardan oluştuğuna değinilir ancak katmanların yapısından
bahsedilmez.
c. Güneş’in dönme hareketi yaptığı belirtilir.
F.5.1.1.2. Güneş’in büyüklüğünü Dünya’nın büyüklüğüyle karşılaştıracak şekilde model hazır-
lar.
Kitabımızı, Hız Yayınları olarak siz değerli meslektaşlarımızın da taleplerini göz önünde bulun-
durarak oluşturduk. İstedik ki 5.1.1.1.numaralı kazanımını derste anlatan bir öğretmenimiz sadece
bu kazanımlarla ilgili öğrencilerine kitabımızdan test çözdürebilsin. Diğer kazanıma geçmeden bu
kazanımın öğrencileri tarafından tamamen pekiştirilmesini sağlasın. Sürecin devamında 5.1.1.2
numaralı kazanımın anlatımından sonra bu kazanımdan da ayrıca test çözdürebilsin. Soru banka-
mızdaki testlerin tamamını elimizden geldiğince bu şekilde kazanımlara bölerek hazırladık. Buna ek
olarak öğrencilerimizin konuya bütüncül bir bakış açısı geliştirmesini sağlamak amacıyla her konu-
nun sonuna, o konuya ilişkin bütün kazanımları ölçen “Ünite Değerlendirme Testleri” ekledik.
Eğitimin mutfağından filizlenen “Hız Yayınları” olarak, elinizdeki kitabımızla siz değerli meslek-
taşlarımızın ve sevgili öğrencilerimizin yanında olmaktan gurur duymaktayız.

HIZ YAYINCILIK

İÇİNDEKİLER

1. ÜNİTE ..........................................................

Güneş’in Yapısı ve Özellikleri....................................................................................................11
Ay’ın Yapısı ve Özellikleri..........................................................................................................15
Ay’ın Hareketleri ve Evreleri......................................................................................................18
Güneş, Dünya ve Ay.................................................................................................................23

2. ÜNİTE ..........................................................

Mikroskobik Canlılar.................................................................................................................30
Mantarlar..................................................................................................................................34
Bitkiler.......................................................................................................................................38
Hayvanlar..................................................................................................................................41

3. ÜNİTE ..........................................................

Kuvvetin Ölçülmesi...................................................................................................................49
Sürtünme Kuvveti.....................................................................................................................56
Sürtünme Kuvvetinin Günlük Yaşamdaki Uygulamaları............................................................60

4. ÜNİTE ..........................................................

Maddenin Hâl Değişimi............................................................................................................67
Maddenin Ayırt Edici Özellikleri................................................................................................72
Isı ve Sıcaklık............................................................................................................................77
Isı Maddeleri Etkiler..................................................................................................................82

5. ÜNİTE ..........................................................

Işığın Yayılması.........................................................................................................................89
Işığın Yansıması........................................................................................................................93
Işığın Maddeyle Karşılaşması...................................................................................................99
Tam Gölge..............................................................................................................................102

6. ÜNİTE ..........................................................

Biyoçeşitlilik............................................................................................................................109
İnsan ve Çevre İlişkisi.............................................................................................................115
Yıkıcı Doğa Olayları.................................................................................................................120

7. ÜNİTE ..........................................................

Devre Elemanlarının Sembollerle Gösterimi...........................................................................127

Basit Bir Elektrik Devresinde Lamba Parlaklığını Etkileyen Değişkenler.................................132

1. ÜNİTE

GÜNEŞ, DÜNYA VE AY

Güneş, Dünya ve Ay / Dünya ve Evren
Güneş’in Yapısı ve Özellikleri
Ay’ın Yapısı ve Özellikleri
Ay’ın Hareketleri ve Evreleri
Güneş, Dünya ve Ay

Kazanımlar

➢➢ 5.1.1.1. Güneş’in özelliklerini açıklar.
➢➢ 5.1.1.2. Güneş’in büyüklüğünü Dünya’nın büyüklüğü ile karşılaştıracak şekilde model hazırlar.
➢➢ 5.1.2.1. Ay’ın özelliklerini açıklar.
➢➢ 5.1.2.2. Ay’da canlıların yaşayabileceğine yönelik ürettiği fikirleri tartışır.
➢➢ 5.1.3.1. Ay’ın dönme ve dolanma hareketlerini açıklar.
➢➢ 5.1.3.2. Ay’ın evreleri ile Ay’ın Dünya etrafındaki dolanma hareketi arasındaki ilişkiyi açıklar.
➢➢ 5.1.4.1. Güneş, Dünya ve Ay’ın birbirlerine göre hareketlerini temsil eden bir model hazırlar.

5. Sınıf Güneş, Dünya ve Ay / Dünya ve Evren

Güneş’in Yapısı ve Özellikleri ➤➤ Ay’ın dört ana evresi, dört tane de ara evresi
vardır. Oluş sırasına bağlı olarak ana evreler;
➤➤ Güneş, Dünya’mızdaki yaşamın kaynağı olan Yeni ay, İlk dördün, Dolunay, Son dördün ola-
en yakın yıldızdır. Tıpkı Dünya’da olduğu gibi rak isimlendirilir. İki ana evre arasında geçen
Güneş te katmanlardan oluşur ve geometrik süre bir haftadır. Şişkin ay ve hilal ise ara ev-
şekli küreye benzer. re isimleri olup gözlem süreleri ana evrelerden
daha kısadır.
➤➤ Güneş’in enerjisi yapısının büyük çoğunluğu-
nu oluşturan hidrojenin helyuma dönüşmesi Şişkin ay İlk dördün Hilal
ile ortaya çıkar. Bu enerji ile yayılan ısı ve ışık
Güneş’in bir ateş topu gibi görünmesini sağlar. Dolunay Yeni ay G
Ü
➤➤ Yapısının tamamı sıcak gazlardan oluşan Gü- N
neş, kendi ekseni etrafında dönme hareketi E
yapar. Ş
I
➤➤ Güneş ve Dünya’nın birbirine göre büyüklükle- Ş
rini dikkate alırsak; Güneş’in büyüklüğünü bir I
basketbol topu kadar kabul ettiğimizde Dünya Ğ
da bir nohut tanesi kadar olur. I

Ay’ın Yapısı ve Özellikleri Şişkin ay Hilal
Son dördün
➤➤ Dünya’mıza en yakın gök cismi, Dünya’nın tek
doğal uydusu olan Ay’dır. Güneş, Dünya ve Ay

➤➤ Ay hem Güneş’ten hem de Dünya’dan daha ➤➤ Hem Güneş hem Dünya hem de Ay kendi
küçüktür. eksenlerinin etrafında saat yönünün tersine
dönme hareketi yaparlar.
➤➤ Tıpkı Güneş ve Dünya gibi Ay’ın geometrik
şekli de küreye benzer. ➤➤ Ay, Dünya’nın etrafında dolanırken bir yandan
da Dünya ile birlikte Güneş’in etrafında dolanır.
➤➤ Güneş ve Dünya’nın büyüklük karşılaştırması- Bu hareketlerin yönü de saat yönünün tersine-
na Ay’ı da ekleyecek olursak; Ay bir mercimek dir.
tanesi kadar olur.
➤➤ Ay’ın kendi etrafındaki dönme hareketi ile Dün-
➤➤ Ay’ın toz tabakası ile kaplı yüzeyinde vadi- ya etrafındaki dolanma hareketinin aynı sürede
ler, kayalıklar ve yüksek dağların yanısıra çok gerçekleşmesi Dünya’dan bakıldığında Ay’ın
miktarda krater (meteor çarpması ile oluşmuş hep aynı yüzünün görülmesine neden olur.
derin çukurlar) bulunmaktadır.

➤➤ Ay’ın atmosferi çok ince olduğu için Dünya ile
kıyaslandığında Ay’ın atmosferi yoktur denile-
bilir.

Ay’ın Hareketleri ve Evreleri

➤➤ Ay, kendi ekseni etrafında dönme hareketi ya-
parken Dünya etrafında da dolanma hareketi
yapar. Ay’ın bu hareketleri yaklaşık 29 günde
tamamlaması takvimde “bir ay” şeklinde ad-
landırılır.

➤➤ Ay’ın Dünya etrafındaki bir tur dolanımı boyun-
ca, Güneş’ten ışık alan kısımları değiştiği için
gökyüzünde farklı şekillerde görünür. Bu farklı
görünümlere “Ay’ın evreleri” denir.

9

5. Sınıf Güneş’in Yapısı ve Özellikleri

Etkinlik 1

Kazanım: 5.1.1.1. Güneş’in özelliklerini açıklar.
Kazanım: 5.1.1.2. Güneş’in büyüklüğünü Dünya’nın büyüklüğü ile karşılaştıracak şekilde model hazırlar.

