หลักสูตรการฝึกอบรม

1

หลกั สตู ร
การฝึกอบรม

1
1

หลักสูตรการฝึกอบรม

“การทำเหลา้ สาโทเพ่อื สรา้ งรายได้”

สาโทเป็นเครื่องดื่มแอลกอฮอล์พื้นบ้านของไทยที่อยู่คู่กับคนไทย สังคมไทย มาตั้งแต่อดีตถึงปัจจุบัน
สาโทจัดอยู่ในกลุ่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ชนดิ ไวน์ข้าว (Rice Wine) มีรสหวาน โดยสาโทเกิดจากกระบวนการ
หมักด้วยวิธีภูมิปัญญาของชาวบ้านจะทำการหมักโดยการนำข้าวเหนียวมาน่ึง นำมาล้างเมือกขา้ วออกให้แห้ง
หมด ปลอ่ ยให้แห้งแล้วคลกุ เคล้าดว้ ยหัวเช้อื แห้งที่เรียกว่า ลูกแปง้ ทีม่ กี ลมุ่ จุลนิ ทรีย์จ้าพวกแบคทีเรีย รา และ
ยีสต์ โดยราจะช่วยในการย่อยแป้งให้เป็นน้ำตาลและยีสต์จะช่วยย่อยน้ำตาลเป็นแอลกอฮอล์ ซึ่งจะมี
แอลกอฮอลไ์ มเ่ กนิ 15 ดกี รี หมกั ประมาณ10-14 วัน จนไดผ้ ลติ ภัณฑส์ าโทที่มีลกั ษณะทใ่ี สหรือขาวขุ่น การทำ
สาโทที่ทำมาตั้งแต่สมัยโบราณตามท้องถิ่นชนบทสำหรับดื่มเองเป็นกระบวนการทำแบบชาวบ้านไม่มีการ
ควบคมุ การผลติ มากนักจึงทำให้รสชาติของสาโทมีความแตกตา่ งกนั ออกไป นอกจากนยี้ งั มกี รรมวิธกี ารผลิตลูก
แป้งซึ่งเป็นหัวเชื้อในการหมักสาโทมีส่วนผสมแตกต่างกันออกไปแล้วแต่สถานที่นั้นๆสาโทยังมีการทำเพื่อใช้
สำหรับดื่มกันเองสามารถเก็บไว้ได้นาน และสามารถต่อยอดรสชาติของสาโทให้ถูกปากผู้ดื่มได้ โดยการ
ปรบั แตง่ กลน่ิ และรสชาตเิ พ่อื รสชาติทถี่ ูกคอมากขนึ้

สารบัญ 2
เร่ือง 2

หลักสูตรการฝึกอบรม “การทำเหล้าสาโทเพื่อสรา้ งรายได”้ หน้า
เน้ือหาอบรม
3
-วตั ถดุ บิ และอุปกรณ์ 4
-ขนั้ ตอนการทำเหล้าสาโท 6
แบบทดสอบ 7
เฉลยแบบทดสอบ 9
บรรณานกุ รม 11
ข้อมลู วิทยาการ 13
14

3
3

หลกั สูตรการฝกึ อบรบ

“การทำเหลา้ สาโทเพ่อื สร้างรายได้”

วตั ถุประสงค์โครงการ
1.เพือ่ ให้ผู้เรียนได้เรยี นรู้ มคี วามเข้าใจและฝึกทกั ษะ การทำเหล้าสาโทเพ่อื สรา้ งรายได้
2.เพอื่ ให้ผู้เรียนสามารถนำความร้แู ละประสบการณ์ท่ไี ดร้ ับไปประยกุ ต์ใช้ในชีวติ ประจำวันได้

ระยะเวลาฝกึ อบรม
ผูร้ ับการฝกึ อบรมจะต้องเขา้ ฝึกอบรมภาคทฤษฎีจำนวน 2 ชั่วโมง และฝึกทักษะภาคปฏิบัติจำนวน

