6 FEN ETKİNLİK ORNEK

6. Sınıf Madde ve Isı

Etkinlik 15

9. Bir binada ısı yalıtımı yapacak olan mühendis ısı yalıtımını yapmadan önce ısının en çok
nerelerde ve ne oranda iletildiğini tespit ederek aşağıdaki şekil üzerinde bunu gösteriyor.

Çatı % 7 Dış duvarlar % 40
Pencereler % 7 Dış kapı % 17

Zemin % 6

Bu durum ile ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız.
a. Binada ısı kaybının en fazla olduğu bölümü yazınız.

Dış duvarlar
b. Binada ısı kaybının en az olduğu bölümü yazınız.

Zemin
c. Binalarda ısı yalıtımı binanın hangi bölümlerinde yapılabilir? Yazınız.

Çatı, pencereler, dış duvarlar, dış kapı, zemin
d. Bina bölümlerinde ısı yalıtımını sağlamak için kullanılabilecek yalıtım malzemelerine üç

tane örnek veriniz.
Strafor köpük, cam yünü, silikon yünü
e. Binalarda ısı yalıtımı yapmanın önemi nedir? Yazınız.

Binalardaki ısı yalıtımının ailemizin ve ülkemizin ekonomisine katkısı çok fazladır. Bunun
yanı sıra ülkemizin doğal kaynaklarının ve enerji kaynaklarının da tasarruflu kullanılma-
sını sağlar.

100

6. Sınıf Madde ve Isı KKT - 15 

1. İbrahim, içinde kaynar su bulunan kaba uçlarına 3. İki plastik kap arasına K, L, M ve N yalıtım mal-
aynı miktarda mumla boncuk yapıştırdığı özdeş zemeleri ayrı ayrı konulduğunda kapta bulunan
boyutlardaki çubukları bırakıyor. yemekte meydana gelen sıcaklık değişimlerini
gösteren grafik aşağıdaki gibidir.
Metal Cam Tahta
çubuk çubuk çubuk Sıcaklık (°C)

Kaynar 70
su
60 K
İbrahim, bir süre bekledikten sonra çubuklarda- 45 L
ki boncukların düşme sürelerinin farklı olduğunu
gözlemliyor. 40 M
30 N
Buna göre İbrahim’in yapmış olduğu deney
değişkenleri aşağıdakilerin hangisinde doğru Zaman
verilmiştir?
Buna göre ısı yalıtımının iyi olabilmesi için iki
plastik kap arasına konan K, L, M ve N mal-
zemelerinden hangisinin tercih edilmesi en
uygundur?

Bağımsız Bağımlı Sabit tutulan A) K B) L C) M D) N
değişken değişken değişken

A) Boncukla- Maddenin Suyun
rın düşme cinsi sıcaklığı
süresi

B) Maddenin Çubukların Suyun
sıcaklığı
cinsi boyu

C) Suyun Maddenin Çubukların 4. Soğuk kış gününde balkonda kahve içmek
sıcaklığı cinsi boyutu isteyen Tevfik kahvesini aşağıda verilen bar-
daklardan hangisine koyarsa kahvesi uzun
D) Maddenin Boncukla- Çubukların süre sıcak kalır?
cinsi rın düşme boyutu

süresi

A) Bakır bardak B) Alüminyum bardak
C) Köpük bardak D) Cam bardak

2. Aşağıda tanecik modelleri verilen maddeler- 5. Binalarda yapılan ısı yalıtımının yararları ile
den hangisinin ısı iletimi diğerlerinden daha ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi yan-
fazladır? lıştır?
A) B)
A) Isı kayıplarının önüne geçilerek israf önlenir.
C) D) B) Daha sağlıklı ve konforlu bir ortam oluşur.
C) Ülke ekonomisine büyük ölçüde katkı sağlar.
D) Tüketilen enerji miktarı artar.

101

6. Sınıf Yakıtlar

Etkinlik 16

F.6.4.4.1. Yakıtları katı, sıvı ve gaz yakıtlar olarak sınıflandırıp yaygın şekilde kullanılan yakıtlara örnekler verir.
F.6.4.4.2. Farklı türdeki yakıtların ısı amaçlı kullanımının, insan ve çevre üzerinde etkilerini tartışır.
F.6.4.4.3. Soba ve doğal gaz zehirlenmeleri ile ilgili alınması gereken tedbirleri araştırır ve rapor eder.

1. Yakıtlar ile ilgili aşağıda verilen ifadelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar
vererek uygun kutucukları işaretleyiniz.

İfade DY

a. Yandığında çevresine enerji veren maddelere yakıt adı verilir. ✓

b. Binaların ısınması, araba ve uçakların hareket etmesi için gerek- ✓
li enerji yakıtlardan elde edilir.

c. Yakıtlardan sadece ısı enerjisi elde edilir. ✓

d. Yakıtlar; katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç grupta sınıflandırılır. ✓

e. Yeryüzündeki bütün enerjinin kaynağı yakıtlardır. ✓

2. Aşağıda bazı yakıtlar verilmiştir. Bu yakıtların katı, sıvı ya da gaz yakıt olduğunu belir-
leyerek verilen kutucuklara yerleştiriniz.

a. Odun kömürü b. Linyit c. Etan d. Gaz yağı

e. Benzin f. Doğal gaz g. Kok kömürü h. Fuel-oil

i. Metan j. Hava gazı k. Odun l. Mazot

m. LPG n. Taş kömürü o. Biyogaz p. Petrol

Yakıtlar

Katı yakıtlar Sıvı yakıtlar Gaz yakıtlar
a, b, g, k, n d, e, h, l, m, p c, f, i, j, o

102

6. Sınıf Yakıtlar

Etkinlik 16

3. Aşağıda verilen cümlelerdeki boşlukları uygun ifadeler ile doldurunuz.

a. Petrol, doğal gaz ve kömür fosil yakıttır.

b. Fosil yakıtlardaki enerjinin kaynağı Güneş enerjisidir.

c. Kömür bataklıklarda bulunan bitki kalıntılarının çürüyüp uzun yıllar yeraltında

kalması sonucu oluşur.

d. Odun ağaçlardan elde edilen bir yakıttır.

e. Sıvı yakıtların kaynağı petrol dür.

f. Özel işlemlerden geçirilen ham petrolden benzin, mazot, fuel - oil gibi
sıvı yakıtlar elde edilir.

g. Doğal gaz yer altındaki boşluklarda petrolün üzerinde bulunan renksiz ve kokusuz

gaz karışımıdır.

h. Yakıtların yanması sonucu atmosfere fazla miktarda karbondioksit gazı salınır.

4. Fosil yakıtların yanması sonucu açığa çıkan zehirli gazlar bazı çevresel sorunlara neden olur.
Bu çevresel sorunlar canlı ve cansız bütün varlıklara zarar verir. Aşağıda bu çevresel sorun-
lardan dört tanesinin görseli verilmiştir.

Sizce bu çevresel sorunlar hangileridir? Görsellerin altlarına yazınız.

a. b.

Ozon tabakasının delinmesi Asit yağmurları
c. d.

Küresel ısınma Hava kirliliği
103

6. Sınıf Yakıtlar

Etkinlik 16

5. Aşağıda verilen cümlelerdeki boşlukları uygun ifadelerle tamamlayınız.

a. Kullandıkça tükenen, oluşumu için uzun zaman gereken enerji kaynaklarına yenile-

nemez enerji kaynakları adı verilir.

b. Kullanıldıkça tükenmeyen, çevreye zarar vermeyen enerji kaynaklarına yenilenebilir
enerji kaynakları adı verilir.

6. Aşağıda bazı yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynaklarının görselleri gösterilmiş-

tir. Bu enerji kaynaklarının hangi tür enerji kaynağı olduğunu altlarındaki boşluklara
yazarak, üstlerindeki dairelere yenilenebilir “ ” ya da yenilenemez “ ” enerji kay-
nakları olduğunu belirtiniz.

Yenilenemez enerji kaynakları Yenilenebilir enerji kaynakları

Rüzgâr enerjisi Güneş enerjisi Nükleer enerji Fosil yakıtlar

Jeotermal enerji Biyokütle enerjisi Dalga enerjisi Hidroelektrik enerji

104

6. Sınıf Yakıtlar

Etkinlik 16

7. Aşağıda 2017 yılında Türkiye’de elektrik enerjisi üretmek için kullanılan kaynakların dağılımı-
nı gösteren dairesel grafik verilmiştir. (Yüzdelik değerler yaklaşık değerlerdir.)

Doğal gaz Hidroelektrik
% 38 % 19

Linyit
% 14

Taş kömür Güneş
+ +

İthal kömür Rüzgar
+ +

Asfaltit Jeotermal
% 20 %9

Bu grafiğe göre aşağıda ifadelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar vererek
uygun kutucuğa “✓” işareti koyunuz.

Bilgi D Y

a. Türkiye’de elektrik üretimi için çoğunlukla fosil yatıklar kulla- ✓ ✓
nılmaktadır. ✓
✓
b. Elektrik üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı ✓ ✓
fosil yakıtlara göre daha azdır.

c. Fosil yakıttan elde edilen elektrik üretimi yüzdesi toplamda
% 38’dir.

d. Yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilen elektrik üretimi
yüzdesi toplamda % 9’dur.

e. Elektrik üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı
yenilenemez enerji kaynaklarından daha fazladır.

f. Elektrik enerjisi üretiminde yenilenemez enerji kaynaklarından
eşit miktarda elektrik üretilmektedir.

g. Daha temiz çevre için yenilenebilir enerji kaynaklarının kulla- ✓
nımını artırmalıyız.

Küresel ısınma, asit yağmurları, ozon tabakasının delinmesi vb
h. çevre sorunlarına neden olan gazların çoğunluğu grafikteki top- ✓

lam % 72’lik enerji kaynağından dolayı doğaya salınmaktadır.

105

6. Sınıf Yakıtlar

Etkinlik 16

8.

Fosil yakıtlar yanarken ya da tam olarak yanmadığından zehirlenmeye sebep olarak insan
sağlığını doğrudan etkileyebilir. Bu sebeple soba ve doğal gaz zehirlenmelerine karşı bazı
tedbirler almalıyız. Zehirlenme gerçekleştiğinde de yapmamız gereken uygulamaları iyi bil-
meliyiz.

Buna göre aşağıda verilen ifadelerin hangi duruma ait olduğunu belirleyerek uygun
kutucuğu işaretleyiniz.

