เวลาและยุคสมัยทางประวัติศาสตร์

ประวัตศิ าสตร์ 1

ส 31102 ชนั มธั ยมศกึ ษาปที ี่ 4

นางสาวสนธินี ผวิ แกว้
โรงเรียนวงั นา้ เยน็ วทิ ยาคม

เอกสารประกอบการเรียนรายวิชาพืนฐาน
กลมุ่ สาระการเรียนร้สู งั คมศึกษา ศาสนา และวฒั นธรรม

หนว่ ยการเรยี นรทู้ ่ี 1

เวลาและยคุ สมยั ทางประวตั ศิ าสตร์
(วนั วารกบั กาลเวลา)

กตตทฎแ่ีผวัรหชะสลมหวี้ ดกัดานงายรถกั สเงึถรกงยึี4าคน.ร1วเราปทู้มมลี่.สย4ี่1า-นคท6ตแัญีม่/รป1ขีตะลอหอ่ งงนกขเวากัอลรงแอามลแยนะรู่ลเษุว่ะหมยยน็ กคุชคานัสตวมใาินมยั สทสังาาคคงปัญมรขะอวงตั ศิ าสตร์

สาระการเรยี นรู้
1. เวลาและยุคสมยั ทางประวตั ิศาสตร์ท่ี
ปรากฏในหลักฐานทางประวัตศิ าสตร์ไทยและ
ประวัตศิ าสตรส์ ากล
2. ตัวอย่างเวลาและยคุ สมยั ทางประวตั ิศาสตร์
ของสังคมมนษุ ย์ที่มีปรากฏในหลักฐานทาง
ประวตั ิศาสตร์ (เชือ่ มโยงกบั มฐ. ส 4.3)
3. ความสาคญั ของเวลาและยุคสมัยทาง
ประวัติศาสตร์

ผสู้ อน : นางสาวสนธนิ ี ผิวแกว้ 1ประวัตศิ าสตร์ 1
โรงเรียนวงั นา้ เย็นวิทยาคม
ส 31102 ชนั มธั ยมศึกษาปที ่ี 4

1. เวลากบั การศกึ ษาประวตั ศิ าสตร์

ประวตั ศิ าสตร์(History) คือ การศึกษาเรือ่ งราวหรือ
เหตกุ ารณ์ทส่ี าคัญของมนษุ ยใ์ นอดตี จากหลักฐาน
1.1 ความสาคญั ของเวลาในการศกึ ษาประวตั ศิ าสตร์

เวลาทปี่ รากฎในหลกั ฐานประวตั ิศาสตรช์ ่วยให้ผู้ศึกษาประวตั ิศาสตร์
เข้าใจเหตุณก์ ารท่ีเกดิ ขึน้ ในอดีต ทั้งการลาดบั เหตุการณ์ท่ีเกดิ ข้ึนกอ่ น–หลัง
การเช่ือมโยงอดตี กับปจั จบุ นั จึงมกี ารกาหนดชว่ งเวลาเพื่อให้เกดิ ความเข้าใจ
ตรงกนั ตวั อยา่ งการนับเวลา ดงั น้ี

การกาหนดช่วงเวลา
ทศวรรษ ชว่ ง 10 ปี(การนบั 0-9) ทศวรรษท่ี 2560 คอื 2560-2569
ศตวรรษ ช่วง 100 ป(ี การนับ 1-100) พุทธศตวรรษท่ี 26 คอื พ.ศ.2501-

2600 คริสต์ศตวรรษที่ 21 คือ ค.ศ. 2001-2100
สหสั วรรษ ชว่ ง 1,000 ปี(การนบั 1-1000)

การกาหนดเวลาเปน็ ปีศักราช เช่น พทุ ธศกั ราช(พ.ศ.) ครสิ ต์ศกั ราช(ค.ศ.)
ฮิจเราะห์ศกั ราช(ฮ.ศ.) มหาศักราช(ม.ศ) จุลศกั ราช(จ.ศ.) รัตนโกสินทรศ์ ก (ร.ศ.)
การกาหนดยคุ สมยั ทางประวตั ศิ าสตร์

