แนวการจดั การศกึ ษาตาม
พระราชบัญญัติการศกึ ษาแหง ชาติ
สาํ นักงานคณะกรรมการการศึกษาแหงชาติ ปฏิรูปการเรียนรู
ปฏิรูปการเรียนรู
คาํ ชีแ้ จง บทนํา
สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาแหงชาติ ไดดาํ เนินโครงการ เอกสารแนวการจัดการศึกษาตามพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ
ปฏิรูปการเรียนรู ตามแนวพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2542 พ.ศ.2542 น้ี สถาบันแหงชาติเพื่อปฏิรูปการเรียนรู สาํ นกั งานคณะกรรมการ
ซึ่งมีสาระสําคัญที่เก่ียวของกับการเรียนรูท้ังหมด 10 ประเด็น โดยมี การศกึ ษาแหง ชาติ ไดจ ดั ทําขึ้นเพื่อจาํ แนกแจกแจงสาระเกย่ี วกบั การจดั การ
วัตถุประสงค คือ เพ่ือพัฒนาองคความรูเก่ียวกับการเรียนการสอนท่ีเนน ศึกษาที่ปรากฏในพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติหมวดที่ 4 ตง้ั แตมาตรา
ประโยชนของผูเรียนเปนสาํ คัญ การดาํ เนินการวิจัยพัฒนาและแสวงหา 22 ถงึ มาตรา 30 เพอ่ื ใหค รู อาจารย ผมู ีหนา ท่ีเก่ยี วของกับการจดั การ
รูปแบบการจัดกระบวนการเรียนรูที่เนนประโยชนของผูเรียนเปนสาํ คัญใน ศึกษา ตลอดทง้ั ผสู นใจทว่ั ไป ไดเขา ใจสาระของแนวการจัดการศึกษาอยา ง
สถานศกึ ษาสงั กดั ตา ง ๆ ทง้ั การศกึ ษาในระบบ นอกระบบ และตามอธั ยาศยั ชัดเจน รวมทั้งการสรุปสาระสาํ คญั ในหมวดท่ี 4 เปนประเด็นตาง ๆ ทง้ั สน้ิ 10
รวมทั้งการสรางเครือขายเพื่อพัฒนาและสงเสริมการจัดกระบวนการเรียนรู ประเด็น และใหคาํ นิยามเชิงปฏิบัติการ ขอบเขตเนอ้ื หา กลยุทธและเครื่องมือ
ทเ่ี นน ประโยชนข องผเู รยี นเปน สําคัญ แกห นว ยงานทางการศกึ ษา และผูสนใจ สาํ คัญที่จะทําใหก ารเรยี นรใู นประเดน็ ตา ง ๆ ประสบผลสาํ เร็จ ซึ่งคาํ นิยาม
ทั่วไป เชงิ ปฏบิ ตั กิ ารไดผ า นการตรวจสอบ และใหขอ คิดเห็นจากผูเชี่ยวชาญ ผมู ี
ประสบการณ ครู อาจารย นักเรยี น ผปู กครอง หลายคณะดวยกนั จนมนั่ ใจไดวา
ในการดาํ เนินโครงการปฏริ ูปการเรยี นรูดังกลาว สถาบันแหงชาติเพื่อ สามารถนาํ ไปเปน แนวทางในการจดั กระบวนการเรยี นรูของครู อาจารย ได
ปฏิรูปการเรียนรู (สปร.) สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาแหงชาติ ได
พฒั นานยิ ามเชงิ ปฏบิ ตั กิ ารของประเดน็ การปฏริ ปู การเรยี นรทู ง้ั 10 ประเด็น อยางไรกต็ าม เพอ่ื การพัฒนาเอกสารน้ีใหมคี วามสมบรู ณค รบถว นมาก
ซึ่งไดรวบรวมจากทฤษฎีการเรียนรู และองคความรตู าง ๆ ทเ่ี กย่ี วของ และ ขึน้ จึงขอใหทา นท่นี าํ สาระตามเอกสารนี้ไปใชในการพฒั นาการจัดการเรียนการ
ผานการพิจารณา ตรวจสอบกลน่ั กรอง โดยคณะกรรมการโครงการปฏิรูปการ สอน โปรดเสนอแนะขอ คิดเห็นของทาน โดยเฉพาะในเรอ่ื งทีเ่ กยี่ วกบั กลยทุ ธ
เรียนรู ผูทรงคุณวุฒิ ผูเชี่ยวชาญ ครูตนแบบ ครูแหงชาติ ผูบริหารโรงเรียน และเครื่องมือสาํ คัญ ท่จี ะชวยใหก ารปฏิรปู การเรียนรูในประเดน็ ตา ง ๆ ประสบ
นกั วิจยั และนักเรียน จนไดเปนนิยามเชิงปฏิบัติการ ทจ่ี ะนําไปใชป ระโยชน ความสาํ เร็จ ประสบการณจ ากการปฏิบัตจิ ะเปน ตวั อยางกลยทุ ธหรอื เครือ่ งมอื
ในการวิจัยและพัฒนาประเด็นการปฏิรูปการเรียนรูไดตอไป ดังกลาวไดเปนอยา งดี
สาํ นกั งานคณะกรรมการการศกึ ษาแหง ชาติ x 1
ปฏิรูปการเรียนรู ปฏิรูปการเรียนรู
ภาพการจัดการเรียนการสอนในอนาคต 2. มุงปลูกฝงและสรางลักษณะท่ีพึงประสงคใหกับผูเรียน โดยเนน
ตามแนวพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ ความรู คุณธรรม คานิยมที่ดีงามและบูรณาการความรูในเรื่องตาง ๆ อยา ง