İfade Soba ve doğal gaz Soba ve doğal gaz
zehirlenmesi duru- zehirlenmelerine
munda yapılacak karşı alınması
gereken tedbir
uygulama ✓
✓
a. Kombi, şofben, soba gibi cihazların
bulunduğu ortamda yatılmamalıdır. ✓
✓
b. Lodoslu ve fırtınalı havalarda soba,
şofben veya kombiler kapatılmalıdır. ✓
✓
c. Kişinin bulunduğu mekanda pencere- ✓
ler açılarak ortam havalandırılmalıdır. ✓

d. 112 aranmalıdır. ✓

e. Doğal gaz kaçaklarına karşı alarmlar
kurulmalıdır.

f. Sobaya çok yakıt doldurulmamalıdır.

g. Kişi hızla o ortamdan uzaklaştırılmalı- ✓
dır.

h. Banyoya şofben yerleştirilmemelidir.

i. Kullanılan yakıtlar standartlara uygun
olmalıdır.

j. Kişinin solunumu yoksa kişiye suni ✓
solunum yapılmalıdır.

k. Bacaların sızdırmazlığı ve borular
kontrol edilmelidir.

106

6. Sınıf Yakıtlar KKT - 16 

1. Yakıtlar sadece ısınma amaçlı 3. Aşağıda verilen yakıtlardan hangisi fosil yakıt
kullanılır. değildir?

D Y A) Doğal gaz B) Petrol
C) Kömür D) Odun
Araçların hareketini Yakıtlar ile elektrik
sağlamada benzin, enerjisi elde edilebilir.
mazot gibi yakıtlar
DY
kullanılır.

DY

12 34

Yukarıda verilen ifadelerin doğru (D) ya da
yanlış (Y) olma durumuna göre ilerlendiğinde
hangi çıkışa ulaşılır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

4. Aşağıda verilen enerji kaynaklarında hangisi-
nin tükenme riski vardır?

A) B)

C) D)

2. Aşağıdaki tabloda bazı yakıtlar verilmiştir.

1 Fuel-oil 2 Mazot 3 Taş kömürü
4 LPG 5 Odun 6 Gaz yağı
7 Benzin 8 Linyit 9 Metan

Bu yakıtların katı, sıvı ya da gaz yakıt olma
durumları aşağıdakilerden hangisinde veril-
miştir?

Katı Sıvı Gaz 5. Zehirlenmelere sebep olan tatsız, kokusuz
A) 3, 5, 8 1, 2, 4, 6, 7 9 renksiz gaz aşağıdakilerden hangisidir?
B) 3, 5, 8
C) 1, 3, 5 1, 2, 7 6, 4, 9 A) Oksijen B) Su buharı
D) 2, 5, 8 2, 6, 7 4, 8, 9 C) Karbonmonoksit D) Ozon
1, 4, 6, 9
3, 7

107

5. ÜNİTE

SES VE ÖZELLİKLERİ / FİZİKSEL OLAYLAR

Sesin Yayılması
Sesin Farklı Ortamlarda Farklı Duyulması

Sesin Sürati
Sesin Maddeyle Etkileşmesi

Kazanımlar

➢➢ F.6.5.1.1. Sesin yayılabildiği ortamları tahmin eder ve tahminlerini test eder.
➢➢ F.6.5.2.1. Ses kaynağının değişmesiyle seslerin farklı işitildiğini deneyerek keşfeder.
➢➢ F.6.5.2.2. Sesin yayıldığı ortamın değişmesiyle farklı işitildiğini deneyerek keşfeder.
➢➢ F.6.5.3.1. Sesin farklı ortamlardaki süratini karşılaştırır.
➢➢ F.6.5.4.1. Sesin yansıma ve soğurulmasına örnekler verir.
➢➢ F.6.5.4.2. Sesin yayılmasını önlemeye yönelik tahminlerde bulunur ve tahminlerini test eder.
➢➢ F.6.5.4.3. Ses yalıtımının önemini açıklar.
➢➢ F.6.5.4.4. Akustik uygulamalarına örnekler verir.
➢➢ F.6.5.4.5. Sesin yalıtımı veya akustik uygulamalarına örnek teşkil edecek ortam tasarımı yapar.

6. Sınıf Ses ve Özellikleri

Sesin Yayılması ➤➤ Ses kaynağının bulunduğu ortam işitilen sesi et-
kiler. Örneğin iki taş parçasını havada birbirine
➤➤ Ses, ses kaynaklarının titreşimi sonucu meydana vurduğumuzda işitilen ses ile bu taş parçalarını
gelir. Oluşan sesler havayı da titreştirerek kulağı- su içinde birbirine vurduğumuzda işitilen ses bir-
mıza gelir. Kulağımıza gelen sesler kulak zarında birinden farklıdır. Aynı ses farkı ortamlarda farklı
titreşime neden olur. Bu titreşimler sinirler ile bey- şekillerde duyulur.
nimize aktarılır ve beynimiz oluşan sesi algılar.
Duyma olayı bu şekilde gerçekleşir. İnsan kulağı Sesin Sürati
çevresindeki her sesi duyamaz. Belirli bir şiddet
ve titreşim aralığındaki sesleri işitebilir. ➤➤ Ses madde tanecikleri sayesinde bir noktadan
diğer bir noktaya iletilir. Madde tanecikleri ara-
➤➤ Ses, göle atılan bir taşın su yüzeyinde oluşturduğu sındaki mesafe ve taneciklerin hareketliliği sesin
gibi dalgalar hâlinde yayılır. Sesin yayılması için, iletim hızını etkiler.
maddesel ortam gereklidir. Ses katı, sıvı ve gaz
ortamlarda yayılırken, maddesel olmayan ortam- Madde Sıcaklık (°C) Sesin sürati (m/s)
larda ise yayılmaz. Hava 0 322
Hava 20 344
Katı Sıvı Gaz Hava 388
Demir 100 5000
➤➤ Bir matkabın tahtayı delerken çıkardığı sesin du- Demir 0 5130
yulması sesin katılarda, su içindeki yunusların Demir 20 5300
kendi aralarında haberleşmesi sesin sıvılarda ve
televizyondan çıkan sesin izleyiciler tarafından 100
işitilmesi ise sesin gaz ortamlarda yayıldığını gös-
terir. • Ses katı ortamlarda en hızlı, sıvı ortamlarda da-
ha yavaş gaz ortamlarda ise en yavaş yayılır.

• Ses; yoğunluğu fazla olan maddelerde hızlı,
yoğunluğu az olan maddelerde ise daha yavaş
hızla yayılır.

• Sesin hızı ortamın sıcaklığı arttıkça artar.

Sesin Farklı Ortamlarda Farklı Duyulması

➤➤ Çevremizde çok farklı ses kaynakları vardır. Farklı
ses kaynaklarından gelen sesler birbirinden fark-
lıdır.

➤➤ Şekilde verilen müzik aletlerine aynı şekilde aynı ➤➤ Yağmurlu bir havada şimşeğin ışığı görüldükten
sopa ile vurduğumuzda işitilen sesler birbirinden sonra gök gürültüsünün duyulması, ışığın hızının
farklı olur. Çünkü ses kaynakları birbirinden fark- sesin hızından yüksek olduğunu gösterir.
lıdır.
➤➤ Ses bir enerjidir. Bu enerji hareket ve ısı enerjisine
dönüşebilir. Ses kaynağından uzaklaştıkça sesin
enerjisi azalır. Opera sanatçılarının çıkartmış ol-
duğu sesler ile cam bardakları kırabilmesi ya da
alçaktan uçan bir uçağın evlerde camları titreştir-
mesi sesin enerji olduğunu gösterir.

110

6. Sınıf Ses ve Özellikleri

Sesin Maddeyle Etkileşmesi ➤➤ Sesin meydana gelişi, iletilmesi, duyulması, yansı-
ması, soğurulması ve gürültü kontrolü gibi konuları
➤➤ Ses kaynağından çıkan ses dalgalarının bir engel akustik yani ses bilimi inceler. Akustik ile uğra-
ile karşılaşınca; engele çarparak geri dönmesine şan bilim insanları ve mühendisler, farklı cisimlerin
yansıma, engelin diğer tarafına geçmesine iletim, sesle nasıl etkileştiklerini araştırırlar. Yaptıkları bi-
engel tarafından tutulmasına ise soğurulma denir. nalarda uygun ses sistemleri kullanırlar.

➤➤ Boş bir odada duyulan ses ile oda eşya dolu iken Aspendos Antik Tiyatro
duyulan ses aynı şiddette olmaz. Oda boş iken
ses daha fazla yansıyacak olduğu için duyulan
ses daha fazla olur. Oda içinde bulunan eşyalar
sesi soğuracak olduğundan duyulan sesin şidde-
tini azaltır.

➤➤ Sesin yansıması özelliğinden bilim ve teknoloji gi-
bi birçok alanda yararlanılmış, ultrason, radar ve
sonar cihazları yapılmıştır.

➤➤ Ses yumuşak ve gözenekli maddeler tarafından Süleymaniye Camii
soğurulur. Kar yağdığında şehrin gürültüsünün az Aspendos Antik Tiyatrosu ve Süleymaniye Cami’si
olması ses dalgalarının kar tarafından soğurulma- akustik biliminin en güzel örnekleri arasındadır.
sından kaynaklanır.

➤➤ Köpük levha, kumaş, sünger, pamuk gibi pürüzlü,
gözenekli ve lifli yapıda olan maddeler sesi daha
çok soğurur. Bundan dolayı bu malzemeler sesin
yalıtımında ve yankılanmasını önlemede kullanılır.
Bu tür malzemeler kullanılarak bir ortamı istenme-
yen seslerden arındırmak mümkündür.

➤➤ Binaların duvarları ve tabanı yapılırken sesin geçi-
şini önlemek için tuğla ile sıva arasına ses yalıtım
malzemeleri konulur. Böylece yan ve alt dairelere
sesin geçmesi engellenir.

111

6. Sınıf Sesin Yayılması

Etkinlik 17

F.6.5.1.1. Sesin yayılabildiği ortamları tahmin eder ve tahminlerini test eder.

1. Yücel tenefüste kulağını masasına dayamış bir şekilde sırasın-
da otururken elindeki kalemle masaya vurduğunda çıkan sesi
masaya dayadığı kulağıyla çok iyi duyduğunu farkediyor.
Buna göre, aşağıdaki soruların cevaplarını yazınız.
a. Sesi Yücel’in kalemi vurduğu yerden kulağına ileten madde hangisidir? Yazınız.
Masa
b. Ses Yücel’in kulağına nasıl ulaştı? Yazınız.
Kalem masaya vurulduğunda aktarılan enerji ile masa tanecikleri titreşti. Titreşen ta-
necikler, yanlarında bulunan taneciklere çarparak onları titreştirdi. Böylece ses madde
taneciklerinin titreşimi ile Yücel’in kulağına ulaştı.
c. Bu olay sonucunda sesin hangi ortamlarda yayıldığını incelemiş olduk? Yazınız.
Sesin katı ortamlarda yayılabildiğini inceledik.

2. Nuray, denizin dibinde yüzerken çok uzağından geçmekte
olan hız teknesinin sesini duyuyor.
Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.
a. Hız teknesinin oluşturduğu sesi Nuray’a ileten şey nedir?
Yazınız.
Su
b. Ses, Nuray’a nasıl ulaştı? Yazınız.
Hız motorunun oluşturduğu ses su taneciklerinin titreşimleri ile Nuray’a ulaştı.

c. Bu olay sonucunda sesin hangi ortamlarda yayıldığını incelemiş olduk? Yazınız.
Sesin sıvı ortamlarda yayılabildiğini inceledik.

