วรรณคดีสโมสร

วสรโรมณสครดี
วรกราณรคยดกีทยี่อไดงรับ
พระมพงรกะุฎบเากทลสามเจเดา็จอยูหัว

วรรณคดีสโมสร

จัดตั้งข้ึนโดยพระราชกฤษฎีกาต้ังวรรณคดีสโมสร พ.ศ.2457
ตรงกับรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว มี
วั ต ถุ ป ร ะ ส ง ค เ พื่ อ ส ง เ ส ริ ม ก า ร แ ต ง ห นั ง สื อ ใ ห ถู ก ต อ ง ต า ม ห ลั ก
ภาษาไทย โดยคัดเลือกหนังสือดีที่เปนตัวอยางชั้นเลิศในการ
ประพันธประเภทตาง ๆ ซ่ึงตองเปนหนังสือดีและแตงดี
วรรณคดีสโมสรจึงจะรับไวพิจารณา หนังสือท่ีพิจารณาจัดไว

ทั้งสิ้น 5 ประเภท

ป ร ะ วั ติ

พ ร ะ บ า ท ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ง กุ ฎ เ ก ล า เ จ า อ ยู หั ว ท ร ง ต ร า พ ร ะ ร า ช ก ฤ ษ ฎี ก า
ต้ังรรณคดีสโมสร ขึ้นเมื่อวันท่ี 23 กรกฎาคม พ.ศ. 2457 เพ่ือสงเสริมการแตง
หนังสือใหถูกตองตามหลักภาษาไทย และไดสาระประโยชน เน่ืองจากในยุคน้ัน

การแตงหนังสือมักเลียนแบบการแตงหนังสือภาษาตางประเทศ ทําใหหลัก
ไวยากรณผิดเพ้ียนไป คําวา "วรรณคดี" ก็ไดเกิดขึ้นเปนคร้ังแรกพรอมกับพระ
ราชกฤษฎีกาฉบับนี้ เพื่อใหมีความหมายสอดคลองกับคําวา "LITERATURE"
ใ น ภ า ษ า อั ง ก ฤ ษ ค ณ ะ ก ร ร ม ก า ร ข อ ง ว ร ร ณ ค ดี ส โ ม ส ร เ ป น ผู ท ร ง คุ ณ วุ ฒิ ท่ี ท ร ง แ ต ง
ตั้งข้ึนทาํ หนาท่ีคัดเลือกหนังสือดี หนังสือท่ีไดรับคัดเลือกจะไดรับพระราชทาน
รางวัล และไดรับพระบรมราชานุญาตใหประทับตราพระราชลัญจกรรูปพระ
คเณศร นับเปนการมอบรางวัลทางวรรณกรรมอยางเปนทางการคร้ังแรกใน

ประเทศไทย

วรรณคดีสโมสร

ตามพระราชกฤษฎีกา ไดแบงประเภท
ของหนังสือไว 5 ประเภท ดังน้ี

1. กวีนิพนธ คือ งานประพันธโคลง กลอน กาพย ฉันท
2. ละครไทย คือ เน้ือเร่ืองท่ีประพันธเปนกลอนแปด
3. นิทาน คือ เน้ือเรื่องที่ประพันธเปนรอยแกว
4. ละครพูด คือ เน้ือเร่ืองที่เขียนขึ้นสําหรับแสดงบนเวทีใชหลักการ

นาํ้ เสียง ความชัดเจน
5. ความอธิบาย คือ การแสดงศิลปะดวยวิธีใดวิธีหน่ึง ที่ไมใชแบบ

เรียนตํารา หนังสือโบราณคดี หรือพงศาวดาร

วรรณคดีสโมสร ยุติบทบาทลงในป พ.ศ. 2468 แตหลังจากนั้น
สมเด็จฯ กรมพระยาดาํ รงราชานุภาพ ไดทรงกอต้ัง "สมาควรรณคดี"
ข้ึนเมื่อเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2474 และยังใชมาตรฐานเดิมในการ

พิจารณาวินิจฉัย หนังสือกลอนลิลิต อยู

วรรณคดีสโมสร

วรรณคดีสโมสร 10 ประเภท

1. ประเภทลิลิต ไดแก ลิลิตพระลอ
2. ประเภทฉันท ไดแก สมุทรโฆษคําฉันท
3. ประเภทกาพย ไดแก มหาชาติกลอนเทศน
4. ประเภทความเรียงเรื่องนิทาน ไดแก สามกก
5. ประเภทกลอนสุภาพ ไดแก เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน
6. ประเภทบทละครราํ ไดแก อิเหนา
7. ประเภทบทละครรอง ไดแก สาวเครือฟาประเภท
8. บทละครพูด ไดแก หัวใจนักรบ
9. ประเภทบทละครพูดคําฉันท ไดแก มัทนะพาธา
10. ประเภทความเรียงอธิบาย ไดแก พระราชพิธีสิบสองเดือน

วรรณคดีสโมสร

ลิ ลิ ต พ ร ะ ล อ

เปนลิลิตโศกนาฏกรรมความรัก ที่แตงข้ึนอยางประณีตงดงาม มีความไพเราะ
ของถอยคํา และเต็มไปดวยสุนทรียศาสตร พรรณนาเร่ืองดวยอารมณที่หลาก

