หน่วยที่ 3 สหกรณ์และการพัฒนาเศรษฐกิจชุมชน

หน่วยการเรียนรู้ท่ี 3

สหกรณ์และกชาุมรชรนวขมอกงลไ่มุ ทเพยื่อการพฒั นา

สหกรณ์กบั การพฒั นาเศรษฐกจิ ไทย
สหกรณ์ในประเทศไทย
เศรษฐกจิ ในชุมชนของไทย
แนวทางการพฒั นาเศรษฐกจิ ของชุมชน



สหกรณ์

การรวมตวั กนั ของกลุ่มบุคคลที่มีจุดมุ่งหมายเดียวกนั ดว้ ยความสมคั ร
ใจ ร่วมกนั รับผดิ ชอบและดาํ เนินงานใหบ้ รรลุจุดมุ่งหมายที่วางไว้ โดยยดึ หลกั
ประชาธิปไตย ไม่มุ่งแสวงหาผลกาํ ไร และมีการแบ่งผลประโยชนก์ นั อยา่ ง
ยตุ ิธรรม

ลกั ษณะสําคญั ของสหกรณ์

• เป็นธุรกิจรูปแบบหน่ึงท่ีมีการใชป้ ัจจยั การผลิต คือ คน เงิน ทรัพยากร และการจดั การ
• เกิดข้ึนจากการรวมคนและทุนดว้ ยความสมคั รใจ เพอ่ื ช่วยกนั แกไ้ ขปัญหาเศรษฐกิจและสงั คม
• มีวตั ถุประสงคใ์ นการดาํ เนินธุรกิจเพอื่ ช่วยเหลือตนเอง และช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั
• มีการจดทะเบียนถูกตอ้ งตามกฎหมาย

โดยมีฐานะเป็ นนิติบุคคล
• สมาชิกของสหกรณ์ทุกคนมีสิทธิเสมอภาค

เท่าเทียมกนั
• มีกฎหมายสหกรณ์และขอ้ บงั คบั สหกรณ์

เป็นแนวทางในการดาํ เนินธุรกิจ

ประวตั คิ วามเป็ นมาของสหกรณ์

• คริสตศ์ ตวรรษที่ 18 - 19 มีการปฏิวตั ิอุตสาหกรรม โดยนาํ เครื่องจกั รมาใชแ้ ทนแรงงานคน
ส่งผลใหเ้ กิดปัญหาภาวการณ์วา่ งงานและเศรษฐกิจตกต่าํ ในประเทศองั กฤษ

• โรเบิร์ต โอเวน ซ่ึงภายหลงั ไดร้ ับการยกยอ่ งใหเ้ ป็นบิดาแห่งการสหกรณ์ของโลก
ไดเ้ สนอแนวคิดใหจ้ ดั ต้งั ชมรมสหกรณ์ข้ึน

• พ.ศ. 2370 นายแพทยว์ ลิ เลียมคิง นาํ แนวคิดสหกรณ์ของโอเวนไปจดั ต้งั สมาคมการคา้
เพอื่ การจาํ หน่ายสินคา้ ซ่ึงถือเป็นตน้ แบบของสหกรณ์ร้านคา้ ในเวลาต่อมา

• พ.ศ. 2393 นายเฮอร์มนั ชูลส์ ไดจ้ ดั ต้งั สหกรณ์หาทุนข้ึนในหมู่ช่างฝี มือและพอ่ คา้
• พ.ศ. 2405 นายฟริดิก วลิ เอลม์ ไดจ้ ดั ต้งั สหกรณ์หาทุนข้ึนในหมู่เกษตรกรชนบท