1. Güneş’in özellikleri ile ilgili aşağıda verilen ifadeleri doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak
değerlendirerek kutucuklara yazınız.

a. Güneş’in uzaydan çekilen uydu fotoğrafları geometrik şeklinin küreye ben- D
zediğini göstermektedir.
Y
b. Evrende Güneş’ten daha büyük ve parlak yıldızlar yoktur. D
Y
c. Güneş, yeryüzündeki canlı yaşamının temel kaynağıdır.
D
d. Güneş’in yaydığı enerjinin çok büyük bir kısmı Dünya’ya ulaştığından diğer Y
gezegenlere ulaşan Güneş enerjisi azdır. Y
D
e. Güneş’in iç sıcaklığı, yüzey sıcaklığından daha fazladır.

f. Güneş yüzeyindeki koyu renkli sıcak bölgelere “güneş lekesi” denir.

g. Güneş’in Dünya’ya olan uzaklığı yaklaşık 150 bin kilometredir.

h. Güneş ışınlarına doğrudan çıplak gözle ya da dürbün ve büyüteç gibi bir
araçla bakmak zararlıdır.

2. Aşağıda “Güneş’in Yapısı ve Özellikleri” konusu ile ilgili ifadeler ve görseller verilmiştir.
İfadelerdeki boş bırakılan yerleri uygun şekilde doldurup, görseller ile eşleştiriniz.

1. a.
Güneş, tıpkı Dünya’mız gibi katman lardan oluşur.

2. b.
Galileo 400 yıl önce kendi icadı olan teleskop ile
yaptığı gözlemlerle Güneş’in kendi etrafında
dönme hareketi yaptığı sonucuna ulaşmıştır.

3. c.
Uzaktaki cisimler gerçek boyutlarından daha küçük
algılandıkları için Güneş te gökyüzünde olduğundan
daha küçük görünür.

4. d. Güneş’in yapısındaki hidrojenin helyuma dönüşmesi
ile çok büyük patlamalar gerçekleşir.Bu patlamalar
Güneş’in bir ateş topu gibi ısı ve ışık yaymasını
sağlar.

10

5. Sınıf Güneş’in Yapısı ve Özellikleri

Etkinlik 1

3. Güneş’in büyüklüğünü Dünya’nın büyüklüğü ile karşılaştıracak şekilde model hazırla-
mak isteyen öğrenciler aşağıdaki yollardan hangilerini izlemelidir? Boşluklara yazınız.

a.

1. yol

4. yol 2. yol

Güneş modeli

3. yol

Dünya modeli için izlenmesi gereken yol 3. yol

b.

1. yol

4. yol 2. yol
Dünya modeli

3. yol

Güneş modeli için izlenmesi gereken yol 2. yol

11

5. Sınıf Dünya, Güneş ve Ay

Etkinlik 21

4. Aşağıda Güneş’in yapısı ve özellikleri ile ilgili 5N1K etkinliği verilmiştir.

Güneş ile ilgili, “Ne?, Neden?, Nasıl?, Nerede?, Ne zaman? ve Kim?” soruları ile hazırlan-
mış kutucuklardaki boş yerlere doğru cevapları yazınız.

Güneş’e doğrulttuğumuz
bir dürbünün arkasına ka-
ğıt koyup, doğru açı ile
Güneş’in görüntüsünü
oluşturduğumuzda neden
Güneş üzerinde koyu renkli
lekeler görülür?
Güneş yüzeyinde daha
soğuk olan bölgeler koyu
renkli olduğu için Güneş le-
keleri koyu renkli görünür.
Güneş’in katmanlarının
Güneş’in bir yıldız olarak sıcaklığı dıştan içe doğru
Dünya’ya yakınlığı nedir? nasıl değişir?
Güneş, Dünya’ya en yakın Katmanların sıcaklığı dış-
yıldızdır. tan içe doğru artar.

Neden?

Ne? Nasıl?

Nerede? Ne zaman?

Kim?

Güneş, evrendeki sayısız Güneş’in kendi ekseni
yıldız arasında büyüklük etrafındaki dönüşü ne za-
karşılaştırmasında nerede man tamamlanır?
yer alır? 25 günde tamamlanır.
Güneş, orta büyüklükte
bir yıldızdır.

Güneş’in kendi ekseni
etrafında dönme hareketi
yaptığı sonucuna ulaşan
ilk bilim adamı kimdir?
Galileo Galilei

12

5. Sınıf Güneş’in Yapısı ve Özellikleri KKT - 1 

1. Şeklim benzer benim. 4. Güneş’in yaptığı dönme hareketi aşağıdaki
modellerden hangisinde doğru gösterilmiştir?
Sıcak gazlar ile kaplıdır her yerim.
A) B)
Dünya’daki yaşamın kaynağıyım.

bir yıldızım.

Güneş Güneş Dünya

Güneş’in cümlelerindeki boş bırakılan yerler C) D)
aşağıdakilerden hangisi ile doğru bir şekilde
tamamlanır? Güneş Güneş Dünya

A) küreye-Orta büyüklükte
B) kareye-Orta büyüklükte
C) küreye-Dev büyüklükte
D) kareye-Dev büyüklükte

2. BİLİM DERGİSİ 5. Güneş'in çapı 100 birim kabul edilirse Dün-
ya'nın çapı 1 birim kabul edilir.
Bunları biliyor muydunuz?
Ana kütlesi hidrojen ve helyum Bu bilgiden yola çıkarak Güneş ve Dünya’nın
gazlarından oluşan Güneş, hid- aralarındaki büyüklük ilişkisi ile ilgili bir model ha-
rojen gazlarının helyum gazına zırlanmak isteniyor.
dönüşmesi ile her saniyede 4 mil-
yon ton hafiflemektedir. Buna göre aşağıdaki modellerden hangisinin
hazırlanması uygun olur?

Güneş Dünya

Bilim dergisinde yer alan yazıda altı çizili veri- A)
len olay ile ilgili;
B)
I. Güneş’in ısı ve ışık enerjisi yaymasını sağlar.
II. Güneş’in içindeki hidrojen gazları azalmakta- C)

dır.
III. Güneş’in yapısında hidrojen ve helyumdan

başka gazlar bulunmaz.

yorumlarından hangileri yapılabilir?

A) Yalnız I B) I ve II D)
C) II ve III D) I, II ve III

3. Güneş’in yüzey ve iç sıcaklığı karşılaştırması 6. Güneş, içine yaklaşık bir milyon tane Dünya
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? sığdırabilecek büyüklükte olmasına rağmen
gökyüzünde neden Ay ile eşit büyüklükteymiş
Yüzey sıcaklığı (°C) İç sıcaklığı (°C) gibi görünür?
A) 3000 5 milyon
B) 15 milyon 6000 A) Dünya’dan çok uzakta olduğu için
C) 5 milyon 3000
D) 6000 15 milyon B) Ay etrafında dolanma hareketi yaptığı için

C) Dünya’ya çok yakın olduğu için

D) Kendi etrafında dönme hareketi yaptığı için

13

5. Sınıf Ay’ın Yapısı ve Özellikleri

Etkinlik 2

Kazanım: 5.1.2.1. Ay’ın özelliklerini açıklar.
Kazanım: 5.1.2.2. Ay’da canlıların yaşayabileceğine yönelik ürettiği fikirleri tartışır.

1. Aşağıdaki numaralandırılmış kutularda Güneş ve Ay’a ait özellikler verilmiştir.

1. Doğal ısı ve ışık 2. Geometrik şekli 3. Yüzeyinde vadiler ve
kaynağı olma küresel olma yüksek dağlar bulun-
durma

4. Dünya’nın uydusu 5. Dünya’ya en yakın gök 6. Yok sayılabilecek
olma cismi olma kadar ince bir
atmosfere sahip olma

7. Dünya’nın çapının 8. Yüzeyinde çok sayıda 9. Gündüzleri çok sıcak
1/4’ü kadar olma krater bulundurma geceleri çok soğuk
olma

Doğru özelliklerin olduğu bu kutu numaralarını kullanarak soruları cevaplayınız.
I. Güneş ve Ay için hangi özellik ortaktır?

