คู่มือความรู้กลางพัฒนาแกนนำ สสส.

พัพัฒ พั ฒ พั นาแกนนำนำนำนำ สร้ร้ ร้ าร้ างเสริริ ริ ม ริ มสุสุ สุ ข สุ ขภาวะ ประชากรกลุ่ลุ่ลุ่มลุ่ เปราะบาง จัจั จั งจั งหวัวั วั ดวั ดขอนแก่ก่ ก่ น ก่ น โครงการพัฒนาสร้างเสริมสุขภาวะประชากร กลุ่มเปราะบาง(คนพิการ ผู้ป่วยติดเตียงผู้มี แนวโน้มติดเตียง ผู้สูงอายุ) จังหวัดขอนแก่น คนพิก พิ าร ผู้สูผู้ ง สู อายุ ผู้ป่ ผู้ วยติดเตียง ผู้มีผู้ แ มี นวโน้มติดเตียง คู่มือ ความรู้รู้รู้กรู้ ลาง

คู่มือ ความรู้กลาง พัฒนาแกนนำ การสร้างเสริมสุขภาวะประชากร กลุ่มเปราะบางจังหวัดขอนแก่น จัดทำ ภายใต้ความร่วมมือของ คณะทำ งานโคร งการพัฒนาสร้าง เสริมสุขภาวะปร ะชากรกลุ่มเปราบาง (คนพิการ ผู้ป่วยติดเตียงผู้มีแนวโน้มติดเตียง ผู้สูงอายุ) จังหวัดขอนแก่น ก ร ก ฎ า ค ม 2 5 6 6 นางสาวเ รณู ภาวะดี นายสุภวัฒน์ หนูพริก นายแพทย์ศักดิ์ชัย เกียรติอำ นวย สำ นักงานพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์จังหวัดขอนแก่น โ ร งพยาบาลสิรินธร จังหวัดขอนแก่น สำ นักงานสาธรณสุข จังหวัดขอนแก่น องค์การบริหารจังหวัดขอนแก่น โ ร งพยาบาลขอนแก่น ที่ว่าการอำ เภอ องค์การปกครองส่วนท้องถิ่น เครือข่ายนักกายภาพบำ บัด จังหวัดขอนแก่น แกนนำ ชุมชน กลุ่มเปราะบาง และครอบครัว สำ นักสร้างสร รค์โอกาสและนวัตกร รม (สำ นัก 6) สำ นักงานกองทุนสนับสนุนการสร้าง เสริมสุขภาพ (สสส.) หั ว ห น้ า โ ค ร ง ก า ร

คำ นำ ในปัจจุบันประชากรกลุ่มเปราะบาง (คนพิการ ผู้ป่วยติด เตียงผู้มีแนวโน้มติดเตียงผู้สูงอายุ) มีจำ นวนเพิ่มขึ้น มีความเสี่ยงด้าน สุขภาพเพิ่มขึ้น และยังเข้าไม่ถึงสิทธิสวัสดิการภาครัฐ ผู้ดูแลกลุ่มเปราะ บางมีไม่เพียงพอต่อการดูแลรวมถึงขาดความรู้ ส่งผลต่อสุขภาวะที่ดี ของประชากรกลุ่มเปราะบาง คู่มือเล่มนี้ มุ่งประโยชน์เพื่อให้แกนนำ ,ผู้ดูแลกลุ่มเปราะ บางมีความรู้และทักษะการสร้างเสริมสุขภาพ สิทธิสวัสดิการสังคมเพื่อ ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพและสร้างสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการมีสุข ภาวะส่งเสริมคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น ครอบคลุมทุกมิติในด้านสุขภาพ แก้ไข ปัญหาความเสี่ยงด้านสุขภาพ ปรับสภาพแวดล้อมและสิ่งอำ นวยความ สะดวกที่ปลอดภัย การส่งเสริมการประกอบอาชีพในชุมชน การเข้าใจ สิทธิสวัสดิการภาครัฐขั้นพื้นฐาน คณะจัดทำ หวังว่าคู่มือเล่มนี้จะช่วยให้ เกิดการสร้างเสริมทักษะความรู้ใหม่เพื่อนำ ไปใช้ในการดูแลประชากร กลุ่มเปราะบางรายอื่นๆในชุมชนต่อไป คณะผู้จัดทำ กรกฎาคม 2566