เพอื่ จดั หาทุนใหส้ มาชิกกยู้ มื

หลกั การสําคญั ของสหกรณ์

1. เปิ ดรับสมาชิกทวั่ ไป
2. สมาชิกคนหน่ึงออกเสียงลงคะแนนไดเ้ สียงเดียว
3. มีการจ่ายเงินปันผลตามส่วนแบ่งการซ้ือของสมาชิก
4. มีการจ่ายดอกเบ้ียตามหุน้ ในอตั ราจาํ กดั
5. เป็นกลางในลทั ธิ ศาสนา และการเมือง
6. ขายสินคา้ ตามราคาตลาด และขายดว้ ยเงินสด
7. ส่งเสริมการศึกษาอบรมทางสหกรณ์



สหกรณ์ได้กาํ เนิดขนึ้ มาเป็ นเวลาช้านาน โดยตลอดระยะเวลาท่ผี ่านมา ได้
มีการทดลองพฒั นาการดาํ เนินงานสหกรณ์หลายๆรูปแบบ ซ่ึงหลายประเทศทว่ั โลก
ให้การยอมรับว่าระบบสหกรณ์ช่วยพฒั นาระบบเศรษฐกจิ และสังคมให้มีความ
เจริญก้าวหน้าอย่างยง่ั ยืน และในประเทศไทยเองกไ็ ด้มกี ารรับเอาแนวคดิ สหกรณ์มา
ปรับใช้ในประเทศไทยและพฒั นามาจนถึงปัจจุบัน

ววิ ฒั นาการของสหกรณ์ไทย

• พ.ศ. 2457 ประเทศไทยเริ่มศึกษาวธิ ีการสหกรณ์
• พ.ศ. 2459 มีการจดั ต้งั สหกรณ์ข้ึนเป็นแห่งแรกของประเทศไทย
• พ.ศ. 2471 รัฐบาลไดป้ ระกาศใช้ พ.ร.บ. สหกรณ์ ซ่ึงถือเป็นกฎหมายสหกรณ์

ฉบบั แรกของไทย
• พ.ศ. 2478 มีการจดั ต้งั สหกรณ์ประเภทต่างๆ เพม่ิ เช่น สหกรณ์เช่าซ้ือท่ีดิน

สหกรณ์คา้ ขาย สหกรณ์นิคมฝ้าย เป็นตน้
• พ.ศ. 2511 มีการจดั ต้งั สนั นิบาตสหกรณ์แห่งประเทศไทย

ประเภทของสหกรณ์ในประเทศไทย

• สหกรณ์จาํ กดั คือ สหกรณ์ที่สมาชิกมีความรับผิดชอบจาํ กดั เพียงไม่
เกินจาํ นวนค่าหุน้ ที่ยงั ใชไ้ ม่ครบมูลค่าหุน้ ท่ีตนถือ
• สหกรณ์ไม่จํากดั คือ สหกรณ์ซ่ึงสมาชิกทุกคนมีความรับผิดชอบ
ร่วมกนั ในหน้ีท้งั หมดของสหกรณ์โดยไม่จาํ กดั

ประเภทของสหกรณ์ในประเทศไทย

สหกรณ์ในประเทศไทย แบ่งออกเป็ น 7 ประเภท
1. สหกรณ์การเกษตร
2. สหกรณ์ออมทรัพย์
3. สหกรณ์ร้านคา้
4. สหกรณ์ประมง
5. สหกรณ์บริการ
6. สหกรณ์นิคม
7. สหกรณ์เครดิตยเู น่ียน

สหกรณ์การเกษตร
สหกรณ์ที่ผปู้ ระกอบอาชีพทางการเกษตรร่วมกนั จดั ต้งั ข้ึน มีจุดมุ่งหมาย
ใหส้ มาชิกร่วมกนั แกไ้ ขปัญหาความเดือดร้อนในการประกอบอาชีพของสมาชิก
และช่วยยกฐานะทางเศรษฐกิจของสมาชิกใหด้ ีข้ึน

หน้าท่ี
• ใหบ้ ริการดา้ นสินเชื่อเพอ่ื การเกษตรกรรม
• รับฝากเงินของสมาชิก
• จดั หาวสั ดุหรือส่ิงของที่จาํ เป็น
เพอ่ื มาจาํ หน่ายใหแ้ ก่สมาชิก
• ส่งเสริมความรู้ทางการเกษตรแผนใหม่