หลาย ใชกวีโวหารอยางยอดเย่ียม ในการบรรยายเน้ือเรื่อง ที่มีฉากอยาง
มากมาย หลากหลายอารมณ โดยมีแกนเร่ืองแบบรักโศก หรือโศกนาฏกรรม
และแฝงแงคิดถึงสัจธรรมของชีวิต ลิลิตพระลอน้ีเคยถูกวิจารณอยางเผ็ดรอน
จากนักวรรณคดีบางกลุม เน่ืองจากเช่ือวาเปนวรรณกรรมที่มอมเมาทางโลกีย
ลิลิตพระลอที่ไดรับยกยองจากวรรณคดีสโมสร เม่ือ พ.ศ. 2459 ใหเปนยอด

แ ห ง ลิ ลิ ต

ผูแตง คาํ ประพันธ

ไมปรากฏนามผูแตง แตคงจะ คํา ป ร ะ พั น ธ ใ น เ ร่ื อ ง ลิ ลิ ต พ ร ะ
เ ป น ก วี ชั้ น นั ก ป ร า ช ญ ที เ ดี ย ว ลอ เปนลิลิตสุภาพ ประกอบ
แ ต ง ไ ด เ ลิ ศ เ ล อ นั ก ยั ง ห า ผู เ ที ย บ ดวย รายสุภาพ, รายสอด
สรอย, โคลงสองสุภาพ, โคลง
ท า น ไ ม ไ ด
สามสุภาพ และ โคลงส่ี
สุภาพ สลับกันตามจังหวะ
ลีลา และเนื้อหาของเร่ือง

วรรณคดีสโมสร

ลิ ลิ ต พ ร ะ ล อ

เ สี ย ง ฦ ๅ เ สี ย ง เ ล า อ า ง อันใด พี่เอย
เ สี ย ง ย อ ม ย อ ย ศ ใ ค ร ทั่ ว ห ล า
ส อ ง เ ขื อ พี่ ห ลั บ ใ ห ล ลืมต่ืน ฤๅพี่
ส อ ง พ่ี คิ ด เ อ ง อ า อ ย า ไ ด ถ า ม เ ผื อ ฯ

ภาพประกอบ

วรรณคดีสโมสร

ส มุ ท ร โ ฆ ษ คํา ฉั น ท

เปนวรรณคดีที่ไดรับการยกยองจาก วรรณคดีสโมสร ในสมัยรัชกาลท่ี 6 วาเปน
เรื่องท่ีแตงดีเปนเย่ียมในกระบวนคาํ ฉันท เปนวรรณกรรมขนาดยอม มีความ
ยาว ของเน้ือเร่ือง 2,218 บท (นับรวมแถลงทายเร่ือง 21 บท ) กับโคลงทาย
เร่ืองอีก 4 บทสมุทรโฆษคําฉันทนับเปนหน่ึงในวรรณคดีไทย ท่ีมีประวัติอัน
ยาวนาน สืบเนื่องมาต้ังแตครั้งกรุงศรีอยุธยา จวบจนถึงชวงตนแหงกรุง
รัตนโกสินทร มีเน้ือหาแบบนิยายไทยทั่วไป ที่มีความรักและการพลัดพราก กวี

ไดสอดแทรกขนบการแตงเร่ืองไวอยางสมบูรณ ขณะเดียวกัน นักประวัติศาสตร
ยั ง ใ ช ว ร ร ณ ค ดี เ ล ม น้ี สํา ห รั บ ก า ร อ า ง อิ ง ห ลั ก ฐ า น ท า ง ป ร ะ วั ติ ศ า ส ต ร ด า น
ขนบธรรมเนียม และวัฒนธรรมดวย

ผู แ ต ง

1. พระมหาราชครู
พ.ศ. 2200 ทานไดแตงไว 1,252 บท นับตั้งแตตนจนถึง “งานสยุมพรกับ

พ ร ะ ส มุ ท ร โ ฆ ษ แ ล ะ น า ง พิ น ทุ ม ดี ”
2 . ส ม เ ด็ จ พ ร ะ น า ร า ย ณ ม ห า ร า ช
ทรงพระราชนิพนธดวยพระองคเอง 205 บท แตงถึงตอน พระสมุทรโฆษ
และนางพินทุมดีแกบน จนถึงตอนที่พิทยาธรทั้งสองรบกัน

3. สมเด็จพระมหาสมณเจา
กรมพระปรมานุชิตชิโนรส ทรงพระราชนิพนธเรื่องสมุทรโฆษคําฉันทตอจาก
พระมหาราชครูและสมเด็จ พระนารายณมหาราชจนจบ หลังจากท่ีคางอยู

160 ป ในสมัยรัชกาลท่ี 3 ทรงพระราชนิพนธ 861 บท

วรรณคดีสโมสร

ส มุ ท ร โ ฆ ษ คํา ฉั น ท

คาํ ประพันธ

คําประพันธในสมุทรโฆษคาํ ฉันท ระบุไวในชื่อของหนังสือเลมนี้อยูแลว วาเปน
คําฉันท นั่นคือ ประกอบดวยฉันท และกาพยกวีท้ังสามไดแตงฉันทตามขนบ
ฉันทโบราณ กลาวคือ เสียงหนักเบา (ครุ ลหุ) มิไดกําหนดจากเสียงสระเสียง
ยาวหรือเสียงส้ันอยางในชั้นหลัง หากแตเนน “หนักเบา”จากเสียง ฉันท
ท้ังหมดน้ีข้ึนเพื่อการอานทาํ นองเสนาะ ที่มีจังหวะจะโคนไพเราะ โดยมีการใช

