6-file

แนวการจดั การศกึ ษาตาม
พระราชบัญญัติการศกึ ษาแหง ชาติ

สาํ นักงานคณะกรรมการการศึกษาแหงชาติ ปฏิรูปการเรียนรู

ปฏิรูปการเรียนรู

คาํ ชีแ้ จง บทนํา

สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาแหงชาติ ไดดาํ เนินโครงการ เอกสารแนวการจัดการศึกษาตามพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ
ปฏิรูปการเรียนรู ตามแนวพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2542 พ.ศ.2542 น้ี สถาบันแหงชาติเพื่อปฏิรูปการเรียนรู สาํ นกั งานคณะกรรมการ
ซึ่งมีสาระสําคัญที่เก่ียวของกับการเรียนรูท้ังหมด 10 ประเด็น โดยมี การศกึ ษาแหง ชาติ ไดจ ดั ทําขึ้นเพื่อจาํ แนกแจกแจงสาระเกย่ี วกบั การจดั การ
วัตถุประสงค คือ เพ่ือพัฒนาองคความรูเก่ียวกับการเรียนการสอนท่ีเนน ศึกษาที่ปรากฏในพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติหมวดที่ 4 ตง้ั แตมาตรา
ประโยชนของผูเรียนเปนสาํ คัญ การดาํ เนินการวิจัยพัฒนาและแสวงหา 22 ถงึ มาตรา 30 เพอ่ื ใหค รู อาจารย ผมู ีหนา ท่ีเก่ยี วของกับการจดั การ
รูปแบบการจัดกระบวนการเรียนรูที่เนนประโยชนของผูเรียนเปนสาํ คัญใน ศึกษา ตลอดทง้ั ผสู นใจทว่ั ไป ไดเขา ใจสาระของแนวการจัดการศึกษาอยา ง
สถานศกึ ษาสงั กดั ตา ง ๆ ทง้ั การศกึ ษาในระบบ นอกระบบ และตามอธั ยาศยั ชัดเจน รวมทั้งการสรุปสาระสาํ คญั ในหมวดท่ี 4 เปนประเด็นตาง ๆ ทง้ั สน้ิ 10
รวมทั้งการสรางเครือขายเพื่อพัฒนาและสงเสริมการจัดกระบวนการเรียนรู ประเด็น และใหคาํ นิยามเชิงปฏิบัติการ ขอบเขตเนอ้ื หา กลยุทธและเครื่องมือ
ทเ่ี นน ประโยชนข องผเู รยี นเปน สําคัญ แกห นว ยงานทางการศกึ ษา และผูสนใจ สาํ คัญที่จะทําใหก ารเรยี นรใู นประเดน็ ตา ง ๆ ประสบผลสาํ เร็จ ซึ่งคาํ นิยาม
ทั่วไป เชงิ ปฏบิ ตั กิ ารไดผ า นการตรวจสอบ และใหขอ คิดเห็นจากผูเชี่ยวชาญ ผมู ี
ประสบการณ ครู อาจารย นักเรยี น ผปู กครอง หลายคณะดวยกนั จนมนั่ ใจไดวา
ในการดาํ เนินโครงการปฏริ ูปการเรยี นรูดังกลาว สถาบันแหงชาติเพื่อ สามารถนาํ ไปเปน แนวทางในการจดั กระบวนการเรยี นรูของครู อาจารย ได
ปฏิรูปการเรียนรู (สปร.) สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาแหงชาติ ได
พฒั นานยิ ามเชงิ ปฏบิ ตั กิ ารของประเดน็ การปฏริ ปู การเรยี นรทู ง้ั 10 ประเด็น อยางไรกต็ าม เพอ่ื การพัฒนาเอกสารน้ีใหมคี วามสมบรู ณค รบถว นมาก
ซึ่งไดรวบรวมจากทฤษฎีการเรียนรู และองคความรตู าง ๆ ทเ่ี กย่ี วของ และ ขึน้ จึงขอใหทา นท่นี าํ สาระตามเอกสารนี้ไปใชในการพฒั นาการจัดการเรียนการ
ผานการพิจารณา ตรวจสอบกลน่ั กรอง โดยคณะกรรมการโครงการปฏิรูปการ สอน โปรดเสนอแนะขอ คิดเห็นของทาน โดยเฉพาะในเรอ่ื งทีเ่ กยี่ วกบั กลยทุ ธ
เรียนรู ผูทรงคุณวุฒิ ผูเชี่ยวชาญ ครูตนแบบ ครูแหงชาติ ผูบริหารโรงเรียน และเครื่องมือสาํ คัญ ท่จี ะชวยใหก ารปฏิรปู การเรียนรูในประเดน็ ตา ง ๆ ประสบ
นกั วิจยั และนักเรียน จนไดเปนนิยามเชิงปฏิบัติการ ทจ่ี ะนําไปใชป ระโยชน ความสาํ เร็จ ประสบการณจ ากการปฏิบัตจิ ะเปน ตวั อยางกลยทุ ธหรอื เครือ่ งมอื
ในการวิจัยและพัฒนาประเด็นการปฏิรูปการเรียนรูไดตอไป ดังกลาวไดเปนอยา งดี