112

6. Sınıf Sesin Yayılması

Etkinlik 17

3. Tuğba Öğretmen sınıfta bir öğrenciyi masanın üstüne çıkararak diğer öğrencileri onun önüne
arkasına sağına soluna şekildeki gibi yerleştirmiştir.

Masa üstündeki öğrenci şarkı söylemeye başladığında öğretmen öğrencilerine şarkıyı du-
yup duymadıklarını sormuştur. Öğrencilerin tamamı şarkıyı duyduklarını söylemiştir.
Tuğba Öğretmen yapmış olduğu bu deney ile öğrencilerine sesin hangi özelliğini an-
latmak istemiştir? Yazınız.

Sesin her yönde yayıldığını anlatmak istemiştir.

4. Ses ile ilgili aşağıda verilen cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifadeler kullanarak
tamamlayınız.

a. Ses bir enerji türüdür.

b. Ses madde taneciklerinin titreşmesi sonucu oluşur.

c. Ses katı, sıvı ve gaz ortamlarda yayılır.

d. Ses dalgalar hâlinde yayılır.

e. Ses her yönde yayılır.

f. Ses madde olmayan ortamda yayılmaz.

g. Ses enerjisi başka enerji türlerine dönüşebilir.

113

6. Sınıf Sesin Yayılması

Etkinlik 17

5. Aşağıda verilen olaylarda sesin hangi ortamlarda yayıldığını uygun kutucuğu işaretle-
yerek belirtiniz.

Olay Sesin yayıldığı ortam
Katı Sıvı Gaz

a. Gök gürültüsünün duyulması ✓

b. Caddede hızla ilerleyen ambulansın siren sesinin ✓
duyulması

c. Tren rayına kulağını dayadığında gelen trenin ✓
sesinin duyulması

d. Denizin dibinde yüzerken ellerimizi birbirine ✓
vurduğumuzda çıkan sesin duyulması

e. Sokakta çalışan bir iş makinesinin gürültüsünün ✓
duyulması

İki plastik bardak ortalarından delinerek birbirine iple ✓
f. bağlanır. Bir bardakta oluşan sesin ip yardımıyla diğer

bardaktan duyulması

g. Okyanuslarda yunusların birbirleri ile haberleşmesi ✓

h. Öğretmen sınıfta ders anlatırken öğrencilerinin ✓
öğretmeni duyması

6. Ses kaynağından çıkan sesler farklı ortamlarda ilerleyerek kulağımıza kadar ulaşır.

Aşağıda verilen örneklerde sesin sırasıyla hangi ortamlarda ilerlediğini yazınız.

a. Odasında kitap okuyan Tuğba’nın yan odada bulunan İbrahim’in dinlediği şarkıyı duy-
ması.

Gaz → Katı → Gaz

b. Havuzun dibinde yüzen Mustafa’nın şezlongta oturan kardeşinin ağlama sesini duyması

Gaz → Sıvı

c. Dalış yapan Emre’nin çığlığının teknedeki akadaşları tarafından duyulması

Sıvı → Gaz

114

6. Sınıf Sesin Yayılması KKT - 17 

1. Ses ile ilgili, 4. Esra cetveli bir ucu boşta kalacak şekilde masa-
ya yerleştiriyor ve cetvelin altına içi su dolu bir
I. Her ortamda yayılabilir. kova koyuyor.
II. İnsanlarda ses tellerinin titreşmesi sonucu
Esra cetvelin boşta kalan ucunu aşağı doğru
oluşur. çekip bıraktığında suyun yüzeyinde dairesel hal-
III. Günlük yaşantımızdaki bazı sesler bizi rahat- kalar oluştuğunu görüyor.
Esra, yapmış olduğu bu deney ile sesin hangi
sız edebilir. özelliğini göstermiş olur?
A) Sesin sadece sıvı ortamda yayıldığını
verilen ifadelerden hangileri doğrudur? B) Sesin boşlukta da yayılabileceğini
C) Sesin dalgalar hâlinde yayıldığını
A) I ve II B) I ve III D) Sesin doğrusal hâlde yayıldığını
C) II ve III D) I, II ve III

2. Aşağıda bazı ortamlar verilmiştir.

Uzay Deniz

Duvar Hava

Sesin yayılabileceği ortamların bulunduğu ku-
tucuklar taranırsa, tablonun görünümü nasıl
olur?

A) B)

C) D)

3.

Kübra, su dolu kabın içinde elindeki kaşıkları bir- 5. • Sepha üzerinde çalan telefonun sesinin kulağı-
birine vurduğunda Hüseyin çıkan sesi duyuyor. mıza kadar ulaşması sesin ----I---- ortamlarda
yayılması sonucu gerçekleşir.
Yapılan bu deneyden aşağıdaki sonuçlardan
hangisine ulaşılır? • Gemilerde kullanılan sonar cihazı sesin----II----
ortamlarda yayılması sonucunda çalışır.
A) Ses sadece sıvı ortamda yayılır.
B) Ses sadece katı ortamda yayılır. Yukarıda verilen ifadelerin doğru olabilmesi
C) Ses sadece gaz ortamda yayılır. için I ve II yerine ne yazılmalıdır?
D) Ses sıvı ve gaz ortamda yayılır
I II
A) katı sıvı
B) gaz sıvı
C) sıvı gaz
D) katı gaz

115

6. Sınıf Sesin Farklı Ortamlarda Farklı Duyulması

Etkinlik 18

F.6.5.2.1. Ses kaynağının değişmesiyle seslerin farklı işitildiğini deneyerek keşfeder.
F.6.5.2.2. Sesin yayıldığı ortamın değişmesiyle farklı işitildiğini deneyerek keşfeder.

1. Hakan ses ile ilgili aşağıdaki deneyi yapmıştır.

• Özdeş boyutlarda ikişer tane metal ve tahta kaşık hazırladım.

• Önce metal kaşıkları birbirine vurdum, sonra tahta kaşıkları aynı
şiddetle birbirine vurdum.

• İki durumda da çıkan sesin birbirinden farklı olduğunu duydum.

Hakan’ın yapmış olduğu deneyin değişkenlerini ve deneyin
sonucunu yazınız.

Bağımsız değişken Bağımlı değişken Sabit tutulan değişken
Ses kaynakları Oluşan ses
Kaşıkların boyutu ya da
kaşıkların birbirine vurulma

şiddeti

Deney sonucu: Farklı ses kaynaklarıyla oluşan sesler birbirinden farklıdır.

2. Mehmet K, L ve M davullarına aynı sopa ile aynı şiddetle vuruyor.

KL M

K, L ve M davullarında oluşan ses ile ilgili aşağıda verilen ifadelerin doğru (D) ya da
yanlış (Y) olduğuna karar vererek uygun kutucukları işaretleyiniz.

İfade DY

a. K, L ve M davullarından duyulan ses farklı olur. ✓

b. K, L ve M davullarına aynı şiddetle vurulduğu için duyulan ses ✓
aynı olur.

c. Ses kaynakları farklı olduğu için duyulan ses farklıdır. ✓

116

6. Sınıf Sesin Farklı Ortamlarda Farklı Duyulması

Etkinlik 18

3. İbrahim, aşağıda verilen malzemeler ile bazı sesler oluşturmaktadır.

Cam bardak Porselen kupa Metal kaşık Plastik kaşık Porselen kaşık
Buna göre aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun şekilde tamamlayınız.
a. Plastik kaşık ile cam bardağa, porselen kaşık ile porselen kupaya vurduğunda çıkan

sesler farklıdır.
b. Cam bardağa önce metal kaşık ile sonra cam kaşık ile vurduğunda çıkan sesler

farklıdır.
c. Porselen kaşık ile önce cam bardağa sonra porselen kupaya vurduğunda çıkan sesler

farklıdır.
d. Metal kaşık ile önce cam bardağa sonra porselen kupaya vurduğunda çıkan sesler

farklıdır.
4. Gitar çalan Doruk, K kelini titreştirdiğinde oluşan ses ile L telini aynı şiddette titreştirdiğinde

oluşan sesin birbirinden farklı olduğunu işitiyor.

K

L
K ve L tellerinden işitilen sesin farklı olmasının nedenini açıklayınız.
K ve L tellerinin boyları ya da kalınlıkları farklıdır. Farklı ses kaynaklarında üretilen sesler
birbirinden farklıdır.

117

6. Sınıf Sesin Farklı Ortamlarda Farklı Duyulması

Etkinlik 18

5. Halil, iki taşı birbirine önce havada vurarak oluşan sesi dinliyor. Daha sonra aynı taşları su
dolu kovanın içinde birbirine vurarak oluşan sesi dinliyor. Halil iki durumda oluşan seslerin
birbirinden farklı olduğunu fark ediyor.

Buna göre, Halil’in yapmış olduğu deneyin değişkenlerini ve deneyin sonucunu yazı-
nız.

Bağımsız değişken: Sesin yayıldığı ortam

Bağımlı değişken: Oluşan ses

Sabit tutulan değişken: Ses kaynakları

Deney sonucu: Sesin yayıldığı oramın değişmesi sonucu ses farklı işitilir.

6. Berrin teknede şarkı söylerken, teknede bulunan Tufan ve deniz yüzeyinde yüzen
Ali’nin işittikleri ses hakkında ne söylenebilir? Nedenini açıklayarak yazınız.

Berrin Tufan

Ali
Berrin’in sesini Tufan ve Ali aynı ortamlarda bulundukları için aynı işitirler.

118

6. Sınıf Sesin Farklı Ortamlarda Farklı Duyulması

Etkinlik 18

7. Aşağıdaki ortamlar ve ses kaynakları kullanılarak bazı hipotezler araştırılmak isteniyor.

Arıyor

1. Oksijen dolu 2. Su dolu oda 3. Havası vakum- 4. Çalar saat 5. Çalmakta olan
oda lanmış oda cep telefonu

Buna göre aşağıda verilen hipotezlerin doğruluğu göstermek için oluşturulacak I ve II
düzeneklerinde hangi numaralı ortam ve ses kaynakları kullanılmalıdır? Yazınız.

Hipotez 1: Ses kaynağının değişmesiyle çıkan sesler farklı işitilir.

I. deney düzeneği II. deney düzeneği

1–4 1–5

2–4 2–5

Hipotez 2: Sesin yayıldığı ortamın değişmesiyle, sesler farklı işitilir.

I. deney düzeneği II. deney düzeneği

1–4 2–4

1–5 2–5

Hipotez 3: Sesin yayılması için maddesel ortama ihtiyaç vardır.