2

II. Ay’da canlıların yaşamı için engel oluşturan özellikler hangileridir?
6 ve 9

III. Yukarıdaki kutulardan hangilerindeki özellikler sadece Ay’a aittir?
3, 4, 5, 6, 7, 8 ve 9

IV. Ay yüzeyine gök cisimlerinin çarpması ile hangi özellik oluşmuştur?
8

V. Dünya’dan gökyüzüne baktığımızda Ay’ı diğer gök cisimlerinden daha büyükmüş gibi gör-
memize neden olan özellik hangisidir?
5

14

5. Sınıf Ay’ın Yapısı ve Özellikleri

Etkinlik 2

2. Aşağıdaki cümlelerde verilen boşlukları uygun kelimeleri seçerek tamamlayınız.

a. Tarihteki ilk uzay aracı Sputnik 1 aynı zamanda Dünya’nın yörüngesine

yerleştirilen ilk yapay uydudur.

b. Uzaya ilk kez bir canlı gönderen Sputnik 2 uydusu bir köpek ile birlikte
fırlatılmıştır.

c. Uzaya ilk çıkan insan Yuri Gagarin bu yolculuğunu Vostok uzay

aracı ile gerçekleştirmiştir.

d. Ay’a ilk uzay yolculuğu Apollo 11 isimli uzay aracı ile gerçekleşmiş

olup, Neil Armstrong Ay’a ayak basan ilk astronot olarak tarihe geçmiştir.

Neil Vostok Sputnik 1 yapay Sputnik 2 Apollo 11 Yuri
Armstrong Gagarin

3. Uzaya çıkan astronotların giydikleri kıyafetlerin hangi özellikler dikkate alınarak tasar-
lanması gerekir? Tablodaki doğru özellikleri “✘” ile işaretleyin.

1. Nefes alabilmek için oksijen ✘
sağlama ✘
✘
2. Sıcak ve soğuğa karşı dayanıklı ✘
olma
✘
3. Radyasyon ve darbelerden koruma
✘
4. Kolay hareket etmeye olanak
sağlama

5. Zorunlu durumlar için kask camını
kırılabilir yapma

6. Uzay aracı ile bağlantı kurmayı
sağlama

7. Tamamında esnek olmayan sert
malzemeler kullanma

8. Vücut sıcaklığını olması gereken
düzeyde tutma

15

5. Sınıf Ay’ın Yapısı ve Özellikleri KKT - 2 

1. 4.
Adil
Küreye benzer şeklim benim,
Dünya’ya en yakın gök cismiyim.

Adil’in temsil ettiği gök cismi ile ilgili aşağıdaki Astronotların Ay’da bıraktıkları ayak izlerinin
yorumlardan hangisi yapılamaz? hiç bozulmadan kalmasının sebebi nedir?

A) Dünya’nın uydusudur. A) Ay’ın Dünya’ya çok yakın olması
B) Ay yüzeyinin pürüzsüz olmaması
B) Kendi ışığı yoktur. Güneş’ten gelen ışıkla ay- C) Ay yüzeyinde hava olaylarının gerçekleşme-
dınlanır.
mesi
C) Güneş’ten küçük olmasına rağmen daha bü- D) Ay’da gece-gündüz arasındaki sıcaklık farkının
yükmüş gibi görünür.
fazla olması
D) Tıpkı Dünya’da olduğu gibi rüzgâr ve yağmur
olayları gözlenir.

2. Temsil edildiği yapı 5. Günlük sı- Güneş’in za- Yüzeyine çok
caklık farkının rarlı ışınlarını fazla meteor
Güneş 100°C olması
I alması düşmesi
Ay ? II III

Dünya Yukarıda numaralandırılarak verilen tabloda Ay’ın
bazı özellikleri yazılıdır.
Yukarıdaki tabloda Güneş, Ay ve Dünya’nın ara-
larındaki büyüklük ilişkisine göre temsil edildikleri Buna göre Dünya ile karşılaştırıldığında Ay’ın
yapılar gösterilmiştir. atmosferinin yok kabul edilmesi bu özellikler-
Buna göre “?” yerine aşağıdakilerden hangisi- den hangilerinin oluşumuna sebep olur?
nin getirilmesi uygun olur?
A) B) A) Yalnız II B) I ve II
C) II ve III D) I, II ve III

C) D) 6.

Ay yüzeyinde
...., ...., ....
bulunur.

3. Ay’a ayak basan ilk astronot ve yolculuk yap- Kitaptaki cümlede boş bırakılan yerler aşağı-
tığı uzay aracının isimleri aşağıdakilerden daki kavramlar ile tamamlanırsa hangi kavram
hangisinde doğru verilmiştir? açıkta kalır?

Astronot Uzay Aracı A) vadi ve kayalıklar
A) Yuri Gagarin Apollo 11 B) yüksek dağlar
B) Neil Armstrong Apollo 11 C) büyük akarsular
C) Yuri Gagarin D) derin çukurlar
D) Neil Armstrong Vostok
Vostok

16

5. Sınıf Ay’ın Hareketleri ve Evreleri

Etkinlik 3

Kazanım: 5.1.3.1. Ay’ın dönme ve dolanma hareketlerini açıklar.
Kazanım: 5.1.3.2. Ay’ın evreleri ile Ay’ın Dünya etrafındaki dolanma hareketi arasındaki ilişkiyi açıklar.

1. Aşağıda Ay’ın hareketlerini gösteren bir şema verilmiştir.

1

2

Buna göre tabloda verilen ifadelerin (1) ya da (2) ile temsil edilen hareketlere ait olma-
larına göre karar vererek uygun yerlere “✘” işareti koyunuz.

12
✘

a. Ay’ın yaptığı dolanma hareketidir.

✘✘

b. Zaman dilimi olarak bir ayda tamamlanır.

✘

c. Ay’ın yaptığı dönme hareketidir.

✘

d. Ay’ın evrelerinin oluşum sebebidir.

✘

e. Ay üzerinde gece ve gündüz oluşumunu sağlar.

Dönüş yönü Güneş’in kendi ekseni etrafında yaptığı dönüşün ✘ ✘
yönü ile aynıdır.
f.

17

5. Sınıf Ay’ın Hareketleri ve Evreleri

Etkinlik 3

2. Aşağıdaki şekilde Ay’ın ana ve ara evreleri oluşum sırasına bağlı olarak numaralandı-
rılmıştır.

a. Ay’ın bu evrelerdeki Dünya’dan görünümlerini numaralandırılmış boş daireler içine çizi-
niz.

b. Çizim yaptığınız dairelerin numaralarına göre evre isimlerini yazınız.

3

4 2 G
1 Ü
5 N
E
6 Ş
I
1. Yeni ay Ş
2. Hilal I
3. İlk dördün Ğ
4. Şişkin ay I

8
7

5. Dolunay
6. Şişkin ay
7. Son dördün
8. Hilal

18

5. Sınıf Ay’ın Hareketleri ve Evreleri

Etkinlik 3

3. Dört hafta boyunca her gün Ay’ın şeklini gözlemleyen Lida, Ay gözlem formunun birinci
haftasındaki gözlemlerini aşağıdaki gibi kutucuklara çiziyor.

Ay Gözlem Formu

1. gün 2. gün 3. gün 4. gün 5. gün 6. gün 7. gün

1. hafta

Buna göre Lida’nın 14.gün, 21.gün ve 28.gün çizimlerini uygun şekiller ile eşleştirerek
tamamlayınız.

a. 14. gün

b

b. 21. gün

a

c. 28. gün

c

4. Gerçeğe en yakın hâliyle Ay’ın ilk haritasını çizen, NASA tarafından Ay’ın bir bölümüne
ismi verilen ünlü Türk gök bilimci kimdir?



Ali Kuşçu

19

5. Sınıf Ay’ın Hareketleri ve Evreleri

Etkinlik 3

5. Aşağıda 12 soruluk bir bulmaca bulunmaktadır. Soruların cevaplarını kutuların içine
yazarak sarı renkli kutucuklardaki anahtar sözcüğü bulunuz.

1. Ay’ın Güneş ve Dünya arasında olduğu evredir.
2. Ay’ın Dünya’ya bakan yüzünün tamamen aydınlandığı evresidir.
3. Ay’ın Dünya etrafında yaptığı harekettir.
4. Ay’ın son dördün ile dolunay arasında gözlenen evresidir.
5. Yeni ay, ilk dördün, dolunay ve son dördün evrelerinin genel adıdır.
6. Ay’ın Dünya üzerinden gözlenen her bir görünümünün adlandırılmasıdır.
7. Ay’ın Dünya’ya bakan yüzünün yarısının “D” şeklinde göründüğü evredir.
8. Ay’ın kendi ekseni etrafında yaptığı harekettir.
9. Ay’ın son dördün ile yeni ay arasında gözlenen evresidir.
10. Şişkin ay ve hilal evrelerinin genel adıdır.
11. Ay’ın Dünya’ya bakan yüzünün yarısının ters “D” şeklinde göründüğü evredir.
12. Ay’ın iki ana evresi arasında geçen süredir.