สาํ นกั งานคณะกรรมการการศกึ ษาแหง ชาติ x 1

ปฏิรูปการเรียนรู ปฏิรูปการเรียนรู

ภาพการจัดการเรียนการสอนในอนาคต 2. มุงปลูกฝงและสรางลักษณะท่ีพึงประสงคใหกับผูเรียน โดยเนน

ตามแนวพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ ความรู คุณธรรม คานิยมที่ดีงามและบูรณาการความรูในเรื่องตาง ๆ อยา ง
สมดุล รวมทั้งการฝกทักษะและกระบวนการคิด การจัดการ การเผชิญ
ในพระราชบัญญตั กิ ารศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2542 ไดกาํ หนดแนวการ สถานการณ และการประยุกตใชความรูโดยใหผเู รียนมีความรแู ละประสบการณ
จดั การศกึ ษาของชาตไิ วใ นหมวดท่ี 4 ตั้งแตมาตรา 22 ถงึ มาตรา 30 ซึ่ง ในเรอ่ื งตา ง ๆ ดังนี้
สรุปสาระสาํ คัญไดดังนี้
2.1! ความรูเรื่องเก่ียวกับตนเองและความสัมพันธของตนเองกับ
1. การจดั การศกึ ษาตอ งเนน ผเู รยี นเปน ศนู ยก ลาง การจัดกิจกรรม สังคม ไดแกครอบครัว ชุมชน ชาติ และสงั คมโลก รวมถงึ ความรเู กย่ี วกบั
ประวัติศาสตรความเปนมาของสังคมไทยและระบบการเมืองการปกครองใน
การเรยี นการสอน/ประสบการณก ารเรยี นรยู ดึ หลกั ดงั น้ี ระบอบประชาธปิ ไตยอนั มพี ระมหากษตั รยิ ท รงเปน ประมขุ
1.1 ผูเรียนทุกคนมีความสามารถเรียนรูและพัฒนาตนเองได
2.2! ความรแู ละทกั ษะดา นวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยี รวมทั้งความ
ดงั นน้ั จงึ ตอ งจดั สภาวะแวดลอ ม บรรยากาศรวมทั้งแหลงเรียนรูตาง ๆ ให รคู วามเขา ใจและประสบการณเ รอ่ื งการจดั การ การบาํ รุงรักษา และการใช
หลากหลาย เพ่ือเออ้ื ตอ ความสามารถของแตล ะบุคคล เพอ่ื ใหผ เู รยี นสามารถ ประโยชนจ ากทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ มอยา งสมดลุ ยง่ั ยนื
พัฒนาตามธรรมชาติที่สอดคลองกับความถนัดและความสนใจ เหมาะสม
แกวัย และศักยภาพของผูเรียน เพอ่ื ใหก ารเรยี นรเู กดิ ขน้ึ ไดท กุ เวลาทกุ สถานท่ี 2.3! ความรูเกี่ยวกับศาสนา ศิลปะ วฒั นธรรม การกฬี า ภมู ปิ ญ ญา
และเปนการเรียนรูกันและกัน อันกอใหเกิดการแลกเปล่ียนประสบการณ ไทย และการรูจักประยุกตใชภูมิปญญา
เพอ่ื การมสี ว นรว มในการพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คมและประเทศชาติ โดย
การประสานความรว มมอื ระหวางสถานศกึ ษากบั ผูปกครอง บุคคล ชุมชน 2.4! ความรูและทักษะดานคณิตศาสตรและดานภาษา เนน การใช
และทกุ สวนของสงั คม ภาษาไทยอยา งถกู ตอ ง