I. deney düzeneği II. deney düzeneği

2–4 3–4

1–4 3–4

1–5 3–5

2–5 3–5

119

6. Sınıf Sesin Farklı Ortamlarda Farklı Duyulması KKT - 18 

1. Masal, eline aldığı kaşıkla önce masaya sonra da 3. Aşağıda bazı müzik aletleri ve bu müzik aletleri ile
duvara vuruyor. ilgili ifadeler verilmiştir.

Masal’ın masaya ve duvara aynı şiddetle vur- Bağlama ve gitar - -
duğu hâlde çıkan sesleri farklı işitmesinin I - - müzik aleti ol-
nedeni nedir? malarına rağmen iki-
sinden de çıkan ses
A) Aynı ses kaynağından çıkan seslerin farklı işitil- birbirinden - - II- - .
mesi
Flüt ve saksafon - -
B) Aynı ses kaynağından çıkan seslerin aynı işitil- III - - müzik aleti ol-
mesi malarına rağmen iki-
sinden de çıkan ses
C) Farklı ses kaynaklarından çıkan seslerin farklı birbirinden - - IV- - .
işitilmesi

D) Farklı ses kaynaklarından çıkan seslerin aynı
işitilmesi

Bu ifadelerin doğru olması için I, II, III ve IV
yerine ne yazılmalıdır?

I II III IV
A) telli faklıdır üflemeli farklıdır
B) telli aynıdır üflemeli aynıdır
C) üflemeli farklıdır vurmalı farklıdır
D) üflemeli aynıdır vurmalı aynıdır

2. 4. Hipotez: Sesin yayıldığı ortam değişirse işitilen
ses de değişir.

Hava

T davulu S davulu Çalar
saat
T ve S davullarına vurularak duyulan sesler ile
ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi yan- Hipotezin doğruluğunu ispatlamak için verilen
lıştır? deney düzeneğine ek olarak aşağıdaki deney
düzeneklerinden hangisi kullanılmalıdır ?
A) Tahta tokmakla T davuluna önce şiddetli sonra
yavaş vurulduğunda çıkan sesler farklıdır. A) B)
Hava Boşluk
B) Elimizle önce T davuluna sonra da aynı şid-
detle S davuluna vurduğumuzda çıkan sesler Telefon Çalar
aynıdır. saat

C) Elimizle T davuluna, tahta tokmakla S davu- C) D)
luna vurduğumuzda çıkan sesler birbirinden Su Su
farklıdır.
Telefon Çalar
D) Elimizle T davuluna şiddetli, tahta tokmakla S saat
davuluna yavaş vurduğumuzda oluşan sesler
birbirinden farklıdır.

120

6. Sınıf Sesin Sürati

Etkinlik 19

F.6.5.3.1. Sesin farklı ortamlardaki süratini karşılaştırır.

1. Sesin katı, sıvı ve gaz ortamlarda yayılması ile ilgili aşağıda verilen cümlelerde boş
bırakılan yerleri uygun ifadelerle tamamlayınız.

a. Maddesel ortamı oluşturan tanecikler sesin bir yerden başka bir yere
iletilmesini sağlar.

b. Katı maddelerde tanecikler birbirine çok yakın olduğu için ses sıvılara göre

daha süratli iletilir.

c. Gaz madelerin tanecikleri arasındaki mesafe fazla olduğu için ses bu maddelerde
en yavaş iletilir.

d. Belirli bir hacimdeki tanecik sayısı azaldıkça sesin yayılma sürati azalır .

e. Eğer ortamda tanecik yok ise ses yayılmaz .

f. Sesin ortamlardaki yayılma süratleri katı > sıvı > gaz şeklindedir.

g. Sesin yayılma süratini ortamın yoğunluğu ve sıcaklığı etkiler.

2. Aşağıda bir maddenin eşit boyutlardaki farklı fiziksel hâlleri modellenmiştir.

X YX YX Y
I II
III
I, II ve III fiziksel hâllerine göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a. I, II ve III maddelerinde sesin yayılma süratleri arasındaki ilişki nedir?

I > II > III

b. X noktasından Y noktasına sesin ulaşma süreleri arasındaki ilişki nedir?
III > II > I

121

6. Sınıf Sesin Sürati

Etkinlik 19

3. Aşağıda bazı maddelerin yoğunlukları verilmiştir.

Zeytinyağı Demir Hava Su Cıva
13,6 g/cm3
0.93 g/cm3 7.85 g/cm3 0.001 g/cm3 1 g/cm3

Aynı sıcaklıktaki bu maddelerde sesin yayılma süratlerini sıralayınız.

Cıva > Demir > Su > Zeytinyağı > Hava

4. Aşağıda verilen I ve II ortamlarında sesin yayılma süratleri arasındaki ilişkiyi noktalı
yere “>” veya “<” işareti koyarak belirtiniz.

I. ortam II. ortam

0°C Hava < 20°C Hava

10°C Demir > 10°C Hava

30°C Hava < 30°C Su

5. İbrahim ve Akın uzun demir korkuluğun iki ayrı ucuna bir deney yapmak için geçiyor. İbrahim
bir uçta elindeki çekiçle demir korkuluğa vurduğunda diğer uçta korkuluğa kulağını dayayan
Akın oluşan sesi iki defa duyduğunu söylüyor.

Akın

İbrahim

İbrahim’in korkuluğa çekiçle bir sefer vurduğunda oluşan sesi Akın’ın iki defa duyma-
sının nedeni nedir? Yazınız.
Bu durumun nedeni sesin katı ve gaz ortamlarda farklı süratle ilerlemesidir. Ses katılarda
gazlara göre daha süratli yayılır. Akın önce demirden sonra da havadan gelen sesi duyar.

122

6. Sınıf Sesin Sürati

Etkinlik 19

6. Rusya Bilimler Akademisi Fizik Enstitüsü’nde yapılan açıklama-
da 06.09.2017 tarihinde Güneş’te radyasyon gücüne bağ-
lı sınıflamada en yüksek seviye olan X seviyesinde bir patlama
meydana geldiği belirtildi. Açıklamada, bu patlamanın 12 yıldır
yaşanan en şiddetli patlama olduğu da belirtildi.
Destinaz okuduğu bu haberden sonra şiddetli patlamanın
meydana geldiği tarihte Dünya’nın herhangi bir yerinde bu patla-
manın işitilmediğini öğrendi.

Bu durumu araştıran Destinaz’ın ulaşması gereken sonuç nedir? Yazınız.
Güneş ve Dünya’nın arasında maddesel (tanecikli) ortam bulunmaz. Ses maddesel olmayan
ortamda yayılmaz. Bu sebeple Güneş’te meydana gelen patlamalar boşlukta ilerlemeyeceği
için Dünya’dan işitilmez.

7. Yağmurlu bir akşam pencereden dışarıyı izleyen Gamze bir-
den gökyüzünde şimşek çaktığını görüyor. Gamze şimşek
çakmasından bir süre sonra gök gürültüsünü duyuyor.
Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a. Buna göre Gamze’nin önce şimşek çaktığını görmesi bir süre sonra ise gök gürültüsünü
duymasının nedeni nedir? Yazınız.

Işığın havadaki sürati sesin havadaki süratinden fazladır. Bu sebeple önce şimşeği gö-
rür, sonra gök gürültüsünü duyar.

b. Işığın ve sesin havada yayılma süratlerini araştırarak, yazınız.
Işığın havadaki sürati :
300.000.000 m/s
Sesin havadaki sürati:
344 m/s

123

6. Sınıf Sesin Sürati

Etkinlik 19

8. Karlı bir havada dağa tırmanan bir grup dağcıdan biri bağır-
dıktan bir süre sonra dağın tepesinden kar kütlesinin dağ-
cılara doğru hareket ettiği gözlenmiştir.

Meydana gelen çığ olayı ile ilgili aşağıda verilen ifade-
lerde boş bırakılan yerleri uygun şekilde doldurunuz.

a. Çığ olayı dağcının çıkardığı ses yüzünden
meydana gelmiştir.

b. Bu olay sesin bir enerji türü olduğunu gösterir.

c. Ses enerjisi hareket enerjisine dönüşmüştür.

d. Dağcıdan çıkan ses önce hava taneciklerini titreştirmiştir. Sonrasında ise

kar kütleleri hareket etmeye başlamıştır.

e. Dağcı ve tepedeki kar arasında hava tanecikleri olmasaydı ses kar tanelerini

hareket ettiremezdi .

9. Aşağıdaki durum veya olayların hangileri sesin bir enerji türü olduğunun ve başka
enerjilere dönüşebileceğinin örneğidir? İşaretleyerek belirtiniz.

a. b. c.

✓✓

Opera sanatçılarının Ses dalgaları gön- Ali’nin arkasından
çıkardıkları ses ile derilen böbrekte bağıran arkadaşını
cam bardağı kırmaları bulunan taşın kırıl- duyması
ması f.

d. e. ✓

✓✓

Müzik çalan hopar- Alçaktan geçen uça- Mikrofona konuşan
lörün önüne konan ğın evde pencere Melih’in sesinin ho-
mumun alevinin camlarını titretmesi parlörden çıkması
titremesi

124

6. Sınıf Sesin Sürati KKT - 19 

1. Aşağıda birim hacimdeki tanecik yapısı mo- 4. İçinde çalar saat bulunan hava ile dolu fanu-
dellenen maddelerden hangisinde ses en sun içindeki hava vakumlanıyor. Bir süre sonra
yavaş yayılır? çalmakta olan saatin sesinin duyulmadığı göz-
A) B) lemleniyor.

C) D) Hava

Çalar
saat

Bu durumun nedeni aşağıdakilerin hangisinde
açıklanmıştır?

A) Ses en iyi katılarda iletilir.
B) Ses en yavaş gazlarda iletilir.
C) Tanecik sayısı artarsa ses daha hızlı yayılır.
D) Ses tanecik olmayan ortamda yayılmaz.

2. Aşağıdaki grafikte sesin X, Y ve Z maddelerinde
yayılma süratleri verilmiştir.

Sesin yayılma sürati

X Y Z Madde 5. Leyla, çalan bir hoparlörün önündeki masaya
döktüğü tuz taneciklerinin hareket ettiğini göz-
Buna göre X, Y ve Z maddeleri aşağıdakiler- lemliyor.
den hangisi gibi olabilir?

X Y Z
A) Su Demir Hava
B) Su Hava Demir
C) Demir Hava
D) Hava Su
Demir Su

3. Aşağıda verilen ortamlardan hangisinde ses Leyla, tuz taneciklerinin hareketini aşağıda
diğerlerine göre daha hızlı yayılır? verilen ifadelerden hangisi ile açıklayabilir?

A) 20°C su B) 40°C hava A) Ses boşlukta yayılabilir.
C) 30°C demir D) 10°C su B) Ses bir enerji türüdür ve başka enerjilere dönü-

şebilir.
C) Ses katılarda gazlara göre daha iyi iletilir.
D) Ses her ortamda yayılabilir.