สมดุล รวมทั้งการฝกทักษะและกระบวนการคิด การจัดการ การเผชิญ
ในพระราชบัญญตั กิ ารศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2542 ไดกาํ หนดแนวการ สถานการณ และการประยุกตใชความรูโดยใหผเู รียนมีความรแู ละประสบการณ
จดั การศกึ ษาของชาตไิ วใ นหมวดท่ี 4 ตั้งแตมาตรา 22 ถงึ มาตรา 30 ซึ่ง ในเรอ่ื งตา ง ๆ ดังนี้
สรุปสาระสาํ คัญไดดังนี้
2.1! ความรูเรื่องเก่ียวกับตนเองและความสัมพันธของตนเองกับ
1. การจดั การศกึ ษาตอ งเนน ผเู รยี นเปน ศนู ยก ลาง การจัดกิจกรรม สังคม ไดแกครอบครัว ชุมชน ชาติ และสงั คมโลก รวมถงึ ความรเู กย่ี วกบั
ประวัติศาสตรความเปนมาของสังคมไทยและระบบการเมืองการปกครองใน
การเรยี นการสอน/ประสบการณก ารเรยี นรยู ดึ หลกั ดงั น้ี ระบอบประชาธปิ ไตยอนั มพี ระมหากษตั รยิ ท รงเปน ประมขุ
1.1 ผูเรียนทุกคนมีความสามารถเรียนรูและพัฒนาตนเองได
2.2! ความรแู ละทกั ษะดา นวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยี รวมทั้งความ
ดงั นน้ั จงึ ตอ งจดั สภาวะแวดลอ ม บรรยากาศรวมทั้งแหลงเรียนรูตาง ๆ ให รคู วามเขา ใจและประสบการณเ รอ่ื งการจดั การ การบาํ รุงรักษา และการใช
หลากหลาย เพ่ือเออ้ื ตอ ความสามารถของแตล ะบุคคล เพอ่ื ใหผ เู รยี นสามารถ ประโยชนจ ากทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ มอยา งสมดลุ ยง่ั ยนื
พัฒนาตามธรรมชาติที่สอดคลองกับความถนัดและความสนใจ เหมาะสม
แกวัย และศักยภาพของผูเรียน เพอ่ื ใหก ารเรยี นรเู กดิ ขน้ึ ไดท กุ เวลาทกุ สถานท่ี 2.3! ความรูเกี่ยวกับศาสนา ศิลปะ วฒั นธรรม การกฬี า ภมู ปิ ญ ญา
และเปนการเรียนรูกันและกัน อันกอใหเกิดการแลกเปล่ียนประสบการณ ไทย และการรูจักประยุกตใชภูมิปญญา
เพอ่ื การมสี ว นรว มในการพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คมและประเทศชาติ โดย
การประสานความรว มมอื ระหวางสถานศกึ ษากบั ผูปกครอง บุคคล ชุมชน 2.4! ความรูและทักษะดานคณิตศาสตรและดานภาษา เนน การใช
และทกุ สวนของสงั คม ภาษาไทยอยา งถกู ตอ ง
1.2 ผเู รยี นมคี วามสําคญั ทส่ี ดุ การเรียนการสอนมุงเนนประโยชน 2.5! ความรแู ละทกั ษะในการประกอบอาชพี และการดาํ รงชวี ติ อยา ง
ของผเู รยี นเปน สาํ คัญ จึงตองจัดใหผูเรียนไดเรียนรูจากประสบการณจริง ฝก มีความสุข
ปฏิบัติใหทําได คิดเปน ทาํ เปน มนี สิ ยั รกั การเรยี นรู และเกิดการใฝรูใฝเรียน
อยา งตอ เนอ่ื งตลอดชวี ติ 3.! กระบวนการเรียนรู ในพระราชบญั ญตั กิ ารศกึ ษาแหง ชาติ ไดก ําหนด
2 แนวทางในการจดั กระบวนการเรยี นรขู องสถานศกึ ษาและหนว ยงานทเ่ี กย่ี วขอ งดงั นี้
ปฏิรูปการเรียนรู 3
ปฏิรูปการเรียนรู
3.1 จัดเนื้อหาสาระและกิจกรรมใหสอดคลองกับความสนใจและ 4.1 รัฐตอ งสง เสรมิ การดาํ เนนิ งาน และการจัดตั้งแหลงการเรียนรู
ความถนดั ของผเู รยี น โดยคาํ นงึ ถงึ ความแตกตา งระหวา งบคุ คล ตลอดชวี ิตทกุ รปู แบบ ไดแก หอ งสมุดประชาชน พพิ ิธภณั ฑ หอศิลป สวนสตั ว
สวนสาธารณะ สวนพฤกษศาสตร อทุ ยานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี
3.2! ใหมีการฝก ทกั ษะกระบวนการคดิ การจดั การ การเผชญิ สถานการณ ศนู ยก ารกฬี าและนนั ทนาการ แหลง ขอ มลู และแหลง การเรยี นรู อยา งพอเพยี ง
และการประยุกตความรูมาใชเพื่อปองกันและแกไขปญหา และมปี ระสทิ ธภิ าพ
3.3! จัดกิจกรรมใหผูเรียนไดเรียนรูจากประสบการณจริง ฝก การ 4.2 ใหคณะกรรมการการศึกษาขน้ั พน้ื ฐาน กาํ หนดหลกั สตู รแกนกลาง