5 ชัว่ โมง ระยะเวลาการฝึกอบรมทงั้ หมด 7 ชั่วโมง

คณุ สมบตั ิผู้เข้าฝกึ อบรม
1. เปน็ ประธานแม่บ้านหรอื แม่บา้ นหรอื ผ้สู นใจในชุมชน
2. มีความพรอ้ มและสามารถเข้ารบั การฝกึ อบรมได้ตลอดหลักสูตร
3. มีความสนใจในการฝกึ การทำเหล้าสาโทเพ่ือสร้างรายได้และสามารถนำไปเผยแพร่ตอ่ ได้

โครงสร้างหลกั สูตร เวลา (ชั่วโมง)
ทฤษฎี ปฏบิ ัติ
หัวขอ้
1.ขา้ วเหนยี ว ลูกแป้งสาโท นำ้ อ่นุ 1
2.การเตรียมวัสดุ อุปกรณ์ ในการทำเหลา้ สาโท 1
3.การลงมอื ปฏิบัติการทำเหล้าสาโท
4.การวัดและประเมนิ ผล 5
รอ้ ยละ 20 รอ้ ยละ 80
รวม
25
7

4

4

เน้ือหาการฝกึ อบรม

1.ข้าวเหนยี ว ลกู แปง้ สาโท น้ำอ่นุ
วตั ถุประสงคเ์ พือ่ ใหผ้ ้รู บั การฝึกอบรมมีความรู้ความเขา้ ใจเก่ยี วกบั ขา้ วและลูกแปง้ ท่ีนำมาทำเหลา้ สาโทได้
คำอธิบาย ศึกษาความสำคัญ ความเปน็ มา การนำข้าวเหนยี วมาประยุกต์ กระบวนการพฒั นาการ

ประกอบอาชพี เพื่อสร้างรายได้

2.การเตรียมวสั ดุ อปุ กรณ์ ในการทำเหลา้ สาโท
วัตถุประสงค์เพ่ือใหผ้ รู้ ับการฝกึ อบรมมีความรู้ความเข้าใจ มีทกั ษะในการทำเหล้าสาโท
คำอธิบาย ศกึ ษาการใชเ้ คร่ืองมือ การเตรียมวสั ดอุ ปุ กรณใ์ นการทำเหล้าสาโท และปฏบิ ตั กิ ารทำเหล้า

สาโท

3.การวดั และประเมนิ ผล
3.1 แบบทดสอบก่อนและหลงั การฝึกอบรม
3.2 ประเมินความรู้ ความสามรถและศักยภาพในการปฏิบตั ิงานของผ้รู ับการฝกึ อบรม

4.ผู้จดั ทำหลักสตู ร
นางสาวสุนิสา ไกรคง นกั ศกึ ษาชัน้ ปีท่ี 2 สาขาสังคมศกึ ษา

ลงชอ่ื ………………………………………………ผขู้ ออนุมัตหิ ลักสูตร
(นางสาวสุนิสา ไกรคง)

ลงช่อื ……………………….………………………...ผูอ้ นมุ ัติหลักสตู ร
(อาจารย์ดร.ภัทระ อินทรกำแหง)