1.2 ผเู รยี นมคี วามสําคญั ทส่ี ดุ การเรียนการสอนมุงเนนประโยชน 2.5! ความรแู ละทกั ษะในการประกอบอาชพี และการดาํ รงชวี ติ อยา ง
ของผเู รยี นเปน สาํ คัญ จึงตองจัดใหผูเรียนไดเรียนรูจากประสบการณจริง ฝก มีความสุข
ปฏิบัติใหทําได คิดเปน ทาํ เปน มนี สิ ยั รกั การเรยี นรู และเกิดการใฝรูใฝเรียน
อยา งตอ เนอ่ื งตลอดชวี ติ 3.! กระบวนการเรียนรู ในพระราชบญั ญตั กิ ารศกึ ษาแหง ชาติ ไดก ําหนด

2 แนวทางในการจดั กระบวนการเรยี นรขู องสถานศกึ ษาและหนว ยงานทเ่ี กย่ี วขอ งดงั นี้

ปฏิรูปการเรียนรู 3

ปฏิรูปการเรียนรู

3.1 จัดเนื้อหาสาระและกิจกรรมใหสอดคลองกับความสนใจและ 4.1 รัฐตอ งสง เสรมิ การดาํ เนนิ งาน และการจัดตั้งแหลงการเรียนรู
ความถนดั ของผเู รยี น โดยคาํ นงึ ถงึ ความแตกตา งระหวา งบคุ คล ตลอดชวี ิตทกุ รปู แบบ ไดแก หอ งสมุดประชาชน พพิ ิธภณั ฑ หอศิลป สวนสตั ว
สวนสาธารณะ สวนพฤกษศาสตร อทุ ยานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี
3.2! ใหมีการฝก ทกั ษะกระบวนการคดิ การจดั การ การเผชญิ สถานการณ ศนู ยก ารกฬี าและนนั ทนาการ แหลง ขอ มลู และแหลง การเรยี นรู อยา งพอเพยี ง
และการประยุกตความรูมาใชเพื่อปองกันและแกไขปญหา และมปี ระสทิ ธภิ าพ

3.3! จัดกิจกรรมใหผูเรียนไดเรียนรูจากประสบการณจริง ฝก การ 4.2 ใหคณะกรรมการการศึกษาขน้ั พน้ื ฐาน กาํ หนดหลกั สตู รแกนกลาง
ปฏิบัติใหทําได คิดเปน ทาํ เปน รักการอาน และเกิดการใฝรูอยางตอเนื่อง การศึกษาข้ันพ้ืนฐานเพื่อความเปนไทย ความเปนพลเมืองดีของชาติ การ
ดํารงชวี ติ และการประกอบอาชพี ตลอดจนเพื่อการศึกษาตอ
3.4 จัดการเรยี นการสอนโดยผสมผสานสาระความรดู า นตาง ๆ อยาง
ไดสัดสวนสมดุลกัน รวมทง้ั ปลกู ฝง คณุ ธรรม คานิยมที่ดีงาม และคุณลักษณะ 4.3 ใหสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน มีหนาท่ีจัดทาํ สาระของหลักสูตร
อนั พงึ ประสงคไ วใ นทกุ วชิ า ในสวนที่เกี่ยวของกับสภาพปญหาในชุมชนและสังคม ภูมิปญญาทองถิ่น
คณุ ลักษณะอันพงึ ประสงค เพอ่ื เปน สมาชกิ ทด่ี ขี องครอบครวั ชุมชน สังคม
3.5 สงเสริมสนับสนุนใหผสู อนสามารถจดั บรรยากาศ สภาพแวดลอ ม และประเทศชาติ
สอ่ื การเรยี นและอํานวยความสะดวก เพื่อใหผูเรียนเกิดการเรียนรูและมีความ
รอบรู รวมทง้ั สามารถใชก ารวจิ ยั เปน สว นหนง่ึ ของกระบวนการเรยี นรู 4.4! หลักสูตรการศึกษาระดับตาง ๆ ตองมีลักษณะหลากหลาย
เหมาะสมกับแตละระดับ โดยมุงพัฒนาคุณภาพชีวิตของบุคคล สาระของ
3.6 ผูเรียนและผูสอนเรียนรูไปพรอมกันจากส่ือการเรียนการสอน หลกั สตู ร ทง้ั ทเ่ี ปน วชิ าการ วิชาชีพ ตอ งมงุ พฒั นาคนใหม คี วามสมดลุ ทั้งดาน
และแหลง วทิ ยาการประเภทตา ง ๆ ความรู ความคิด ความสามารถ ความดีงาม และความรบั ผดิ ชอบตอ สงั คม