สมรรถนะแกนนำ แนวทางการพัฒ พั นาความรู้ก รู้ ลางแกนนำ กลุ่มลุ่ เปราะบาง แนวปฏิบั ฏิ ติ บั ก ติ ลางแกนนำ กลุ่มลุ่ เปราะบาง ชุดความรู้ที่ 1 การจัดการความเสี่ยงสุขภาวะด้วยการดูแล สุขภาพตามหลัก 3อ 2ส 1ฟ 1.อ1 : อาหาร 2.อ3 : อารมณ์ 3.อ2 : ออกกำ ลังกาย 4.ส1 : สุรา 5.ส2 : สูบบุหรี่ 6.ฟ1 : ดูแลสุขภาพฟัน 7.แบบประเมิน 3อ 2ส 1ฟ 8.การประเมินความสามารถในการดำ เนินชีวิตประจำ วัน ชุดความรู้ที่ 2 การปรับสภาพแวดล้อมและที่อยู่อาศัย 1. บ้านที่เหมาะสมสำ หรับกลุ่มเปราะบาง (คนพิการ ผู้สูงกายุ ผู้มีแนวโน้มติดเตียง) 2.การปรับสภาพแวดล้อมและที่อยู่อาศัย 3. ตัวอย่างการปรับสภาพบ้าน 4. แบบประเมินหลังปรับสภาพบ้าน ชุดความรู้ที่ 3 สิทธิสวัสดิการสังคม สำ หรับผู้สูงอายุ,คน พิการ,กลุ่มเปราะบาง 1. สิทธิสวัสดิการสังคมสำ หรับผู้สูงอายุ 2. สิทธิสวัสดิการสังคมสำ หรับคนพิการ 3. สิทธิสวัสดิการสังคมสำ หรับผู้ประสบปัญหาทางสังคม 4. แบบประเมินสิทธิสวัสดิการสังคม สารบับัญ บั ญ บั เรื่อ รื่ ง หน้า 4 5 - 6 7 - 9 1 0 - 1 6 1 7 - 1 8 1 1 - 2 3 1 9 - 2 1 2 2 2 3 - 2 4 2 5 - 2 9 3 0 3 2 - 3 9 4 0 - 4 2 4 3 - 4 7 4 8 - 5 9 6 0 - 7 4 7 5 - 8 4 8 5 - 8 7

1 แ น ว ท า ง ก า ร พั ฒ น า ค ว า ม รู้ ก ล า ง แ ก น นำ ก ลุ่ ม เ ป ร า ะ บ า ง

2

3

ก า ร จั ด ก า ร ค ว า ม เ สี่ ย ง สุ ข ภ า ว ะ ด้ ว ย ก า ร ดู แ ล สุ ข ภ า พ ต า ม ห ลั ก 3 อ 2 ส 1 ฟ --ชุดความรู้ที่ 1-- 4