สหกรณ์ประมง
สหกรณ์ท่ีจดั ต้งั ข้ึนในหมู่ชาวประมง เพอ่ื แกไ้ ขปัญหาและอุปสรรคในการประกอบ
อาชีพ รวมไปถึงการช่วยเหลือในยามขาดแคลนและมีการแบ่งปันผลประโยชน์
ซ่ึงกนั และกนั อยา่ งเป็นธรรม
หน้าที่
• ใหค้ วามรู้ทางวชิ าการประมง

• รับฝากเงินของสมาชิก
• ใหส้ ินเชื่อแก่สมาชิกเพอื่ การประกอบ

อาชีพประมง
• จดั หาอุปกรณ์การทาํ ประมงเพอื่ จาํ หน่าย

ใหแ้ ก่สมาชิก
• ใหค้ วามช่วยเหลือสมาชิกท่ีประสบภยั

พบิ ตั ิ

สหกรณ์นิคม
สหกรณ์เกษตรรูปแบบหน่ึงท่ีมีการดาํ เนินการจดั สรรที่ดินทาํ กินใหแ้ ก่ราษฎร
รวมถึงการจดั สร้างปัจจยั พ้นื ฐานและส่ิงอาํ นวยความสะดวกใหผ้ อู้ ยอู่ าศยั

หน้าท่ี
• จดั หาที่ดินเพอื่ นาํ มาจดั สรรให้
ราษฎรไวท้ าํ การเกษตร
• จดั สร้างสาธารณูปโภคพ้นื ฐาน
และสิ่งอาํ นวยความสะดวก
• รวบรวมผทู้ ่ีไดร้ ับการจดั สรรที่ดิน
จดั ต้งั ข้ึนเป็นสหกรณ์

สหกรณ์ร้านค้า
สหกรณ์สาํ หรับผบู้ ริโภคทว่ั ไป โดยการจดั จาํ หน่ายสินคา้ เคร่ืองอุปโภคบริโภค
ท่ีจาํ เป็นในครอบครัวแก่สมาชิก มีวตั ถุประสงคเ์ พอื่ ลดค่าใชจ้ ่ายในครอบครัว

หน้าที่
• จดั หาสินคา้ อุปโภคบริโภคนาํ มาจาํ หน่าย
ใหส้ มาชิกในราคายตุ ิธรรม
• ช่วยจาํ หน่ายสินคา้ ท่ีเป็นผลิตภณั ฑ์
ของสมาชิก
• ส่งเสริมความรู้ทางการคา้ แก่สมาชิก
• ส่งเสริมใหส้ มาชิกรู้จกั ประหยดั
และมีพฤติกรรมการออม

สหกรณ์ออมทรัพย์
สหกรณ์สาํ หรับผทู้ ่ีมีรายไดป้ ระจาํ โดยทวั่ ไปที่ตอ้ งการพ่งึ ตนเองโดยการ
ออมทรัพยเ์ ป็นประจาํ และใหค้ วามช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั ดว้ ยการใหก้ ยู้ มื เมื่อเกิดความ
จาํ เป็น สหกรณ์ออมทรัพยต์ ้งั ข้ึนทว่ั ไปในสถานท่ีราชการ รัฐวสิ าหกิจ โรงงาน บริษทั
สถานศึกษา หรือชุมชนต่างๆ

หน้าท่ี
• ใหบ้ ริการฝาก-ถอน เงิน
• ใหบ้ ริการสินเช่ือ กยู้ มื เงิน
• ส่งเสริมการออมในรูปแบบ

ของการซ้ือหุน้

สหกรณ์บริการ
เป็นสหกรณ์ที่จดั ต้งั ข้ึนสาํ หรับผทู้ ี่ตอ้ งการแกไ้ ขปัญหาในการประกอบอาชีพ รวมถึง
การส่งเสริมอาชีพเพอ่ื ใหเ้ กิดความมน่ั คงและรักษาอาชีพด้งั เดิมท่ีดีใหค้ งอยตู่ ่อไป