สมัยกอ่ นประวัติศาสตร์ สมัยที่มนษุ ย์ยงั ไม่มลี ายลกั ษณอ์ ักษรใช้
สมยั ประวตั ิศาสตร์ สมัยทมี่ นุษย์ประดิษฐล์ ายลกั ษณอ์ กั ษรใช้

ผ้สู อน : นางสาวสนธนิ ี ผวิ แก้ว 2ประวัติศาสตร์ 1
โรงเรียนวังนา้ เยน็ วิทยาคม
ส 31102 ชันมธั ยมศกึ ษาปีท่ี 4

1.2 การ1น.บั แเลวะลกาารกเทบัยี บกศากั รราศชกึ ษาประวตั ศิ าสตร์

ศกั ราช เป็นการนบั เวลา โดยยดึ เอาเหตกุ ารณ์สาคญั มาเปน็ จดุ เรม่ิ ตน้
ในการนบั เชน่ เหตุการณ์สาคญั ทางศาสนา เหตุการณส์ าคัญทางการเมือง
การนับศักราชมีหลายแบบ ดงั น้ี

พทุ ธศักราช(พ.ศ.) : เริ่มนบั จากเหตุการณ์ที่พระพุทธเจ้าดบั ขันธ์
ปรินพิ พาน มกี ารนบั 2 แบบ คือ ลงั กา พมา่ อนิ เดยี เรม่ิ พ.ศ. 1 ในปี
ทพ่ี ระพทุ ธเจา้ เสดจ็ ดับขันธ์ปรนิ ิพพาน สว่ นไทย ลาว เขมร เริม่ พ.ศ. 1
เมื่อพระพุทธเจ้าดบั ขนั ธป์ รนิ ิพพานไปแล้ว 1 ปี ไทยใช้ พ.ศ. ครัง้ แรกใน
สมยั อยธุ ยาในสมยั สมเดจ็ พระนารายณม์ หาราช แตใ่ ชอ้ ยา่ งเป็นทางการใน
สมัยรัชกาลที่ 6 พระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลา้ เจา้ อยู่หัว พ.ศ.2454
ครสิ ต์ศักราช(ค.ศ.) : เรม่ิ นบั เมื่อพระเยซปู ระสูตเิ ป็น ค.ศ.1 ตรงกับ
พ.ศ.544 ภาษาอังกฤษใช้ A.D.= Anno Domini สาหรับปกี อ่ น
ครสิ ต์ศักราชใชค้ าวา่ B.C.= Before Christ
มหาศักราช(ม.ศ) : เริม่ นับปขี น้ึ ครองราชย์ของพระเจา้ กนิษกะแหง่ ราชวงศ์
กุษาณะของอินเดยี ม.ศ.1 ตรงกับ พ.ศ.622 พบในการคานวณ
โหราศาสตร์และศลิ าจารกึ สมยั กอ่ นสโุ ขทยั และสโุ ขทยั
ฮจิ เราะหศ์ กั ราช(ฮ.ศ.) : เร่ิมนบั เม่อื นบีมูฮัมหมดั อพยพชาวมสุ ลมิ จากเมอื ง
จากมักกะฮ์ไปยังมะดีนะฮ์ เพอื่ เผยแผ่ศาสนา ฮ.ศ.1 ตรงกบั พ.ศ.1165
ฮิจเราะห์ศกั ราชเปน็ การนับทางจันทรคติ ซึง่ มคี วามคาดเคลื่อน ดงั นั้นการ
เทียบศักราชกบั พุทธศกั ราช ใหน้ า 1122 บวกหรือลบ

ผสู้ อน : นางสาวสนธนิ ี ผิวแก้ว 3ประวตั ิศาสตร์ 1
โรงเรยี นวังนา้ เย็นวิทยาคม
ส 31102 ชันมธั ยมศึกษาปีท่ี 4