สัดส่วนอาหาร 2:1:1 2 ส่วนแรก ( 2 ใน 4 ส่วน) คือ ครึ่งหนึ่งของ จาน ขอให้เป็นผัก จะกินเป็นผักสดหรือผัก สุกก็ได้ แต่ต้องกินผักให้หลากหลาย และ เลือกผักที่ปลอดภัยล้างให้สะอาด 1 ส่วนต่อมา (1 ใน 4 ส่วน) เป็นแป้ง ได้แก่ ข้าว เส้นก๋วยเตี๋ยว ขนมจีน ขนมปัง เผือก มัน ถั่วธัญพืช (ถั่วดำ ถั่วแดง ถั่วเขียว) ข้าวโพด หรือลูกเดือย รวมทั้งพวกฟักทอง ปริมาณไม่เกิน 2 ทัพพี แนะนำ ให้กินแบบไม่ ขัดสี เพราะจะได้ใยอาหารเพิ่มมากขึ้น และ คงคุณค่าสารอาหารไว้มากกว่า ถ้าเป็นข้าว ขอเป็นข้าวกล้อง ข้าวไรซ์เบอร์รี่ ข้าวซ้อม มือ ขนมปังก็เลือกประเภทโฮลวีท เป็นต้น 1 ส่วนสุดท้าย (1 ใน 4 ส่วน) เป็นเนื้อสัตว์ เลือกที่ไขมันแทรกน้อย หรือไขมันต่ำ ถ้าเป็น ปลาก็จะดีมาก เพราะปลาเป็นโปรตีนที่ดีมี คุณภาพ ที่สำ คัญมีไขมันต่ำ และเป็นไขมันไม่ อิ่มตัวซึ่งดีต่อสุขภาพ เนื้อไก่ไม่เอาหนัง เนื้อ หมูเลือกไม่ติดมัน เลี่ยงพวกแปรรูปต่างๆ เช่น กุนเชียง, ไส้กรอก แหนม แฮม เบคอน หรือจะเป็นโปรตีนจากไข่ ถั่วเหลือง เต้าหู้ โปรตีนเกษตร และสำ คัญตรงที่ต้องเลี่ยง ของทอด อาจใช้วิธีต้มหรือนึ่งให้สุกโดยปรุง รสน้อยที่สุดแทน อ 1 : อ า ห า ร 5

น้ำ ตาล ควรได้รับไม่เกินวันละ 6 ช้อนชา หรือ 24 กรัม (โดยน้ำ ตาล 1 กรัมให้ พลังงาน 4 กิโลแคลอรี) เป็นสารใน กลุ่มคาร์โบไฮเดรตที่ให้พลังงานแต่ ร่างกาย พบมากในเครื่องดื่ม ขนม ขบเคี้ยว หรือแม้แต่การเติมปรุงรส ลงในอาหารจานเดียว เช่น ก๋วยเตี๋ยว บะหมี่ เป็นต้น น้ำ มัน/ไขมัน ควรได้รับไม่เกินวันละ 6 ช้อนชา หรือ 24 กรัม (โดยน้ำ มัน 1 กรัมให้ พลังงาน 9 กิโลแคลอรี) เป็นสารที่ ให้พลังงานสูงแก่ร่างกาย ช่วยดูด ซึมวิตามินเอ ดี อี เค การบริโภค น้ำ มันปาล์ม น้ำ มันมะพร้าว น้ำ มัน จากสัตว์รวมถึง ไขมันทรานส์ ที่ มากเกินไป จะทำ ให้เลี่ยงต่อภาวะ โรคหัวใจและหลอดเลือด เกลือ ควรได้รับไม่เกินวันละ 1 ช้อนชา 5 กรัม หรือปริมาณโซเดียม 2,000 มก. ความ เค็มที่มาจากโซเดียมคลอไรด์เป็นส่วน ประกอบของเครื่องปรุงรสแทบทุกชนิด ที่ให้รสชาติเค็มหรือแม้แต่วัตถุดิบ ธรรมชาติ หากได้รับโซเดียมมากเกินจะ ก่อให้เกิดผลเสียทำ ให้ความดันโลหิตสูง มีผลต่อการทำ งานของไตและหัวใจ สัดส่วนเครื่องปรุง 6 : 6 : 1 6

อ 2 : อ า ร ม ณ์ ก า ร ป ร ะ เ มิน ภ า ว ะ ซึ ม เ ศ ร้ า 7

อ 2 : อ า ร ม ณ์ ก า ร ป ร ะ เ มิน ค ว า ม เ ค รี ย ด 8

อ 2 : อ า ร ม ณ์ วิ ธี จั ด ก า ร ค ว า ม เ ค รี ย ด 9

อ 3 : อ อ ก กำ ลั ง ก า ย ในกลุ่มทั่วไปที่มีสุขภาพแข็งแรง ข้อแนะนำ การออกกำ ลังกายและประโยชน์ ในการออกกำ ลังกาย ดังนี้ 1 0