125

6. Sınıf Sesin Maddeyle Etkileşmesi

Etkinlik 20

F.6.5.4.1. Sesin yansıma ve soğurulmasına örnekler verir.
F.6.5.4.2. Sesin yayılmasını önlemeye yönelik tahminlerde bulunur ve tahminlerini test eder.
F.6.5.4.3. Ses yalıtımının önemini açıklar.
F.6.5.4.4. Akustik uygulamalarına örnekler verir.
F.6.5.4.5. Sesin yalıtımı ve akustik uygulamalarına örnek teşkil edecek ortam tasarımı yapar.

1. Aşağıda verilen tanımları ve kavramları eşleştiriniz.

Sesin maddesel ortamda Ses dalgalarının çarptığı Ses dalgalarının çarptığı
ilerlemesi olayıdır. madde nedeniyle enerjisi- madde nedeniyle bulun-
duğu ortama geri dönmesi
nin azalması olayıdır.
olayıdır.

Sesin soğurulması Sesin yansıması Sesin iletilmesi

2. Çalan bir telefonun sesi eşya dolu odada daha az şiddetli duyulurken boş odada daha şid-
detli duyulmaktadır.

Buna göre, aşağıda verilen ifadeleri doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak değerlendirip
uygun kutucuğa “✓” işareti koyunuz.

İfade DY

a. Ses, boş odada pürüzsüz ve sert yüzeylerde yansımaya ✓
uğrayarak oda içine geri döner. ✓

b. Ses, eşya dolu odada halı, perde, kanepe gibi eşyalar
tarafından soğurulur.

c. Pürüzlü ve yumuşak yüzeylerin soğurma özelliği fazladır. ✓

d. Soğurulan sesin şiddeti artar. ✓
✓
e. Pürüzsüz ve sert yüzeylerden yansıyan ses daha az şiddetli ✓
duyulur.

f. Pürüzlü yüzeylerde soğurulan ses daha şiddetli duyulur.

126

6. Sınıf Sesin Maddeyle Etkileşmesi

Etkinlik 20

3. Aşağıda verilen durumlarda sesin iletimi, yansıma ve soğurma özelliklerinden hangi-
sinden yararlanılır? Altlarındaki boşluğa yazınız.

a. Sonar cihazı ile ba- b. Araba egzoslarına c. Ultrason cihazı ile iç
tık gemilerin yerinin susturucu takılması organların görüntüsü-
tespit edilmesi nün oluşturulması
soğurulma
yansıma yansıma

d. Yan odadan gelen e. Bazı ortamlarda ça- f. Yol kenarlarına ağaç-
sesler yüzünden Nil’in lışanların özel kulaklık landırma yapılması
ders çalışamaması takması
soğurulma
iletim soğurulma

g. Yarasaların avının h. Deniz altında yu- i. Ses kayıt odasının
yerini tespit etmesi nusların birbirleri ile duvarlarının akustik
haberleşmesi süngerle kaplı olması
yansıma
iletim soğurulma

4. Boş bir kutunun içine çalmakta olan bir saat yerleştiren Destinaz,
kutuyu aşağıda verilen malzemelerden hangileri ile doldurursa çalar
saatin sesinin yayılmasını yavaşlatabilir? İşaretleyiniz.

Pamuk Sünger Tahta Yün
✓ ✓ ✓

Keçe Demir tozu Halı parçaları Bakır parçaları
✓ ✓

127

6. Sınıf Sesin Maddeyle Etkileşmesi

Etkinlik 20

5. Günümüzde gürültünün zararlı etkilerin-
den korunmak için binalarda ses yalıtımı
yapılmaktadır. Ses yalıtımı sayesinde bina
içindeki sesin dışarıya, dışarıdaki sesin içe-
riye girmesi önlenmiş olur.

Buna göre binalarda ses yalıtımı yapmak
için uygun olan ifadeleri doğru (D) ya da
yanlış (Y) olarak değerlendirip uygun ku-
tucuklara “✓” işareti koyunuz.

İfade D Y

a. Gürültüye neden olan seslerin önlenmesi için duvar, tavan, dö- ✓ ✓
şeme gibi yerlere yalıtım malzemeleri yerleştirilmeli ✓

b. Ses yalıtımı için sesi az soğuran ve çok ileten malzemeler kul-
lanılmalı

c. Binaların duvarları delikli tuğlalarla örülmeli ✓

d. Pencerelerde havası vakumlanmış çift cam kullanılmalı ✓

e. Tuğla ile sıvanın arası demir, alüminyum gibi malzemelerle kap-
lanmalı

f. Strafor köpük, cam yünü gibi malzemeler kullanılmalı ✓

6. Ertem Matbaa’da bulunan çok sayıda basım cihazı çalışırken rahatsız edici ses çıkarmakta-
dır. Bu gürültüyü önlemek için bazı çalışanların görüşleri aşağıdaki gibidir.

İbrahim: Matbaanın duvar ve tavanlarını girintili çıkıntılı olacak şekilde sıvayalım.

Bülent: Duvarları ve tavanı akustik süngerler ile kaplayalım.

Akın: Duvarların önünü cam aynalar ile kaplayalım.

Buna göre İbrahim, Bülent ve Akın’ın görüşlerinin uygun olup olmadığına dair ne söy-
lenebilir? Yazınız.

İbrahim ve Bülent’in görüşü uygundur. Akın’ın görüşü uygun değildir.

128

6. Sınıf Sesin Maddeyle Etkileşmesi

Etkinlik 20

7. Yapılmakta olan bir binanın mimarı olan Doruk, binanın ses yalıtımını sağlamak amacıyla
bir firmanın yalıtım malzemesi tanımına katılmıştır. Firma çalışanları tuğla duvarların arasına
yerleştirdiği ses yalıtım malzemelerinin yalıtım durumlarını aşağıdaki gibi modellemiştir.

X malzemesi Y malzemesi

Z malzemesi T malzemesi
Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a. X, Y, Z ve T malzemelerinin sesi soğurma miktarları arasındaki ilişkiyi yazınız.

T>Z>X>Y

b. Doruk’un ses yalıtımı için hangi malzemeyi seçmesi en uygundur? Nedenini açıklayınız.
T malzemesini seçmelidir. Çünkü T malzemesi sesi en fazla soğuran malzemedir.

129

6. Sınıf Sesin Maddeyle Etkileşmesi

Etkinlik 20

8. Mimar Sinan’ın muhteşem eseri Süleymaniye
Camii’nin bazı özellikleri bugünün teknolojisi
ve hesaplarıyla birlikte dünyaya parmak ısır-
tabilecek değerde ve muhteşemliktedir.
Mimar Sinan Süleymaniye Camii’ni inşa
ederken sesi duvarlardan yansıtma, sesi kub-
belerde toplama veya sesi camiye yaymaktan
ziyade başka şeylere de odaklanmıştır. Mi-
mar Sinan Süleymaniye Camii’nde; mihrap,
minber ve müezzin mahfili gibi yerlerde insan
sesinin belli bir tonda olmasını ve bu sesin 3500 metre karelik alandaki cemaate kolaylıkla
ulaşmasını başarıyla kurgulamıştır.
Mimar Sinan’ın Süleymaniye Camii’ndeki birçok fiziksel ve matematiksel hesaplarla kur-
guladığı ses düzeni basit bir düzen değildir. Birçok mimar Süleymaniye Camii’nde henüz
keşfedilmeyen ses düzeneklerinin olduğu yönünde hemfikirdir.

Yukarıda Türkiye’nin en önemli mimari eserlerinden biri olan Süleymaniye Camii’nin
hangi özelliği vurgulanmıştır? Yazınız.

Akustik özelliği vurgulanmıştır.

9. Aktustik biliminin tanımını yaparak aşağıda verilen yerlerden hangilerinde akustiğin iyi
olması gerektiğini işaretleyerek belirtiniz.

Akustik Bilimi: Sesi inceleyen, ortamlarda sesin yansıtılması ve soğurulması arasındaki

uyumu düzenleyen bilimdir.

a. b. c.

Opera salonu Camiler Tiyatro salonları

✓ ✓ ✓

d. e. f.

Oyun parkı Köprüler Konferans salonları

130 ✓

6. Sınıf Sesin Maddeyle Etkileşmesi KKT - 20 

1. Ses madde ile karşılaşınca 3. Aşağıda yapılan uygulamalardan hangisinde
• Madde tarafından emilebilir. (X) sesin yayılmasını önlemek amaçlanmıştır?
• Maddenin diğer tarafına geçebilir. (Y) A) Pencerelere buzlu cam takılması
• Maddeye çarparak geri dönebilir. (Z) B) İş yerlerinin dış camlarının ayna camla kaplan-
ması
durumları gerçekleşebilir. C) Elektrikle çalışan cihazların motorunun keçe
gibi malzemelerle kaplanması
Buna göre X, Y ve Z olayları aşağıdakilerin D) Duvar boyamalarında açık renk tercih edilmesi
hangisinde doğru adlandırılmıştır?
4. Aşağıda I, II, III ve IV malzemelerinin sesi soğur-
X Y Z ma miktarını gösteren grafik verilmiştir.
Soğurma miktarı
A) Sesin Sesin Sesin
iletilmesi soğurulması yansıması

B) Sesin Sesin Sesin
yansıması iletilmesi soğurulması

C) Sesin Sesin Sesin
soğurulması iletilmesi yansıması

D) Sesin Sesin Sesin
soğurulması yansıması iletilmesi

I II III IV Malzeme

2. Tuğba, İbrahim ve Leyla özdeş kutuların içine öz- Buna göre bu malzemelerden hangisinin ses
deş saatler koyarak kutuların içini sırasıyla K, L ve yalıtımında kullanılması en uygundur?
M malzemeleriyle dolduruyorlar.
A) I B) II C) III D) IV
K malzemesi L malzemesi

Tuğba’nın kutusu İbrahim’in kutusu

M malzemesi 5. Aşağıda verilen yerlerden hangisinde akustik
düzen aranmayabilir?

A) B)

Leyla’nın kutusu

Öğrenciler kutulardaki çalar saatlerin sesini din- Sidney Opera evi Sinema salonu
lediğinde Leyla’nın kutusundan çıkan sesin en C) D)
şiddetli, Tuğba’nın kutusundan çıkan sesin en az
şiddetli olduğunu belirtiyorlar.

Buna göre K, L ve M malzemelerinin sesi
soğurma miktarları arasındaki ilişki aşağıda-
kilerden hangisinde verilmiştir?