เลขกาํ กับจํานวนคาํ ในแตละบาทของฉันทนั้น

คาํ ฉันทในเรื่อง

ก า พ ย ฉั น ท
กาพยฉบัง 16 อินทรวิเชียรฉันท 11
กาพยสุรางคนางค 28 โตฏกฉันท 12
วสันตดิลกฉันท 14
มาลินีฉันท 15
สัททุลวิกกีฬิตฉันท 19
สัทธราฉันท 21
สุรางคนางคฉันท 28

วรรณคดีสโมสร

สมุทรโฆษคาํ ฉันท

ภ า ษ า ที่ ใ ช

ดวยวรรณกรรมเร่ืองน้ีแตงขึ้นในสมัยอยุธยา ภาษาท่ีใชจึงเปนภาษาเกา อาน
เขาใจไมงายนัก ทั้งยังมีฉันทอยูหลายตอน ซ่ึงนิยมแตงดวยคาํ ภาษาบาลีและ
สันสกฤต ทั้งยังมีเขมรแทรกอยูดวย แตก็ไมถึงกับเปนหนังสือท่ีอานยากจน
เกินไป และยังมีหลายตอนท่ีใชภาษาไทยอยางงายๆ อยางเขาใจไดดีแมใน

ป จ จุ บั น

ค ว า ม สํา คั ญ

สมุทรโฆษคําฉันทเปนวรรณกรรมช้ินแรกๆ ของไทย ที่มีขนบการเลา
เร่ืองท่ีละเอียด คลายกับบทละคร มีการเลาเร่ืองโดยสังเขปไวในตอน
ตน เลาเรื่องเบิกโรงที่เลน กอนเลาเรื่องจริง โดยเฉพาะการเลนเบิก
โรงน้ัน บงบอกถึงประวัติการละเลนของไทยไดเปนดี เชน การเลนหัว

ลานชนกัน เลนชวาแทงหอก เลนจระเขกัดกัน เปนตนในขณะ
เดียวกัน สมุทรโฆษคําฉันท ยังเปนวรรณกรรมคําสอน ที่นํานิทานอิง
ธรรม มาแตงดวยถอยคาํ อันไพเราะ ใชอานเพื่อความเพลิดเพลิน และ
มีคติธรรม นอกจากน้ี นักวรรณคดีบางทานยังอางวา เปนการแตงเพ่ือ
เฉลิมฉลองงานพระชนมายุครบ 25 พรรษาของสมเด็จพระนารายณ

ม ห า ร า ช ด ว ย

วรรณคดีสโมสร

ม ห า ช า ติ ก ล อ น เ ท ศ น

เ ป น ช า ติ ท่ี ย่ิ ง ใ ห ญ ข อ ง พ ร ะ โ พ ธิ สั ต ว ท่ี ไ ด เ ส ว ย พ ร ะ ช า ติ เ ป น พ ร ะ เ ว ส สั น ด ร แ ล ะ
เปนพระชาติสุดทายกอนจะตรัสรูเปนพระสัมมาสัมพุทธเจา คนไทยรูจักและคุย
เคยกับมหาชาติมาตั้งแตสมัยสุโขทัย ดังท่ีปรากฏในหลักฐานในจารึกนครชุม

แ ล ะ ใ น ส มั ย อ ยุ ธ ย า ก็ ไ ด มี ก า ร แ ต ง แ ล ะ ส ว ด ม ห า ช า ติ ค า ห ล ว ง ใ น วั น ธ ร ร ม ส ว น ะ
ส ว น ก า ร เ ท ศ น ม ห า ช า ติ เ ป น ป ร ะ เ พ ณี ท่ี ส า คั ญ ใ น ทุ ก ท อ ง ถิ่ น แ ล ะ มี ค ว า ม เ ช่ื อ กั น ว า

ก า ร ฟ ง เ ท ศ น ม ห า ช า ติ จ บ ภ า ย ใ น วั น เ ดี ย ว จ ะ ไ ด รั บ อ า นิ ส ง ส ม า ก

ผู แ ต ง

- สมเด็จพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
- พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว
- กวีส านักวัดถนน
- กวีวัดสังขจาย
- พระเทพโมลี (กลิ่น)
- เจาพระยาพระคลัง (หน)

คาํ ประพันธ ความเรียงรอยแกว รายยาว
กลบท กลอนพ้ืนบาน

วรรณคดีสโมสร

ม ห า ช า ติ ก ล อ น เ ท ศ น

ค ว า ม เ ป น ม า

เ ว ส สั น ด ร ช า ด ก น้ี เ ป น เ รื่ อ ง ใ ห ญ จั ด ร ว ม ไ ว ใ น ม ห า นิ บ า ต ช า ด ก ร ว ม
เร่ืองใหญ 10 เรื่องที่เรียกกันวา ทศชาติแตอีก 9 เร่ือง ไมเรียก
ว า ม ห า ช า ติ ค ง เ รี ย ก แ ต เ ว ส สั น ด ร ช า ด ก เ รื่ อ ง เ ดี ย ว ว า ม ห า ช า ติ ข อ
นี้สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาดารงราชานุภาพ โปรด
ประทานอธิบายวา พุทธศาสนิกชนชาวไทยตลอดจนประเทศ
ใกลเคียงนับถือกันมาแตโบราณวา เรื่องมหเวสสันดรชาดก สา
คัญกวาชาดกอื่น ๆ ดวยปรากฏบารมีของพระโพธิสัตวบริบูรณ