รู้สึกเหนื่อยผิดปกติ พูดเป็นประโยคไม่ได้ มีอาการใจสั่น หรือ เต้นไม่เป็นจังหวะ อาการหายใจติดขัด หรือหายใจไม่ทั่วถึง อาการเวียนศีรษะ คล้ายจะเป็นลม อาการคลื่นไส้อาเจียน อาการหน้ามืด ชีพจรเต้นเร็ว กว่า 140 ครั้ง/นาที (ในผู้ใหญ่) หรือ 160 ครั้ง/นาที (สำ หรับหนุ่มสาว) ค ว ร ห ยุ ด X อ อ ก กำ ลั ง ก า ย เ มื่ อ มี อ า ก า ร . . . 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. อ 3 : อ อ ก กำ ลั ง ก า ย 1 1

รู ป แ บ บ ก า ร อ อ ก กำ ลั ง ก า ย ก ลุ่ ม ที่ 3 ( ก ลุ่ ม ติ ด เ ตี ย ง ) : 0 - 4 ค ะ แ น น พึ่ ง ต น เ อ ง ไ ม่ ไ ด้ ช่ ว ย เ ห ลื อ ต น เ อ ง ไ ม่ ไ ด้ พิ ก า ร ห รื อ ทุ พ พ ล ภ า พ ควรใช้การออกกำ ลังกายแบบช่วยทำ การเคลื่อนไหวข้อต่อให้ เพื่อ 1. ป้อ ป้ งกันการยึดติดของข้อต่อ 2. ลดภาวะหดรั้งรั้ของกล้า ล้ มเนื้อ เยื่อหุ้มข้อ เส้น ส้ เอ็น อ็ ข้อต่อ 3. ช่วยคงสภาพความยืดหยุ่นของกล้า ล้ มเนื้อ 4. ช่วยส่ง ส่ เสริม ริ และคงสภาพการไหลเวียนโลหิตบริเ ริ วณข้อต่อที่ทำ การเคลื่อ ลื่ นไหว 5. ช่วยส่ง ส่ เสริม ริ การรับรัความรู้สึ รู้ ก สึ บริเ ริ วณข้อต่อที่ทำ การเคลื่อ ลื่ นไหว 6. ช่วยลดอาการปวดได้ ข้อควรระวังในการออกกาลังกายแบบช่วยทาการเคลื่อนไหวข้อต่อ 1. หลีก ลี เลี่ย ลี่ งการออกกาลังลักายแบบช่วยทาการเคลื่อ ลื่ นไหวข้อต่อในส่ว ส่ นที่มีกระดูกหัก และ/ หรือ รื อยู่ในช่วงแรกของการเชื่อมต่อกระดูก 2. ขณะออกกาลังลักายแบบช่วยทาการเคลื่อ ลื่ นไหวข้อ พบว่ามีอาการผิดปกติ เช่น มีอาการปวด บวมมากขึ้น ควรหยุดการออกกาลังลักายทันที และปรึก รึ ษาแพทย์โดยเร็ว ร็ ที่สุด สุ ความถี่: ถี่ จำ นวนครั้งรั้ในการออกกำ ลังลักายแบบช่วยทำ การเคลื่อ ลื่ นไหวข้อต่อ ทำ ท่าละประมาณ 10 – 20 ครั้งรั้ /รอบ วันละ 1-2 รอบ ทำ ประจำ ต่อเนื่องทุกวัน ท่าการออกกาลังกายแบบช่วยทำ 1 2

ท่าการออกกาลังกายแบบช่วยทำ วิดีโอวิธีการขยับข้อต่อรยางค์แขนขาและลำ ตัว 1 3

รู ป แ บ บ ก า ร อ อ ก กำ ลั ง ก า ย ก ลุ่ม ที่ 2 ( ก ลุ่ม ติ ด บ้ า น ) : 5 - 1 1 ค ะ แ น น ดู แ ล ต น เ อ ง ไ ด้ บ้ า ง ช่ ว ย เ ห ลือ ต น เ อ ง ไ ด้ บ้ า ง ก า ร อ อ ก กำ ลั ง ก า ย แ บ บ ทำ เ อ ง 1 4