ปฏิบัติใหทําได คิดเปน ทาํ เปน รักการอาน และเกิดการใฝรูอยางตอเนื่อง การศึกษาข้ันพ้ืนฐานเพื่อความเปนไทย ความเปนพลเมืองดีของชาติ การ
ดํารงชวี ติ และการประกอบอาชพี ตลอดจนเพื่อการศึกษาตอ
3.4 จัดการเรยี นการสอนโดยผสมผสานสาระความรดู า นตาง ๆ อยาง
ไดสัดสวนสมดุลกัน รวมทง้ั ปลกู ฝง คณุ ธรรม คานิยมที่ดีงาม และคุณลักษณะ 4.3 ใหสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน มีหนาท่ีจัดทาํ สาระของหลักสูตร
อนั พงึ ประสงคไ วใ นทกุ วชิ า ในสวนที่เกี่ยวของกับสภาพปญหาในชุมชนและสังคม ภูมิปญญาทองถิ่น
คณุ ลักษณะอันพงึ ประสงค เพอ่ื เปน สมาชกิ ทด่ี ขี องครอบครวั ชุมชน สังคม
3.5 สงเสริมสนับสนุนใหผสู อนสามารถจดั บรรยากาศ สภาพแวดลอ ม และประเทศชาติ
สอ่ื การเรยี นและอํานวยความสะดวก เพื่อใหผูเรียนเกิดการเรียนรูและมีความ
รอบรู รวมทง้ั สามารถใชก ารวจิ ยั เปน สว นหนง่ึ ของกระบวนการเรยี นรู 4.4! หลักสูตรการศึกษาระดับตาง ๆ ตองมีลักษณะหลากหลาย
เหมาะสมกับแตละระดับ โดยมุงพัฒนาคุณภาพชีวิตของบุคคล สาระของ
3.6 ผูเรียนและผูสอนเรียนรูไปพรอมกันจากส่ือการเรียนการสอน หลกั สตู ร ทง้ั ทเ่ี ปน วชิ าการ วิชาชีพ ตอ งมงุ พฒั นาคนใหม คี วามสมดลุ ทั้งดาน
และแหลง วทิ ยาการประเภทตา ง ๆ ความรู ความคิด ความสามารถ ความดีงาม และความรบั ผดิ ชอบตอ สงั คม
3.7! การเรยี นรเู กิดข้ึนไดท ุกเวลา ทกุ สถานที่ มีการประสานความรวมมอื 4.5 ใหส ถานศกึ ษารว มกบั บคุ คล ครอบครัว ชุมชน องคก รชมุ ชน
กับบิดามารดา ผูปกครอง และบคุ คลในชมุ ชนทกุ ฝา ย เพื่อรวมกันพัฒนา องคก รปกครองสว นทอ งถน่ิ เอกชน องคกรเอกชน องคกรวิชาชีพ สถาบัน
ผูเรียนตามศักยภาพ ศาสนา สถานประกอบการ และสถาบันสังคมอื่น สงเสริมความเขม แข็งของ
ชุมชน โดยจัดกระบวนการเรียนรูภายในชุมชน เพอ่ื ใหช มุ ชนมกี ารจดั การ
4. การสงเสริมการจัดกระบวนการเรียนรู ศึกษาอบรม มกี ารแสวงหาความรู ขอ มลู ขาวสาร และรจู ักเลือกสรรภูมปิ ญ ญา
และวทิ ยาการตา ง ๆ เพอ่ื พัฒนาชมุ ชนใหส อดคลอ งกับสภาพปญหาและความ
ในพระราชบัญญัตกิ ารศึกษาแหงชาติ ไดก าํ หนดบทบาทในการสง เสริม
การเรยี นรขู องรฐั และสถานศกึ ษาตา ง ๆ ดังนี้ 5
4 ปฏิรูปการเรียนรู
ปฏิรูปการเรียนรู
ตอ งการ รวมทง้ั หาวธิ กี ารสนบั สนนุ ใหม กี ารเปลย่ี นแปลงประสบการณก าร นิยามเชิงปฏิบัติการ
พัฒนาระหวางชุมชน
ประเดน็ การปฏิรูปการเรยี นรู
4.6 ใหสถานศึกษาพัฒนากระบวนการเรียนการสอนที่มีประสิทธิภาพ
รวมท้ังการสงเสรมิ ใหผสู อนสามารถวิจยั เพื่อพัฒนากระบวนการเรียนรูทีเ่ หมาะสม จากสาระของแนวการจัดการศึกษาที่ปรากฏในพระราชบัญญัติการ
กับผูเรียนในแตละระดับการศึกษา ศกึ ษาแหงชาตดิ งั กลา ว สามารถวิเคราะหเปนประเด็นสําคญั ทเ่ี กย่ี วขอ งกบั
กระบวนการเรียนรูไดดังนี้
5. การประเมนิ ผลการเรยี นรู
ความหมายรวมของทุกประเดน็
ในพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ ไดระบุถึงวิธีการประเมินผล การรู หมายถึง สภาวะของการรับรูจากการสัมผัสและสมั พันธตา ง ๆ
การจัดกระบวนการเรียนรูไววา ใหส ถานศกึ ษาจดั การประเมนิ ผลผเู รยี น โดย
พิจารณาจากพัฒนาการของผูเรียน ความประพฤติ การสังเกตพฤติกรรมการ รวมถึงรวู ธิ กี ารแสวงหาความรดู วยตนเอง
เรียน การรว มกจิ กรรมและการทดสอบควบคไู ปในกระบวนการเรยี นการสอน การเรียนรู หมายถึง การปรับเปล่ียนทัศนคติ แนวคิด และพฤติกรรม
ตามความเหมาะสมของแตละระดับและรูปแบบการศึกษา นอกจากนน้ั การ
ประเมนิ ผลผเู รยี นยงั ตอ งเกย่ี วขอ งกบั หลกั การสาํ คัญคือ อันเนื่องมาจากไดรับประสบการณ ซึ่งควรเปนการปรับเปลี่ยน