ในเรื่องมหาเวสสันดรชาดกทั้ง 10 บารมี

จุ ด มุ ง ห ม า ย ใ น ก า ร แ ต ง เ พื่ อ ใ ช ใ น ก า ร ส ว ด
เ ท ศ น า ส่ั ง ส อ น

ตั ว อ ย า ง
ห นั ง สื อ

วรรณคดีสโมสร

ส า ม ก ก

สามกก ฉบับเจาพระยาพระคลัง (หน) เปนแมกองแปล ตั้งแต พ.ศ. 2345
และเปนรอยแกวของไทยท่ีไดรับการตีพิมพมาต้ังแต พ.ศ. 2417 กอนที่จะ
สังคมไทยจะไดอาน ความพยาบาท นิยายแปลโดยแมวัน และ ละครแหงชีวิต

โดยหมอมเจาอากาศดาํ เกิง รพีพัฒน ซึ่งถือเปนนิยายเลมแรกของวง
วรรณกรรมไทย จึงเปนนิยายรอยแกวท่ีเกาแกที่สุดในสังคมไทย สํานวนภาษา
ตลอดจนคานิยมด้ังเดิมลวนปรากฏอยูทั่วไปในสามกก ชนชั้นนําไทยแตเดิมก็

ถือวาสามกกเปนตําราการเมืองเสียดวยซํ้า คติทางสังคมหลายอยางก็ถอด
แบบมาจากสามกก หนังสือเร่ืองนี้จึงนาเสพและศึกษาไปพรอม ๆ กัน

ผูแตง ผูแปล

ล อ ก ว น ต ง เจาพระยาพระคลัง (หน)

วรรณคดีสโมสร

ส า ม ก ก

ป ร ะ วั ติ

เจาพระยาพระคลัง (หน) เปนแมกองในการแปล สามกกฉบับภาษาไทยไดรับ
ยกยองวาเปนหนังสือที่ยอดเย่ียมในกระบวนหนังสือรอยแกวทั้งปวง และมัก
จะยกมาเปนตัวอยางเรียงความท่ีดีอยูทุกยุคทุกสมัย (กุหลาบ : 126) ในสมัย
รัชกาลที่ 1 มีการแปลหนังสือเร่ืองสามกกโดยการรวมมือของบุคคลหลายฝาย
ทั้งผูรูภาษาจีน ผูรูภาษาไทยและผูรูทั้งภาษาไทยและภาษาจีน เมื่อหมอบลัด
เลย มิชชันนารีชาวอเมริกา ต้ังโรงพิมพข้ึนในประเทศไทย ไดพิมพเร่ืองสาม
กกขึ้นเมื่อ พ.ศ.2408 ไดรับยกยองอยางแพรหลาย สมเด็จกรมพระยาดาํ รง
ราชานุภาพไดทรงชาํ ระหนังสือเร่ืองนี้ในป พ.ศ.2470 และทรงนิพนธตํานาน

เ ร่ื อ ง ส า ม ก ก เ พื่ อ ข ย า ย ค ว า ม แ ล ะ ช ว ย ใ น ก า ร ศึ ก ษ า ใ ห ชั ด เ จ น ย่ิ ง ขึ้ น

ข า ด เ ล ม

สามกกมีขนาดสองเลมจบ ความหนาหนึ่งพันแปดสิบหกหนา
เนื้อเร่ืองมีแปดสิบสามตอน สําหรับหนอนหนังสือแลวไมใช
เรื่องยากเย็นอยางไร เพราะหากเทียบกับวรรณกรรมอยาง
ผูยากไร ของวิคเตอร ฮูโก หรือสงครามและสันติภาพ ของลี
โอ ตอลสตอย หรือแมแตมังกรหยก ของกิมยง แลวสามกก

ถื อ ไ ด ว า ไ ม ย า ก แ ล ะ ไ ม ง า ย สํา ห รั บ ก า ร อ า น

วรรณคดีสโมสร

ส า ม ก ก

คุ ณ ค า ข อ ง ก วี นิ พ น ธ

การใชกวีโวหาร (ภาพพจน)
โ ว ห า ร ดี ที่ สุ ด ใ น ก ร ะ บ ว น ว ร ร ณ ค ดี ร อ ย
แกว บทอุปมาอุปไมยลึกซ้ึงคมคาย
และเห็นขอเทียบเคียงไดชัดเจน บท

พ ร ร ณ น า แ จ ม ชั ด ทุ ก ต อ น

คุ ณ ค า ด า น เ นื้ อ ห า
- ใหความรูลํา้ ลึกในศาสตรตางๆ เชน ยุทธศาสตร ปรัชญา จิตวิทยา ตลอดจน
ก า ร ศึ ก ษ า ธ ร ร ม ช า ติ ข อ ง ชี วิ ต ม นุ ษ ย
- สามกกไมไดแฝงอิทธิปาฏิหาริยเกินความสามารถของสามัญชน จึงทําใหผู
อานไดเห็นชีวิตของตัวละครท้ังหมดในลักษณะของคนจริงๆ ความรู ความคิด
แ ล ะ ส ติ ป ญ ญ า ที่ ไ ด จ า ก ก า ร อ า น จึ ง เ ป น ป ร ะ โ ย ช น ต อ ก า ร ดํา เ นิ น ชี วิ ต ข อ ง ผู อ า น