A) K > L > M B) M > L > K Sultanahmet Semt pazarı
C) K = L = M D) K > M > L Camii

131

6. ÜNİTE

VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER VE SAĞLIĞI / CANLILAR VE YAŞAM

Sinir Sistemi
İç Salgı Bezleri
Ergenlik Dönemi
Duyu Organları
Sistemlerin Sağlığı ve Hastalıklar

Kazanımlar

➢➢ F.6.6.1.1. Sinir sistemini, merkezî ve çevresel sinir sisteminin görevlerini model üzerinde açıklar.
➢➢ F.6.6.1.2. İç salgı bezlerinin vücut için önemini fark eder.
➢➢ F.6.6.1.3. Çocukluktan ergenliğe geçişte oluşan bedensel ve ruhsal değişimleri açıklar.
➢➢ F.6.6.1.4. Ergenlik döneminin sağlıklı bir şekilde geçirilebilmesi için nelerin yapılabileceğini, araştırma verilerine

dayalı olarak tartışır.
➢➢ F.6.6.1.5. Denetleyici ve düzenleyici sistemlerin vücudumuzdaki diğer sistemlerin düzenli ve eş güdümlü çalışma-

sına olan etkisini tartışır.
➢➢ F.6.6.2.1. Duyu organlarına ait yapıları model üzerinde göstererek açıklar.
➢➢ F.6.6.2.2. Koku alma ve tat alma duyuları arasındaki ilişkiyi, tasarladığı bir deneyle gösterir.
➢➢ F.6.6.2.3. Duyu organlarındaki kusurlara ve bu kusurların giderilmesinde kullanılan teknolojilere örnekler verir.
➢➢ F.6.6.2.4. Duyu organlarının sağlığını korumak için alınması gereken tedbirleri tartışır.
➢➢ F.6.6.3.1. Sistemlerin sağlığı için yapılması gerekenleri araştırma verilerine dayalı olarak tartışır.
➢➢ F.6.6.3.2. Organ bağışının toplumsal dayanışma açısından önemini kavrar.

6. Sınıf Vücudumuzdaki Sistemler ve Sağlığı

Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler ➤➤ Çevresel sinir sistemi; organlar ile merkezi sinir
sistemi arasındaki sinirsel iletimi sağlar.
➤➤ Vücudumuzdaki sindirim, dolaşım, solunum... gibi
sistemlerin tümünün aynı anda ve uyumlu çalışma- İç Salgı Bezleri
larını sağlayan ve bu çalışmaları sorunsuz olmaları
için denetleyen sistemlere “denetleyici ve düzen- ➤➤ Hormon adı verilen salgılar ile vücudumuzun tüm
leyici sistemler” denir. kimyasal olaylarını düzenleyen sisteme “iç salgı
bezleri” denir.
➤➤ Denetleyici ve düzenleyici sistemler; sinir sistemi
ve iç salgı bezleri olmak üzere iki bölümde ince- ➤➤ Büyüme hormonu: Hipofiz bezinden salgılanır.
lenir.
➤➤ Tiroksin hormonu: Tiroit bezinden salgılanır ve
Sinir Sistemi metabolizmayı düzenler.
➤➤ Nöron adı verilen yapıların uç uca birleşerek bir
➤➤ Adrenalin hormonu: Böbrek üstü bezinden salgı-
ağ gibi vücudun her yerine dağılması ile oluşan lanır ve metabolizmayı hızlandırır.
sisteme “sinir sistemi” denir.
➤➤ Sinir sistemi; merkezi ve çevresel olmak üzere iki ➤➤ İnsülin hormonu: Pankreastan salgılanır ve kan
bölümde incelenir. şekerini düşürür.

Beyin ➤➤ Glukagon hormonu: Pankreastan salgılanır ve
Beyincik kan şekerini yükseltir.

Omurilik ➤➤ Östrojen hormonu dişilerde; testesteron hor-
monu ise erkeklerde ergenlik dönemine ait
özellikleri geliştiren eşeysel hormonlardır.

Omurilik Ergenlik Dönemi
soğanı
➤➤ Ortalama 12-21 yaş arasında oluşup, bedensel ve
ruhsal değişimlerin görüldüğü dönem “ergenlik
dönemi” olarak adlandırılır.

Kızlar Ergenlik Dönemi Bedensel
Erkekler Değişimleri

• Yumurta üretimi
• Âdet kanaması
• Göğüs ve kalça büyümesi

• Sperm üretimi
• Ses kalınlaşması
• Bıyık ve sakal çıkması

Merkezi Sinir Görevleri ➤➤ Kız ve erkekler için; boy uzaması ve kilo artışı gibi
Sistemi Yapı ve bedensel değişimler ile ani öfkelenme, hayal kur-
ma, utangaçlık gibi ruhsal değişimler ortaktır.
Organları

Beyin • Duyu organları merkezi
• İstemli hareket merkezi

Beyincik • Hareket ve denge merkezi Duyu Organları

Omurilik soğanı • İstemsiz çalışan sistem ve ➤➤ Çevremizdeki değişimleri algılayan göz, kulak, bu-
olayların kontrol merkezi run, dil ve deri organlarına “duyu organları” denir.

Omurilik • Refleks merkezi

• Organlar ile beyin arasında
iletişim merkezi

134

6. Sınıf Vücudumuzdaki Sistemler ve Sağlığı

Göz Göz merceği Deri Kıl dokusu
Sarı leke Yağ bezi
İris Üst deri Kan
Göz bebeği Görme Alt deri damarları
sinirleri
Kornea Kıl kökü

➤➤ Sert tabakada; göz dış etkilere karşı korunurken ➤➤ Üst deri; cansız olup renk veren yapıları bulundu-
ışık korneadan kırılarak geçer. rur.

➤➤ Damar tabakada; iris göze rengini verirken, ışık ➤➤ Alt deri; canlı olup kan damarları, sinirler gibi ya-
göz bebeğinden geçip göz merceğinde kırılır. pıları bulundurur.

➤➤ Ağ tabakada; sarı lekede görüntü ters oluşurken
beyinde düzeltilir.

Kulak Çekiç, örs, Yarım daire Duyu Organı Uygulanan Teknolojik
üzengi kemikleri kanalları Kusuru Yöntem

Kulak Salyangoz Miyopluk Kalın kenarlı mercek
kepçesi Hipermetropluk İnce kenarlı mercek
Astigmatlık Silindirik mercek
Kulak Kulak Östaki Şaşılık Ameliyat
yolu zarı borusu İşitme kaybı İşitme cihazı

➤➤ Dış kulakta; kulak kepçesi ses dalgalarını toplar- Sistemlerin Sağlığı
ken bu dalgalar kulak zarını titreştirir.

➤➤ Orta kulakta; çekiç, örs, üzengi kemikleri sırayla

titreşirken östaki borusu basıncı dengeler. Sistem Adı Sık Görülen
Denetleyici ve Hastalıklar
➤➤ İç kulakta; salyangozdaki işitme sinirleri sesi Düzenleyici Cücelik-devlik, guatr,
Destek ve Hareket diyabet
beyne iletirken yarım daire kanalları vücudun den- Sindirim Kemik erimesi, kemik
gesine yardımcı olur. Solunum kırılması
Boşaltım Ülser, ishal, sarılık
Burun Grip, zatürre
Dolaşım Böbrek taşı, böbrek
Sarı yetmezliği
bölge Kanser, anemi,
kalp krizi
➤➤ Koku alma ile ilgili yapılar sarı bölgede bulunur.
Dil Acı ➤➤ Sistemlerin sağlığı için bilinçsiz ilaç kullanımından
ve alkol, sigara gibi zararlı alışkanlıklardan kaçı-
Ekşi nılmalıdır.

Tuzlu ➤➤ Bir kaza ya da tehlike anında mevcut araç ve ge-
Tatlı reçlerle yapılan ilaçsız uygulamalara “ilk yardım”
➤➤ Tükürükte çözünen besinlerin tatlarını üzerinde bu- denir.
lunan tat tomurcukları yardımı ile almamızı sağlar.
➤➤ Bir kişinin organ ve dokularının ölümünden sonra
başkalarının tedavisi için kullanılmasına izin ver-
mesine “organ bağışı” denir.

135

6. Sınıf Sinir Sistemi

Etkinlik 21

F.6.6.1.1. Sinir sistemini, merkezi ve çevresel sinir sisteminin görevlerini model üzerinde açıklar.

1. Aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerleri verilen uygun kutucukları seçerek
tamamlayınız.
Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler

I Nöron yapılarından II Sinir sistemi İç salgı bezleri
oluşur.

çizimi III Merkezi IV Çevresel
ile
gösterilir.

V Beyin VI Omurilik

Sinir sistemi Beyin Merkezi Omurilik Çevresel Nöron

2. Aşağıda beynin özellikleri ile ilgili bilgiler verilmiştir.
Bu bilgilerin doğru tamamlanmasını sağlayan altı çizili kelimelerden uygun olanı daire
içine alınız.

a. Beyin, kafatası içindeki en küçük / en büyük sinir sistemi organıdır.

b. Beyin, iki / dört yarım küreden oluşmaktadır.

c. Beyin, düz / girintili çıkıntılı bir yapıya sahiptir.

d. Beyin, istemli / istemsiz hareketlerin oluşmasını sağlar.

e. Beyin, vücudun su / şeker miktarını ayarlar.

f. Beyin, duyu organlarından / iç organlardan gelen uyarıları değerlendirir.

136

6. Sınıf Sinir Sistemi

Etkinlik 21

3. Beyin, aşağıda numaralandırılarak verilen olayların hangilerinin oluşmasını ve düzen-
lenmesini sağlar? “✓” ile işaretleyiniz.
I II III IV

Acıkma Konuşma Susama Uyuma
✓ ✓ ✓ ✓

4.

a. Bebeklerin belirli bir yaşa kadar yürüyememelerinin nedeni hangi merkezi sinir
sistemi yapısı ile doğrudan ilişkilidir?
Beyincik

b. İlk soruda cevabını verdiğiniz merkezi sinir sistemi yapısının gelişimi ortalama ola-
rak hangi yaşlarda tamamlanır?
1 – 1,5 yaş

5. “Omurilik soğanı, isteğimiz dışında çalışan iç organları kontrol eder.”
Buna göre; omurilik soğanının vücudumuzda aşağıdaki sistemlerden hangilerinin ça-
lışmasını düzenlediğini “✓” ile işaretleyiniz.

I II III IV

Dolaşım Boşaltım Solunum Sindirim
✓ ✓ ✓ ✓

137

6. Sınıf Sinir Sistemi

Etkinlik 21

6. Aşağıda omurilik ile ilgili küçük bir kavram haritası verilmiştir.
Buna göre; kutu içinde verilen kavramları uygun yerlere yerleştiriniz.

I Sinir kordonu ile oluşan bir OMURİLİK Kuyruk sokumu III
yapıdır. noktasında boyunca
sonlanır. yer alır.