ไปในทางที่ดีขึ้น
5.1! ใชว ธิ กี ารทห่ี ลากหลายในการประเมนิ ผเู รยี น รปู แบบการจัดกระบวนการเรยี นรู หมายถงึ วิธีการจัดกิจกรรมเพื่อให
5.2! ใชว ธิ กี ารทห่ี ลากหลายในการจดั สรรโอกาสเขา ศกึ ษาตอ ผูเรียนไดรับประสบการณจนเกิดการเรียนรู
5.3! ใชการวิจัยเพื่อพัฒนากระบวนการเรียนการสอนที่เหมาะสมกับ การเรยี นรใู นระบบ หมายถงึ กระบวนการเรียนรู ทก่ี าํ หนดจดุ มงุ หมาย
ผเู รยี น วิธีการศึกษา หลกั สูตร ระยะเวลาของการศกึ ษา การวดั และการ
5.4! มุงการประกันคุณภาพ โดยสถานศึกษาทําการประเมินผลภาย ประเมินผล ซึ่งเปนเงื่อนไขของการสาํ เร็จการศึกษาท่ีแนนอน
ในทกุ ป และรายงานผลการประเมนิ ตอ ตน สงั กดั และสาธารณชน ทั้งนีส้ ามารถปรับเปลี่ยนไดต ามสภาวการณ
5.5! สถานศกึ ษาไดร บั การประเมนิ ภายนอกอยา งนอ ย 1 ครั้ง ทกุ 5 ป
7
6
ปฏิรูปการเรียนรู
ปฏิรูปการเรียนรู
การเรยี นรนู อกระบบ หมายถงึ กระบวนการเรยี นรทู ม่ี คี วามยดื หยนุ ในการ ประเดน็ ท่ี 1 การเรยี นรโู ดยการสรา งองคค วามรดู ว ยตนเอง
กาํ หนดจุดมุงหมาย รูปแบบ วิธีการจัดการศึกษา ระยะเวลา
ของการศึกษา การวัดและประเมินผล ซึ่งเปนเง่ือนไขสาํ คัญ หมายถึง การเรียนรูที่เปนกระบวนการสรางประสบการณและ
ของการสาํ เร็จการศึกษา โดยเน้ือหาและหลักสูตร จะตองมี สิ่งตาง ๆ ใหมีความหมายตอตนเองจากปฏิสัมพันธกับสิ่งแวดลอม โดยใช
ความเหมาะสมสอดคลอ งกบั สภาพปญ หา และความตองการ กระบวนการคิดและแสวงหาความรูควบคูไปกับการปฏิบัติจริง ใหผูเรียน
ของบุคคลแตละกลุม คนพบขอความรูและประสบการณดวยตนเอง ครูเปนผูอาํ นวยการเรียนรู
จัดโอกาส จัดบรรยากาศสิ่งแวดลอมและแหลงวิทยาการ ใหเอื้อตอการ
การเรยี นรตู ามอธั ยาศยั หมายถงึ กระบวนการเรียนรูตลอดชีวิต ท่ผี ูเ รียน สรางแรงจูงใจใหเ กดิ การเรยี นรู
เรียนรูดวยตนเอง ตามความสนใจ ความถนดั โดยศกึ ษาจาก
แหลงความรูต าง ๆ รวมทัง้ บคุ คล สภาพแวดลอ ม และธรรมชาติ ขอบเขตเนื้อหาของการเรียนรูโดยการสรางองคความรูดวยตนเอง
คือ การฝก ทกั ษะกระบวนการคดิ วเิ คราะห การสรางแรงจูงใจใหเกิดการใฝรู
การเรยี นรทู ผ่ี เู รยี นเปน ศนู ยก ลาง มคี วามหมาย 2 ดาน คือ ใฝเ รยี น
ความหมายดานผูเรียน คือ กระบวนการเรียนรูที่ผูเรียนมีสวนรวมเนนการ กลยทุ ธแ ละเครอ่ื งมอื การเรยี นรู เชน การเรียนรูแบบมีสวนรวม
ปฏิบัติจริง ไดพัฒนากระบวนการคิด มีอิสระในการเรยี นรตู าม (Participatory Learning : PL) กระบวนการทางปญญา 10 ขั้น ของ ศ.นพ.
ความถนัด และความสนใจ สามารถสรางองคความรูไดดวย ประเวศ วะสี (ดูภาคผนวก)
ตนเอง ดวยวิธีการและแหลงเรียนรูท่ีหลากหลาย นาํ ความรู
ประสบการณไ ปใชในชวี ิตได ประเดน็ ท่ี 2 การเรยี นรเู รอ่ื งของตนเอง ธรรมชาติ และสิ่งแวดลอม
ความหมายดา นผจู ดั คือ กระบวนการจัดการเรียนรูที่คาํ นงึ ถงึ ความแตกตา ง หมายถงึ การเรยี นรูเพื่อเชือ่ มโยงความสมั พนั ธร ะหวางรา งกายและ
ระหวางบุคคล การเนนประโยชนสูงสุดของผูเรียนเปนสาํ คัญ จิตใจของตนเอง การรบั รแู ละตระหนกั ในตนเอง สามารถปรบั เปลย่ี นทศั นคติ
การเคารพในศักดิ์ศรี สิทธิของผูเรยี น โดยมกี ารวางแผนการ และพฤตกิ รรมใหส อดคลอ งกบั คา นยิ มทด่ี งี าม ยดึ มน่ั ในคณุ ธรรม จรยิ ธรรม
จดั ประสบการณก ารเรยี นรอู ยา งเปน ระบบ มคี วามเพยี รพยายามในการทาํ ความดอี ยา งไมย อ ทอ การเสรมิ สรา งลกั ษณะ
นิสัย และสุนทรียภาพความดีงามในตนเอง การเรียนรูเพื่อใหสามารถดาํ รง