อาจารย์ผู้สอนรายวชิ าการพฒั นาหลกั สตู รสงั คมศึกษา

5

5

เน้ือหาการฝกึ อบรม

สาโท หรอื นำ้ ขาว คือ สรุ าแชป่ ระเภทหน่งึ ทำจากขา้ วชนิดต่างๆ ทีผ่ า่ นการหมกั ด้วยลูกแป้ง หรือ
เชื้อรา และยีสต์ เพื่อเปลี่ยนแป้งในข้าวให้เป็นแอลกอฮอล์ โดยสาโทที่ผ่านกระบวนการหมักแล้ว จะมีแรง
แอลกอฮอล์ไม่เกิน 15 ดีกรี/ร้อยละโดยปริมาตร สาโทเป็นเครื่องดื่มประเภทแอลกอฮอล์ชนิดไวน์ข้าว (Rice
Wine) ท่ไี มผ่ ่านกระบวนการกลั่น นิยมผลติ กนั ในประเทศแถบภูมภิ าคเอเชีย อาทิ จนี เกาหลี ญี่ปุ่น และไทย
โดยจะมีชื่อเรียกต่างกันไป ในประเทศไทยนั้นจะนิยมผลิตสาโทเพื่อเป็นเครื่องด่ืมในเทศกาล งานเลี้ยงตา่ งๆ
ซึ่งสาโททีผ่ ลิตจะมีรสหวาน เพราะกระบวนการหมักยังไม่สิ้นสุด และจะเก็บไว้ไม่ไดน้ าน แต่บางพ้ืนที่จะหมัก
จนนำ้ ใสและมตี ะกอน ซึง่ จะได้แรงแอลกอฮอลส์ ูงขนึ้ จนสามารถเก็บไว้ได้นานขึ้น หรือนำไปกลั่นเป็นเหล้าขาว
เป็นเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ที่ผลิตจากข้าวเหนียว นำมาคลุกกับลูกแป้งเหล้า หมักไว้จนเกิด น้ำซึมออกมา
เรียกว่านำ้ ต้อย ซ่ึงเกิดจากการเจริญของเชื้อราที่เปลี่ยนแปง้ ให้เป็นน้ำตาล หลังจากนั้น มีการเติมนำ้ ลงไปให้
เกิดการหมักน้ำตาลให้เป็นแอลกอฮอล์ เดิมสาโทผลิตในชุมชนตามงานบุญ งานเลี้ยงต่างๆ ดื่มสดๆ โดยไม่
สามารถเกบ็ ไวไ้ ด้นาน สาโทแบบดง้ั เดมิ มีรสหวานเนอ่ื งจากการหมัก นำ้ ตาลยงั ไมส่ ิน้ สุด แต่บางแห่งปล่อยให้มี
การหมกั จนตกตะกอนไดน้ ำ้ ใส มแี อลกอฮอล์สูง สามารถ เกบ็ ไดน้ านข้นึ หรือนำไปกลนั่ เป็นเหลา้ ขาว

ลกู แป้งเปน็ กล้าเชอ้ื จลุ ินทรีย์ท่ใี ช้ในการหมักข้าวหมากอุ และสาโท และแมแ้ ตน่ ำ้ ส้มสายชูและขนม
ถ้วยฟู ในลูกแป้งสำหรับการหมักสาโทจะมีเชื้อราและเชื้อยีสต์ผสมกันอยู่ ทำหน้าที่ในการหมักข้าวให้เป็น
น้ำตาล และ เกิด แอลกอฮอลข์ นึ้ ตามลำดับ สูตรการทำลูกแปง้ เป็นสูตรทถี่ า่ ยทอดกนั มาในครอบครัว และมัก
ปดิ เป็นความลับอย่างไรก็ตาม ไดม้ ผี ตู้ ีพมิ พส์ ูตรลกู แป้งไว้หลายแห่งและรวบรวมไว้โดยศาสตราจารย์นภา โล่ห์
ทอง ในหนงั สือกล้าเชอ้ื อาหารหมัก

ความเชื่อที่ว่าสมุนไพรในลูกแป้ง เป็นสิ่งที่ทำให้เกิดกลิ่นรสของสาโทน้ัน ไม่มีหลักฐานยืนยันทาง
วทิ ยาศาสตร์ อย่างไรกต็ าม การใช้เชือ้ บรสิ ทุ ธใ์ิ นการหมักสาโท ยังให้กลน่ิ รสแตกตา่ งจากการใช้ลูกแปง้ ซึง่ อาจ
เกดิ จากใชเ้ ชอ้ื จุลินทรีย์บริสุทธิเ์ พียงชนิด คอื ราและยสี ต์ แต่ในการหมักจากลกู แปง้ อาจมจี ลุ ินทรีย์หลายชนิด
มสี ว่ นรว่ มในการหมกั ด้วย และลูกแปง้ เกา่ 5 กรัม ต่อแปง้ 1 กิโลกรัม