จุลศกั ราช(จ.ศ.) : กษตั รยิ พ์ ม่าสมยั อาณาจกั รพุกามเปน็ ผ้ตู ัง้ ขึน้ และ
แพรห่ ลายผ่านทางอาณาจกั รล้านนา จ.ศ.1 ตรงกบั พ.ศ. 1182 ใช้
แพร่หลายในหลักฐานประวตั ศิ าสตร์ไทยสมยั อยุธยาจนถึงสมัยรัชกาลท่ี 5
รตั นโกสินทรศ์ ก (ร.ศ.) : รัชกาลท่ี 5 พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้
เจา้ อยูห่ ัวตง้ั ข้ึน เรมิ่ นบั ปที ีร่ ัชกาลท่ี 1 พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้า
จฬุ าโลกมหาราช สถาปนากรุงรัตนโกสนิ ทรเ์ ป็นราชธานี ในปี พ.ศ.2325
เปน็ ร.ศ.1

ไทม์ไลน์การนบั ศกั ราช

พ.ศ.1 พระพุทธเจา้ ดบั ขนั ธ์ปรินพิ พาน
พ.ศ.544 ค.ศ.1 พระเยซูคริสต์ประสูติ
พ.ศ.622
พ.ศ.1165 ค.ศ. + 543 = พ.ศ
แต่ใช้1122 ม.ศ.1 พระเจ้ากนิษกะขนึ้ ครองราชย์
พ.ศ.1182
พ.ศ.2325 ม.ศ. + 621 = พ.ศ
ฮ.ศ.1 นบมี ฮู มั หมดั อพยพชาวมสุ ลิมไปเมืองมะดินะฮ์

ฮ.ศ. + 1122 = พ.ศ
จ.ศ.1 กษัตรยิ พ์ ม่าแห่งอาณาจกั รพุกามตั้งศกั ราช

จ.ศ. + 1181 = พ.ศ
ร.ศ.1 รัชกาลที่ 1 สถาปนากรุงรัตนโกสนิ ทร์

ร.ศ. + 2324 = พ.ศ

เเททเยี ทียเบทบยี บศยี พกัพบ.รศศ.ศากั.ช.รเอปเาน่ืปชน็ เเน็ ปปศศกั็นน็ ักรราพพาชช..อศศอนื่ ..ืน่ ใใใชหให้ช้ ้ ++้ --

ผสู้ อน : นางสาวสนธนิ ี ผวิ แกว้ 4ประวัติศาสตร์ 1
โรงเรียนวงั น้าเย็นวิทยาคม
ส 31102 ชนั มัธยมศึกษาปที ่ี 4

2. การแบง่ ยคุ สมัยทางประวตั ศิ าสตรไ์ ทย

การแบ่งยคุ สมยั ทางประวตั ิศาสตร์ไทย มกี ารแบ่งคล้ายกบั ประวัตศิ าสตร์
สากล คอื ใช้เกณฑก์ ารประดิษฐ์ลายลักษณ์อักษร แบ่งเปน็ 2 สมัย คอื
สมยั กอ่ นประวตั ิศาสตร์ และสมัยประวตั ศิ าสตร์

2.1 สมัยกอ่ นประวตั ศิ าสตร์ : ยงั ไมม่ ลี ายลกั ษณอ์ กั ษร

สมยั กอ่ นประวตั ศิ าสตร์

แบ่งตามเทคโนโลยี แบ่งตามลกั ษณะ
เครื่องมอื เครอื่ งใช้ การดาเนนิ ชวี ติ ของมนษุ ย์

1. ยคุ หนิ 2. ยคุ โลหะ 1. ยุคเรร่ อ่ น ลา่ สตั ว์

หนิ เก่า สารดิ 2. ยคุ สงั คมเกษตร

หินกลาง เหล็ก 3. ยุคสงั คมเมอื ง

หนิ ใหม่

ผสู้ อน : นางสาวสนธนิ ี ผวิ แก้ว 5ประวตั ศิ าสตร์ 1
โรงเรียนวงั นา้ เยน็ วิทยาคม
ส 31102 ชันมธั ยมศึกษาปที ่ี 4

