ตัวแทน-นายหน้า

1

รายงาน
เรื่อง ตวั แทน นายหน้า

เสนอ
อาจารย์ ชนาภา ขากล่อม

จัดทาโดย
นางสาวกนกวรรณ วงษ์พทิ กั ษ์ เลขที่ 6
นางสาวดารุณี วงค์ผาบุตร เลขท่ี 12

การบัญชี ปวส. 1/4

รายงานนีเ้ ป็ นส่วนหนึ่งของวชิ ากฎหมายธุกจิ รหัส 3200-9001
ปี การศึกษา 2/2561
วทิ ยาลยั เทคนิคระยอง

2

คานา

รายงานเล่มน้ีเป็นส่วนหน่ึงของวิชากฎหมายธุรกิจ ( 3200-9001 ) โดยมีเน้ือหาเกี่ยวกบั ตวั แทน และ
นายหนา้ ซ่ึงตวั แทนจะประกอบไปดว้ ย ความหมายและลกั ษณะของสญั ญาตวั แทน การต้งั ตวั แทน ประเภท
ตวั แทน สิทธิของตวั แทน หนา้ ที่ของตวั แทน ความรับผดิ ของตวั แทนต่อตวั การ หนา้ ท่ีและความรับผดิ ของ
ตวั การ ความระงบั สิ้นไปของสญั ญาตวั แทน และนายหนา้ จะประกอบไปดว้ ย ความหมายและลกั ษณะของ
นายหนา้ ความรับผดิ ชอบของนายหนา้ ความระงบั ของสญั ญานายหนา้

คณะผจู้ ดั ทาหวงั เป็นอยา่ งยง่ิ วา่ รายงานเล่มน้ีจะเป็นประโยชนแ์ ก่ผทู้ ี่นาไปศึกษาไม่มากกน็ อ้ ย หากมี
ขอ้ ผดิ พลาดประการใดทางผจู้ ดั ทาตอ้ งขออภยั ไว้ ณ โอกาสน้ีดว้ ย

คณะผจู้ ดั ทา

สารบัญ 3

ตวั แทน 4
ความหมายและลกั ษณะของสัญญาตวั แทน 5
การต้งั ตวั แทน 6
ประเภทตวั แทน 6
หนา้ ท่ีและความรับผดิ ของตวั การ 7
สิทธิของตวั แทน 8
ความรับผดิ ของตวั แทนต่อตวั การ 8
ความระงบั สิ้นไปของสญั ญาตวั แทน
10
นายหนา้ 10
ความหมายและลกั ษณะของนายหนา้ 11
ความรับผดิ ชอบของนายหนา้
ความระงบั ของสญั ญานายหนา้

4

ตวั แทน
ความหมายของตวั แทน

ความหมายของสญั ญาตวั แทน คือ อนั วา่ สญั ญาตวั แทนน้นั คือ สญั ญาซ่ึงคนหน่ึงเรียกวา่ ตวั แทน มี
อานาจทาการแทนบุคคลอีกคนหน่ึงเรียกวา่ ตวั การและตกลงจะทาการดงั น้นั อนั ความเป็นตวั แทนน้นั จะ
เป็นโดยแต่งต้งั แสดงออกชดั หรือโดยปริยายกย็ อ่ มได้

ตวั แทน ( agency ) คือ บุคคลซ่ึงมีอานาจทาการแทนบุคคลอีกคนหน่ึงตามสญั ญาและตกลง จะกระทา
การเช่นน้นั โดยปกติแลว้ บคุ คลไม่จาตอ้ งกระทากิจการใด ๆ ดว้ ยตนเอง เสมอไปจะมอบหมาย ใหม้ ีผกู้ ระทา
การแทนตนกไ็ ด้