ก า ร เ ลื อ ก ส ร ร คาํ
การใชถอยคําและประโยคกะทัดรัด ฟงรื่นหู

ไมมีศัพทยาก การดําเนินเรื่องไมยืดเย้ือ
ทั น ใ จ ผู อ า น

วรรณคดีสโมสร

ขุ น ช า ง - ขุ น แ ผ น

ป ร ะ วั ติ ผู แ ต ง

วรรณคดีเร่ืองขุนชางขุนแผนมิกวีแตงกันหลายคน ในปลายสมัยอยุธยา และ
ในสมัย รัตนโกสินทรตอนตน ตอนที่ไพเราะสวนมากแตงในสมัยพระบาทสมเด็จ

พระพุทธเลิศหลานภาลัย (รัชกาลที่ 2) การแตงเสภาเร่ืองขุนชางขุนแผนไม
นิยมบอกนามผูแตง มีเพียงการสันนิฐานผูแตงโดยพิจารณาจากสาํ นวนการแตง

เทานั้นเสภาขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกาจึงไมทราบนามผูแตงที่
แ น ชั ด

คํา ป ร ะ พั น ธ

ลักษณะคําประพันธกลอนเสภาเปนกลอนสุภาพ เสภาเปนกลอนขั้นเลาเร่ือง
อยางเลานิทานจึงใชคาํ มากเพ่ือบรรจุขอความใหชัดเจนแกผูฟง และมุงเอาการ
ขับได ไพเราะเปนสาํ คัญ สัมผัสของคําประพันธ คือ คาํ สุดทายของวรรคตน สง
สัมผัสไปยังคําใดคาํ หนึ่งใน 5 คําแรกของวรรคหลังสัมผัสวรรคอื่นและสัมผัส

ร ะ ห ว า ง บ ท เ ห มื อ น ก ล อ น สุ ภ า พ

วรรณคดีสโมสร

ขุ น ช า ง - ขุ น แ ผ น

สํา น ว น โ ว ห า ร

มีสาํ นวนโวหารดี ใชถอยคําสามัญแตไพเราะ การบรรยายใช
ถอยคําเหมาะสมกับทองเร่ือง กระบวนการกลอนมีความคมคาย

ดูดดื่มใจ ไดรสวรรณคดีทุกรส

จุ ด มุ ง ห ม า ย ใ น ก า ร แ ต ง

1 . เ พ่ื อ ใ ห ผู เ รี ย น ไ ด รู จั ก เ น้ื อ เ ร่ื อ ง ย อ ขุ น ช า ง ขุ น แ ผ น
2 . เ พ่ื อ ใ ห ผู เ รี ย น ไ ด รู จั ก ลั ก ษ ณ ะ ข อ ง ตั ว ล ะ ค ร ใ น เ รื่ อ ง
3 . เ พ่ื อ ใ ห ผู เ รี ย น ไ ด รู จั ก คุ ณ ค า ด า น ว ร ร ณ ศิ ล ป ใ น เ ร่ื อ ง
4 . เ พื่ อ ใ ห ผู เ รี ย น ไ ด รู จั ก คุ ณ ค า ด า น สั ง ค ม ใ น เ รื่ อ ง
5 . เ พื่ อ ใ ห ผู เ รี ย น เ ข า ใ จ คํา ศั พ ท ใ น เ ร่ื อ ง

ตั ว อ ย า ง ห นั ง สื อ

วรรณคดีสโมสร

อิ เ ห น า

ปนวรรณคดีท่ีไดรับการยกยองของบทละครลาํ เพราะเปนหนังสือซึ่งแตงดีท้ัง
กลอน ท้ังความ และท้ังกระบวนการที่ตะเลนละครประกอบการ และยังเปน

หนังสือที่ดี ในทางที่ตะศึกษาประเพณีไทยสมัยโบราณ แมบทละครเรื่อง
อิ เ ห น า จ ะ มี เ ค า โ ค ร ง ม า จ า ก นิ ท า น พื้ น เ มื อ ง ข อ ง ช า ว ช ว า

ผู แ ต ง

อิเหนาเปนบทละครราํ พระราชนิพนธในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศ
หลานภาลัยมหาราช รัชกาลท่ี ๒ แหงพระบรมราชวงศจักรี ตลอด
ระยะเวลาท่ีพระองคทรงครองราชย เปนสมัยที่วรรณคดีเจริญท่ีสุดใน
สมัยน้ีหลาย เรื่องไดรับการยกยองวาเปนยอดของวรรณคดี และทรง
ไ ด รั บ ก า ร เ ทิ ด พ ร ะ เ กี ย ร ติ จ า ก อ ง ค ก า ร ก า ร ศึ ก ษ า วิ ท ย า ศ า ส ต ร แ ล ะ
วัฒนธรรมแหงสหประชาชาติ (UNESCO) ในฐานะบุคคลสาํ คัญของโลก