II Omurga

Omurga Sinir kordonu Kuyruk sokumu

7. Merkezi sinir sistemini oluşturan yapı ve organlar aşağıdaki şekilde numaralandırılarak gös-
terilmiştir.

I. Numaraların yanlarındaki noktalı yerlere yapı ve organların isimlerini yazınız.

Beyin 1

Beyincik 2 3 Omurilik soğanı

Omurilik 4

II. Aşağıdaki tabloda verilen ifadeleri sinir sistemi yapı ve organlarına ait 1, 2, 3 ve 4
numaralarını kullanarak cevaplandırınız.

a. Kol ve bacaklardaki kasların birbiriyle uyumlu çalışmasını sağlar. 2
b. Refleks davranışlarının oluşumunu düzenler. 4
c. Vücudun hareket ve denge merkezidir. 2
d. Vücut sıcaklığını ve kan basıncını düzenler. 1
e. Zedelendiğinde solunumun ve kalp atışının durmasına neden olur. 3
f. Vücut organları ile kafatası arasındaki bilgi iletimini sağlar. 4
g. Hormonların salgılanma zamanını belirler. 1
h. İç kulaktaki yarım daire kanalları ile dengeyi sağlar. 2
i. Yutma, öksürme, çiğneme, hapşırma gibi olayları kontrol eder. 3

138

6. Sınıf Sinir Sistemi

Etkinlik 21

8. Aşağıda verilen cümleleri kutucuklarda yer alan kelimelerden yararlanarak tamamla-
yınız.

kalıtsal istemsiz ışık sıcaklık

refleks ses şartlı ani

Vücudun ışık , ses ve sıcaklık gibi uyarılara karşı ani ve

istemsiz tepki göstererek kendini koruması olayına refleks denir. Doğuştan

kazanılan çeşidi nesilden nesile aktarıldığı için kalıtsal olarak; sonradan kazanılan

çeşidi ise deneyimler ile oluşturulduğu için şartlı olarak adlandırılır.

9. Aşağıda verilen kutuların altındaki boş bırakılan yerlere doğuştan kazanılan refleks
olayına örnekse “D”, sonradan kazanılan refleks olayına örnekse “S” yazınız.

1 234 56

Limon görünce Diz kapağına Göz bebeği- Dans etme Bisiklet sürme Yüksek sesten
ağzın sulanması vurulan bacağın nin fazla ışıkta S irkilme

öne fırlaması küçülüp az ışıkta SD
büyümesi

SDD

10. Yandaki görselde verilen, vücudu ağ şeklinde saran
sinirlerden oluşan sistemin adı nedir? Yazınız.

Çevresel Sinir Sistemi

139

6. Sınıf Sinir Sistemi KKT - 21 

1. Merkezi ve çevresel sinir sisteminin genel özellik- 3. Doğuştan kazanılan refleksler ile ilgili;
leri ile ilgili ifadeler doğru ise önündeki kutuya “D”
yanlış ise önündeki kutuya “Y” konularak tablo I. Sağlıklı her insanda aynı şekilde bulunur.
tamamlanacaktır. II. Sık tekrarlanan davranışların alışkanlık hâline

Merkezi sinir sistemi organların yönetimi- gelmesi ile oluşur.
ni ve denetimini sağlar. III. Nesilden nesile aktarılır.
Omurilik soğanı ve beyincik omuriliğin
bölümleridir. yargılarından hangileri doğrudur?
Çevresel sinir sistemi; merkezi sinir sistemi
ile organlar arasındaki sinirsel iletimi sağlar. A) Yalnız I B) I ve III
C) II ve III D) I, II ve III

Buna göre kutuları hatasız tamamlayan bir öğ- 4.
rencinin cevapları aşağıdakilerden hangisinde Refleks
sırasıyla verilmiştir?

A) D, D, Y B) D, Y, D Kalıtsal Şartlı
C) Y, D, Y D) Y, Y, D
Örnektir Örnektir
2. Gülnaz, Dilaver ve Defne farklı merkezi sinir ▲ 
sistemi organları hakkında aşağıdaki bilgileri ver-
mişlerdir. Şemada ▲, ,  ve  ile gösterilen yerlere
yazılabilecek ifadelerle ilgili aşağıda yapılan
Kafatası içinde yer alır. yorumlardan hangisi yanlıştır?

Gülnaz A) ▲ yerine iğne batan parmağın çekilmesi yazı-
labilir.
Tüm omurga boyunca yer alır.
B)  yerine yeni doğan bebeğin emme hareketi
Dilaver yazılabilir.

C)  yerine örgü örme yazılabilir.
D)  yerine hıçkırma yazılabilir.

Kafatasının arka alt kısmında yer alır.

Defne 5. Vücut organları Kafatası organları

Buna göre Gülnaz, Dilaver ve Defne’nin ver- arasındaki ilişkiyi
dikleri bilgiler hangi merkezi sinir sistemi sağlar.
organlarına aittir?

Gülnaz Dilaver Defne
Omurilik Beyincik
A) Beyin Beyincik ?
Beyin
B) Omurilik Beyin Şemada “?” ile gösterilen yere aşağıdaki
soğanı Omurilik merkezi sinir sistemi organlarından hangisi
Beyin soğanı yazılmalıdır?
C) Beyincik
Beyincik
D) Omurilik A) Beyin B) Beyincik
soğanı C) Omurilik D) Omurilik soğanı

140

6. Sınıf İç Salgı Bezleri

Etkinlik 22

F.6.6.1.2. İç salgı bezlerinin vücut için önemini fark eder.
F.6.6.1.5. Denetleyici ve düzenleyici sistemlerin vücudumuzdaki diğer sistemlerin düzenli ve eş güdümlü çalış-

masına olan etkisini tartışır.

1. Aşağıda üzerinde bazı özelliklerin yazılı olduğu numaralandırılmış yonca yaprakları verilmiş-
tir.
123

Görevini 4 Görevini 5 Kısa 6
yavaş çok hızlı süreli
gerçekleştirme çalışma
gerçekleştirme

Uzun Etkisi uzun Etkisi
süreli süre devam hemen
çalışma kaybolma
etme

Buna göre aşağıda verilen sinir sistemi ve iç salgı bezlerini temsil eden yoncaların
yapraklarının üzerine uygun özelliklerin numaralarını yazınız.

32 1
6 4

5

Sinir Sistemi İç Salgı Bezleri

2. Aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan kutucukları verilen uygun kavramlar ile
tamamlayınız.

Kan damarları İlgili yapı ve organ İç salgı bezleri

Kimyasal olaylar Hormon

I düzenler II
İç salgı bezleri Kimyasal olaylar

salgılar

III ile taşınır IV için özel V
Hormon Kan damarları salgılar İlgili yapı ve organ
götürür.

141

6. Sınıf İç Salgı Bezleri

Etkinlik 22

3. Birinci sütunda verilen iç salgı bezlerini, ikinci sütundaki uygun hormon ya da hormon
çiftleri ile eşleştirerek aşağıda verilen kutucuklara yazınız.

İç salgı bezleri Hormon ve hormon çiftleri
1. Hipofiz a. Östrojen - progesteron
2. Böbrek üstü b. Adrenalin hormonu
3. Tiroit c. İnsülin - glukagon
4. Pankreas d. Büyüme hormonu
5. Testis e. Tiroksin hormonu
6. Yumurtalık f. Testosteron

1. d 2. b 3. e 4. c 5. f 6. a

4. Aşağıda verilen dişi ve erkek vücudu şemalarında numaralar ile gösterilen iç salgı
bezlerinin adlarını yazınız.

11
Hipofiz bezi

2 Tiroit bezi 2

3 Böbrek üstü bezi 3

4 Pankreas 4

5 Yumurtalık 6
Testis

142

6. Sınıf İç Salgı Bezleri

Etkinlik 22

5. Aşağıda bazı iç salgı bezleri ve salgıladıkları hormonlar ile ilgili hazırlanan 5N1K etkinliği
verilmiştir.

“Ne zaman?, Ne?, Neden?, Nerede?, Nasıl? ve Kim?” soruları ile hazırlanan bu etkinlik
kutularında boş bırakılan yerleri doğru cevaplar ile tamamlayınız.

a. Hipofiz bezinin görevi ne- b.
dir? Erkeğe ve dişiye ait özelikler ne-
Diğer iç salgı bezlerinin den ergenlik döneminde ortaya
çalışmalarını düzenleyerek çıkar?
hormon salgılamalarını sağ- Testosteron ve östrojen hormon-
lamak. ları ergenlik döneminde aktif
hâle gelip salgılandıkları için.

Ne? Neden?

c. Nasıl?
Adrenalin hormonu ne za- Ne zaman?
man salgılanır?
Heyecan, coşku, öfke ve
korku anlarında salgılanır.
Nerede?

d. Kim? e.
Eşeysel hormonlar nerede Vücutta kan şekeri nasıl
üretilir? düzenlenir?
Erkeklerde testislerde dişi- Kan şekerini düşüren insü-
lerde yumurtalıkta üretilir. lin hormonu ve kan şekerini
yükselten glukagon hormo-
nu salgılanarak düzenlenir.

f.

Büyümeyi ve gelişmeyi
düzenleyen hormonlar kim-
lerdir?
Büyüme hormonu ve tirok-
sin hormonu

143

6. Sınıf İç Salgı Bezleri KKT - 22 

1. Pelin ve Beril fen bilimleri dersinde iç salgı 4. Aşağıda testosteron ve östrojen hormonlarına ait
bezlerinden iki tanesini aşağıdaki gibi canlandır- bir venn şeması verilmiştir.
mışlardır.
Testosteron Östrojen

Gırtlağın altında, soluk borusunun
üstündeyim. Metabolizma hızını ben
düzenlerim.

Pelin

Beynin altında, nohut büyüklüğünde- Buna göre şemada taralı gösterilen yere
yim. Vücudumuzun büyüme ve geliş- aşağıdaki özelliklerden hangisinin yazılması
mesini düzenlerim. uygun değildir?

Beril A) Üreme organlarının gelişmesi
B) Vücut yapısının oluşması
Buna göre Pelin ve Beril’in canlandırdığı iç C) Üreme hücrelerinin üretilmesi
salgı bezleri aşağıdakilerden hangisinde doğ- D) Sesin kalınlaşması
ru verilmiştir?

Pelin Beril
A) Hipofiz Tiroit
B) Pankreas Tiroit
C) Tiroit Hipofiz
D) Hipofiz Pankreas

2. Raporlarınıza göre kan şekeri 5. Aşağıda verilen hormon çiftlerinden hangisi
değerleriniz çok yükselmiş. Bu birbirine zıt yönde etki yapar?
yüzden size hor-
monu takviyesi yapacağız. A) Tiroksin – Adrenalin
B) İnsülin – Glukagon
C) Östrojen – Progesteron
D) Büyüme hormonu – Testosteron

Doktor’un cümlesinde boş bırakılan yer aşa-
ğıdakilerden hangisi ile doğru bir şekilde
tamamlanır?

A) İnsülin B) Glukagon 6. Hipofiz bezinden salgılanan büyüme hormo-
C) Tiroksin D) Büyüme nu;

3. Vücudumuzdaki bütün sistemlerin birbiri ile I. İç salgı bezlerinin çalışmasını düzenleme
uyumlu ve sorunsuz çalışması için iç salgı II. Metabolizma hızını ayarlama
bezleri hangi sistem ile birlikte çalışmaktadır? III. İç salgı bezleri ile sinir sistemi arasındaki

uyumu sağlama

görevlerinden hangilerini yerine getirir?