3.7! การเรยี นรเู กิดข้ึนไดท ุกเวลา ทกุ สถานที่ มีการประสานความรวมมอื 4.5 ใหส ถานศกึ ษารว มกบั บคุ คล ครอบครัว ชุมชน องคก รชมุ ชน
กับบิดามารดา ผูปกครอง และบคุ คลในชมุ ชนทกุ ฝา ย เพื่อรวมกันพัฒนา องคก รปกครองสว นทอ งถน่ิ เอกชน องคกรเอกชน องคกรวิชาชีพ สถาบัน
ผูเรียนตามศักยภาพ ศาสนา สถานประกอบการ และสถาบันสังคมอื่น สงเสริมความเขม แข็งของ
ชุมชน โดยจัดกระบวนการเรียนรูภายในชุมชน เพอ่ื ใหช มุ ชนมกี ารจดั การ
4. การสงเสริมการจัดกระบวนการเรียนรู ศึกษาอบรม มกี ารแสวงหาความรู ขอ มลู ขาวสาร และรจู ักเลือกสรรภูมปิ ญ ญา
และวทิ ยาการตา ง ๆ เพอ่ื พัฒนาชมุ ชนใหส อดคลอ งกับสภาพปญหาและความ
ในพระราชบัญญัตกิ ารศึกษาแหงชาติ ไดก าํ หนดบทบาทในการสง เสริม
การเรยี นรขู องรฐั และสถานศกึ ษาตา ง ๆ ดังนี้ 5

4 ปฏิรูปการเรียนรู

ปฏิรูปการเรียนรู

ตอ งการ รวมทง้ั หาวธิ กี ารสนบั สนนุ ใหม กี ารเปลย่ี นแปลงประสบการณก าร นิยามเชิงปฏิบัติการ
พัฒนาระหวางชุมชน
ประเดน็ การปฏิรูปการเรยี นรู
4.6 ใหสถานศึกษาพัฒนากระบวนการเรียนการสอนที่มีประสิทธิภาพ
รวมท้ังการสงเสรมิ ใหผสู อนสามารถวิจยั เพื่อพัฒนากระบวนการเรียนรูทีเ่ หมาะสม จากสาระของแนวการจัดการศึกษาที่ปรากฏในพระราชบัญญัติการ
กับผูเรียนในแตละระดับการศึกษา ศกึ ษาแหงชาตดิ งั กลา ว สามารถวิเคราะหเปนประเด็นสําคญั ทเ่ี กย่ี วขอ งกบั
กระบวนการเรียนรูไดดังนี้
5. การประเมนิ ผลการเรยี นรู
ความหมายรวมของทุกประเดน็
ในพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ ไดระบุถึงวิธีการประเมินผล การรู หมายถึง สภาวะของการรับรูจากการสัมผัสและสมั พันธตา ง ๆ
การจัดกระบวนการเรียนรูไววา ใหส ถานศกึ ษาจดั การประเมนิ ผลผเู รยี น โดย
พิจารณาจากพัฒนาการของผูเรียน ความประพฤติ การสังเกตพฤติกรรมการ รวมถึงรวู ธิ กี ารแสวงหาความรดู วยตนเอง
เรียน การรว มกจิ กรรมและการทดสอบควบคไู ปในกระบวนการเรยี นการสอน การเรียนรู หมายถึง การปรับเปล่ียนทัศนคติ แนวคิด และพฤติกรรม
ตามความเหมาะสมของแตละระดับและรูปแบบการศึกษา นอกจากนน้ั การ
ประเมนิ ผลผเู รยี นยงั ตอ งเกย่ี วขอ งกบั หลกั การสาํ คัญคือ อันเนื่องมาจากไดรับประสบการณ ซึ่งควรเปนการปรับเปลี่ยน
ไปในทางที่ดีขึ้น
5.1! ใชว ธิ กี ารทห่ี ลากหลายในการประเมนิ ผเู รยี น รปู แบบการจัดกระบวนการเรยี นรู หมายถงึ วิธีการจัดกิจกรรมเพื่อให
5.2! ใชว ธิ กี ารทห่ี ลากหลายในการจดั สรรโอกาสเขา ศกึ ษาตอ ผูเรียนไดรับประสบการณจนเกิดการเรียนรู
5.3! ใชการวิจัยเพื่อพัฒนากระบวนการเรียนการสอนที่เหมาะสมกับ การเรยี นรใู นระบบ หมายถงึ กระบวนการเรียนรู ทก่ี าํ หนดจดุ มงุ หมาย
ผเู รยี น วิธีการศึกษา หลกั สูตร ระยะเวลาของการศกึ ษา การวดั และการ
5.4! มุงการประกันคุณภาพ โดยสถานศึกษาทําการประเมินผลภาย ประเมินผล ซึ่งเปนเงื่อนไขของการสาํ เร็จการศึกษาท่ีแนนอน
ในทกุ ป และรายงานผลการประเมนิ ตอ ตน สงั กดั และสาธารณชน ทั้งนีส้ ามารถปรับเปลี่ยนไดต ามสภาวการณ
5.5! สถานศกึ ษาไดร บั การประเมนิ ภายนอกอยา งนอ ย 1 ครั้ง ทกุ 5 ป
7
6
ปฏิรูปการเรียนรู
ปฏิรูปการเรียนรู