8 ชีวิตอยูไดอยางสอดคลองเหมาะสมกับสภาวะแวดลอม การตระหนักถึง
คุณคา และพฒั นาคณุ ภาพธรรมชาตสิ ง่ิ แวดลอ มอยา งยง่ั ยนื
ปฏิรูปการเรียนรู
ปฏิรูป9การเรียนรู
ขอบเขตเนอ้ื หา ไดแก การเรยี นรเู รอ่ื งตนเองทง้ั ดา นรา งกายและ กลยทุ ธแ ละเครื่องมือการเรยี นรู เชน การเรียนรูแบบมีสวนรวม
จิตใจ การเรียนรูเกี่ยวกับธรรมชาติ สิ่งแวดลอม และเรอ่ื งศลิ ปวฒั นธรรม การบรู ณาการ (Integration) การฝกปฏิบัติจริง การสาธติ (Demonstration)
การฝกฝนสมาธิ และการปฏิบัติตามหลักศาสนา
กลยุทธและเคร่ืองมือการเรียนรู เชน การเรยี นรใู นสถานการณ
จริง การฝกปฏิบัติ (Learning by doing) การเรียนรูแบบมีสวนรวม การฝก 3.2!การเรยี นรทู ม่ี งุ พฒั นาทกั ษะการประกอบอาชพี
ทักษะกระบวนการคิด หมายถงึ การเรียนรูเพื่อคนพบและใชศักยภาพของตนเพื่อเตรียม
ประเด็นที่ 3 การเรียนรูท่ีมุงพัฒนาทักษะการดาํ รงชีวิตและการ ตัวประกอบอาชีพใหเหมาะสมกับตนเอง รูจักวิธีเลือกประกอบอาชีพท่ีสุจริต
เหมาะสม สามารถพึ่งตนเอง และเลย้ี งตนเองไดอ ยา งพอเพยี งแกอ ตั ภาพ
ประกอบอาชพี
ขอบเขตเนื้อหาประกอบดวยทักษะเกี่ยวกับการสรางนิสัยรักการ
3.1 การเรยี นรทู ม่ี งุ พฒั นาทกั ษะการดาํ รงชวี ติ ทาํ งาน มคี วามขยนั หมน่ั เพยี ร มคี ณุ ธรรม 4 ประการคือ ความอดทน ความ
หมายถงึ การเรยี นรทู ท่ี ําใหผ เู รยี นมที กั ษะชวี ติ ทส่ี าํ คัญและจําเปน ซื่อสัตย รจู กั เสยี สละ และความรับผิดชอบตอ ตนเองและสวนรวม รจู กั แก
ดังตอไปนี้ การรูจักคิดวิเคราะหวิจารณ (Critical Thinking) มีความคิด ปญ หา รวมทง้ั มีทักษะในการจดั การ
สรางสรรค (Creative Thinking) มคี วามตระหนกั รใู นตน (Self Awareness)
มีความเห็นใจผูอื่น (Emphaty) มีความภูมิใจในตนเอง (Self Esteem) มี กลยทุ ธแ ละเครอ่ื งมอื การเรยี นรู เชน การเรียนรูแบบมีสวนรวม
ความรับผิดชอบตอสังคม (Social Responsibility) รูจักการสรางสมั พันธภาพ การฝกปฏิบัติจริง การสาธติ การทดลอง (Experimentation)
และการสื่อสาร (Inter Personal Communication) รูจักตัดสินใจและ
แกปญหา (Decision Making and Problem Solving) รจู กั การจดั การกบั ประเด็นที่ 4 การเรยี นรทู ม่ี งุ พัฒนากระบวนการคิด การแกป ญ หา
อารมณและความเครียด (Coping with Emotion and Stress)
ขอบเขตเนื้อหาประกอบดวยทักษะชีวิตท่ีสาํ คัญและจาํ เปนขางตน โดยเนนประสบการณแ ละการฝก ปฏบิ ตั ิ
รวมทง้ั การเรยี นรเู ร่อื งเพศศึกษา การเลอื กบรโิ ภคสอ่ื ยาเสพยติดศึกษา ทกั ษะ
การเปน ผนู าํ ผตู าม การเรียนรูเรื่องความแตกตางระหวางเพศ การแกไ ขความ หมายถึงการใชทักษะการคิดเพ่ือคนหาคาํ ตอบในสถานการณ
ขัดแยงและความรุนแรงในครอบครัวและสังคม ตา ง ๆ โดยอาศัยประสบการณและการฝกปฏิบัติจริง เพื่อใหสามารถเผชิญ
และผจญกับปญหาและจดั การกับภาวะตาง ๆ ไดอยางเหมาะสมเปน ประโยชน
10 ตอตนเองและสวนรวม
ปฏิรูปการเรียนรู 11
ปฏิรูปการเรียนรู
ขอบเขตเน้ือหาของการเรียนรูที่พัฒนากระบวนการคิด การ ประเดน็ ท่ี 6 การเรียนรูที่มุงพัฒนาประชาธิปไตย
แกป ญหาจากประสบการณและการฝก ปฏิบตั ิ โดยการสังเกต การเปรียบเทียบ
ตั้งคาํ ถาม แปลความหมาย ตีความ ขยายความ อา งองิ คาดคะเน การสรุป หมายถงึ การเรยี นรูใ นเร่อื งสทิ ธิเสรภี าพ ความเสมอภาคและการ
ความคิดสรางสรรค และกระบวนการคิดวิเคราะห ปฏิบัติตามหนาที่ของตน การเคารพในสทิ ธเิ สรภี าพของผอู น่ื โดยคาํ นงึ ถงึ
ความคดิ เหน็ และผลประโยชนข องสว นรวมเปน หลกั
กลยทุ ธแ ละเครอ่ื งมอื การเรยี นรู เชน การเรียนรูจากการปฏิบัติ