ลกั ษณะของตัวแทน

1.เป็นสญั ญาที่มีบุคคลสองฝ่ าย ฝ่ ายหน่ึงเรียกวา่ “ตวั การ” และอีกฝ่ ายหน่ึงเรียกวา่ “ตวั แทน” การต้งั
ตวั แทนจะตอ้ งมีการตกลงระหวา่ งตวั การและตวั แทนไม่วา่ จะโดยตรง หรือ โดยปริยาย ซ่ึงถา้ มิไดม้ ีการตก
ลงกนั กระทากิจการอยา่ งใดอยา่ งหน่ึงแลว้ มีการทากิจการแทนกนั การทากิจการแทนกนั น้นั กม็ ิใช่เป็นเร่ือง
ตวั การตวั แทนจะกลายเป็นเร่ืองอ่ืน ในการน้ีกฎหมายไดบ้ งั คบั ให้ ผทู้ ่ีเขา้ ทากิจการของบุคคลอ่ืนน้นั จะตอ้ ง
กระทางานไปในทางที่สมประสงค์ และตามความประสงค์ อนั แทจ้ ริงของตวั การ หรือตามความประสงคท์ ี่
จะพงึ สนั นิษฐานไดข้ องตวั การ ซ่ึงเม่ือไดจ้ ดั การไป เช่นน้นั แลว้ กม็ ีสิทธิเรียกร้องคา่ ใชจ้ ่ายจากเจา้ ของกิจการ
หรือตวั การได้

2. ตวั แทนมีอานาจทาการแทนตวั การ กล่าวคือ จะตอ้ งมีความยนิ ยอมของบุคคลท้งั สองฝ่ าย ในการ
ที่จะใหต้ วั แทนกระทาการอยา่ งใดอยา่ งหน่ึง หากตวั แทนไม่มีอานาจกระทาการดงั กล่าวแลว้ การกระทาน้นั
ยอ่ มไม่ผกู พนั ตวั การแต่อยา่ งใด เพราะการกระทาน้นั ไมม่ ีอานาจ

3. ตวั แทนตกลงท่ีจะกระทาการเช่นน้นั สญั ญาตวั แทนจะตอ้ งมีความตกลงของตวั แทนท่ี จะทา
กิจการท่ีไดร้ ับมอบหมาย ตวั แทนจะตกลงโดยชดั แจง้ หรือโดยปริยายกไ็ ด4้ เช่น นายดาเคยสงั่ นายแดงใหไ้ ป
เกบ็ คา่ เช่าเป็นประจาตามปกตินายดาจะตอ้ งสง่ั ก่อน ต่อมาเม่ือถึงเวลาเกบ็ คา่ เช่าเดือนใหม่ นายดาไปทาธุระ
ที่ต่างจงั หวดั นายแดงจึงไปเกบ็ ค่าเช่าดงั ท่ีเคยปฏิบตั ิมาดงั น้ี นายแดง เป็นตวั แทนโดยปริยาย หากนายแดงไม่
นาคา่ เช่ามามอบใหน้ ายดานายดากจ็ ะไปเกบ็ คา่ เช่าเดือนน้นั ซ้าอีกไม่ได้

4. สญั ญาตวั แทนตอ้ งมีบุคคลที่สามอยใู่ นวตั ถุประสงค์ แต่บุคคลที่สามน้ีไม่จาเป็นตอ้ งเจาะจงตวั
แน่นอน แต่ถา้ ไม่มีบุคคลที่สามอยใู่ นวตั ถุประสงคแ์ ลว้ กไ็ ม่มีสญั ญาตวั แทนเช่น นาย ก. ต้งั นาย ข. ใหไ้ ปเกบ็
ผลไมใ้ นสวนท่ีน้ี นาย ข. ยงั ไม่มีบุคคลที่สาม

5

การต้งั ตวั แทน

เรื่องการต้งั ตวั แทนน้นั มีขอ้ ที่พึงพจิ ารณา พอจะแยกหลกั สาคญั ไดด้ งั น้ีคือ
1. การต้งั ตวั แทนน้นั จะต้งั โดยแสดงออกชดั หรือโดยปริยายกไ็ ด้ การต้งั โดยแสดงออกชดั เจนน้นั