การเรยี นรนู อกระบบ หมายถงึ กระบวนการเรยี นรทู ม่ี คี วามยดื หยนุ ในการ ประเดน็ ท่ี 1 การเรยี นรโู ดยการสรา งองคค วามรดู ว ยตนเอง
กาํ หนดจุดมุงหมาย รูปแบบ วิธีการจัดการศึกษา ระยะเวลา
ของการศึกษา การวัดและประเมินผล ซึ่งเปนเง่ือนไขสาํ คัญ หมายถึง การเรียนรูที่เปนกระบวนการสรางประสบการณและ
ของการสาํ เร็จการศึกษา โดยเน้ือหาและหลักสูตร จะตองมี สิ่งตาง ๆ ใหมีความหมายตอตนเองจากปฏิสัมพันธกับสิ่งแวดลอม โดยใช
ความเหมาะสมสอดคลอ งกบั สภาพปญ หา และความตองการ กระบวนการคิดและแสวงหาความรูควบคูไปกับการปฏิบัติจริง ใหผูเรียน
ของบุคคลแตละกลุม คนพบขอความรูและประสบการณดวยตนเอง ครูเปนผูอาํ นวยการเรียนรู
จัดโอกาส จัดบรรยากาศสิ่งแวดลอมและแหลงวิทยาการ ใหเอื้อตอการ
การเรยี นรตู ามอธั ยาศยั หมายถงึ กระบวนการเรียนรูตลอดชีวิต ท่ผี ูเ รียน สรางแรงจูงใจใหเ กดิ การเรยี นรู
เรียนรูดวยตนเอง ตามความสนใจ ความถนดั โดยศกึ ษาจาก
แหลงความรูต าง ๆ รวมทัง้ บคุ คล สภาพแวดลอ ม และธรรมชาติ ขอบเขตเนื้อหาของการเรียนรูโดยการสรางองคความรูดวยตนเอง
คือ การฝก ทกั ษะกระบวนการคดิ วเิ คราะห การสรางแรงจูงใจใหเกิดการใฝรู
การเรยี นรทู ผ่ี เู รยี นเปน ศนู ยก ลาง มคี วามหมาย 2 ดาน คือ ใฝเ รยี น