จริง การเรยี นรแู บบมสี ว นรวม การใชกระบวนการแกปญ หา กระบวนการกลุม ขอบเขตเนื้อหา คือ ความรูความเขาใจ ความศรัทธาในการ
(Group Process) กระบวนการทางปญญา ของ ศ.นพ.ประเวศ วะสี ปกครองระบอบประชาธิปไตยอนั มพี ระมหากษัตรยิ ท รงเปน ประมขุ ความรัก
และหวงแหนสิทธิเสรีภาพของตน การเคารพในสิทธเิ สรภี าพของผูอ ื่น ความ
ประเดน็ ท่ี 5 การเรยี นรโู ดยผสมผสานความรู คุณธรรม คา นยิ ม เปนพลเมืองดี การรักษาประโยชนสวนรวม
และคณุ ลักษณะอันพงึ ประสงค กลยทุ ธแ ละเครอ่ื งมอื การเรยี นรู เชน การฝกปฏิบัติจริง การเรยี นรู
แบบมีสวนรวม การฝกกระบวนการคิดวิเคราะห การเรียนจากสถานการณ
หมายถงึ การเรยี นรทู ม่ี งุ ใหม คี วามรใู นศาสตรต า งๆ ควบคูกับการ จําลอง (Simulation)
พฒั นาตนเองทางดา นจติ ใจ บุคลิกภาพ และลกั ษณะนสิ ยั
ประเดน็ ท่ี 7 การเรียนรูเรื่องภูมิปญญาและศิลปวัฒนธรรม
ขอบเขตเนอ้ื หา คือ ความรูในศาสตรตางๆ เชน วิทยาศาสตร
คณิตศาสตร สังคมศาสตร ภาษาศาสตร และมนุษยศาสตร ตลอดจนการ หมายถึง การเรียนรูเพื่อใหเกิดความรู ความเขาใจและความ
เรยี นรูเก่ียวกบั มารยาท วิธปี ฏบิ ัติตนทางกาย วาจา ใจ ความมสี ติสัมปชัญญะ ตระหนักในคุณคาของความรูตาง ๆ ที่ไดคิดคนและสั่งสมประสบการณโดย
การมีคุณธรรมสาํ คัญ ความรกั ในเพอ่ื นมนษุ ย ธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ภูมิปญญาไทย ตลอดจนมีความรัก ชื่นชมและหวงแหนในคุณคาของศิลป
การพฒั นาจติ ใจ บคุ ลกิ ภาพและลกั ษณะนสิ ยั วัฒนธรรมไทย สามารถนําไปใชป ระโยชนใ นชวี ติ และสบื สานใหย ง่ั ยนื ตลอด
จนเชอ่ื มโยงสสู ากล
กลยทุ ธแ ละเครอ่ื งมอื การเรยี นรู เชน การบรู ณาการ การฝกปฏิบัติ
จริง การเรียนรูแบบมีสวนรวม
12 ปฏิรูป1ก3ารเรียนรู
ปฏิรูปการเรียนรู
ขอบเขตเน้อื หา เกย่ี วขอ งกบั ศาสตรส าขาตา งๆ ไดแ ก เกษตรกรรม ขอบเขตเนอ้ื หา เกย่ี วขอ งกบั บทบาทของครอบครวั และชุมชนใน
อตุ สาหกรรมและหัตถกรรม แพทยแ ผนโบราณ ทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละ การรวมจดั ทําหลกั สตู ร การสนบั สนนุ ทรพั ยากรทางการศกึ ษา การประเมนิ
สิ่งแวดลอม ธุรกิจชุมชน สวัสดิการ ศิลปกรรม การจดั การองคก ร ภาษาและ คุณภาพทางการศึกษา
วรรณกรรม ศาสนาและประเพณี การศกึ ษา กฬี าและนนั ทนาการ
กลยุทธและเครื่องมือสําคัญที่ทาํ ใหสถานศึกษาไดรับความ
กลยทุ ธแ ละเครอ่ื งมอื การเรยี นรู เชน การเรียนรูจากครอบครัว รวมมือจากชุมชน เชน เทคนคิ การบรหิ ารอยา งมสี ว นรว ม การกระจายอาํ นาจ
ชุมชน ทอ งถน่ิ ภูมิปญญาและปราชญชาวบาน การเรียนรูโดยการปฏิบัติจริง ความสมั พนั ธร ะหวา งโรงเรยี นกบั ชุมชน
การเรียนรูแบบมีสวนรวม กระบวนการคดิ วเิ คราะห
ประเดน็ ท่ี 10 การประเมนิ ผลผูเ รยี น
ประเดน็ ท่ี 8 การวิจัยเพื่อพัฒนากระบวนการเรียนรู
หมายถึง กระบวนการพิจารณาตัดสินคุณภาพ คุณลักษณะ
หมายถงึ การศึกษารวบรวมขอมูลเพื่อนาํ มาวิเคราะห สงั เคราะห และพฤติกรรมของผูเรียนวา เปนไปตามจดุ ประสงคการเรยี นรหู รอื ไม อยา งไร
สรุปผล เพื่อแกไขปญหาและพัฒนากระบวนการเรียนรูของสถานศึกษา
ขอบเขตเนอ้ื หา เกย่ี วขอ งกบั วธิ ปี ระเมนิ ผล เครอ่ื งมอื ในการ
ขอบเขตเนื้อหา เก่ยี วขอ งกบั ระเบยี บวธิ ีวจิ ัยแบบตางๆ การมี ประเมินผล องคความรูในการประเมินผล การมสี ว นรว มในการประเมนิ ผล
สว นรว มของทกุ ฝา ยทเ่ี กย่ี วขอ ง ของทกุ ฝา ยทเ่ี กย่ี วขอ ง
กลยุทธและเคร่อื งมอื การวจิ ยั ในสถานศึกษา เชน ระบบบรหิ าร กลยุทธและเครื่องมือสาํ คัญในการประเมินผลผูเรียน เชน การ