6
6

วตั ถุดิบ และอปุ กรณ์

ขา้ วเหนียวขาวหรือดา ลกู แปง้ นา้ อ่นุ หรือนา้ ทผ่ี ่านการตม้ แลว้

ซึงไมไ้ ผ่ (ฮวด) หรอื ลมู ิเนยี ม ผา้ ขาวบาง ชามคลกุ ผสม

ภาชนะหมกั อาทิ ไห หมอ้ ดนิ เผา ถงั นา้ ชนดิ มฝี าปิด หรือ กระตกิ นา้

7

7

ขั้นตอนการทำเหล้าสาโท
1. ขน้ั ตอนการเตรยี มขา้ ว

นา่ ข้าวสารมาแชนำนาน 6-12 ชว่ั โมง หลงั จากน้ัน ใหท้ ำการล่างเมล็ดข้าวช่วยน้ำสะอาด 2:3 รอบ จนนำ้
ไม่มีสขี นุ่ ขาวหรอื มองเหน็ เมล็ดชาวท่ีแชใ่ นนำ้ ใด้ เมื่อลา้ งข้าวจนสะอาดเรียบรอ้ ยแลว้ ให้นำขา้ วลงน่ึง

2. ขน้ั ตอนการเตรียมผงลูกแป้ง
นำลูกแปง้ มาบดให้ละเอยี ดในผ้าขาวบางหรือตำใส่ครก ระวังให้ลูกแปง้ กลายเป็นผงละเอียดใหท้ วั่

3. ขนั้ ตอนการคลกุ ผงลุกแปง้ กบั ข้าวน่ึง
นำข้าวเหนียวท่นี ่ึงเตรยี มไว้มาใส่ชามพร้อมโรยด้วยผงลกู แป้งตามลงไป แล้วใช้มอื คลกุ ใหเ้ ขา้ กัน โดย

ขณะคลุกใหเ้ ทนำ้ อนุ่ หรือนำ้ ท่ีผ่านการตม้ แลว้ 2 ถ่ัวย หรอื ประมากครึ่งลติ ร

8

8

4. ขน้ั ตอนการหมัก
หลังจากท่ีคลกุ ผงลูกแป้งกบั ขา้ วนึ่งแลว้ ใหน้ ำข้าวเทใสภาชนะทเี่ ตรียมไว้ กอ่ นจะปิดปากภาชนะด้วย

ผา้ ยางแลว้ รัดให้แน่นพอประมาณ
สว่ นภาชนะที่มฝี าปดิ ใหป้ ิดหลวมไว้ สำหรับระบายแก๊สท่ีเกิดดา้ นใน แลว้ นำไปตั้งทิ้งไว้ในทร่ี ่มนาน

ประมาณ 5 วนั

5. ข้ันตอนการเติมนำ้ หรือฝาน้ำ
เม่อื หมกั จนถึงวนั ท่ี 5 หากลองชมิ น้ำดูจะพบวา่ น้ำเรมิ่ มีความหวานมากข้ึน ซึง่ นำ้ นน่ั จะเร่มิ หวานมาตง้ั แต่

วันที่ 3 ของการหมกั
เมื่อถึงกำหนด วนั ท่ี 5-7 ของการหมัก ให้เปิดฝาหรอื ผ้าปดิ ออก พรอ้ มนำนำ้ ทีต่ ้มและตง้ั ให้อุ่นเล็กนอ้ ย

หรือเย็นแล้วประมาณ 0.8 ลิตร หรือ 2 ถว้ ยคร่งึ เทใส่ภาชนะหมัก ระมัดระวงั ในรินใสเ่ บาๆ เพื่อไมใ่ ห้ก้อนขา้ ว
แดกแลว้ ปดิ ฝา และหมักท้งิ ไวอ้ กี 2-5 อาทิตย์ ตามความตอ้ งการ แต่ท่ัวไปจะหมกั นานไมเ่ กิน 1 เดือน

6. ขนั้ ตอนการแยกน้ำสาโทออกดม่ื
การนำนำ้ สาโทออกมาด่มื สามารถทำไดห้ ลายวธิ ี ดงั น้ี
1.การกรองดว้ ยผา้ ขาว
2.การใช้หลอดดูด
3.การใช้แกว้ หรือขนั ดกั
4.การตกั ก้อนขา้ วสาโทออก

9

9

แบบทดสอบการฝึกอบรม “การทำเหล้าสาโทเพอ่ื สร้างรายได้”

1.ขอ้ ใดคือวัตถุดิบในการทำสาโท
ก.แปง้ ข้าวจ้าว
ข.น้ำผึ้ง
ค.ขา้ วเหนียวขาว/ดำ(ถูก)
ง.น้ำเชือ่ ม