ความหมายดานผูเรียน คือ กระบวนการเรียนรูที่ผูเรียนมีสวนรวมเนนการ กลยทุ ธแ ละเครอ่ื งมอื การเรยี นรู เชน การเรียนรูแบบมีสวนรวม
ปฏิบัติจริง ไดพัฒนากระบวนการคิด มีอิสระในการเรยี นรตู าม (Participatory Learning : PL) กระบวนการทางปญญา 10 ขั้น ของ ศ.นพ.
ความถนัด และความสนใจ สามารถสรางองคความรูไดดวย ประเวศ วะสี (ดูภาคผนวก)
ตนเอง ดวยวิธีการและแหลงเรียนรูท่ีหลากหลาย นาํ ความรู
ประสบการณไ ปใชในชวี ิตได ประเดน็ ท่ี 2 การเรยี นรเู รอ่ื งของตนเอง ธรรมชาติ และสิ่งแวดลอม

ความหมายดา นผจู ดั คือ กระบวนการจัดการเรียนรูที่คาํ นงึ ถงึ ความแตกตา ง หมายถงึ การเรยี นรูเพื่อเชือ่ มโยงความสมั พนั ธร ะหวางรา งกายและ
ระหวางบุคคล การเนนประโยชนสูงสุดของผูเรียนเปนสาํ คัญ จิตใจของตนเอง การรบั รแู ละตระหนกั ในตนเอง สามารถปรบั เปลย่ี นทศั นคติ
การเคารพในศักดิ์ศรี สิทธิของผูเรยี น โดยมกี ารวางแผนการ และพฤตกิ รรมใหส อดคลอ งกบั คา นยิ มทด่ี งี าม ยดึ มน่ั ในคณุ ธรรม จรยิ ธรรม
จดั ประสบการณก ารเรยี นรอู ยา งเปน ระบบ มคี วามเพยี รพยายามในการทาํ ความดอี ยา งไมย อ ทอ การเสรมิ สรา งลกั ษณะ
นิสัย และสุนทรียภาพความดีงามในตนเอง การเรียนรูเพื่อใหสามารถดาํ รง
8 ชีวิตอยูไดอยางสอดคลองเหมาะสมกับสภาวะแวดลอม การตระหนักถึง
คุณคา และพฒั นาคณุ ภาพธรรมชาตสิ ง่ิ แวดลอ มอยา งยง่ั ยนื
ปฏิรูปการเรียนรู
ปฏิรูป9การเรียนรู

ขอบเขตเนอ้ื หา ไดแก การเรยี นรเู รอ่ื งตนเองทง้ั ดา นรา งกายและ กลยทุ ธแ ละเครื่องมือการเรยี นรู เชน การเรียนรูแบบมีสวนรวม
จิตใจ การเรียนรูเกี่ยวกับธรรมชาติ สิ่งแวดลอม และเรอ่ื งศลิ ปวฒั นธรรม การบรู ณาการ (Integration) การฝกปฏิบัติจริง การสาธติ (Demonstration)
การฝกฝนสมาธิ และการปฏิบัติตามหลักศาสนา
กลยุทธและเคร่ืองมือการเรียนรู เชน การเรยี นรใู นสถานการณ
จริง การฝกปฏิบัติ (Learning by doing) การเรียนรูแบบมีสวนรวม การฝก 3.2!การเรยี นรทู ม่ี งุ พฒั นาทกั ษะการประกอบอาชพี
ทักษะกระบวนการคิด หมายถงึ การเรียนรูเพื่อคนพบและใชศักยภาพของตนเพื่อเตรียม