A) Dolaşım sistemi B) Solunum sistemi A) Yalnız I B) I ve III
C) Boşaltım sistemi D) Sinir sistemi C) II ve III D) I, II ve III

144

6. Sınıf Ergenlik Dönemi

Etkinlik 23

F.6.6.1.3. Çocukluktan ergenliğe geçişte oluşan bedensel ve ruhsal değişimleri açıklar.
F.6.6.1.4. Ergenlik döneminin sağlıklı bir şekilde geçirebilmesi için nelerin yapılabileceğini, araştırma verilerine

dayalı olarak tartışır.

1. Aşağıda verilen sayı doğrusu üzerindeki sayılar insanlara ait yaşları temsil etmektedir.

Buna göre ergenlik döneminin ortalama olarak başladığı ve bittiği kabul edilen yaşları
sayı doğrusunda yuvarlak içine alınız.

12 14 18 21

2. Aşağıda beş ayrı grupta 1’den 15’e kadar numaralandırılmış ergenlik dönemi özellikleri bu-
lunmaktadır.

I. grup 1 2 3
Boy uzaması Ağırlık artışı Kemik ve kasların gelişmesi

II. Grup 4 5 6
Büyüme hormonu Testosteron hormonu Östrojen hormonu

III. Grup 7 8 9
Yumurta üretimi Sperm üretimi Âdet kanaması oluşması

10 11 12
Bıyık ve sakal çıkması
IV. grup Göğüs ve kalça büyümesi Vücutta belirli bölgelerde
kıllanma oluşması

V. grup 13 14 15
Yağ ve ter salgısı artması Kilo artışı Sivilce oluşumu

Buna göre bu gruplarda yer alan özellik numaralarını kullanarak aşağıdaki soruları
cevaplayınız.

1. I. grupta yer alan vücut değişimlerinden hangileri kız ve erkeklerde ortak görülür?
1, 2 ve 3

2. II. grupta yer alan hormonlardan hangisi;
a. Yalnızca kızlarda salgılanır? 6
b. Yalnızca erkeklerde salgılanır? 5
c. Hem kız hem de erkeklerde salgılanır? 4

3. III. grupta verilen üreme organlarının çalışması ile ilgili verilen örneklerden;
a. Hangileri kızlara aittir? 7 ve 9
b. Hangisi erkeklere aittir? 8

4. IV. grupta verilen bedensel değişimlerden; 12
a. Hangisi yalnızca kızlarda gözlenir? 11
b. Hangisi yalnızca erkeklerde gözlenir? 10
c. Hangisi kızlarda ve erkeklerde ortak olarak gözlenir?

5. V. grupta verilen vücut değişimlerinden hangileri hem kızlarda hem de erkeklerde gözlenir?
13 - 14 - 15

145

6. Sınıf Ergenlik Dönemi

Etkinlik 23

3. Ergenlik döneminde gerçekleşen ruhsal değişimler ile ilgili aşağıda verilen ifadeleri
doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak değerlendirerek kutucukları “✓” ile işaretleyiniz.

İfade DY

a. Ergenlik döneminde öfkeliyken aniden sevinç duyma gibi hızlı duy- ✓
gusal değişimler gözlenebilir.

b. Ergenlikte gençler duygularını ve sırlarını arkadaşlarından çok aileleri ✓
ile paylaşırlar.

c. Ergenlik döneminde özgür ve bağımsız olma, kendi başına hareket ✓
etme isteği artar.

d. Ergenlik döneminde iletişim kurmada güçlük çekme ve utangaçlık ✓
gibi olumsuz durumlar sona erer.

e. Ergenlik dönemindeki gençler gelecek ile ilgili planlarını kurmak için ✓
meslek seçimine odaklanmaya başlar.

f. Ergenlik döneminde değişen vücut yapısı ve dış görünüş daha fazla ✓
önem kazanmaya başlar.

g. Ergenlik döneminde yalnız kalma isteği ya da yalnızlıktan korkma ✓
görülebilir.

h. Ergenlik döneminde birey kendisinin ve giyim tarzının beğenilmesini ✓
bekler.

4. Aşağıda verilen “Ergenlik Döneminin Sağlıklı Bir Şekilde Geçirilmesi İçin Yapılması Ge-
rekenler” konusu ile ilgili resimlerden doğru olanların altlarındaki kutuları “✓”, yanlış
olanların altlarındaki kutuları ise “✗” ile işaretleyin.

a. Vakti iyi değerlendirmek b. Sağlıklı beslenmeye özen
göstermek

✓✗ ✗✓

c. Sportif faaliyetlere zaman d. Sanatsal ve kültürsel
ayırmak etkinliklerde bulunmak

✓ ✗✗ ✓
146

6. Sınıf Ergenlik Dönemi KKT - 23 

1. Aşağıda verilen A kutusundaki kavramlar, B ku- 4. Aşağıda ergenlik döneminde görülen bedensel
tusundaki uygun boşluklara yazılarak cümleler değişimlerden bazıları semboller ile ifade edilmiş-
tamamlanacaktır. tir.

A  : Sperm üretimi

I. bedensel - ruhsal II. fiziksel - bedensel ▲: Göğüs ve kalça büyümesi
III. toplum - dünya IV. birey - toplum
: Boy uzaması

B Buna göre sembollerle ifade edilen bu özel-
likler kızlar (K) ve erkekler (E) ile ilgili şemaya
• Ergenlik dönemindeki gençlerde - - - - ve - - - - aşağıdakilerden hangisindeki gibi yerleştiril-
değişimler görülür. melidir?

• Ergenlik döneminin sağlıklı geçirilebilmesi - - - KE KE
- ve - - - - açısından çok önemlidir. A) B)

Buna göre cümleler doğru bir şekilde tamam- ▲● ★ ★▲ ●
landığında A kutusundaki hangi kavramlar
kullanılmamış olur? KE KE
D)
A) I ve III B) I ve IV C) ▲ ●
C) II ve III D) II ve IV ★ ▲ ★●

2. Ergenlik döneminde yağ salgılanmasının ço- 5. Aşağıda verilen ergenlik dönemi bedensel de-
ğalması; ğişimlerinden hangisi kızlar ve erkekler için
birbirine ters etki gösterir?
I. Kilo artışı
II. Sivilce oluşumu A) Ses değişikliği
III. Ses değişimi B) Ağırlık artışı
C) Kas gelişimi
durumlarından hangilerini doğrudan etkiler? D) Kıllanma oluşumu

A) Yalnız I B) I ve II 6. Ergenlik dönemindeki bir kişinin yaşadığı so-
C) II ve III D) I, II ve III runlar ile baş etmek için aşağıdaki yollardan
hangisini izlemesi uygundur?
3. Aşağıdaki tabloda verilen özelliklerden ergenlik
dönemine ait olan ruhsal değişimler taranacaktır. A) Sorunlarını kimse ile paylaşmayıp kendi içinde
çözmeye çalışma
Sürekli hayal Cinsel konulara
kurma merak duyma B) Sorunlarını yalnızca arkadaşları ile paylaşıp on-
Büyüme hormonu ların tavsiyesini dinleme
Ter salgısında
çoğalma salgılama C) Sorunlarını anne babası ve öğretmenleri ile
paylaşma
Buna göre, tablonun son hâli aşağıdakilerden
hangisinde doğru verilmiştir? D) Sorunlarını sportif ve kültürel faaliyetlere yöne-
lerek tamamen unutma
A) B)

C) D)

147

6. Sınıf Duyu Organları

Etkinlik 24

F.6.6.2.1. Duyu organlarına ait yapıları model üzerinde göstererek açıklar.
F.6.6.2.2. Koku alma ve tat alma duyuları arasındaki ilişkiyi, tasarladığı bir deneyle gösterir.
F.6.6.2.3. Duyu organlarındaki kusurlara ve bu kusurların giderilmesinde kullanılan teknolojilere örnekler verir.
F.6.6.2.4. Duyu organlarının sağlığını korumak için alınması gereken tedbirleri tartışır.

1. Çevremizi doğru algılayabilmemiz için beş duyu organımız birlikte çalışmaktadır.
Buna göre, aşağıda verilen yap-boz parçalarındaki görevleri gerçekleştiren beş duyu
organının isimlerini boş bırakılan uygun parçalar içine yazınız.

Çevremizdeki nesnelerin Burun Çevremizdeki nesnelerin Deri
kokusunu hissetmemizi sertlik-yumuşaklık ve sıcak-
sağlar. lığını hissetmemizi sağlar.

a b

Çevremizdeki nesnelerin Kulak Çevremizdeki nesnelerin Göz
sesini algılamamızı sağlar. rengini algılamamızı sağlar.

cd

Çevremizdeki nesnelerin Dil
tadını algılamamızı sağlar.

e

2. Aşağıda verilen göz modeli üzerinde görme ile ilgili temel yapılar ok işaretleri ile gösterilmiştir.
Kutular içinde verilen bu temel yapıların isimlerini yazınız.

Sert tabaka I

Damar tabaka II

Ağ tabaka III

3. Aşağıda verilen gözü koruyan yapıları görevleri ile eşleştiriniz. Her bir yapıya ait doğru
görevin numarasını uygun kutucuğa yazınız.

Gözü koruyan yapı Görevi
4 a. Kirpik 1. Gözün nemli kalmasını sağlar.
3 b. Kaş 2. Gözü dış etkilerden korur.
2 c. Göz kapağı 3. Alından gelen terin göze girmesini engeller.
1 d. Gözyaşı bezi 4. Toz gibi yabancı maddelerin göze girmesini önler.

148

6. Sınıf Duyu Organları

Etkinlik 24

4. Aşağıdaki tabloda göze ait tabakalarda yer alan bazı yapılar verilmiştir.

Tablodaki yapıları sert, damar ya da ağ tabakada yer almalarına göre sınıflandırarak
uygun kutucukları “✓” ile işaretleyiniz.

Sert tabaka Damar tabaka Ağ tabaka
✓ ✓
a. Sarı leke
b. Kornea ✓
c. İris ✓
d. Kör nokta
e. Göz bebeği ✓
f. Göz merceği ✓
g. Görme sinirleri
✓

5. Aşağıda verilen boşlukları uygun kavramlar ile doldurunuz. Bulduğunuz kavramları
bulmacadaki aynı numaralı kutulara yerleştiriniz.

a. Ağ tabakada bulunan kör nokta bölgesinde görüntü oluşmaz.

b. Sarı leke , görme olayının gerçekleştiği, görüntünün ters oluştuğu bölgedir.

c. Ters oluşan görüntü görme sinirleri yardımıyla beyne gönderilir.

d. Kornea , ışığı kıran saydam tabakanın diğer adıdır.

e. Göz bebeğinden gelen ışığı kırarak görüntünün ağ tabakaya düşürülmesini göz

merceği sağlar.

f. Göze gelen ışığa göre büyüyüp küçülen yuvarlak delik göz bebeği olarak
adlandırılır.

g. İris , göze rengini veren kısımdır.

149