2.การหมักเหล้าสาโทใชเ้ วลากี่วัน
ก.3-4วนั
ข.5วนั
ค.7-14วนั
ง.ไมเ่ กนิ 1เดือน

3.การดมื่ สาโทมปี ระโยชน์ต่อร่างกายอย่างไรบา้ ง
ก. ลดการเกดิ ลม่ิ เลือด(เนือ่ งจากแอลกอฮอล์ช่วยลดการแขง็ ตัวของเลอื ดจึงทำให้ลดความเสี่ยงของการเกดิ ล่ิม
เลือดอดุ ตนั ด้วย)
ข.ลดอาการหอบ
ค.ช่วยให้สายตาดขี ึ้น
ง.ถูกทกุ ขอ้

4.วตั ถุเจือปนในสาโทในขอ้ ใดถกู ตอ้ ง
ก.ซลั เฟอร์ไดออกไซด์ ไม่เกนิ 350 มลิ ลกิ รัม/ลิตร
ข.กรดเบนโซอกิ หรอื เกลอื ของกรดเบนโซอิกไมเ่ กนิ 250 มิลลกิ รมั /ลิตร
ค.กรดเซอรบ์ ดิ หรือเกลอื ของกรดโซซอรบ์ ิก ไมเ่ กนิ 150 มลิ ลิกรัม/ลิตร
ง.สารปรุงแต่งมใี นปริมาณมาก

5.สาโทมีปริมาณแอลกอฮอลไ์ มเ่ กินกเ่ี ปอรเ์ ซน็ ต์
ก.15 ดกี รี
ข.30 ดีกรี
ค.60 ดกี รี
ง.80 ดีกรี

10
10

6.สาโทจัดเปน็ เคร่ืองดื่มประเภทแอลกอฮอล์ชนิดเดยี วกับขอ้ ใด
ก.เบยี ร์
ข.ไวนข์ ้าว
ค.แสงโม
ง.หงส์ทอง

7.สาโทเมอ่ื ผา่ นกระบวนการกล่นั แลว้ จะไดแ้ อลกอฮอล์ชนิดใด
ก.ไวน์ข้าว
ข.สาโท
ค.เหล้าจีน
ง.เหลา้ ขาว

8.สาโทกบั ข้าวหมากต่างกนั อยา่ งไร
ก.ลกู แปง้
ข.รสชาติ
ค.หนา้ ตา
ง.ข้อ2และ3ถกู

9.สาโทหรอื เหลา้ เถื่อนมคี วามผิดในมาตราที่เทา่ ไหร่
ก.มาตรา 110
ข.มาตรา 143
ค.มาตรา 153
ง.มาตรา 160

10.มาตรฐานสาโทตาม มอก.2089-2544 คือข้อใด
ก.ปรมิ าณแอลกอฮอล์เปน็ จรงิ ตามที่ระบใุ นฉลาก ไมเ่ กนิ 1%และไมเ่ กนิ 15ดรกี รี
ข.อลั ดไี ฮด์ไมเ่ กนิ 200มลิ ลิกรมั /ลิตร
ค.ฟเู ซลออยล์ ไม่เกนิ 2500มิลนั กรมั /ลิตร
ง.ขอ้ 1และข้อ3ถูก

11

11

เฉลยแบบทดสอบการฝกึ อบรม “การทำเหลา้ สาโทเพื่อสรา้ งรายได้”

1.ข้อใดคือวัตถุดิบในการทำสาโท
ก.แปง้ ข้าวจา้ ว
ข.น้ำผึ้ง
ค.ขา้ วเหนยี วขาว/ดำ(ถูก)
ง.นำ้ เชือ่ ม

2.การหมกั เหล้าสาโทใช้เวลาก่ีวัน
ก.3-4วนั
ข.5วนั
ค.7-14วัน
ง.ไมเ่ กิน1เดอื น

3.การดมื่ สาโทมีประโยชน์ตอ่ รา่ งกายอยา่ งไรบ้าง
ก. ลดการเกดิ ลิม่ เลอื ด(เน่ืองจากแอลกอฮอล์ชว่ ยลดการแข็งตวั ของเลือดจงึ ทำให้ลดความเสย่ี งของการเกดิ ล่มิ
เลือดอุดตนั ดว้ ย)
ข.ลดอาการหอบ
ค.ช่วยให้สายตาดีข้นึ
ง.ถูกทุกข้อ