ุยคโลหะ ยุค ิหนสมยั ก่อนประวตั ศิ าสตร์ ลกั ษณะเครอ่ื งมอื ลกั ษณะการดาเนนิ ชีวติ
เครอ่ื งใช้ ของมนษุ ย์
ยุคหินเกา่
๏ เครอ่ื งมือหนิ หยาบ/หนิ กะเทาะ ๏ เรร่ ่อนลา่ สตั ว์ อย่ตู ามถา้ เพงิ ผา
500,000-10,000 ปี หน้าเดียว ใช้สับ ตดั ขูด ๏ รจู้ กั เขยี นภาพตามผนงั
มาแล้ว
๏ เครอ่ื งมือหินประณตี /ฮวั บี เชน่ บ้านแมท่ ะ จังหวดั ลาปาง
ยุคหนิ กลาง เนยี น ขนาดเล็กลง ใช้งาน ผาบ้งุ อ.ฮอด จังหวัดเชียงใหม่
เฉพาะดา้ นมีหลายรูปแบบ บ้านเกา่ จังหวดั กาญจนบุรี
10,000-6,000 ปมี าแล้ว ๏ เครอื่ งปน้ั ดนิ เผาผวิ เกลีย้ งขดั ถา้ หลังโรงเรียนทบั ปรกิ อ.เมือง
มนั /มลี ายเชือกทาบ จังหวัดกระบ่ี
ยุคหินใหม่ ๏ เคร่ืองมอื หนิ ขัดหลายแบบ ๏ เร่ร่อนล่าสัตว์ ตามแหลง่ อาหาร
ขวนหินขัด ขวานมบี า่ ขวานถาก ท่ีสมบรู ณ์
6,000-4,000 ปมี าแลว้ ๏ เคร่อื งป้นั ดนิ เผาทพ่ี ัฒนาดีข้ึน ๏ พิธีกรรมฝงั ศพ
เคร่ืองปน้ั ดนิ เผาสามขา
ยคุ สาริด ๏ เครือ่ งจกั รสาน ทอผ้า ๏ ตง้ั ถ่ินฐานชมุ ชนขนาดเลก็ ใกล้
๏ เบด็ ตกปลาจากกระดกู สัตว์ แหล่งน้า
4,000-2,500 ปมี าแลว้ ๏ เคร่ืองมือเครื่องใชโ้ ลหะผสม ๏ เพาะปลูก เลีย้ งสัตว์
ระหว่างทองแดงกับดีบุก ๏ ติดต่อคา้ ขายกับชมุ ชนอน่ื
ยุคเหลก็ ๏ ภาชนะดินเผามีลวดลายและ
ระบายสี ๏ ขยายพื้นที่เพาะปลกู ชมุ ชน
2,500-1,500 ปมี าแลว้ ๏ ถลงุ เหล็กนามาเปน็ เครอ่ื งมอื ขนาดใหญ่ขน้ึ
เครอื่ งใช้ ๏ มีระบบปกครองมหี ัวหนา้ ชมุ ชน
๏ อยูร่ วมกันเป็นเมืองขดุ คนู า้ คัน
ดนิ ลอ้ มรอบ
๏ ติดตอ่ ค้าขายกับดนิ แดน
หา่ งไกล

ผ้สู อน : นางสาวสนธนิ ี ผิวแกว้ 6ประวัตศิ าสตร์ 1
โรงเรียนวงั นา้ เย็นวทิ ยาคม
ส 31102 ชันมัธยมศึกษาปีท่ี 4

2.2 สมยั ประวตั ิศาสตร์ : มกี ารประดษิ ฐล์ ายลกั ษณอ์ กั ษรขน้ึ ใช้

ดินแดนประเทศไทยเขา้ สูส่ มัยประวตั ิศาสตร์ เม่อื มีการคน้ พบศิลาจารึก
ปราสาทเขานอ้ ย อาเภออรัญประเทศ จงั หวดั สระแกว้ สรา้ งขึ้นเมอ่ื ม.ศ. 559

การแบ่งสมยั ประวตั ิศาสตร์ไทย มีการแบง่ ได้หลายแบบ เชน่
แบ่งตามราชธานี แบ่งตามราชวงศ์ แบง่ ตามพระนามพระมหากษตั ริย์
แบง่ ตามพัฒนาการและการเปลยี่ นแปลงของบา้ นเมอื ง แบ่งตามลักษณะ
การปกครอง แบง่ ตามสมยั รฐั บาล แบ่งตามแนวประวตั ศิ าสตร์สากล