คํา ป ร ะ พั น ธ

มี รู ป แ บ บ ก า ร แ ต ง ก ล อ น บ ท ล ะ ค ร ซ่ึ ง มี ลั ก ษ ณ ะ บั ง คั บ เ ห มื อ น ก ล อ น ส่ี
สุภาพ แตละวรรคมักจะขึ้นตนดวยคาํ วา “เม่ือน้ัน” “บัดนั้น” และ

“ ม า จ ะ ก ล า ว บ ท ไ ป ”

วรรณคดีสโมสร

ส า ว เ ค รื อ ฟ า

ผู แ ต ง พ ร ะ เ จ า บ ร ม ว ง ศ เ ธ อ
คํา ป ร ะ พั น ธ ก ร ม พ ร ะ น ร า ธิ ป ป ร ะ พั น ธ พ ง ศ

บทละคร

ผูกาํ กับ มารุต (ทวี ณ บางชาง)

บ ริ ษั ท ผู ส ร า ง ไ ท ย ไ ต ร มิ ต ร ภ า พ ย น ต ร

วั น ท่ี เ ข า ฉ า ย วันที่ 16 เดือน มกราคม พ.ศ. 2496
ฉ า ย ที่ โ ร ง ภ า พ ย น ต ร นิ ว โ อ เ ดี ย น

เปนภาพยนตรสีธรรมชาติ 16 มม.ที่ออกฉายในป พ.ศ. 2496 สรางจากบท
ละครรองเร่ืองสาวเครือฟา เปนสรางเปนภาพยนตรคร้ังท่ีสอง กาํ กับโดยครู
มารุต (ทวี ณ บางชาง) ภาพยนตรเร่ืองน้ีสรางชื่อเสียงใหกับวิไลวรรณไดรับ
ฉายาวา "นางเอกเจานาํ้ ตา" และเปนนักแสดงนําหญิงคนแรกท่ีไดรับรางวัลนัก

แสดงนาํ หญิงยอดเยี่ยม จากงานรางวัลตุกตาทอง

วรรณคดีสโมสร

หั ว ใ จ นั ก ร บ

ผู แ ต ง

พ ร ะ บ า ท ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ง กุ ฎ เ ก ล า เ จ า อ ยู หั ว
(รัชกาลท่ี 6)

ศิ ล ป ะ ก า ร ป ร ะ พั น ธ

ดาํ เนินเรื่องดวยบทสนทนา บรรยายฉากเหตุการณ อารมณตัวละคร
อยางชัดเจน ดวยภาษาโบราณท่ีเขาใจงาย

เ รื่ อ ย อ

พระภิรมยกังวลกับนายสวิงที่ตองเปนทหารในยามสงคราม จึงพยายามว่ิง
ขอรองผูใหญใหชวย แตไมเปนผล นายซุนเบงจึงวางแผนใหนายสวิงหนีทหาร
โดยอางวาพระภิรมยเปนโรคหัวใจ เมื่อนายสวิงทราบความจริงก็โกรธมาก
ระหวางนั้นเกิดการรบกับขาศึกใกลบาน นายสวิงจึงนาํ ทหารมาต้ังฐานในบาน
และสูขาศึก นายสวิงเสียชีวิตในหนาที่ พระภิรมยโกรธมาก จึงจับปนสูกับขาศึก

แ ต ก ลั บ โ ด น ข า ศึ ก บุ ก เ ข า บ า น

วรรณคดีสโมสร

หั ว ใ จ นั ก ร บ

เ นื้ อ เ ร่ื อ ง

เน้ือเร่ืองเนนการปลุกใจใหรักชาติและเสียสละเพื่อสวนรวม โดยใช
พ ร ะ ภิ ร ม ย เ ป น ตั ว ล ะ ค ร ดํา เ นิ น เ รื่ อ ง

ขอคิด คติคาํ สอน และความจรรโลงใจ

ปลุกจิตสาํ นึกความรักชาติ ทําใหเห็นความสาํ คัญของทหาร และช้ีใหเห็น
ว า ค น เ ร า ส า ม า ร ถ ก ลั บ ตั ว เ ป น ค น ดี ไ ด

ก า ร นํา ไ ป ใ ช ใ น ชี วิ ต จ ริ ง

เราควรแสดงความรักชาติดวยการเปนเด็กดี ตั้งใจเรียน เมื่อเปนผูใหญก็ใช
ค ว า ม รู ทํา ป ร ะ โ ย ช น ใ ห บ า น เ มื อ ง

คํา สํา คั ญ หัวใจนักรบ, กองเสือปา

วรรณคดีสโมสร

มั ท น ะ พ า ธ า

ผู แ ต ง

พ ร ะ บ า ท ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ง กุ ฏ เ ก ล า เ จ า อ ยู หั ว

ค ว า ม เ ป น ม า

มั ท น ะ พ า ธ า เ ป น พ ร ะ ร า ช นิ พ น ธ เ ร่ื อ ง เ อ ก ข อ ง พ ร ะ บ า ท ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ง กุ ฏ เ ก ล า เ จ า
อ ยู หั ว ไ ด รั บ ก า ร ย ก ย อ ง จ า ก ว ร ร ณ ค ดี ส โ ม ส ร ใ ห เ ป น ห นั ง สื อ ที่ แ ต ง ดี ใ ช ฉั น ท เ ป น บ ท
ล ะ ค ร พู ด ซึ่ ง แ ป ล ก แ ล ะ แ ต ง ไ ด ย า ก เ ป น เ ร่ิื อ ง ท่ี มี ตั ว ล ะ ค ร แ ล ะ ฉ า ก ส อ ด ค ล อ ง กั น