หน้าท่ี
• ดาํ เนินกิจการต่างๆ ที่ตอบสนอง

ความตอ้ งการทางดา้ นการประกอบ
อาชีพแก่สมาชิก
• จดั หาอุปกรณ์ที่จาํ เป็นต่อการประกอบ
อาชีพใหแ้ ก่สมาชิก
• ช่วยเหลือสมาชิกในดา้ นกฎหมาย
ที่เก่ียวกบั การประกอบอาชีพแก่สมาชิก

สหกรณ์เครดติ ยูเนี่ยน
สหกรณ์ที่จดั ต้งั ข้ึนไดใ้ นกลุ่มประชากรทุกอาชีพซ่ึงภูมิลาํ เนาหรือมีการประกอบอาชีพท่ี
สมั พนั ธ์กนั และอยใู่ นเขตพ้ืนที่การดาํ เนินงานของสหกรณ์ที่จดั ต้งั ข้ึน มุ่งเนน้ การช่วยเหลือกนั โดย
การนาํ เงินที่ตนเองมาสะสมไวเ้ ป็นกองทุนเพ่ือใหส้ มาชิกกูย้ มื

หน้าที่
• จดั ต้งั กองทุนเพ่ือใหค้ วามช่วยเหลือ

ทางดา้ นการเงินแก่สมาชิก
• จดั สวสั ดิการต่างๆ ท่ีจาํ เป็นต่อการ

ดาํ เนินชีวติ ใหแ้ ก่สมาชิก
• ใหบ้ ริการเงินกูแ้ ก่สมาชิกในอตั ราดอกเบ้ีย

ที่เป็ นธรรม

• ใหก้ ารศึกษาดา้ นการบริหารจดั การเงิน
แก่สมาชิก

วธิ ีการดาํ เนนิ งานของสหกรณ์

• กาํ หนดวตั ถุประสงค์และนโยบาย

กาํ หนดวา่ จะทาํ อะไร ทาํ อยา่ งไร และเพอ่ื อะไร

• วางแผนการดาํ เนินงาน

กาํ หนดกระบวนการทาํ งานเป็นข้นั ตอนเพอ่ื ใหส้ อดคลอ้ งกบั นโยบาย
และวตั ถุประสงค์

• จดั ต้ังและแบ่งส่วนงานของสหกรณ์

แบ่งงานต่างๆ ออกเป็นส่วนๆ เพอ่ื ความเป็นระเบียบ

• รวบรวมทรัพยากร
โดยการจดั หาพนกั งาน เจา้ หนา้ ท่ี เงิน และวสั ดุต่างๆ มาใชป้ ระกอบธุรกิจ

• อาํ นวยความสะดวกแก่ผ้ปู ฏิบัตงิ าน
โดยการช้ีแนะและอาํ นวยความสะดวกแก่ผทู้ ่ีปฏิบตั ิงาน

• ตรวจตราดูแล
โดยการสงั เกตการณ์และติดตามผลงาน เพอื่ ใหท้ ราบการดาํ เนินงานของเจา้ หนา้ ท่ี

• ประสานงาน
โดยการประสานแนวความคิดเก่ียวกบั การทาํ งานใหเ้ ป็นไปในทิศทางเดียวกนั

ปัจจัยทท่ี าํ ให้สหกรณ์ประสบความสําเร็จ

• สมาชิกมีความรู้ความเขา้ ใจในสหกรณ์
• สมาชิกตอ้ งมีความเช่ือมน่ั วา่ สหกรณ์แกไ้ ข