→1 Y E N İ A Y

→2 D O L U N A Y

→3 D O L A N I M

→4 Ş İ Ş K İ N A Y

→5 A N A E V R E

→6 E V R E

→7 İ L KDÖRDÜN

→8 D Ö N M E

→9 H İ L A L

1→0 A R A E V R E

1→1 S O N D Ö R D Ü N

1→2 B İ R H A F T A

20

5. Sınıf Ay’ın Hareketleri ve Evreleri KKT - 3 

1. Ay’ın Güneş’in 4. Ay’ın Ana Evreleri
kendi kendi
İlk İkinci Üçüncü Son
etrafında bir etrafında bir evresidir evresidir evresidir evresidir
tur dönüşü tur dönüşü

Ay’ın Yeni Ay Dolunay İlk Son
Dünya 1 2 Dördün Dördün
etrafında bir
tur dolanımı 3 4

Ay’ın ana evreleri ile ilgili yukarıda verilen kavram

haritasında bir hata yapılmıştır.

Yukarıda Güneş ve Ay’ın bazı hareketleri daireler Buna göre aşağıdakilerden hangisi yapılırsa
içine yazılmıştır. hata düzeltilmiş olur?

Zaman dilimi olarak “bir ay”ı temsil eden A) 1 ve 2 numaralı kutular yer değiştirirse
hareketler çizgi ile birleştirilirse aşağıdaki şe-
killerden hangisi elde edilir? B) 1 numaralı kutuya “Yeni Ay” yerine “Şişkin Ay”
yazılırsa
A) B)
C) 2 ve 3 numaralı kutular yer değiştirirse

D) 4 numaralı kutuya “Son dördün” yerine “Hilal”
yazılırsa

C) D) 5. ▼

2. ▲■
(I) Ay, Dünya etrafındaki bir tur dönüşü Dünya
sırasında gökyüzünde belli şekillerde Güneş
görülür. (II) Ay’ın görünümleri her zaman
aynı sırayı izler. (III) Ay’ın farklı görünüm- ★
lerine Ay’ın evreleri denir. (IV) Ay’ın ilk
ana evresi ilk dördündür. Yukarıdaki şemada Ay’ın evreleri ▼, ■, ▲ ve ★
sembolleri ile gösterilmiştir.
Tahtada Ay ile ilgili verilen numaralandırılmış
ifadelerden hangisi yanlıştır? Buna göre şema ile ilgili yapılan aşağıdaki yo-
rumlardan hangisi yanlıştır?
A) I B) II C) III D) IV
A) ■ ile ▼ evreleri arasında geçen süre bir haf-
tadır.

B) ▲ ile ★ evreleri arasında şişkin ay evresi göz-
lenir.

C) ★ evresinde Ay’ın Dünya’ya dönük yüzünün
yarısı karanlıktır.

D) ■ evresi Güneş’e yakın olduğu için Dünya’ya
bakan yüzeyinin tamamı aydınlıktır.

3. Yeni ay evresinde Ay’ın Dünya’dan görünümü 6. İlk dördün ile Yeni ay evreleri arasında hangi
aşağıdakilerden hangisindeki gibidir? evre gözlenir?

A) B) C) D) A) Şişkin ay B) Hilal
C) Son dördün D) Dolunay

21

5. Sınıf Güneş, Dünya ve Ay

Etkinlik 4

Kazanım: 5.1.4.1. Güneş, Dünya ve Ay’ın birbirlerine göre hareketlerini temsil eden bir model hazırlar.

1.
Z

Y
X2

1
Yukarıda Güneş, Dünya ve Ay’ın birbirlerine göre hareketlerini temsil eden bir model
verilmiştir. Buna göre aşağıdaki soruları uygun şekilde cevaplandırınız.
a. X, Y ve Z ile temsil edilen gök cisimlerinin adlarını yazınız.

X: Güneş
Y: Dünya
Z: Ay

b. X, Y ve Z ile temsil edilen gök cisimlerinin aralarındaki büyüklük ilişkisini yazınız.
X>Y>Z

c. Aşağıdaki cümlelerin doğru bir şekilde tamamlanabilmesi için altı çizili kelimelerden
hangileri seçilmelidir? Yuvarlak içine alınız.
I. Z cisminin Y etrafında (2) yörüngesinde dolanma yönü;
doğudan batıya doğrudur. / batıdan doğuya doğrudur.

II. Y cisminin X etrafında (1) yörüngesinde dolanma yönü;
saat yönündedir. / saat yönünün tersinedir.

II. Z cisminin X etrafında (1) yörüngesinde dolanma yönü;
doğudan batıya doğrudur. / batıdan doğuya doğrudur.

22

5. Sınıf Güneş, Dünya ve Ay

Etkinlik 4

2. Aşağıda Dünya ve Ay’ın hareketleri ile ilgili bilgilerin yer aldığı bir tablo verilmiştir. Bu-
na göre I ve II sorularını tabloya uygun olacak şekilde cevaplandırınız.

a. Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesi Tamamlanma Süresi
b. Dünya’nın Güneş etrafında dolanması Bir gün Bir ay Bir yıl
c. Ay’ın kendi ekseni etrafında dönmesi
d. Ay’ın Dünya etrafında dolanması ✘
e. Ay’ın Dünya ile birlikte Güneş etrafında dolanması ✘

✘
✘

✘

I. Tabloda verilen hareketlerin tamamlanma sürelerine göre uygun kutucuklara “✘” işareti
koyunuz.

II. Tablodaki hangi iki hareketin tamamlanma sürelerinin aynı olması Dünya’nın neresinden
bakılırsa bakılsın Ay’ın hep aynı yüzünün görülmesine neden olur?

c ve d

3.

K L Ay
M
N

Yanda verilen şekilde Ay
yüzeyi dört eşit parçaya
bölünerek K, L, M ve N
harfleri ile temsil ediliyor.

Dünya

Buna göre, Dünya’dan bakıldığında Ay yüzeyindeki görülebilen parçaları “+”, görüle-
meyen parçaları ise “-” ile işaretleyiniz.

K LMN
+-+-

23

5. Sınıf Güneş, Dünya ve Ay KKT - 4 

1. Ay 3.
etrafında dolanır (1)
2
Dünya Ay
etrafında dolanır (2)
1 Dünya
Güneş
Yukarıdaki şekilde Ay'ın 1 ve 2 yörüngelerinde
Yukarıda Güneş, Dünya ve Ay'ın birbirlerine göre yaptığı hareketler gösterilmiştir.
hareketleri ile ilgili bir kavram haritası verilmiştir. Şekilden yola çıkarak;
I. Ay'ın 1 yörüngesinde dolanması sonucunda
Buna göre 1 ve 2 hareketlerinin yönü aşağıda-
kilerden hangisinde doğru verilmiştir? Dünya üzerinde deniz ve okyanus suları yük-
selip alçalarak gel-git olayı meydana getirir.
1 2 II. Ay'ın 1 ve 2 yörüngelerindeki hareketleri aynı
A) Doğudan batıya Batıdan doğuya anda tamamlandığı için Dünya'dan bakıldı-
doğru ğında Ay'ın hep aynı yüzü görünür.
doğru Batıdan doğuya yorumları yapılıyor.
B) Batıdan doğuya doğru
Kuzeyden güneye Buna göre bu yorumlar ile ilgili ne söylenebi-
doğru doğru lir?
C) Güneyden kuzeye Kuzeyden güneye
doğru A) Yalnızca I. yorum doğrudur.
doğru B) Yalnızca II. yorum doğrudur.
D) Kuzeyden güneye C) Her iki yorum da doğrudur.
D) Her iki yorum da yanlıştır.
doğru
4. Güneş, Dünya ve Ay'ın birbirilerine göre hareket-
2. lerinin temsil edildiği bir model hazırlanacaktır.
Güneş, Dünya ve Ay'ın bir- Buna göre Güneş, Dünya ve Ay'ı oyun ha-
birlerine göre uzaklıklarını murları ile temsil eden öğrenciler aşağıdaki
gösteren bir model çiziniz. modellerden hangisini hazırladıklarında başa-
rılı olurlar?
Fen bilimleri öğretmeninin sorusunu aşağıda- A) B)
ki gibi cevaplandıran öğrencilerden hangisinin
defterine yaptığı model çizimi doğrudur?
A) B)

C) D) C) D)

24

2. ÜNİTE

CANLILAR DÜNYASI / CANLILAR VE YAŞAM

Mikroskobik Canlılar
Mantarlar
Bitkiler
Hayvanlar

Kazanımlar

➢➢ 5.2.1.1. Canlılara örnekler vererek benzerlik ve farklılıklarına göre sınıflandırır.