หมายถึง จะต้งั โดยวาจาหรือลายลกั ษณ์อกั ษรกไ็ ดส้ ่วนการต้งั โดยปริยายน้นั หมายถึง การกระทาใด ๆ ท่ีพงึ
สนั นิษฐานไดว้ า่ ไดม้ ีการต้งั ตวั แทน แต่ถา้ การใดท่ีกฎหมายบงั คบั วา่ จะตอ้ งทาเป็นหนงั สือหรือมีหลกั ฐาน
เป็นหนงั สือ การต้งั ตวั แทนเพ่อื ทาการน้นั ตอ้ งทาเป็นหนงั สือหรือมี หลกั ฐานเป็นหนงั สือดว้ ย อยา่ งไรกต็ าม
บทบญั ญตั ิท่ีบงั คบั ใหต้ อ้ งทาเป็นหนงั สือ หรือมีหลกั ฐาน เป็นหนงั สือน้นั เป็นเร่ืองระหวา่ งตวั การหรือ
ตวั แทนกบั บุคคลภายนอกเท่าน้นั ในระหวา่ งตวั การกบั ตวั แทนน้นั แมม้ ิไดท้ าเป็นหนงั สือ หรือมีหลกั ฐาน
เป็นหนงั สือ กย็ งั คงใชบ้ งั คบั ได้

2. จะต้งั ตวั แทนหลายคนเพ่อื ทากิจการอนั เดียวกนั ได้ แต่ตวั แทนเหล่าน้ีจะตอ้ ง ทาการร่วมกนั 8 เช่น นาย
ก. ต้งั นาย ข. และ นาย ค. เป็นตวั แทนไปซ้ือที่ดินจาก นาย ง. นาย ข. และนาย ค. จะตอ้ งร่วมกนั ทาเช่นตอ้ ง
ปรึกษาหารือกนั และร่วมกนั ทาสญั ญา นาย ข. และนาย ค. คนใดคนหน่ึงจะทาสญั ญาโดยลาพงั คนเดียวไม่ได้
ถือวา่ ไม่มีอานาจ

ลกั ษณะของตัวการ

ผซู้ ่ึงจะเป็นตวั การน้นั จะตอ้ งมีองคป์ ระกอบดงั ต่อไปน้ี
1. เป็นผซู้ ่ึงสามารถทากิจการที่มอบใหต้ วั แทนทาไดด้ ว้ ยตนเอง กล่าวคือ ถา้ ตนเองไม่สามารถทากิจการ

ใด ๆ ไดแ้ ลว้ ตนกย็ อ่ มไม่สามารถท่ีจะต้งั ตวั แทนได้ เช่น ในกรณีของผเู้ ยาว์ ที่ไม่มีสิทธิจะต้งั ตวั แทนให้
กระทากิจการท่ีตนไม่มีสิทธิกระทาได้

2. กิจการน้นั จะตอ้ งมีผลในกฎหมาย หมายความวา่ กิจการน้นั เมื่อตวั แทนไดก้ ระทาลงไป แลว้ ยอ่ มมีผล
บงั คบั ไดต้ ามกฎหมาย ถา้ ไม่มีผลบงั คบั ตามกฎหมายแลว้ กไ็ ม่อาจมีการต้งั ตวั แทนไดก้ ิจการน้นั อาจเป็นเรื่อง
วานขอความช่วยเหลือกไ็ ด้

3. พฤติการณ์ไม่เปิ ดช่องใหท้ าในฐานะตวั แทนไดก้ ล่าวคือ
3.1 ไม่มีธรรมเนียมประเพณีพเิ ศษเป็นที่เขา้ ใจวา่ ตอ้ งทาดว้ ยตวั เอง เช่น การต้งั ใหบ้ ุคคลอื่นเขา้ สอบ
แทน
3.2 ถา้ กิจการใดกฎหมายบงั คบั วา่ ตอ้ งทาเองแลว้ การต้งั ตวั แทนเพอ่ื กิจการน้นั กเ็ ป็นอนั ไร้ผล เช่น
การจดทะเบียนรับรองบุตร, การจดทะเบียนสมรส
3.3 การทากิจการน้นั ตอ้ งทาดว้ ยตวั เอง เพราะเนื่องจากตาแหน่งหนา้ ที่ความสามารถ หรือสิทธิ
เฉพาะตวั เช่น บุคคลผเู้ ช่ียวชาญต้งั บุคคลอื่นมาเบิกความแทนตน ไม่ได้

6

ประเภทของตวั แทน

ผซู้ ่ึงจะเป็นตวั แทนไดค้ ือผซู้ ่ึงสามารถจะทากิจการตามมอบหมายน้นั ๆ ไดไ้ ม่วา่ จะเป็นผหู้ ยอ่ น
ความสามารถหรือไม่กต็ าม แต่ท้งั น้ีตอ้ งไม่ใช่บุคคลท่ีไม่มีความสามารถเสียเลย ซ่ึงสามารถ แบ่งประเภท
ของตวั แทนออกไดด้ งั น้ี