ปัญหาทางเศรษฐกิจได้
• สมาชิกมีความรู้สึกวา่ เป็นเจา้ ของของสหกรณ์

คนหน่ึง
• คณะกรรมการดาํ เนินงานโดยถือเอา

ผลประโยชนข์ องสหกรณ์เป็นสาํ คญั
• บุคลากรของสหกรณ์ตอ้ งเป็นมีความรู้

ความสามารถ และมีวสิ ัยทศั น์กวา้ งไกล
• รัฐควรใหก้ ารสนบั สนุนในดา้ นต่างๆ เช่น

งบประมาณ การใหค้ วามรู้ประชาชน

ความสําคญั ของสหกรณ์ในการพฒั นาเศรษฐกจิ

• เป็นสถาบนั ที่ช่วยแกไ้ ขปัญหาในการประกออาชีพ
• ช่วยยกระดบั ความเป็นอยขู่ องประชาชนใหด้ ีข้ึน
• ช่วยพฒั นาและส่งเสริมการประกอบอาชีพ
• เป็นแบบแผนสาํ คญั ในการพฒั นาชนบท
• เป็นท่ีพ่งึ ใหค้ วามช่วยเหลือแก่ผเู้ ดือดร้อน

จากภาวะเศรษฐกิจ
• เป็นองคก์ รที่ส่งเสริมใหเ้ กิดการออมทรัพย์

และการสะสมทุน



ชุมชน หมายถึง การอยรู่ ่วมกนั ของกลุ่มคนจาํ นวนหน่ึงในพ้นื ที่แห่ง
หน่ึง เพอื่ อาศยั ทรัพยากรธรรมชาติในบริเวณน้นั ในการดาํ รงชีวติ มีการกาํ หนด
รูปแบบความสมั พนั ธ์ซ่ึงกนั และกนั มีองคก์ รหรือสถาบนั ของชุมชนและกฎเกณฑ์
ต่างๆ ช่วยใหส้ มาชิกสามารถจดั การกบั ปัญหาต่างๆ ร่วมกนั ได้

ลกั ษณะทว่ั ไปของชุมชนไทย

สังคมชนบท

• เป็นกล่มุ ประชากรท่ีต้งั ถิ่นฐานอยใู่ นชนบทหรือนอกเขตเทศบาล
• มีการต้งั ถิ่นฐานเป็นหมู่บา้ นต่างๆ
• ส่วนใหญป่ ระกอบอาชีพเกษตรกรรม และมีวิถีชีวติ เรียบง่าย
• สิ่งท่ีจาํ เป็นในการดาํ เนินชีวิต คือ ปัจจยั 4
• มีความสมั พนั ธแ์ บบเครือญาติ

สังคมเมือง

• เป็นกล่มุ ประชากรที่ต้งั ถิ่นฐานอยใู่ นเขตเมือง
หรือเขตเทศบาล

• ส่วนใหญป่ ระกอบอาชีพคา้ ขาย
อตุ สาหกรรม บริการ

• อาศยั อยกู่ นั หนาแน่น
• มีวิถีการดาํ เนินชีวิตท่ีเร่งรีบ

ตอ้ งแขง่ กบั เวลา
• มีความสัมพนั ธต์ อ่ กนั นอ้ ย
• มีความเจริญทางดา้ นวิทยาการตา่ งๆ
• มีสถานท่ีราชการและสถานบริการต่างๆ เพอื่ อาํ นวยความสะดวก

ปัญหาเศรษฐกจิ ในชุมชน

ปัญหาความยากจนและความเหล่ือมลาํ้ ทางรายได้

• ชุมชนไทยส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม ซ่ึงมีขอ้ จาํ กดั
ในการประกอบอาชีพ

• เกษตรกรมกั พ่งึ พาสารเคมีในการเพาะปลกู ซ่ึงตอ้ งลงทุนสูง
ก่อใหเ้ กิดการสร้างหน้ีสิน

• ในภาคอุตสาหกรรม มีการจา้ งงานและมีรายไดด้ ีกวา่ ทาํ ใหเ้ กิด
ความเหลื่อมล้าํ ทางฐานะ