5. Sınıf Canlılar Dünyası / Canlılar ve Yaşam

Canlıların Sınıflandırılması Kök Bitkiyi toprağa bağlar. Topraktan
su ve mineral alınmasını sağlar.
➤➤ Canlıların benzer özelliklerine göre gruplandırıl-
masına “sınıflandırma” denir. Gövde Bitkinin dik durmasını sağlar.
Yaprak Kökten gelen su ve minerallerin
➤➤ Bilim insanları canlıların iç yapıları ve üreme, bes- Çiçek iletimini yapar.
lenme, hareket gibi özelliklerini dikkate alarak
sınıflandırma yapmışlardır. Besin üretimi sağlar. Üzerindeki
gözenekler ile gaz alışverişi ve
➤➤ Yeryüzündeki canlılar; mikroskobik canlılar, man- terleme yapar.
tarlar, bitkiler ve hayvanlar olmak üzere dört ana
sınıfta incelenir. Üzerinde üreme organları bulu-
nur. Böcekleri kendine çekerek
Mikroskobik Canlılar üremeyi kolaylaştırır.

➤➤ Gözle görülemeyecek kadar küçük olup sadece Çiçek
mikroskop yardımı ile görülebilen canlılara “mik- Yaprak
roskobik canlılar” denir. Gövde
Kök
➤➤ Bakteriler, amip, öglena ve terliksi hayvan(para-
mesyum) mikroskobik canlı örnekleridir. ➤➤ Çiçeksiz bitkiler: Tohum, meyve ya da çiçekleri
yoktur. Kara ve su yosunları, eğrelti otu, kibritotu
➤➤ Bakteriler en basit mikroskobik canlılar olup ya- ve atkuyruğu örnektir.
rarlı ve zararlı türleri bulunmaktadır.
Hayvanlar
Mantarlar
➤➤ Omurgasız ve omurgalı olmak üzere iki ana sınıfta
➤➤ Şapkalı mantar, maya mantarı, küf mantarı ve incelenirler.
parazit mantar olmak üzere dört ana sınıfta ince-
lenirler. ➤➤ Omurgasız hayvanlar: Kıkırdak ve kemikten oluş-
muş bir iskelet ve omurgaları yoktur. Yumurta ile
➤➤ Şapkalı mantar: Bitkiler gibi toprağa bağlı yaşar. çoğalırlar. Karınca, kelebek, ahtapot, deniz yıldızı
Bazı türleri besin olarak tüketilebilirken (kültür örnektir.
mantarı), bazı türleri ise zehirlidir.
➤➤ Omurgalı hayvanlar: Kıkırdak ve kemikten oluşmuş
➤➤ Maya mantarı: Hamurun mayalanıp kabarmasını bir iskelet ve omurgaları vardır. Balıklar, kurbağa-
ve sütten peynir yapılmasını sağlar. lar, sürüngenler, kuşlar ve memeliler olmak üzere
beş ana sınıfta incelenirler.
➤➤ Küf mantarı: Besinlerin üzerinde yaşadığı için on-
ların küflenerek bozulmasına yol açar.

➤➤ Parazit mantarı: Canlılar üzerinde yaşayarak has-
talık yapan mantarlardır.

Bitkiler

➤➤ Kendi besinini üreten ve toprağa bağlı yaşayan
canlı grubudur.

➤➤ Çiçekli bitkiler ve çiçeksiz bitkiler olmak üzere iki
ana sınıfta incelenirler.

➤➤ Çiçekli bitkiler: Kök, gövde, yaprak ve çiçek ol-
mak üzere dört ana bölümden oluşurlar. Meyve ve
tohum oluşturabilirler.

27

5. Sınıf Canlılar Dünyası / Canlılar ve Yaşam

Özellikleri Üreme Şekli Canlı Örnekleri
Tatlı ve tuzlu sularda yaşarlar. Vücutları
Balıklar pullar ile kaplıdır. Yumurta ile Alabalık
Sazan
Köpek balığı

Kurbağalar Hem karada hem suda yaşarlar. Nemli Yumurta ile Kara kurbağası
ve kaygan bir deriye sahiptirler. Su kurbağası
Semender (Kuyruklu kurbağa)

Sürüngenler Karada ve suda yaşayan türleri vardır. Yumurta ile Kaplumbağa
Vücutları sert pullarla kaplıdır. Timsah
Yılan

Kuşlar Uçabilen ve uçamayan türleri vardır. Yumurta ile Kartal
Vücutları tüylerle kaplıdır. Doğurarak Serçe
Tavuk
Memeliler En gelişmiş sınıftır. Vücutları kıllarla Penguen
kaplıdır. Yavrularını süt ile beslerler. Balina
Akciğer solunumu yaparlar. Yunus
Yarasa
Kaplan
Köpek

Etkinlik 1

Kazanım: 5.2.1.1. Canlılara örnekler vererek benzerlik ve farklılıklarına göre sınıflandırır. ✘
✘
1. Aşağıdaki tabloda doğadaki canlılara ait bazı özellikler karışık olarak verilmiştir. ✘
✘
a. Yumurta ile çoğalma ✘
b. Suda yaşama ✘
c. Kıkırdak ve kemikten oluşan iskelete sahip olma
d. Çiçek ve tohum taşıma ✘
e. Sadece mikroskop ile gözlemlenebilme
f. Sürünerek hareket etme
g. Büyük vücut yapısına sahip olma
h. Et ile beslenme

Tablodaki özelliklerden hangileri bilim insanları tarafından canlıların sınıflandırılması
için kullanılabilir? “✘” ile işaretleyiniz.

28

5. Sınıf Mikroskobik Canlılar

Etkinlik 1

2. Aşağıda verilen görseller mikroskobik canlıları görmemizi sağlayıp sağlamama durumlarına
göre değerlendirilecektir.
I II III IV

- - +-

Bu görsellerdeki örnekler mikroskobik canlıları görmemizi sağlıyorsa “+”, sağlamıyor-
sa “-” ile işaretleyiniz.

3. Aşağıda verilen ifadelerden doğru olanların sonuna “D”, yanlış olanların sonuna ise
“Y” yazınız. Yanlış olduğunu düşündüğünüz ifadenin altındaki boş bırakılan yere doğ-
rusunu getiriniz.

a. Mikroskobik canlılar, solunum ve beslenme gibi canlılık olaylarını gerçekleş- D
tirirler.

b. Mikroskobik canlılar yalnızca toprak, su, hava gibi cansız ortamlarda yaşa- Y
yabilirler. Y
Mikroskobik canlılar canlı vücudu ya da besinlerin üzerinde de yaşayabilirler.

c. Şapkalı mantarlar mikroskobik canlılara örnektir.

Küf ve maya mantarları mikroskobik canlılara örnektir. Y
d. Amip, kamçılı hayvan olarak adlandırılır.

Öglena kamçılı hayvan olarak adlandırılır. D
e. Mikroskobik canlılar yaşam ortamlarında gruplar hâlinde bulunabilirler.

f. Bakteriler çoğalmak için uygun sıcaklık, nem ve besine ihtiyaç duyarlar. D

g. Terliksi hayvan en basit mikroskobik canlıdır. Y
Bakteriler en basit mikroskobik canlılardır.

29

5. Sınıf Mikroskobik Canlılar

Etkinlik 1

4. Aşağıda verilen mikroskobik canlı örneklerini ait oldukları görseller ile eşleştiriniz.

1. a.
Amip

2. b.
Bakteri

3. c.
Terliksi hayvan

4. d.
Öglena

1. c 2. d 3. a 4. b

5. Aşağıda verilen örneklerden hangilerinin gerçekleşmesinde yararlı bakteriler rol oy-
nar? “✘” ile işaretleyiniz.

I II III IV

Sütten peynir ve Üzüm suyunun sir- Bitki yapraklarının Bağırsaklarımızda B
yoğurt yapılması keye dönüşmesi Güneş ışığını em- ve K vitaminlerinin

mesi üretilmesi

✘✘ ✘

30

5. Sınıf Mikroskobik Canlılar

Etkinlik 1

6. Aşağıda verilen örneklerden hangilerinin gerçekleşmesinin sebebi zararlı bakteriler-
dir? “✘” ile işaretleyiniz.

✘

a. Dişlerin çürümesi b. Besinlerin
✘ küflenmesi

c. Zatürre, verem gibi d. Bebeklerde oluşan
bulaşıcı hastalıklar pamukçuk hastalığı

7. Aşağıdaki tabloda bazı davranış örnekleri numaralandırılarak verilmiştir.

1. Gece yatmadan önce dişleri fırçalamak
2. Meyve ve sebzeleri bol su ile yıkamak
3. Besinleri konserve yapıp saklamak
4. Dilimlenen ekmekleri açıkta bırakmak
5. Hazır gıdaları son kullanma tarihi geçince tüketmek
6. Besinlerin hava alması için kavanoz kapaklarını gevşetmek
7. Kişisel eşyalarını başkaları ile paylaşmak
8. Dışarıdan eve gelince ellerini yıkamak

Mikroskobik canlıların zararlarından korunmaya yönelik olan davranışların numarala-
rını boş bırakılan yere yazınız.