ของสถานศกึ ษา องคค วามรเู รอื่ งการวิจยั ของผบู ริหารและครอู าจารย การสรา ง ประเมินผลตามสภาพจริง แฟมสะสมงาน การสงั เกต การสัมภาษณ การจดั
แรงจงู ใจ การจดั สรรงบประมาณสนับสนุน การประเมินคุณภาพ นทิ รรศการแสดงผลงาน
ประเดน็ ท่ี 9 การเรียนรูโดยความรวมมือของครอบครัวและชุมชน 15
หมายถงึ การที่ครอบครัว ชุมชน และสถานศึกษามีบทบาท ปฏิรูปการเรียนรู
รว มกันในการจดั กระบวนการเรียนรูใหกบั ผูเรยี น เพ่ือใหเ รยี นรูไดอ ยา งเตม็ ตาม
ศกั ยภาพ
ปฏิรูป1ก4ารเรียนรู
บทสรปุ ภาคผนวก
สาระสาํ คัญทั้ง 10 ประเด็น น้ี สามารถเชอ่ื มโยงกนั ในการสรา ง กระบวนการทางปญ ญา
ประสบการณก ารเรยี นรูใหกบั ผูเรียน ซง่ึ ครู อาจารย สามารถนําไปประยกุ ต
ใชในการจัดกระบวนการเรียนรูใหเหมาะสม สอดคลอ งกบั สภาพของผเู รยี น ศ.นพ.ประเวศ วะสี
และชุมชนทองถน่ิ ได ซึ่งจะเปนไปตามหลักการในแนวการจัดการศึกษาของ
พระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2542 ทเ่ี นน การบรู ณาการความรู 1. ฝกสังเกต สงั เกตในสง่ิ ทเ่ี ราพบ เหน็ หรือสงิ่ แวดลอม เชน ดูนก
คุณธรรม และกระบวนการเรียนรู ตามความเหมาะสมของแตละระดับการ ดูผีเสื้อ หรอื ในขณะทาํ งาน การฝก สงั เกตจะทาํ ใหเ กดิ ปญญา โลกทรรศน
ศึกษา ซ่งึ เอกสารนิยามเชิงปฏบิ ตั ิการนี้ จะเปน คมู อื ทช่ี ว ยใหค รู อาจารย ได และวิธีคิด สวนสต-ิ สมาธิ จะเขา ไปมผี ลตอ การสงั เกตและสง่ิ ทส่ี งั เกต
มองเหน็ แนวทางในการจดั กระบวนการเรยี นรู เขา ใจในขอบเขตเนอ้ื หาสาํ คัญ
ของแตละประเด็น ตลอดจนมีตัวอยางกลยุทธและเครื่องมือท่ีจะชวยให 2. ฝกบันทึก เมอ่ื สงั เกตอะไรแลว ควรบันทึกไว จะวาดรูป จดบนั ทกึ
สามารถจัดกระบวนการเรียนรูในแตละประเด็นไดประสบผลสาํ เรจ็ และมีประ ขอความ ถา ยภาพ ถา ยวดี โิ อ ละเอยี ดมากนอ ยตามวยั และตามสถานการณ
สิทธิภาพ อนั จะสง ผลใหก ารปฏิรปู กระบวนการเรยี นรตู ามพระราชบัญญัติการ การบนั ทกึ เปน การพฒั นาปญ ญา
ศกึ ษาแหงชาติ พ.ศ. 2542 บรรลเุ จตนารมยได
3. ฝกการนาํ เสนอ เมอ่ื ทํางานกลมุ เรียนรูอะไร บันทึกอะไร ควร
หากมคี วามคดิ เหน็ และขอ เสนอแนะเพม่ิ เตมิ โปรดสง ไปท่ี นาํ เสนอใหเ พอ่ื นหรอื ครรู เู รอ่ื ง ตองฝกการนําเสนอ การนําเสนอไดดีจึงเปนการ
สถาบันแหงชาติเพื่อปฏิรูปการเรียนรู พฒั นาปญ ญาทง้ั ของผนู าํ เสนอและของกลมุ
สาํ นกั งานคณะกรรมการการศกึ ษาแหง ชาติ
ถนนสโุ ขทยั เขตดุสิต กรุงเทพ ฯ 10300 4. ฝก การฟง ถา รจู กั ฟง คนอน่ื กจ็ ะทําใหฉ ลาดขน้ึ โบราณเรียกวา
โทรศัพท 243-0090 , 668-7123 ตอ 1410 โทรสาร 243-4174 เปนพหูสูต บางคนไมไ ดย นิ คนอน่ื พดู เพราะหมกมุนอยใู นความคดิ ของตนเอง
หรอื มคี วามฝง ใจในเรอ่ื งใดเรอ่ื งหนง่ึ จนเรื่องอื่นเขาไมได ฉนั ทะ สติ สมาธิจะ
16 ชวยใหฟงไดเร็วขึ้น
ปฏิรูปการเรียนรู 5. ฝกปุจฉา-วสิ ชั นา เมื่อมีการนาํ เสนอและการฟง แลว ฝกปุจฉา-
วิสัชนา หรือ ถาม-ตอบ ซึ่งเปนการฝกใชเหตุผล วิเคราะห สังเคราะห ทาํ ให
เกดิ ความแจม แจงในเรอ่ื งนั้นๆ ถาเราฟงโดยไมถ าม-ตอบกจ็ ะเขา ใจไมแจมแจง
17
ปฏิรูปการเรียนรู
6. ฝก ตง้ั สมมตฐิ านและตง้ั คําถาม เวลาเรียนรูอะไรไปแลว เราตอ ง ความเปนทั้งหมดนั่นเอง ตางจากการเอาจริยธรรมไปเปนวิชา ๆ หนง่ึ แบบแยก
สามารถตั้งคาํ ถามไดวา สง่ิ นค้ี อื อะไร สง่ิ นน้ั เกดิ จากอะไร อะไรมปี ระโยชน สวนแลวก็ไมคอยไดผล
ทาํ อยา งไรจะสาํ เร็จประโยชนนั้น และมีการฝกการตั้งคาํ ถาม ถา กลมุ ชว ยกนั