• มีการอพยพเดินทางเขา้ มาทาํ งาน
ในสงั คมเมือง สังคมชนบทจึง
ขาดแคลนแรงงาน

ปัญหาการบริหารจดั การชุมชนยงั ไม่เข้มแขง็

• องคก์ รในชุมชน ขาดทกั ษะในการดาํ เนินงานและการบริหารจดั การเงิน
• หน่วยธุรกิจในชุมชนไม่สามารถรับมือกบั ความผนั ผวนทางธุรกิจได้
• ในบางชุมชนไม่มีการจดั ระบบองคค์ วามรู้เพ่อื นาํ มาใชป้ ระโยชน์
• มีการพ่งึ พาปัจจยั ภายนอกมาก ท้งั ดา้ นทุน พลงั งาน และเทคโนโลยี
• ชุมชนจาํ นวนมากขาดทกั ษะในการบริหารทุนและการจดั การเศรษฐกิจชุมชน
• ชุมชนจาํ นวนมากไม่สามารถพ่งึ พาตนเองไดแ้ ละไม่มีความเขม้ แขง็ พอ

ปัญหาการการขาดแคลนวทิ ยาการสมัยใหม่

• มีการประกอบอาชีพแบบด้งั เดิม คือใชแ้ รงงานคนและพ่งึ พาธรรมชาติเป็นหลกั
• เกษตรกรขาดแคลนความรู้และอปุ กรณ์เคร่ืองมือตา่ งๆ ท่ีเป็นเทคโนโลยสี มยั ใหม่
• เกษตรกรไม่สามารถเขา้ ถึงเทคโนโลยไี ด้ เพราะมีราคาสูง

ปัญหาการทางการศึกษา

• คนส่วนใหญม่ ีฐานะยากจน ขาดโอกาสทางการศึกษา
• ขาดความรู้ท่ีจะนาํ มาใชพ้ ฒั นาอาชีพของตน
• คนบางกลุ่มไม่ไดน้ าํ ความรู้เหล่าน้นั กลบั มาพฒั นาชุมชนของตน
• ขาดแคลนแรงงานและบุคลากรที่มีความรู้ความสามารถในการพฒั นา

ทอ้ งถิ่น



การนําหลกั ปรัชญาเศรษฐกจิ พอเพยี งมาใช้ในชุมชน

• สมาชิกในครอบครัวตอ้ งรู้จกั พ่งึ พาตน
ลดรายจ่าย ลดการบริโภคของฟ่ ุมเฟื อย

• ลดตน้ ทุนการผลิตในการประกอบอาชีพ
เช่นทาํ การเกษตรแบบทฤษฎีใหม่
แทนการพ่งึ พาสารเคมี

• เกบ็ ออมเงิน สร้างความอยดู่ ีกินดี
แก่ครัวเรือน สามารถพ่งึ พาตนเองได้

การร่ วมมือจากทุกภาคส่ วนในชุมชน

• ร่วมมือกนั พฒั นาเศรษฐกิจและองคก์ รในชุมชนใหม้ ีความเขม้ แขง็
• สร้างความร่วมมือโดยเช่ือมโยงกบั ทุกภาคส่วนท้งั ภาครัฐ เอกชน และประชาชน
• รวมกลุ่มเป็นเครือข่ายช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั ในชุมชน
• ร่วมกนั พฒั นาศกั ยภาพของชุมชนและองคก์ รปกครองส่วนทอ้ งถ่ิน ในดา้ นการจดั การการเงิน

การตลาด การบูรณาการแผนงานโครงการของชุมชน

การบูรณาการการทาํ งานร่วมกนั

หน่วยงานภูมิภาค
• สนบั สนุนใหช้ ุมชนสามารถคิด วเิ คราะห์ปัญหาชุมชน
• หาแนวทางแกไ้ ขปัญหาอยา่ งเหมาะสม
หน่วยงานท้องถนิ่
• สนบั สนุนกระบวนการพฒั นาในทุกรูปแบบ
• สนบั สนุนงบประมาณท่ีจาํ เป็นต่อการพฒั นาชุมชน