1, 2, 3, 8

31

5. Sınıf Mikroskobik Canlılar KKT - 1 

1. Aşağıdaki tabloda verilen özelliklerden amipin 4. Aşağıda verilen olaylardan hangisinin oluşu-
sahip oldukları “✘” ile işaretlenecektir. munda bakteriler görev almaz?

Özellik Amip A) B)

Hareket edebilir I Sütün mayalanıp Üzüm suyunun sir-
Solunum yapar II peynire dönüşmesi keye dönüşmesi
Kendi besinini üretir III
Çoğalabilir IV

Buna göre hangi numara ile gösterilen kutu C) D)
“✘” ile işaretlenmemelidir?

A) I B) II C) III D) IV

Sütün mayalanıp Zeytinlerin zeytin-
yoğurda dönüşmesi yağına dönüşmesi

2. Besin, nem ve oksijenin olduğu ortamlarda 5. Bizim için gerekli olan B ve K vitaminlerini
çoğalan bir mikroskobik canlının aşağıda ve- üreten yararlı bakteriler vücudumuzun hangi
rilen örneklerin hangisinin üzerinde çoğalması bölümünde yaşarlar?
beklenir?
A) B)
A) Hava almayan poşetteki kuru ekmek

B) Ağzı açık kaptaki kuru ekmek

C) Hava almayan poşetteki ıslak ekmek

D) Ağzı açık kaptaki ıslak ekmek

Ağız Bağırsak
C) D)

3.

Mide Karaciğer

“Mikroskop görüntüyü farklı boyutlarda - - - - 6.
özelliği gösteren - - - - oluşan bir alettir.”
Şekilde gösterilen terliksi hayvan aşağıdaki-
Mikroskop tanımındaki boş bırakılan yerlere lerden hangisi ile adlandırılabilir?
sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmeli-
dir? A) Kamçılı hayvan B) Yararlı bakteri
C) Paramesyum D) Zararlı bakteri
A) büyütme - merceklerden
B) küçültme - merceklerden
C) büyütme - aynalardan
D) küçültme - aynalardan

32

5. Sınıf Mantarlar

Etkinlik 2

Kazanım: 5.2.1.1. Canlılara örnekler vererek benzerlik ve farklılıklarına göre sınıflandırır.

1. Aşağıdaki tabloda farklı ortamlar numaralandırılarak verilmiştir.

1. Hava 2. Su 3. Toprak
4. Besin 5. Atık madde 6. Canlı vücudu

Buna göre mantarlar kaç numaralı ortamlarda yaşayabilir? Boş bırakılan yere yazınız.
1, 2, 3, 4, 5, 6

2. Aşağıdaki şemada şapkalı mantarlar ve bitkilere ait ortak özellikler taralı alan ile temsil edil-
miştir.

Şapkalı mantarlar Bitkiler

•a •d
•b

Taralı alan içine aşağıdaki özelliklerden uygun olanların harflerini yerleştiriniz.

a. Toprağa bağlı yaşar.
b. Bazı çeşitleri besin olarak tüketilir.
c. Kendi besinini kendi üretir.
d. Bazı çeşitleri zehirlidir.

3. Küf mantarları aşağıdaki besinlerden hangilerinin üzerinde çoğalabilir? “✘” ile işaret-
leyiniz.

a. Ekmek ✘ d. Limon ✘
b. Reçel ✘ e. Salça ✘
c. Peynir ✘ f. Çilek ✘

33

5. Sınıf Mantarlar

Etkinlik 2

4. Aşağıdaki numaralandırılmış kutucuklarda mantar çeşitlerine ait örnekler verilmiştir.

1. 2.
Kültür mantarı Küf mantarı

3. 4.
Maya mantarı Parazit mantar

Bu kutucuk numaralarını kullanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a. Besinlerin üzerini renkli bir tabaka ile kaplayarak çürümesine sebep olan
mantar çeşidi hangisidir?
2

b. Çiğ hamurun kabarıp ekmeğe dönüşmesinde rol alan mantar çeşidi hangisi-
dir?
3

c. Güvenle tüketebilmemiz için insanlar tarafından özel olarak üretilen şapkalı
mantar çeşidi hangisidir?
1

d. Sütten peynir yapılmasında görev alan mantar çeşidi hangisidir?

3

e. Saçların dökülmesine neden olan saçkıran hastalığını oluşturan mantar çeşidi
hangisidir?
4

f. Hayvan, bitki ya da insanların üzerinde yaşayarak onlardan faydalanan man-
tar çeşidi hangisidir?
4

g. Besinlerin bozulmasını sağladığı için zehirlenmemize sebep olan mantar çe-
şidi hangisidir?
2

34

5. Sınıf Mantarlar

Etkinlik 2

5. Aşağıda verilen görselleri temsil ettikleri mantar çeşidi ile eşleştiriniz.

1. a.
Maya mantarı

2. b.
Şapkalı mantar

3. c.
Parazit mantar

4. d.
Küf mantarı

1. d 2. c 3. b 4. a

6. Hastalık yapan mantarlardan korunmak için aşağıdaki eşyalardan hangileri ortak kul-
lanılmamalıdır? “✘” ile işaretleyiniz.

I II III IV

Havlu Çorap Terlik Tarak
✘ ✘ ✘ ✘

35

5. Sınıf Mantarlar KKT - 2 

1. 4. Aşağıdaki şemada I ve II ile temsil edilen mantar
çeşitlerinin ortak bir özelliği verilmiştir.
Şapkalı mantarlar ile ilgili; I II
I. Şekillerine ve renklerine bakarak zehirli olup
Zehirlenmeye
olmadıklarını ayırt edebiliriz. yol açabilir.
II. Besin değerleri yüksek olduğu için ormanda
Buna göre I ve II ile temsil edilen mantar çeşit-
bulduğumuz şapkalı mantarları mutlaka topla- leri aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir?
yıp tüketmeliyiz.
yorumları yapılıyor. I II
Bu yorumlar ile ilgili aşağıdakilerden hangisi A) Maya mantarı Şapkalı mantar
söylenebilir? B) Küf mantarı Maya mantarı
A) Yalnızca I. yorum doğrudur. C) Küf mantarı Şapkalı mantar
B) Yalnızca II. yorum doğrudur. D) Maya mantarı Parazit mantar
C) Her iki yorum da doğrudur.
D) Her iki yorum da yanlıştır. 5.

2. Besin Nem Küflenmiş bir ekmekteki küf mantarlarını göz-
I II lemlemek isteyen bir öğrenci aşağıdakilerden
hangisini yapmalıdır?
Uygun sıcaklık
III A) Çıplak gözle incelemelidir.
B) Büyüteç ile incelemelidir.
Maya mantarları çoğalırken yukarıdaki faktör- C) Mikroskop ile incelemelidir.
lerden hangilerine ihtiyaç duyarlar? D) Gözlük ile incelemelidir.

A) Yalnız I B) I ve II 6.
C) II ve III D) I, II ve III

3.

Resimde verilen mantar çeşidi aşağıdaki man- Resimde verilen hastalığın ortaya çıkması-
tar sınıflarından hangisine aittir? na sebep olan mantar çeşidi aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Maya mantarı B) Şapkalı mantar
C) Küf mantarı D) Parazit mantar A) Parazit mantar B) Küf mantarı
C) Şapkalı mantar D) Maya mantarı

36

5. Sınıf Bitkiler

Etkinlik 3

Kazanım: 5.2.1.1. Canlılara örnekler vererek benzerlik ve farklılıklarına göre sınıflandırır.

1. Aşağıdaki cümleyi kutucuklarda yer alan sözcüklerden yararlanarak tamamlayınız.

Güneş ışığı oksijen karbondioksit
su besin mineral

Bitkiler; Güneş ışığı enerjisini topraktan aldıkları su ve
mineral gazını kullanarak
besin maddeleri ve havadan aldıkları karbondioksit

ve oksijen gazı üretirler.