4.วัตถเุ จือปนในสาโทในขอ้ ใดถกู ต้อง
ก.ซลั เฟอรไ์ ดออกไซด์ ไม่เกนิ 350 มลิ ลกิ รัม/ลิตร
ข.กรดเบนโซอกิ หรือเกลอื ของกรดเบนโซอิกไม่เกนิ 250 มลิ ลกิ รมั /ลติ ร
ค.กรดเซอรบ์ ดิ หรือเกลอื ของกรดโซซอรบ์ ิก ไมเ่ กนิ 150 มิลลกิ รัม/ลิตร
ง.สารปรุงแต่งมีในปริมาณมาก

5.สาโทมปี รมิ าณแอลกอฮอลไ์ ม่เกินกี่เปอรเ์ ซ็นต์
ก.15 ดกี รี
ข.30 ดกี รี
ค.60 ดีกรี
ง.80 ดีกรี

12
12

6.สาโทจัดเปน็ เคร่ืองดมื่ ประเภทแอลกอฮอลช์ นิดเดยี วกับขอ้ ใด
ก.เบยี ร์
ข.ไวนข์ ้าว
ค.แสงโม
ง.หงส์ทอง

7.สาโทเมอ่ื ผา่ นกระบวนการกลน่ั แล้วจะไดแ้ อลกอฮอล์ชนิดใด
ก.ไวนข์ ้าว
ข.สาโท
ค.เหล้าจนี
ง.เหล้าขาว

8.สาโทกบั ข้าวหมากต่างกันอย่างไร
ก.ลกู แปง้
ข.รสชาติ
ค.หนา้ ตา
ง.ข้อ2และ3ถกู

9.สาโทหรอื เหลา้ เถื่อนมคี วามผดิ ในมาตราที่เทา่ ไหร่
ก.มาตรา 110
ข.มาตรา 143
ค.มาตรา 153
ง.มาตรา 160

10.มาตรฐานสาโทตาม มอก.2089-2544 คือข้อใด
ก.ปรมิ าณแอลกอฮอล์เปน็ จรงิ ตามทีร่ ะบใุ นฉลาก ไมเ่ กนิ 1%และไมเ่ กนิ 15ดรกี รี
ข.อลั ดไี ฮดไ์ มเ่ กนิ 200มลิ ลิกรมั /ลิตร
ค.ฟเู ซลออยล์ ไม่เกนิ 2500มลิ ันกรมั /ลิตร
ง.ข้อ1และข้อ3ถูก

13
13

บรรณนุกรม

การทำเหล้าสาโทเพอื่ สรา้ งรายได้. (ออนไลน์). สืบคน้ เมื่อวนั ที่ 18 มนี าคม 2565 : เขา้ ถึงได้จาก :
http://postnoname.com/the-process-of-making-isan-liquor-making-it-easy/

วธิ ีการทำเหลา้ สาโท. (ออนไลน์). สืบคน้ เม่อื วนั ที่ 18 มนี าคม 2565 : เข้าถึงได้จาก:
https://puechkaset.com/สาโท

สาโท. (ออนไลน์). สืบคน้ เมื่อวนั ที่ 18 มนี าคม 2565 : เข้าถึงได้จาก:
https://sites.google.com/site/jenjira23335/xeksar-thi-keiywkhxng

14
14

วิทยากร

นางสาวสุนิสา ไกรคง
นกั ศึกษาชั้นปที ี่ 2 สาขาสงั คมศึกษา
คณะมนษุ ยศาสตรแ์ ละสังคมศาสตร์

มหาวิทยาลยั ราชภฏั สุรนิ ทร์

หมายเลขโทรศพั ท์ : 0630270789
LINE : 0630270789

FACEBOOK : SUNISA KRAIKONG
GMAIL :[email protected]

15

THANK YOU