วั ฒ น ธ ร ร ม ภ า ร ต ะ โ บ ร า ณ แ ล ะ เ ข า กั บ เ น้ื อ เ รื่ อ ง ไ ด ดี

ลั ก ษ ณ ะ ก า ร แ ต ง

แ ล ะ ต อ น ใ ด ท่ี เ น น เ ร่ื อ ง มั ท น ะ พ า ธ า ใ ช คํา ป ร ะ พั น ธ ห ล า ย ช นิ ด แ ต เ น น แ ต ง ด ว ย ฉั น ท
บางตอนใชกาพยยานีกาพยฉบังหรือกาพยสุรางคนางค และมีบทเจรจารอย

แกวในสวนของตัวละครที่ไมสําคัญทําใหมีลีลาภาษาที่หลากหลาย ตอนใดดําเนิน
เ ร่ื อ ง ร ว ด เ ร็ ว ก็ ใ ช ร อ ย แ ก ว ต อ น ใ ด ต อ ง ก า ร จั ง ห ว ะ เ สี ย ง แ ล ะ ค ว า ม ค ล อ ง จ อ ง ก็ ใ ช
กาพย อารมณมากก็มักใชฉันท เชนตอนท่ีสุเทษณตัดพอและมัทนาเจรจาตอบใช
ว สั น ต ดิ ล ก แ ส ด ง จั ง ห ว ะ ร ว ด เ ร็ ว ข อ ง ถ อ ย คํา เ ส ริ ม ใ ห ค า ร ม โ ต ต อ บ กั น มี ลี ล า ฉั บ ไ ว

แ ล ะ ทั น กั น

วรรณคดีสโมสร

มั ท น ะ พ า ธ า

เ ร่ื อ ง ย อ

มั ท น ะ พ า ธ า เ ป น เ ร่ื อ ง ส ม มุ ติ ว า เ กิ ด ใ น อิ น เ ดี ย โ บ ร า ณ เ น้ื อ เ รื่ อ ง ก ล า ว ถึ ง เ ห ตุ ก า ร ณ
บนสวรรค เทพบุตรสุเทษณหลงรักเทพธิดามัทนาแตนางไมปลงใจดวย สุเทษณ

จึงขอใหวิทยาธรมายาวินใชเวทมนตรสะกดเรียกนางมา มัทนาเจรจาตอบสุ
เทษณอยางคนไมรูสึกตัว สุเทษณจึงไมโปรดเมื่อขอใหมายาวินคลายมนตร
มัทนาก็รูสึกตัวและตอบปฏิเสธสุเทษณ สุเทษณโกรธจึงสาปใหเธอจุติไปเกิดบน
โลกมนุษย มัทนาขอไปเกิดเปนดอกกุหลาบ สุเทษณกําหนดวาใหดอกกุหลาบ
ด อ ก น้ั น ก ล า ย เ ป น ม นุ ษ ย เ ฉ พ า ะ วั น เ พ็ ญ เ พี ย ง วั น แ ล ะ คื น เ ดี ย ว ต อ เ ม่ื อ มี ค ว า ม รั ก จึ ง
จะพนสภาพจากเปนดอกไม และหากเปนความทุกขเพราะความรักก็ใหวิงวอน
ตอพระองคพระองคจะชวย ณ กลางปาหิมะวัน ฤษีกาละทรรศินพบ ตนกุหลาบ
จึ ง ขุ ด ไ ป ป ลู ก ไ ว ท่ี อ า ศ ร ม เ มื่ อ มั ท น า ก ล า ย เ ป น ม นุ ษ ย ก็ เ ล้ี ย ง ดู รั ก ใ ค ร เ ห มื อ น ลู ก ท า ว
ชั ย เ ส น ก ษั ต ริ ย แ ห ง เ มื อ ง หั ส ติ น า ปุ ร ะ เ ส ด็ จ ไ ป ล า สั ต ว ไ ด พ บ น า ง มั ท น า ก็ เ กิ ด ค ว า ม
รัก มัทนาก็มีใจเสนหาตอชัยเสนดวยเชนกันท้ังสองจึงสาบานรักตอกัน และ
มั ท น า ไ ม ต อ ง ก ลั บ ไ ป เ ป น กุ ห ล า บ อี ก แ ต เ มื่ อ ชั ย เ ส น พ า มั ท น า ไ ป ยั ง เ มื อ ง หั ส ติ น า ปุ
ร ะ ข อ ง พ ร ะ อ ง ค พ ร ะ น า ง จั ณ ฑี ม เ ห สี ข อ ง ชั ย เ ส น หึ ง ห ว ง แ ล ะ แ ค น ใ จ ม า ก น า ง ข อ ใ ห
พระบิดาซึ่งเปนพระราชาแควนมคธยกทัพมาตีหัสตินาปุระ จัณฑียังใชใหนาง
ค อ ม ข า ห ล ว ง ทํา ก ล อุ บ า ย ว า มั ท น า รั ก กั บ ศุ ภ า ง ค ท ห า ร เ อ ก ข อ ง ชั ย เ ส น ชั ย เ ส น ห ล ง
เ ช่ื อ จึ ง ส่ั ง ใ ห ป ร ะ ห า ร มั ท น า แ ล ะ ศุ ภ า ง ค แ ต ต อ ม า เ มื่ อ ชั ย เ ส น รู ว า มั ท น า แ ล ะ ศุ ภ า ง ค
ไมมีความผิดก็เสียใจมากอํามาตยเอกจึงทูลความจริงวายังมิไดสังหารนาง และ
ศิ ษ ย ข อ ง พ ร ะ ก า ล ะ ท ร ร ศิ น ไ ด พ า น า ง ก ลั บ ไ ป อ ยู ใ น ป า หิ ม ะ วั น แ ล ว ส ว น ศุ ภ า ง ค ก็