คิดคาํ ถามที่มีคุณคาและมีความสาํ คัญก็จะอยากไดคาํ ตอบ ในการบรู ณาการความรทู เ่ี รยี นมาใหร คู วามเปน ทง้ั หมด และเหน็ ตวั
เองนจ้ี ะนําไปสอู สิ รภาพ และความสขุ อนั ลน เหลอื เพราะหลุดพนจากการบีบ
7. ฝก การคน หาคําตอบ เมื่อมีคาํ ถามแลว กค็ วรไปคน หาคาํ ตอบ คั้นของความไมรู การไตรต รองนจ้ี ะโยงกลบั ไปสวู ตั ถปุ ระสงคข องการเรยี นรทู ่ี
จากหนงั สอื จากตํารา จากอนิ เตอรเ นต็ หรอื ไปคยุ กบั คนเฒา คนแก แลวแต วา เพื่อลดตัวก-ู ของกู และเพื่อการอยูรวมกันอยางสันติ อนั จะชว ยกํากบั ให
ธรรมชาติของคาํ ถาม การคน หาคาํ ตอบตอ คําถามที่สาํ คัญจะสนุกและทําให การแสวงหาความรู เปน ไปเพอ่ื วตั ถปุ ระสงคด งั กลา ว มิใชเปนไปเพื่อความ
ไดความรูมาก ตางจากการทองหนังสือโดยไมมีคาํ ถาม บางคาํ ถาม เมอ่ื คน หา กาํ เรบิ แหง อหงั การ-มมังการ และเพื่อรบกวนการอยูรวมกันดวยสันติ
คําตอบทกุ วถิ ที างจนหมดแลว กไ็ มพ บ แตคาํ ถามยงั อยู และมีความสาํ คัญ
ตองหาคาํ ตอบตอ ไปดว ยการวจิ ยั 10. ฝก การเขยี นเรยี บเรยี งทางวชิ าการ ถงึ กระบวนการเรยี นรแู ละ
ความรูใหมท่ีไดมา การเรียบเรียงทางวิชาการเปนการเรียบเรียงความคิดให
8. การวจิ ยั เพื่อหาคาํ ตอบเปน สว นหนง่ึ ของกระบวนการเรยี นรทู กุ ปราณตี ขน้ึ ทาํ ใหค น ควา หาหลกั ฐานทม่ี าอา งองิ ของความรใู หถ ถ่ี ว น แมน ยํา
ระดับ การวิจัยจะทําใหค น พบความรใู หม ซง่ึ จะทําใหเกิดความภาคภูมิใจ ขึ้น การเรียบเรียงทางวิชาการจึงเปนการพัฒนาปญญาของตนเองอยาง
สนุกและมีประโยชนมาก สําคัญ และเปน ประโยชนใ นการเรยี นรขู องผอู น่ื ในวงกวา งออกไป
9. เชอ่ื มโยงบรู ณาการ ใหเ หน็ ความเปน ทง้ั หมดและเหน็ ตวั เอง 19
ธรรมชาติของสรรพสิ่งลวนเชื่อมโยง เมื่อเรียนรูอะไรมาอยาใหความรูนั้นแยก
เปนสวนๆ แตค วรจะเชอ่ื มโยงเปน บรู ณาการใหเ หน็ ความเปน ทง้ั หมด ในความ ปฏิรูปการเรียนรู
เปน ทง้ั หมดจะมคี วามงาม และมติ อิ ืน่ ผดุ บงั เกิดออกมาเหนอื ความเปนสวนๆ
และในความเปนทั้งหมดนั้นมองเห็นตัวเอง เกิดการรูตัวเองตามความเปนจริง
วาสัมพันธกับความเปน ทั้งหมดอยา งไร จรยิ ธรรมอยทู ต่ี รงนค้ี อื การเรยี นรตู วั
เองตามความเปนจริง วา สมั พนั ธก บั ความเปน ทง้ั หมดอยา งไร ดังนั้น ไมวา
การเรียนรูอะไรๆ กม็ มี ติ ทิ างจรยิ ธรรมอยใู นนน้ั เสมอ มิติทางจริยธรรมอยูใน
ปฏิรูปการเรียนรู
สถาบนั แหง ชาตเิ พอ่ื ปฏริ ปู การเรยี นรู
ทป่ี รกึ ษา
ดร.รงุ แกวแดง เลขาธิการคณะกรรมการการศึกษาแหงชาติ
ศ.สุมน อมรวิวัฒน ผูเชี่ยวชาญและที่ปรึกษาศูนยพัฒนาคุณภาพการเรียนการสอน
ดร.เลขา ปยะอัจฉริยะ ที่ปรึกษาสถาบันแหงชาติเพื่อพัฒนาการเรียนรู
คณะทาํ งาน นักวิชาการศึกษา 8
นางสมศรี กิจชนะพานิชย นักวิชาการศึกษา 8
นางสาวศศิธร เล็กสุขศรี นักวิชาการศึกษา 7
นางสาวบุญเทียม ศิริปญญา นักวิชาการศึกษา 6
นายวีระ พลอยครบุรี นักวิชาการศึกษา 6
นายสาํ เนา เนื้อทอง นกั วชิ าการศกึ ษา 5
นางสาวประวีณา ชะลยุ นักวิชาการศึกษา 4
นางพชั ราพรรณ กฤษฎาจินดารุง เจาหนาที่บันทึกขอมูล 5
นางเสวียง ศรีพันธุ
ผูเรียบเรียง นักวิชาการศึกษา 6
นายวีระ พลอยครบุรี นกั วิชาการศกึ ษา 5
ศลิ ปกรรม และจัดทาํ ตนฉบับ
นางสาวประวีณา ชะลยุ
จัดพิมพเผยแพร ปฏิรูปการเรียนรู
สปร. สถาบันแหงชาติเพื่อปฏิรูปการเรียนรู สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาแหงชาติ
ถนนสุโขทัย เขตดุสิต กรงุ เทพฯ 10300
โทร. 668-7123 ตอ 1410, 243-0090 โทรสาร 243-4174
E-mail : [email protected]
http://www.onec.go.th
ปฏิรูปการเรียนรู