สมยั ประวตั ิศาสตร์ เหตกุ ารณ/์ เรอ่ื งราวทางประวตั ิศาสตรท์ สี่ าคญั
ในดนิ แดนไทย
๏ สมยั อาณาจกั รโบราณในดนิ แดนไทย เช่น อาณาจกั รทวารวดี(พทุ ธศตวรรษ
1. สมัยก่อนสุโขทยั ที่ 11-16) เก่าแก่ทสี่ ุด พบเหรียญเงินท่ีมจี ารกึ ว่า “ศรที วารวดี ศวรปณุ ยะ”
อาณาจักรละโว(้ พทุ ธศตวรรษที่ 12-18) อาณาจักรตามพรลงิ ค์(พทุ ธศตวรรษท่ี
2. สมัยสุโขทัย 7-19) อาณาจักรศรีวชิ ัย(พุทธศตวรรษท1ี่ 3-19)
(พ.ศ.1792-2006) ๏ พ.ศ.1792 พ่อขนุ ศรอี ินทราทติ ย์สถาปนากรุงสุโขทยั จนถึง
3. สมัยอยธุ ยา ๏พ.ศ.2006 สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถรวมเขา้ เป็นส่วนหน่ึงของกรุงศรอี ยุธยา
(พ.ศ.1893-2310) ๏ พ.ศ.1893-1991 สมยั อยธุ ยาตอนต้น วางรากฐานและเสริมสร้างความมัน่ คง
สมยั สมเด็จพระรามาธบิ ดีท่ี 1 จนถงึ สมยั สมเด็จพระบรมราชาธริ าชท่ี 2
4. สมัยธนบุรี ๏ พ.ศ.1991-2231 สมัยอยธุ ยาตอนกลาง เจรญิ รุ่งเรืองทางการเมอื งเศรษฐกิจ
(พ.ศ.2310-2325) สมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ จนถงึ สมัยสมเดจ็ พระนารายณม์ หาราช
๏ พ.ศ.2231-2310 สมัยอยธุ ยาตอนปลาย เสอื่ มอานาจ จากสมยั สมเด็จพระ
เพทราชา ถึง สมยั สมเด็จพระท่ีนง่ั สรุ ิยาศน์อัมรินทร์
๏ เป็นสมัยกอบกู้อิสรภาพของบา้ นเมอื งหลังจากเสียกรุงศรีอยุธยา
สมเด็จพระเจา้ กรงุ ธนบุรี

ผสู้ อน : นางสาวสนธนิ ี ผวิ แก้ว 7ประวัติศาสตร์ 1
โรงเรยี นวงั นา้ เยน็ วทิ ยาคม
ส 31102 ชันมธั ยมศึกษาปีท่ี 4

สมัยประวตั ศิ าสตร์ เหตกุ ารณ/์ เรอื่ งราวทางประวตั ศิ าสตรท์ ส่ี าคญั
ในดนิ แดนไทย
๏ สมัยรตั นโกสินทร์ตอนต้น (พ.ศ.2325-2394) หรือเรยี กวา่ สมัย
5. สมัยรตั นโกสินทร์ การทาให้เหมอื นเมือ่ ครงั้ บ้านเมอื งดี สรา้ งพระบรมมหาราชวงั รปู แบบ
(พ.ศ.2325-ปจั จบุ ัน) เหมือนกรุงศรีอยธุ ยาสมยั รชั กาลที่ 1 กฎหมายตราสามดวง รัชกาลที่ 2
กฎหมายหา้ มสูบฝ่นิ สมยั รัชกาลที่ 3 การทาสนธิสญั ญาทางการค้ากับ
องั กฤษ (สนธิสญั ญาเบอรน์ ่ี)
๏ สมยั ปรบั ปรงุ และปฏริ ปู ประเทศ (พ.ศ.2394-2475) สมยั ของการ
ปฏิรูปประเทศใหท้ นั สมยั รชั กาลที่ 4 เป็นช่วงเริม่ ปรบั ปรงุ ประเทศ มี
การทาสนธิสญั ญาเบาวร์ งิ กบั ประเทศองั กฤษ รัชกาลที่ 5 เปน็ ช่วงปฏิรปู
ประเทศในทุกด้านใหท้ ันสมยั ป้องกนั การยดึ ครองจากชาตติ ะวันตก
สมัยรชั กาลท่ี 6 เปน็ ช่วงนาประเทศเขา้ สสู่ งั คมโลก สมยั รชั กาลที่ 7
เกดิ การเปล่ยี นแปลงการปกครองเป็นระบอบประชาธปิ ไตย
๏ สมัยประชาธปิ ไตย (พ.ศ.2475-ปัจจบุ ัน) มกี ารปกครองระบอบ
ประชาธปิ ไตยอันมพี ระมหากษัตรยิ ท์ รงเป็นประมุข รัฐธรรมนูญเป็น
กฎหมายสูงสดุ ของประเทศ อานาจการปกครอง “อานาจอธปิ ไตย” เปน็
ของประชาชน แบ่งออกเป็น ๓ ฝ่าย ไดแ้ ก่ ฝา่ ยนิติบญั ญัติ
ฝ่ายบริหาร และฝ่ายตลุ าการ