1. ตวั แทนซ่ึงไดร้ ับมอบอานาจแต่เฉพาะการ หมายถึง ตวั แทนซ่ึงมีอานาจทากิจการอยา่ งใดอยา่ งหน่ึง
โดยเฉพาะเท่าน้นั ในกรณีตวั แทนมีอานาจทาการไดแ้ ต่เพียงสิ่งท่ีจาเป็นเพอื่ กิจการน้นั สาเร็จลุล่วงไป เช่น
นาย ก. แต่งต้งั ใหน้ าย ข. ไปซ้ือทีวีสี ยหี่ อ้ SONY ขนาด 20 นิ้ว 1 เคร่ืองนาย ข. กม็ ีอานาจไปซ้ือทีวสี ีดงั กล่าว
เท่าน้นั จะไปซ้ือเครื่องเล่นวดี ีโอหรือคอมพวิ เตอร์ไม่ได้ เพราะ นาย ก. ไม่ไดม้ อบอานาจให้

2. ตวั แทนซ่ึงไดร้ ับมอบอานาจทว่ั ไป หมายถึง ตวั แทนซ่ึงมีอานาจท่ีกิจการแทนตวั การไดท้ ุกอยา่ งและ
กิจการน้นั ยอ่ มผกู พนั ตวั การ เวน้ แต่กิจการประเภทท่ีกฎหมายบญั ญตั ิไวว้ า่ ตวั แทนจะกระทาไม่ไดถ้ า้ มิไดร้ ับ
ความยนิ ยอมโดยชดั แจง้ จากตวั การ กิจการเหล่าน้นั คือ

2.1 กรณีตอ้ งจดทะเบียนขายหรือจานองอสงั หาริมทรัพย์
2.2 ใหเ้ ช่าอสงั หาริมทรัพยต์ ้งั แต่สามปี ข้ึนไป แต่ถา้ ไปเช่าอสงั หาริมทรัพยเ์ กิน 3 ปี กท็ าได้
2.3 การให้ กล่าวคือตวั แทนซ่ึงไดร้ ับมอบอานาจทว่ั ไป ไม่อาจนาเอาทรัพยข์ องตวั การ ไปใหแ้ ก่
บุคคลอื่น โดยไม่ไดร้ ับความยนิ ยอมโดยชดั แจง้ จากตวั การ
2.4 ประนีประนอมยอมความ หรือยน่ื ฟ้องต่อศาล
2.5 มอบขอ้ พพิ าทใหอ้ นุญาโตตุลาการพจิ ารณา

หน้าที่และความรับผดิ ชอบของตวั การ

1. ตอ้ งจดั การแทนตวั การดว้ ยความระมดั ระวงั แยกพิจารณาไดด้ งั น้ี
1.1 ถา้ ตวั แทนไดร้ ับบาเหน็จ ตวั แทนจะตอ้ งทากิจการท่ีไดร้ ับมอบหมาย เช่น วิญญูชนทาใน
พฤติการณ์เช่นน้นั รวมท้งั การใชฝ้ ีมือ อนั พเิ ศษเฉพาะการในอนั ที่จะใชฝ้ ีมือเช่นน้นั ดว้ ย
1.2 ถา้ ตวั แทนไม่ไดร้ ับคา่ บาเหน็จตวั แทนยอ่ มจดั การอยา่ งใด ๆ อยา่ งที่ตนเคยทาในกิจการ
ของตนได้
2. ทานิติกรรมในนามตวั การกบั ตนเองหรือตนเองในฐานะตวั แทนของบุคคล ภายนอกไม่ไดใ้ นเม่ือ
ไม่ไดร้ ับความยนิ ยอมของตวั การ
3. ทากิจการตามคาสง่ั แสดงออกชดั ของตวั การ กล่าวคือ ถา้ ตวั การไดม้ ีคาสงั่ แจง้ ชดั ไม่วา่ จะเป็น
วาจาหรือเป็นลายลกั ษณ์อกั ษรแลว้ ตวั แทนจะปฏิบตั ิตามใจตนเองไมไ่ ด้
4. ทากิจการดว้ ยตนเอง ปกติตวั แทนจะตอ้ งทากิจการดว้ ยตนเอง เวน้ แต่จะมีอานาจใชต้ วั แทนช่วง
5. แจง้ ใหต้ วั การทราบถึงผลงานเม่ือตวั การประสงค์ และเมื่อการเป็นตวั แทน สิ้นสุดลงท้งั น้ี กเ็ พื่อ
ตวั การจะไดท้ ราบถึงกิจการที่ตวั แทนไดก้ ระทาไป