1 5

ความถี่: จำ นวนครั้งในการออกกำ ลังกาย ทำ ท่าละประมาณ 10 – 20 ครั้ง /รอบ วันละ 1 -2 รอบ ทำ ประจำ ต่อเนื่องทุกวัน หากต้องการเพิ่มความแข็งแรงสามารถเพิ่มน้ำ หนักใช้ถือ/ผูกน้ำ หนักที่ขาได้ ประมาณ 1 -2KG หมายเหตุ:การเลือกรูปแบบการออกกำ ลังกาย ควรเลือกตามระดับความ สามารถของการดำ เนินชีวิตประจำ วัน รู ป แ บ บ ก า ร อ อ ก กำ ลั ง ก า ย ก ลุ่ม ที่ 2 ( ก ลุ่ม ติ ด บ้ า น ) : 5 - 1 1 ค ะ แ น น ดู แ ล ต น เ อ ง ไ ด้ บ้ า ง ช่ ว ย เ ห ลือ ต น เ อ ง ไ ด้ บ้ า ง ก า ร อ อ ก กำ ลั ง ก า ย แ บ บ ทำ เ อ ง 1 6

ส 1 : สุ ร า โ ท ษ ข อ ง สุ ร า 1 7

แ น ว ท า ง ก า ร เ ลิ ก สุ ร า ส 1 : สุ ร า 1 8

ส 2 : สู บ บุ ห รี่ โ ท ษ ข อ ง บุ ห รี่ 1 9

ส 2 : สู บ บุ ห รี่ แ น ว ท า ง ก า ร เ ลิ ก บุ ห รี่ 2 0

ส 2 : สู บ บุ ห รี่ แ น ว ท า ง ก า ร เ ลิ ก บุ ห รี่ 2 1

1 ฟ: การดูแลสุขภาพฟัน ดูแ ล ฟั น ต า ม ห ลั ก 2 - 2 - 2 แ ป ร ง ฟั น ค รั้ ง ล ะ 2 น า ที ห ลี ก เ ลี่ ย ง ก า ร รั บ ป ร ะ ท า น อ า ห า ร ห ลั ง แ ป ร ง ฟั น 2 ชั่ ว โ ม ง ต ร ว จ สุ ข ภ า พ ฟั น ปี ล ะ 2 ค รั้ ง แ น ว ท า ง ก า ร ดู แ ล ค ว า ม ส ะ อ า ด ฟั น 2 2

2 3 ตัวอย่างแบบประเมิน 3อ 2ส 1ฟ

2 4

ก่ อ น จ ะ เ ริ่ ม แ บ่ ง ป ร ะ เ ภทก า ร อ อ ก กำ ลั ง ก า ย เ ริ่ ม ต้ น ด้ ว ย ก า ร ป ร ะ เ มิ น ค ว า ม ส า ม า ร ถ ใ น ก า ร ดำ เ นิ น ชี วิ ต ป ร ะ จำ วั น ( ADL ) เพื่อ แ บ่ ง ต า ม ร ะ ดั บ ค ว า ม ส า ม า ร ถ ก่ อ น แ บ บ ป ร ะ เ มิ น มี ดั ง นี้ ก า ร ป ร ะ เ มิ น ค ว า ม ส า ม า ร ถ ใ น ก า ร ดำ เ นิ น ชี วิ ต ป ร ะ จำ วั น : A D L 2 5

ก า ร ป ร ะ เ มิน ค ว า ม ส า ม า ร ถ ใ น ก า ร ดำ เ นิ น ชี วิ ต ป ร ะ จำ วั น : A D L 2 6

ก า ร ป ร ะ เ มิน ค ว า ม ส า ม า ร ถ ใ น ก า ร ดำ เ นิ น ชี วิ ต ป ร ะ จำ วั น : A D L 2 7

ก า ร ป ร ะ เ มิน ค ว า ม ส า ม า ร ถ ใ น ก า ร ดำ เ นิ น ชี วิ ต ป ร ะ จำ วั น : A D L 2 8

2 9 ก า ร ป ร ะ เ มิน ค ว า ม ส า ม า ร ถ ใ น ก า ร ดำ เ นิ น ชี วิ ต ป ร ะ จำ วั น : A D L