ประเด็นที่ 3 การเรียนรูท่ีมุงพัฒนาทักษะการดาํ รงชีวิตและการ ตัวประกอบอาชีพใหเหมาะสมกับตนเอง รูจักวิธีเลือกประกอบอาชีพท่ีสุจริต
เหมาะสม สามารถพึ่งตนเอง และเลย้ี งตนเองไดอ ยา งพอเพยี งแกอ ตั ภาพ
ประกอบอาชพี
ขอบเขตเนื้อหาประกอบดวยทักษะเกี่ยวกับการสรางนิสัยรักการ
3.1 การเรยี นรทู ม่ี งุ พฒั นาทกั ษะการดาํ รงชวี ติ ทาํ งาน มคี วามขยนั หมน่ั เพยี ร มคี ณุ ธรรม 4 ประการคือ ความอดทน ความ
หมายถงึ การเรยี นรทู ท่ี ําใหผ เู รยี นมที กั ษะชวี ติ ทส่ี าํ คัญและจําเปน ซื่อสัตย รจู กั เสยี สละ และความรับผิดชอบตอ ตนเองและสวนรวม รจู กั แก
ดังตอไปนี้ การรูจักคิดวิเคราะหวิจารณ (Critical Thinking) มีความคิด ปญ หา รวมทง้ั มีทักษะในการจดั การ
สรางสรรค (Creative Thinking) มคี วามตระหนกั รใู นตน (Self Awareness)
มีความเห็นใจผูอื่น (Emphaty) มีความภูมิใจในตนเอง (Self Esteem) มี กลยทุ ธแ ละเครอ่ื งมอื การเรยี นรู เชน การเรียนรูแบบมีสวนรวม
ความรับผิดชอบตอสังคม (Social Responsibility) รูจักการสรางสมั พันธภาพ การฝกปฏิบัติจริง การสาธติ การทดลอง (Experimentation)
และการสื่อสาร (Inter Personal Communication) รูจักตัดสินใจและ
แกปญหา (Decision Making and Problem Solving) รจู กั การจดั การกบั ประเด็นที่ 4 การเรยี นรทู ม่ี งุ พัฒนากระบวนการคิด การแกป ญ หา
อารมณและความเครียด (Coping with Emotion and Stress)
ขอบเขตเนื้อหาประกอบดวยทักษะชีวิตท่ีสาํ คัญและจาํ เปนขางตน โดยเนนประสบการณแ ละการฝก ปฏบิ ตั ิ
รวมทง้ั การเรยี นรเู ร่อื งเพศศึกษา การเลอื กบรโิ ภคสอ่ื ยาเสพยติดศึกษา ทกั ษะ
การเปน ผนู าํ ผตู าม การเรียนรูเรื่องความแตกตางระหวางเพศ การแกไ ขความ หมายถึงการใชทักษะการคิดเพ่ือคนหาคาํ ตอบในสถานการณ
ขัดแยงและความรุนแรงในครอบครัวและสังคม ตา ง ๆ โดยอาศัยประสบการณและการฝกปฏิบัติจริง เพื่อใหสามารถเผชิญ
และผจญกับปญหาและจดั การกับภาวะตาง ๆ ไดอยางเหมาะสมเปน ประโยชน
10 ตอตนเองและสวนรวม

ปฏิรูปการเรียนรู 11

ปฏิรูปการเรียนรู

ขอบเขตเน้ือหาของการเรียนรูที่พัฒนากระบวนการคิด การ ประเดน็ ท่ี 6 การเรียนรูที่มุงพัฒนาประชาธิปไตย
แกป ญหาจากประสบการณและการฝก ปฏิบตั ิ โดยการสังเกต การเปรียบเทียบ
ตั้งคาํ ถาม แปลความหมาย ตีความ ขยายความ อา งองิ คาดคะเน การสรุป หมายถงึ การเรยี นรูใ นเร่อื งสทิ ธิเสรภี าพ ความเสมอภาคและการ
ความคิดสรางสรรค และกระบวนการคิดวิเคราะห ปฏิบัติตามหนาที่ของตน การเคารพในสทิ ธเิ สรภี าพของผอู น่ื โดยคาํ นงึ ถงึ
ความคดิ เหน็ และผลประโยชนข องสว นรวมเปน หลกั
กลยทุ ธแ ละเครอ่ื งมอื การเรยี นรู เชน การเรียนรูจากการปฏิบัติ
จริง การเรยี นรแู บบมสี ว นรวม การใชกระบวนการแกปญ หา กระบวนการกลุม ขอบเขตเนื้อหา คือ ความรูความเขาใจ ความศรัทธาในการ
(Group Process) กระบวนการทางปญญา ของ ศ.นพ.ประเวศ วะสี ปกครองระบอบประชาธิปไตยอนั มพี ระมหากษัตรยิ ท รงเปน ประมขุ ความรัก
และหวงแหนสิทธิเสรีภาพของตน การเคารพในสิทธเิ สรภี าพของผูอ ื่น ความ
ประเดน็ ท่ี 5 การเรยี นรโู ดยผสมผสานความรู คุณธรรม คา นยิ ม เปนพลเมืองดี การรักษาประโยชนสวนรวม