2. Çiçekli bir bitkiyi oluşturan dört ana bölüm numaralar ile gösterilmiştir.

1. Çiçek
2. Yaprak
3. Gövde
4. Kök

I. Bu numaraların yanlarındaki boşluğa bitki bölümü isimlerini yazınız.

II. Aşağıdaki tabloda verilen ifadeleri bitki bölümlerine ait 1, 2, 3 ve 4 numaralarını
kullanarak cevaplayınız.

a. Bitkinin besin üretimi yapan bölümüdür. 2
b. Üzerinde taşıdığı yapılar ile birlikte bitkinin dik durmasını sağlar. 3
c. Bitkinin toprak altında kalan kısmıdır. 4
d. Üzerinde gözenek adı verilen küçük delikler taşır. 2
e. Bitkinin çoğalmasını sağlayan bölümüdür. 1
f. Rengi ve kokusu ile böcekleri kendine çeker. 1
g. Topraktan su ve mineral maddeler alınmasını sağlar. 4
h. Topraktan alınan su ve mineralleri bitkinin diğer bölümlerine iletir. 3
i. Üzerinde madde taşıyan damarlar bulunur. 2
j. Gaz alışverişi ve terleme yapan bölümdür. 2
k. Üzerinde üreme organları bulunur. 1

37

5. Sınıf Bitkiler

Etkinlik 3

3. Aşağıda verilen bitki örneklerini ait oldukları görseller ile eşleştiriniz.

1. a.
Eğrelti otu

2. b.
Atkuyruğu

3. c.
Su yosunu

1. b 2. a 3. c

4. Aşağıdaki tabloda bazı bitki örnekleri numaralandırılarak verilmiştir.

1. Kara yosunu 4. Buğday
Kibritotu
2. Leylak 5. Çam

3. Mısır 6.

Buna göre tablo ile ilgili soruları uygun şekilde cevaplandırınız.

a. 1 ve 5 numaralı örnekler hangi bitki sınıfına aittir?
Çiçeksiz bitkiler

b. 2, 3, 4 ve 6 numaralı örnekler hangi bitki sınıfına aittir?
Çiçekli bitkiler

c. Hangi numaralı örnek gerçek bir köke sahip değildir?
1

d. Hangi numaralı örnekler meyve ve tohum oluşturamazlar?
1 ve 5

e. Hangi numaralı örnekler kendi besinlerini üretebilirler?
1, 2, 3, 4, 5, 6

38

5. Sınıf Bitkiler KKT - 3 

1. Eğrelti otu Lale 4. Bir saksı bitkisi şekilde gösterildiği gibi sulanıyor.

Kök 1 Var su
Gövde 2 Var
Yaprak 3 Var Bu bitkide suyun iletildiği bölümler sırayla
Çiçek 4 Var aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?

Eğrelti otu ve laleye ait bitki bölümleri karşılaş- A) Kök - Gövde - Yaprak
tırması yapılan tabloda 1, 2, 3 ve 4 ile belirtilen B) Yaprak - Kök - Gövde
kutulardan hangisinin içine “Yok” yazılmalıdır? C) Gövde - Yaprak - Kök
D) Kök - Yaprak - Gövde
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

2. Bitkiler

Çiçekli Bitkiler Çiçeksiz Bitkiler 5. Aşağıda çiçekli bir bitkiye ait bölümler numaralar
Örnektir Örnektir ile gösterilmiştir.

I II I
II
Yukarıda verilen şemada I ve II ile gösterilen yer- III
ler uygun şekilde tamamlanacaktır. IV

Buna göre I ve II ile gösterilen yerlere aşağıda- Buna göre hangi numaralı bölümün zarar
kilerden hangisi getirilemez? görmesi bitkide tohum ve meyve oluşumunu
engeller?

I II A) I B) II C) III D) IV
A) Elma ağacı Su yosunu
B) Ladin Kibritotu 6. Gövdeye sap ile bağlanırım
C) Pamuk Atkuyruğu Güneş ışığını kullanırım
D) Orkide Fasulye
Ada
3.
Çiçek, yaprak, meyve
Taşırım hepsini üzerimde
Deniz

Deniz ve Ada’nın temsil ettikleri bitki kısımları
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

Şekilde gösterilen bitki bölümü aşağıdaki Deniz Ada
olaylardan hangisinin gerçekleşmesinde gö- A) Kök Çiçek
rev almaz? B) Gövde Yaprak
C) Kök Yaprak
A) Solunum B) Terleme D) Gövde Çiçek
C) Üreme D) Fotosentez

39

5. Sınıf Hayvanlar

Etkinlik 4

Kazanım: 5.2.1.1. Canlılara örnekler vererek benzerlik ve farklılıklarına göre sınıflandırır.

1. Aşağıda verilen omurgasız hayvan çiftlerini sahip oldukları ortak özellikler ile eşleşti-
riniz.

Omurgasız Hayvan Çiftleri Ortak Özellikler
1.
a.
Yumuşak vücudunun dışında
sert bir kabuk taşıma

Bit Kene
2.
b.
Karada yaşama

Midye Salyangoz
3.
c.
Ahtapot Deniz yıldızı Parazit olarak diğer hayvanla-
4. rın vücudunda yaşama

d.
Uçabilme

Karınca Kırkayak
5.
e.
Suda yaşama

Kelebek Sinek

1. c 2. a 3. e 4. b 5. d

40

5. Sınıf Hayvanlar

Etkinlik 4

2. Aşağıdaki numaralar ile gösterilen kutulara omurgalı hayvanlara ait bazı özellikler yazılmıştır.

1. 2. 3.
Derisi nemli ve Vücudu kaygan pul- Vücudu kıllar ile kaplı
kaygan olma larla kaplı olma olma

4. 5. 6.
Vücudu sert ve kuru Vücudu tüyler ile Karada yaşabilme
pullarla kaplı olma kaplı olma

7. 8. 9.
Suda yaşayabilme Yumurta ile çoğalma Doğurarak çoğalma

10. 11. 12. Kıkırdak ve kemikten
Kanatlara sahip olma Yavrularını süt ile oluşan iskelete
besleme sahip olma

13. 14. 15.
Solungaç solunumu Akciğer solunumu Deri solunumu
yapma yapma yapma

Bu özelliklerin numaralarını ait oldukları omurgalı hayvan grubu vagonları içine yazı-
nız.

Omurgalı
Hayvanlar Treni

Balıklar Kurbağalar Sürüngenler Kuşlar Memeliler
vagonu vagonu vagonu
vagonu vagonu

2-7-8- 1-6-7- 4-6-7- 5-6-8- 3-6-7-
12-13 8-12- 8-12-14 10-12- 9-11-
14-15 14 12-14

41

5. Sınıf Hayvanlar

Etkinlik 4

3. Aşağıdaki kutuda omurgalı hayvanlara ait örnekler verilmiştir.

Vatoz Kaplumbağa Akbaba Yarasa
Hindi Palamut Penguen At
Balina Saksağan Timsah
Keçi Fare Semender Yunus
Ayı

Kutuda verilen örnekleri aşağıdaki uygun boşluklara yerleştirerek cümleleri tamam-
layınız.

a. Vatoz ve Palamut balıklar sınıfındadır.

b. Semender uzun kuyruklu bir kurbağa çeşididir.

c. Kaplumbağa ve Timsah yılan ile aynı omurgalı sınıfındadır.

d. Hindi ve Penguen uçamayan kuş türlerine örnektir.

e. Akbaba ve Saksağan uçabilen kuş türlerine örnektir.

f. Yunus ve Balina suda yaşayan memeli hayvanlardır.

g. Yarasa uçabilen bir memelidir.

h. At ve Keçi sadece ot ile beslenen memeli hayvanlardır.

i. Ayı ve Fare hem ot hem de et ile beslenen memelilerdir.

42

5. Sınıf Hayvanlar

Etkinlik 4

4. Aşağıdaki soruların cevaplarını kutuların içine yazarak bulmacayı tamamlayınız.

1. Omurgalılar içinde en gelişmiş hay- 5. Çölde yaşayan ve hörgüç adı verilen
van grubu yapıya sahip memeli türü

2. Omurgasız hayvanların çoğalma bi- 6. Bir yelpaze gibi açılan süslü ve uzun
çimi bir kuyruğa sahip kuş

3. Hem suda hem de karada yaşayıp 7. Ortam değiştirdiğinde farklı renklerde
başkalaşım geçiren omurgalı canlı görünen bir sürüngen çeşidi

4. Kuşların yumurtaların üstüne yatarak 8. Yumurtadan çıkan kurbağa yavruları-
onları ısıtması olayı na verilen isim

5
1D
ME
EV
2 Y UMUR T A İ L E
E
L
İ
L
4E
3 KURBAĞA
U
L
6 TAVUSKUŞU
Ç
K
7 BU K A L EMUN
Y
A
Y
A
T
M
8 LARVA

43

5. Sınıf Hayvanlar KKT - 4 

1. Bitkiler Hayvanlar 4. Aşağıda verilen suda yaşayan canlı örnekle-
rinden hangisi memeliler sınıfına ait değildir?
Bitkiler ve hayvanların sahip oldukları özellik- A) B)
ler ile ilgili şemada taralı alana;
C) D)
I. Besinini dışarıdan alma
II. Soluk alıp verme 5. Hayvanlar
III. Yer değiştirebilme

özelliklerinden hangileri getirilebilir?