7

6. แถลงบญั ชีเมื่อการเป็นตวั แทนสิ้นสุด
7. ส่งเงินและทรัพยส์ ินอยา่ งอื่นท่ีไดม้ าฐานะตวั แทนแก่ตวั การ กล่าวคอื ถา้ ตวั แทน ไดเ้ งินและ
ทรัพยส์ ินอยา่ งใดในฐานะตวั แทน ตวั แทนจะตอ้ งส่งเงินหรือทรัพยน์ ้นั ใหแ้ กต้ วั การท้งั สิ้น
8. โอนสิทธิที่ไดม้ าในการเป็นตวั แทนแก่ตวั การ แมส้ ิทธิท้งั หลายที่ตวั แทนขวนขวาย ไดม้ าในนาม
ของตนในฐานะที่ทาแทนตวั การ กจ็ ะตอ้ งโอนสิทธิเหล่าน้นั ใหแ้ ก่ตวั การท้งั สิ้น
9. เมื่อสญั ญาตวั แทนระงบั เพราะตวั การตาย หรือตกเป็นผไู้ ร้ความสามารถ หรือ ลม้ ละลายตวั แน
ตอ้ งจดั การตามสมควร เพือ่ ปกปักษร์ ักษาประโยชน์ของตวั การจนกวา่ ผแู้ ทน หรือ ทายาท ของตวั การจะ
เขา้ ปกปักษร์ ักษาไดต้ ่อไป
10. คืนหนงั สือมอบอานาจ เมื่อสญั ญาระงบั ตวั แทนตอ้ งคืนหนงั สือมอบอานาจเพราะ ถา้ หนงั สือ
มอบอานาจอยทู่ ี่ตวั แทน ตวั แทนอาจจะเอาไปใชก้ บั บุคคลภายนอกไดอ้ ีก ทาใหต้ วั การเสียหาย หรือได้

สิทธิตัวแทน

สิทธิของตวั แทนน้นั จะสามารถพจิ ารณาไดด้ งั น้ี
1. ไม่มีสิทธิไดร้ ับคา่ บาเหน็จ ท้งั น้ีเพราะในสญั ญาตวั แทนน้นั สินจา้ งเป็นสาระสาคญั แห่งสญั ญา

ไม่เวน้ แต่
1.1 จะมีขอ้ ตกลงกนั ไวใ้ นสญั ญาวา่ มีบาเหน็จ และบาเหน็จน้นั เรียกไดเ้ มื่อการเป็นตวั แทนสิ้นสุด
1.2 ทางการที่คูส่ ญั ญาประพฤติต่อกนั เป็นปริยายวา่ มีบาเหน็จ
1.3 เคยเป็นธรรมเนียมวา่ มีบาเหน็จ
2. ถา้ ตอ้ งการเงินทดรองในการทากิจการตวั แทนยอ่ มเรียกไดจ้ ากตวั การ ถา้ ไดอ้ อกเงิน ทดรองหรือ

คา่ ใชจ้ ่ายไป เรียกคืนจากตวั การไดพ้ ร้อมดอกเบ้ีย
3. ถา้ ในการทากิจการน้นั ก่อใหเ้ กิดหน้ีข้ึน ตวั แทนจะเรียกตวั การชาระหน้ี แทนตนได้ และถา้ หน้ี

น้นั ยงั ไม่ถึงกาหนดเวลาชาระตวั แทนจะใหต้ วั การใหป้ ระกนั ตามสมควรกไ็ ด้
4. ถา้ ในการทากิจการน้นั ตวั แทนตอ้ งเสียหายอยา่ งใด อนั มิใช่ความผดิ ของ ตวั แทนตวั แทนจะเรียก