เปนอิสระเชนกัน และไดออกตอสูกับขาศึกจนตายอยางทหารหาญ

วรรณคดีสโมสร

มั ท น ะ พ า ธ า

เร่ืองยอ (ตอ)

ชัยเสนจึงเดินทางไปรับนางมัทนา ขณะน้ันมัทนาทูลขอใหสุเทษณรับนางกลับไป
สวรรคสุเทษณขอใหนางรับรักตนกอน แตมัทนายังคงปฏิเสธสุเทษณกริ้วจึงสาป

ใหมัทนาเปนกุหลาบตลอดไป ชัยเสนมาถึงแตก็ไมทันการณจึงไดแตนาํ ตน
กุ ห ล า บ ก ลั บ ไ ป ยั ง เ มื อ ง หั ส ติ น า ปุ ร ะ

คุ ณ ค า - แ ง คิ ด

มั ท น ะ พ า ธ า เ ป น พ ร ะ ร า ช นิ พ น ธ เ ร่ื อ ง เ อ ก ข อ ง พ ร ะ บ า ท ส ม เ ด็ จ
พ ร ะ ม ง กุ ฏ เ ก ล า เ จ า อ ยู หั ว ไ ด รั บ ก า ร ย ก ย อ ง จ า ก ว ร ร ณ ค ดี

ส โ ม ส ร ใ ห เ ป น ห นั ง สื อ ท่ี แ ต ง ดี ใ ช ฉั น ท เ ป น บ ท ล ะ ค ร พู ด ซึ่ ง แ ป ล ก
แ ล ะ แ ต ง ไ ด ย า ก เ ป น เ ริื่ อ ง ที่ มี ตั ว ล ะ ค ร แ ล ะ ฉ า ก ส อ ด ค ล อ ง กั น
วัฒนธรรมภารตะโบราณและเขากับเนื้อเรื่องไดดี สอนใหรูถึง

ค ว า ม เ จ็ บ ป ว ด ที่ เ กิ ด จ า ก ค ว า ม รั ก รู ถึ ง โ ท ษ ข อ ง ค ว า ม รั ก

วรรณคดีสโมสร

พ ร ะ ร า ช พิ ธี สิ บ ส อ ง เ ดื อ น

เปนพระราชนิพนธในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ 5
เพ่ือพิมพแจกสมาชิกหนังสือวชิรญาณ ของหอพระสมุดวชิรญาณ เมื่อ พ.ศ.
2431 ซึ่งในเวลาน้ันสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจาฟามหาวชิรุณหิศ ทรงไดรับ
เลือกเปนสภานายกประจําป พระราชนิพนธเลมนี้นับเปนวรรณคดีชิ้นเอกเลม

ห น่ึ ง ข อ ง ไ ท ย

ป ร ะ วั ติ

พ ร ะ ร า ช พิ ธี สิ บ ส อ ง เ ดื อ น เ ป น พ ร ะ ร า ช นิ พ น ธ ท่ี อ ธิ บ า ย ถึ ง พ ร ะ ร า ช พิ ธี ต า ง
ๆ ท่ีทาํ เปนประจําในแตละเดือน โดยทรงคนควาและแตงข้ึนทีละเรื่อง
จนไดพระราชพิธีทั้งหมด 11 เดือน ขาดแตเดือน 11 (ทรงเริ่มตนท่ีเดือน

12 กอน) เนื่องจากติดพระราชธุระจนไมไดแตงตอจวบส้ินรัชสมัย

เ น้ื อ ห า

เน้ือหาในพระราชนิพนธเลมน้ีวาดวยพระราชพิธีตาง ๆ ท่ีจัดข้ึนทั้งในสมัย
โบราณ และในสมัยท่ีทรงแตง รวมหลายสิบพระราชพิธีดวยกัน ทรงเลาถึงพระ
ราชพิธีตาง ๆ ดวยสาํ นวนภาษาที่ไมเครงครัดอยางตํารา ในสมัยใหมอาจเรียกได
วาสารคดีพระราชพิธีสิบสองเดือนเปนหนังสือท่ีอานไดยากมากๆ มีรายละเอียด
ของพระราชพิธีในสวนตาง ๆ อยางครบถวน นอกจากทรงเลาถึงพระราชพิธี
ตามตาํ รับโบราณแลว ยังทรงมีพระราชวินิจฉัยในเร่ืองตาง ๆ ไดอยางแยบยล

ตั ว อ ย า ง ห นั ง สื อ

จัดทาํ โดย
นางสาวจตุพร คงสัมพันธ
ช้ันมัธยมศึกษาปที่ 6/3 เลขท่ี 24