2 . สิ่ ง อำ น ว ย ค ว า ม ส ะ ด ว ก แ ล ะ ส ภ า พ แ ว ด ล้ อ ม 3 . ร ะ บ บ ส า ธ า ร ณู ป โ ภ ค 5 . ถู ก ต้ อ ง ต า ม ห ลั ก U D / บ ริ บ ท บ้า น ที่ เ ห ม า ะ ส ม สำ ห รั บ ก ลุ่ ม เ ป ร า ะ บ า ง ( ค น พิ ก า ร ผู้ สู ง ก า ยุ ผู้ มี แ น ว โ น้ ม ติ ด เ ตี ย ง ) 1 . ด้ า น โ ค ร ง ส ร้ า ง ท า ง ก า ย ภ า พ แ ล ะ ค ว า ม ป ล อ ด ภั ย 4 . ค ว า ม เ ชื่ อ ม โ ย ง กั บ สั ง ค ม โ ล่ ง โ ป ร่ ง / แ ส ง ส ว่ า ง เ พี ย ง พ อ มั่ น ค ง ป ล อ ด ภัย อุ ป ก ร ณ์ เ ส ริ ม / ร า ว จั บ / ท า ง ล า ด / ห้ อ ง น้ำ อำ น ว ย ค ว า ม ส ะ ด ว ก ใ ห้ ผู้ ดูแ ล เ ห ม า ะ ส ม กั บ ส ภ า พ ข อ ง ก ลุ่ ม เ ป ร า ะ บ า ง / ก า ร ใ ช้ ชี วิ ต / ก า ร ป ร ะ ก อ บ อ า ชี พ ร ะ บ บ ส า ธ า ร ณู ป โ ภ ค ร ะ บ บ ไ ฟ ฟ้ า / น้ำ ป ร ะ ป า / I T ส า ม า ร ถ อ อ ก ไ ป มี ส่ ว น ร่ ว ม กั บ สั ง ค ม ไ ด้/ ท า ง เ ชื่ อ ม / ล า น กิ จ ก ร ร ม --ชุดความรู้ที่ 2-- 3 0

ก า ร ป รั บ ส ภ า พ แ ว ด ล้ อ ม แ ล ะ ที่ อ ยู่ อ า ศั ย 3 1

ก า ร ป รั บ ส ภ า พ แ ว ด ล้ อ ม แ ล ะ ที่ อ ยู่ อ า ศั ย 3 2

ก า ร ป รั บ ส ภ า พ แ ว ด ล้ อ ม แ ล ะ ที่ อ ยู่ อ า ศั ย 3 3

ก า ร ป รั บ ส ภ า พ แ ว ด ล้ อ ม แ ล ะ ที่ อ ยู่ อ า ศั ย 3 4

ก า ร ป รั บ ส ภ า พ แ ว ด ล้ อ ม แ ล ะ ที่ อ ยู่ อ า ศั ย 3 5

ก า ร ป รั บ ส ภ า พ แ ว ด ล้ อ ม แ ล ะ ที่ อ ยู่ อ า ศั ย 3 6

ก า ร ป รั บ ส ภ า พ แ ว ด ล้ อ ม แ ล ะ ที่ อ ยู่ อ า ศั ย 3 7

ก า ร ป รั บ ส ภ า พ แ ว ด ล้ อ ม แ ล ะ ที่ อ ยู่ อ า ศั ย 3 8

ก า ร ป รั บ ส ภ า พ แ ว ด ล้ อ ม แ ล ะ ที่ อ ยู่ อ า ศั ย 3 9

ตั ว อ ย่ า ง ก า ร ป รั บ ส ภ า พ บ้ า น 4 0

4 1

ตั ว อ ย่ า ง ก า ร ป รั บ ส ภ า พ บ้ า น 4 2

4 3 แ บ บ ป ร ะ เ มิ น ห ลั ง ป รั บ ส ภ า พ บ้ า น แ บ บ ป ร ะ เ มิ น ก่ อ น - ห ลั ง ป รั บ ส ภ า พ บ้ า น ( สำ ห รั บ แ ก น นำ ก ลุ่ ม เ ป ร า ะ บ า ง )

4 4

8 2 แ บ บ ป ร ะ เ มิ น ห ลั ง ป รั บ ส ภ า พ บ้ า น 2 1. 4 5

4 6 2. 3. 4.