เอาคา่ สินไหมทดแทนจากตวั การได้
5. ยดึ หน่วงทรัพยส์ ินที่ตกอยแู่ ก่ตน เพราะเป็นตวั แทนจนกวา่ จะไดร้ ับเงินคา้ งชาระเพราะการเป็น

ตวั แทน การยดึ หน่วงน้ีจะยดึ ไดเ้ ฉพาะทรัพยท์ ่ีตกอยกู่ บั ตน เพราะเป็นตวั แทนในเร่ืองน้นั ๆ เท่าน้นั จะไปยดึ
ทรัพยอ์ ่ืนที่ตกอยกู่ บั ตน เพราะมิใช่ในฐานะตวั แทนหาไดไ้ ม่

8

ความรับผดิ ของตัวแทนต่อตัวการ

1. ถึงตวั แทนทากิจการภายในขอบเขตที่ไดร้ ับมอบหมาย ตวั แทนไม่ตอ้ งรับผดิ เวน้ แต่จะมีธรรมเนียม
ประเพณีเป็นพิเศษวา่ ตวั แทนตอ้ งรับผดิ ต่อตวั การ

2. ถา้ ตวั แทนเอาเงินที่ควรจะส่งแก่ตวั การ หรือซ่ึงควรจะใชใ้ นกิจการของตวั การไปใชส้ อยเป็น
ประโยชน์ตนตอ้ งเสียดอกเบ้ียนบั แต่วนั เอาไปใชเ้ พราะกฎหมายถือวา่ เป็นเงินของตวั การ

3. ตวั แทนตอ้ งรับผดิ หากมีความเสียหายเกิดข้ึนเพราะ
3.1 ความประมาทเลินเล่อของตวั แทน เช่น ตวั แทน ซ่ึงเป็นลูกจา้ งตวั การ ในตาแหน่งผจู้ ดั การ ฝ่ าย

สินคา้ ขาออกมีหนา้ ที่ตรวจตีตราไม้ ซ่ึงตวั การจะรับซ้ือตวั แทนตีตราไม้ ท่ีมีคุณภาพต่ากวา่ ที่ตกลงกนั เป็น
ความประมาทเลินเล่อก่อใหเ้ กิดความเสียหายแก่ตวั การ

3.2 ไม่ทาการเป็นตวั แทน เช่น นายแดง ต้งั นายขาวใหเ้ ป็นตวั แทน ไปทาสญั ญาซ้ือขายท่ีดินกบั นาย
ดาตามเวลาที่ตกลงไว้ กบั นายดาปรากฏวา่ นายขาวไม่ดาเนินการดงั กล่าวจนทาใหน้ ายแดงเป็นฝ่ ายผดิ สญั ญา
จึงถูกนายดาปรับเป็นเงิน 10,000 บาท ดงั น้นั นายขาว จะตอ้ งรับผดิ ในความเสียหาย เพราะความเสียหาย
ดงั กล่าวเกิดข้ึนจากการไม่ทาการของนายขาว คือไม่ปฏิบตั ิตามหนา้ ที่ตวั แทนท่ีไดร้ ับมอบหมายจากนายแดง

3.3 ทาการไปโดยปราศจากอานาจตวั แทน เช่น ตวั การมอบใหต้ วั แทนขายรถยนต์ อนั เป็นการมอบ
อานาจเฉพาะกาล คือ ขายรถยนตต์ วั แทนจะขายอยา่ งอ่ืนมิได้ เช่น จกั รเยบ็ ผา้ ตูเ้ ยน็ ดว้ ยไม่ได้ เป็นการทา
โดยปราศจากอานาจ

4. ตวั แทนต้งั ตวั แทนช่วงตามท่ีตวั การระบุไว้ ท้งั ที่รู้วา่ ตวั แทนช่วงไม่เหมาะสมแก่การหรือไม่
สมควรไวว้ างใจและมิไดแ้ จง้ ใหต้ วั การทราบหรือมิไดเ้ พกิ ถอน