สรปุ การแบง่ สมัยประวัตศิ าสตรข์ องไทย
เป็นการแบง่ โดยยดึ อาณาจักรหรือราชธานีเปน็ สาคญั แตใ่ นสมยั

อยธุ ยา สมัยรัตนโกสนิ ทร์ มีการแบ่งสมัยยอ่ ย ๆ ตามการเปลี่ยนแปลงของ
บา้ นเมืองและการปกครองรว่ มกันมาเปน็ เกณฑ์

หากแบง่ ยคุ สมัยประวตั ิศาสตร์ไทยตามแนวประวตั ศิ าสตรส์ ากล
จะแบ่งได้เป็นก่ยี คุ อะไรบ้าง

ผสู้ อน : นางสาวสนธนิ ี ผวิ แก้ว 8ประวตั ิศาสตร์ 1
โรงเรียนวงั นา้ เยน็ วทิ ยาคม
ส 31102 ชันมัธยมศึกษาปที ่ี 4

3. ตัวอย่างเวลาและยคุ สมยั ทปี่ รากฏ
ในหลกั ฐานทางประวตั ศิ าสตรไ์ ทย

“1205 ศก ปมี ะแม พ่อขุนรามคาแหง หาใคร่ใคร
ในใจ แลใสล่ ายสอื ไทยนี้ ลายสือไทยนี้ จง่ึ มเี พ่ือขนุ ผู้
นั้นใส่ไว้”

ทม่ี า ศิลาจารึกสโุ ขทยั หลักที่ 1

คาถาม 1205 ตรงกบั ปี พ.ศ. ใด? (ต้องรูก้ ่อนวา่ ศลิ า
จารึกสุโขทยั ใชศ้ ักราชอะไร)

1205 เป็นมหาศกั ราช เทยี บเปน็ พทุ ธศักราช + 621 = พ.ศ.1826

“ศกั ราช 712 ขาลศก วนั 6 ฯ6 5 คา่ เวลารงุ่ แลว้ 3
นาฬกิ า 9 บาท แรกสถาปนากรงุ ศรอี ยธุ ยา”

ที่มา : พระราชพงศาวดารกรุงเกา่ ฉบบั หลวงประเสรฐิ ฯ

คาถาม 712 ตรงกับปี พ.ศ. ใด? (สมยั อยุธยาใช้จุลศักราช)

712 เป็นจลุ ศกั ราช เมือ่ เทียบเป็น พ.ศ.+1181 = พ.ศ.1893
วันศกุ รเ์ ดอื น 5 ขึน้ 6 คา่ เวลา 9 นาฬกิ า 54 นาที

“ไกลบา้ น พระราชหตั ถเลขาพระบาทสมเดจ็ พระ
จลุ จอมเกลา้ เจ้าอยหู่ วั ถงึ สมเดจ็ พระเจ้าลูกยาเธอ
เจา้ ฟา้ นภิ านภดล เมอ่ื เสดจ็ ไปประพาสยโุ รป ร.ศ.126
คาถาม ร.ศ. 126 ตรงกบั ปี พ.ศ. ใด?

ผ้สู อน : นางสาวสนธนิ ี ผวิ แกว้ 9ประวัตศิ าสตร์ 1
โรงเรียนวังนา้ เย็นวทิ ยาคม
ส 31102 ชันมธั ยมศกึ ษาปีท่ี 4