A) Yalnız III B) I ve III
C) II ve III D) I, II ve III

2. Aşağıdaki hayvanlar beslenme özelliğine gö- Omurgalılar Omurgasızlar
re kendi arasında gruplandırıldığında hangisi Örnektir Örnektir
açıkta kalır?
I II
A) B)
Yukarıdaki şemada I ve II ile gösterilen yerlere
hangi canlı örnekleri yazılamaz?

Kaplan Kedi I II
C) D) Solucan
A) Yılan Örümcek
B) Yengeç Salyangoz
C) Sincap Denizanası
D) Hamsi

Koyun Köpek

3. X, Y, Z ve T canlıları ile ilgili bilgiler tablodaki gi- 6. Kuş değilim ama uçabilirim
bidir. Ben de bir omurgaya sahibim

X canlısı Yumurtlayarak çoğalıyor. Ali
Y canlısı Akciğer solunumu yapıyor. Ali'nin canlandırdığı hayvan aşağıdakilerden
Z canlısı Yavrusunu süt ile besliyor. hangisi olabilir?
T canlısı Kanatları ile uçabiliyor.
A) B)

Buna göre tablo ile ilgili yapılan aşağıdaki yo- C) D)
rumlardan hangisi yanlıştır?

A) X canlısı memeli olamaz.
B) Y canlısı balık olamaz.
C) Z canlısı kuş olabilir.
D) T canlısı omurgasız olabilir.

44

3. ÜNİTE

KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ VE SÜRTÜNME / FİZİKSEL OLAYLAR

Kuvvetin Ölçülmesi
Sürtünme Kuvveti
Sürtünme Kuvvetinin Günlük Yaşamdaki Uygulamaları

Kazanımlar

➢➢ 5.3.1.1. Kuvvetin büyüklüğünü dinamometre ile ölçer.
➢➢ 5.3.1.2. Basit araç gereçler kullanarak bir dinamometre modeli tasarlar.
➢➢ 5.3.2.2. Sürtünme kuvvetinin çeşitli ortamlarda harekete etkisini deneyerek keşfeder.
➢➢ 5.3.2.1. Sürtünme kuvvetine günlük yaşamdan örnekler verir.
➢➢ 5.3.2.3. Günlük yaşamda sürtünmeyi artırma veya azaltmaya yönelik yeni fikirler üretir.

5. Sınıf Kuvvetin Ölçülmesi ve Sürtünme / Fiziksel Olaylar

Kuvvetin Ölçülmesi ➤➤ Çok pürüzlü yüzeylerde sürtünme kuvvetinin ha-
reketi engelleyici özelliği fazladır.
➤➤ Duran bir cismi harekete geçiren, hareketli bir
cismin yönünü, hızını değiştirebilen, cisimleri dur- ➤➤ Az pürüzlü yüzeylerde sürtünme kuvvetinin hare-
durabilen, cisimlerde şekil değişikliği yapabilen keti engelleyici özelliği daha azdır.
etkiye "kuvvet" denir.
Çok pürüzlü yüzeyler Az pürüzlü yüzeyler
➤➤ Kuvvetin büyüklüğünü ölçen alete “dinamometre” Toprak, halı, zımpara Buz, cam, fayans
(kuvvet ölçer) denir. Dinamometre, içindeki sarmal kağıdı
yaydaki uzama miktarına göre ölçüm yapar.

➤➤ Kuvvetin birimi “Newton” olup “N” harfi ile gös-
terilir.

Ölçebileceği Elle Sürtünme Kuvvetinin Günlük Yaşamdaki
en küçük tutulan Uygulamaları
değer 0 kısım
➤➤ Günlük yaşamda sürtünme kuvvetini bazen artırıcı
Ölçebileceği 10 bazen de azaltıcı uygulamalar işimizi kolaylaştırır.
en büyük
değer 20 Sarmal Sürtünme kuvvetini Sürtünme kuvvetini
30 yay artırıcı uygulamalar azaltıcı uygulamalar

40 Kışın araba lastiklerine Valizlerin altına teker-

50 Eşit
60 bölmelendirilmiş
70 ölçüm
80 çubuğu

90
100

zincir takılması lek takılması

Arabayı durdurmak Makine parçalarının
için frene basılması yağlanması

Kışın buzlanan yollara Pürüzlü tahtaların zım-
kum serpilmesi paralanması
Sürtünme Kuvveti

➤➤ Cisim ile temas ettiği yüzey arasında oluşan, cis- ➤➤ Hava ortamında hareket eden cisimlere havanın
min hareket yönüne ters yönde etki eden kuvvete uyguladığı sürtünme kuvvetine “hava direnci” de-
“ sürtünme kuvveti ” denir. nir. Cisimlerin hava ile temas eden yüzeyi arttıkça
hava direnci de artar.
➤➤ Sürtünme kuvveti cisimlerin hareketini zorlaştırıcı
etkiye sahiptir. ➤➤ Jet uçaklarının paraşüt açması hava direncini ar-
tıran, uçakların ön yüzeylerinin sivri tasarlanması
➤➤ Sürtünme kuvveti yüzeylerin kaygan ya da pürüzlü hava direncini azaltan uygulamalara örnektir.
olma durumuna göre değişir.
➤➤ Su ortamında hareket eden cisimlere suyun uy-
Uygulanan guladığı sürtünme kuvvetine “su direnci” denir.
kuvvet Cisimlerin su ile temas eden yüzeyi arttıkça su di-
renci de artar.
Hareket yönü Sürtünme
kuvveti ➤➤ Gemilerin ön kısmının V şeklinde tasarlanması ve
dalgıç kıyafetlerinin kaygan kumaştan olması su
direncini azaltan uygulamalara örnektir.

47

5. Sınıf Kuvvetin Ölçülmesi

Etkinlik 1

Kazanım: 5.3.1.1. Kuvvetin büyüklüğünü dinamometre ile ölçer.
5.3.1.2. Basit araç gereçler kullanarak bir dinamometre modeli tasarlar.

1. Aşağıdaki numaralar ile gösterilen kutular, kuvvetin etkileri ile ilgili örnekleri temsil etmekte-
dir.

1. 2. 3.

Bayrağın rüzgârda Mıknatısın çivileri Musluğun açılıp
dalgalanması çekmesi kapatılması

4. 5. 6.

Futbolcunun topa Gemilerin suyun Ağaçtaki elmanın
vurması üzerinde yüzmesi yere düşmesi

7. 8. 9.

Bebek arabasının Elektrik düğmesinin Yağmur damlalarının
itilmesi açılıp kapatılması yere inmesi

Bu örnekleri temas gerektiren ya da temas gerektirmeyen kuvvetler olarak sınıflandı-
rıp, uygun kutucuklara numaralarını yazınız.

Temas Gerektiren Kuvvetler Temas Gerektirmeyen Kuvvetler
1, 3, 4, 5, 7, 8 2, 6, 9

48

5. Sınıf Kuvvetin Ölçülmesi

Etkinlik 1

2. “Kuvvetin etkisi ile şekil değiştiren ve kuvvetin etkisi ortadan kalktığında eski hâline geri
dönen cisimlere esnek cisimler denir.”
Buna göre aşağıdaki tabloda verilen cisimlerden esnek olanları “✓” ile işaretleyin.

a. Oyun hamuru ✓
b. Yay ✓
c. Sünger
d. Cam ✓
e. Lastik

3. Aşağıda verilen kavram haritasını uygun kavramlar ile tamamlayınız.

Hassas ölçüm Kalın yay Esneklik özelliği N
Newton Sarmal yay Kuvvet İnce yay

Dinamometre ile ölçülür Kuvvet I
içinde bulunur
birimidir

Sarmal yay IV Newton II
olabilir

Hassas ölçüm ile İnce yay V Kalın yay VI kısaca
VIII yapılır gösterimidir
N III

- da fazladır VII - da azdır
Esneklik özelliği

49