ความระงบั สิ้นไปของสัญญาตวั แทน

สญั ญาตวั แทนอาจระงบั ไดด้ งั ต่อไปน้ี
1. โดยคู่สญั ญา

1.1 ตวั การและตวั แทนตกลงเลิกสญั ญากนั สญั ญาตวั การตวั แทนกเ็ ป็นอนั ระงบั ไป
1.2 ตวั การถอนตวั แทน ก่อนหนา้ ท่ีตวั แทนจะทากิจการเสร็จ
1.3 ตวั แทนบอกเลิกเป็นตวั แทนซ่ึงตวั แทนอาจบอกเลิกเม่ือใดกไ็ ด้ แต่อยา่ งไรกต็ าม ถา้ กรณีมีการ
จาเป็นตวั แทนอาจบอกเลิกได้ แต่จะตอ้ งรับผดิ ในความเสียหายต่อคูส่ ญั ญาฝ่ ายน้นั ในความเสียหายใด ๆ อนั
เกิดข้ึนต่อการน้นั
1.4 ตวั แทนบอกเลิกสญั ญา โดยมีความจาเป็นอนั มิอาจกา้ วล่วงไดซ้ ่ึงเป็นเหตยุ กเวน้ มิตอ้ งรับผดิ เช่น
ตวั แทนเป็นผจู้ ดั การร้านคา้ ตวั แทนประสบอุบตั ิเหตุเจบ็ ป่ วยทางสมอง ตอ้ งรักษาพยาบาลหลายปี ถึงจะหาย
ดงั น้นั กเ็ ป็นความจาเป็น ซ่ึงมิอาจกา้ วลว่ งไดต้ วั แทนบอกเลิกการเป็นตวั แทนไดโ้ ดยมิตอ้ งรับผดิ ใน
คา่ เสียหายท่ีเกิดแก่ตวั การ

9

2. โดยผลของกฎหมาย
2.1 สิ้นกาหนดเวลาตามสญั ญา
2.2 ทากิจการเสร็จตามจุดประสงคก์ ารเป็นตวั แทนกย็ อ่ มหมดไป
2.3 วตั ถุประสงคห์ มดไป
2.4 คู่สญั ญาฝ่ ายใดฝ่ ายหน่ึงตายหรือตกเป็นคนไร้ความสามารถหรือลม้ ละลาย เวน้ แตจ่ ะขดั กบั ขอ้ สญั ญา

หรือสภาพแห่งกิจการ

3.อายคุ วาม
ในเร่ืองผดิ สญั ญาตวั แทนเกี่ยวกบั คา่ เสียหายตามกฎหมายลกั ษณะตวั แทน มิไดบ้ ญั ญตั ิไวโ้ ดยเฉพาะ

จึงตอ้ งใชอ้ ายคุ วามในบททวั่ ไป คืออายคุ วามฟ้องร้องเกี่ยวกบั การเรียกค่าเสียหายจากตวั แทน มีอายคุ วาม
ฟ้องร้อง 10 ปี

10

นายหน้า
ลกั ษณะของสัญญานายหน้า

นายหนา้ คือ บุคคลที่ช้ีช่องหรือจดั การใหบ้ ุคคลสองฝ่ ายไดเ้ ขา้ ทาสญั ญากนั จะเป็นสญั ญาอะไรกไ็ ด้ เช่น
สญั ญาขายทรัพยส์ ิน สัญญาจานองที่ดิน หรือแมแ้ ต่บริษทั ท่ีวางระเบียบจ่ายเงิน รางวลั พเิ ศษ แต่ถา้ เป็นการช้ี
ช่องใหเ้ ขา้ ทาสญั ญาที่ผดิ กฎหมาย เช่น สญั ญาขายยาเสพยต์ ิดใหโ้ ทษ ซ่ึงถือวา่ เป็นสญั ญาที่เสียเปล่าบงั คบั
ไม่ได้ นายหนา้ กไ็ ม่มีสิทธิเรียกค่าบาเหน็จสญั ญานายหนา้ ไม่มีบทบงั คบั วา่ จะตอ้ งทาเช่นไร ฉะน้นั จะทาเป็น
หนงั สือ หรือตกลงดว้ ยปากเปล่ากใ็ ชไ้ ด้ ผดิ กบั สญั ญาตวั แทน

สญั ญานายหนา้ ต่างกบั สญั ญาตวั แทน เพราะกิจการของนายหนา้ เป็นเรื่องช้ีช่องใหค้ ู่กรณีเขา้ ทาสญั ญา
กนั เท่าน้นั มิไดท้ ากิจการแทนคู่สญั ญาฝ่ ายใด ไม่มีสิทธิลงชื่อในสญั ญาหรือเขา้ ทาสญั ญาแทนคูส่ ญั ญาที่
มอบหมายใหเ้ ป็นนายหนา้ ส่วนตวั แทนทากิจการแทนตวั การมีสิทธิลงช่ือหรือเขา้ ทาสญั ญา แทนตวั การ โดย
ที่การงานของนายหนา้ เป็นเพียงจดั การหรือช้ีช่อง ไม่มีลกั ษณะเป็นการทานิติกรรม โดยตรง และเม่ือ
พจิ ารณาถึงเร่ืองตวั แทนธรรมดา บุคคลผไู้ ร้ความสามารถกท็ าการเป็นตวั แทนได้ ดงั น้นั บุคคล ผไู้ ร้
ความสามารถยอ่ มทาการเป็นนายหนา้ ได้

ความรับผดิ ของนายหน้า

ตาม ป.พ.พ. ม. 848 นายหนา้ ไม่ตอ้ งรับผดิ ในสญั ญาท่ีตนเป็นส่ือใหเ้ กิดข้ึน เพราะนายหนา้ มิไดเ้ ก่ียวขอ้ ง
กบั สญั ญาน้นั โดยตรง เวน้ แต่คูส่ ญั ญาดงั กล่าวไม่ทราบนามของคู่สญั ญาอีกฝ่ าย เพราะนายหนา้ ไม่ยอมบอก
อนั ทาใหค้ ู่สญั ญาฝ่ ายน้นั ไม่ทราบจะไปบงั คบั ชาระหน้ีกบั ใคร และเพื่อป้องกนั นายหนา้ ทุจริตคิดไม่ซ่ือ
ดว้ ย ในกรณีเช่นน้นั นายหนา้ ตอ้ งรับผดิ ตามสญั ญาท่ีตนเป็นสื่อใหเ้ กิดข้ึนน้นั แทน (มิใช่รับผดิ ตามสญั ญา
นายหนา้ )

"ช่ือ" ในถอ้ ยคา "...มิไดบ้ อกชื่อของฝ่ ายหน่ึงใหร้ ู้ถึงอีกฝ่ายหน่ึง" ("...has not communicated the name
of a party to the other party.") หมายถึง ชื่อตวั และช่ือสกลุ ของคู่สญั ญาแต่ละฝ่ าย ตามท่ีปรากฏในทะเบียน
ของทางราชการ เช่น ทะเบียนบา้ น, ทะเบียนสามะโนครัว หรือ บตั รประจาตวั ประชาชน เป็นตน้ เพราะการ
ฟ้องร้องบงั คบั คดีกนั ตอ้ งใชช้ ื่อตามทะเบียนเช่นน้ี

11

ความระงบั ของสัญญานายหน้า

โดยที่ไม่มีกฎหมายลกั ษณะน้ีบญั ญตั ิไว้ จึงตอ้ งใชห้ ลกั เลิกสญั ญาโดยทวั่ ไปมาใชบ้ งั คบั เป็นตน้ วา่ ขอ้
สญั ญากาหนดวา่ นายหนา้ จะตอ้ งจดั การหาผซู้ ้ือมาทาสญั ญาซ้ือขายภายใน 3 เดือนสญั ญานายหนา้ กม็ ีกาหนด
3 เดือน ครบ 3 เดือนนายหนา้ ยงั หาผซู้ ้ือไม่ได้ สญั ญานายหนา้ กเ็ ป็นอนั เลิกกนั หรือวา่ ผตู้ กลงใหเ้ ป็น
นายหนา้ สญั ญาจะชดใชค้ ่าใชจ้ ่ายที่นายหนา้ เสียไปแลว้ ไม่ชาระคา่ ใชจ้ ่ายน้นั นายหนา้ บอกกล่าวแลว้ ยงั ไม่
ชาระกเ็ ลิกสญั ญาเสียได้ หรือวา่ เป็นนายหนา้ ใหจ้ ดั หา ศิลปิ นมาแสดงละครในคืนวนั น้นั วนั น้ี นายหนา้ จดั หา
ศิลปิ นมาแสดงตามวนั ที่กาหนดไม่ได้ อีกฝ่าย กเ็ ลิกสญั ญาไดด้ งั น้ีเป็นตน้