และคณุ ลักษณะอันพงึ ประสงค กลยทุ ธแ ละเครอ่ื งมอื การเรยี นรู เชน การฝกปฏิบัติจริง การเรยี นรู
แบบมีสวนรวม การฝกกระบวนการคิดวิเคราะห การเรียนจากสถานการณ
หมายถงึ การเรยี นรทู ม่ี งุ ใหม คี วามรใู นศาสตรต า งๆ ควบคูกับการ จําลอง (Simulation)
พฒั นาตนเองทางดา นจติ ใจ บุคลิกภาพ และลกั ษณะนสิ ยั
ประเดน็ ท่ี 7 การเรียนรูเรื่องภูมิปญญาและศิลปวัฒนธรรม
ขอบเขตเนอ้ื หา คือ ความรูในศาสตรตางๆ เชน วิทยาศาสตร
คณิตศาสตร สังคมศาสตร ภาษาศาสตร และมนุษยศาสตร ตลอดจนการ หมายถึง การเรียนรูเพื่อใหเกิดความรู ความเขาใจและความ
เรยี นรูเก่ียวกบั มารยาท วิธปี ฏบิ ัติตนทางกาย วาจา ใจ ความมสี ติสัมปชัญญะ ตระหนักในคุณคาของความรูตาง ๆ ที่ไดคิดคนและสั่งสมประสบการณโดย
การมีคุณธรรมสาํ คัญ ความรกั ในเพอ่ื นมนษุ ย ธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ภูมิปญญาไทย ตลอดจนมีความรัก ชื่นชมและหวงแหนในคุณคาของศิลป
การพฒั นาจติ ใจ บคุ ลกิ ภาพและลกั ษณะนสิ ยั วัฒนธรรมไทย สามารถนําไปใชป ระโยชนใ นชวี ติ และสบื สานใหย ง่ั ยนื ตลอด
จนเชอ่ื มโยงสสู ากล
กลยทุ ธแ ละเครอ่ื งมอื การเรยี นรู เชน การบรู ณาการ การฝกปฏิบัติ
จริง การเรียนรูแบบมีสวนรวม

12 ปฏิรูป1ก3ารเรียนรู

ปฏิรูปการเรียนรู

ขอบเขตเน้อื หา เกย่ี วขอ งกบั ศาสตรส าขาตา งๆ ไดแ ก เกษตรกรรม ขอบเขตเนอ้ื หา เกย่ี วขอ งกบั บทบาทของครอบครวั และชุมชนใน
อตุ สาหกรรมและหัตถกรรม แพทยแ ผนโบราณ ทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละ การรวมจดั ทําหลกั สตู ร การสนบั สนนุ ทรพั ยากรทางการศกึ ษา การประเมนิ
สิ่งแวดลอม ธุรกิจชุมชน สวัสดิการ ศิลปกรรม การจดั การองคก ร ภาษาและ คุณภาพทางการศึกษา
วรรณกรรม ศาสนาและประเพณี การศกึ ษา กฬี าและนนั ทนาการ
กลยุทธและเครื่องมือสําคัญที่ทาํ ใหสถานศึกษาไดรับความ
กลยทุ ธแ ละเครอ่ื งมอื การเรยี นรู เชน การเรียนรูจากครอบครัว รวมมือจากชุมชน เชน เทคนคิ การบรหิ ารอยา งมสี ว นรว ม การกระจายอาํ นาจ
ชุมชน ทอ งถน่ิ ภูมิปญญาและปราชญชาวบาน การเรียนรูโดยการปฏิบัติจริง ความสมั พนั ธร ะหวา งโรงเรยี นกบั ชุมชน
การเรียนรูแบบมีสวนรวม กระบวนการคดิ วเิ คราะห
ประเดน็ ท่ี 10 การประเมนิ ผลผูเ รยี น
ประเดน็ ท่ี 8 การวิจัยเพื่อพัฒนากระบวนการเรียนรู
หมายถึง กระบวนการพิจารณาตัดสินคุณภาพ คุณลักษณะ
หมายถงึ การศึกษารวบรวมขอมูลเพื่อนาํ มาวิเคราะห สงั เคราะห และพฤติกรรมของผูเรียนวา เปนไปตามจดุ ประสงคการเรยี นรหู รอื ไม อยา งไร
สรุปผล เพื่อแกไขปญหาและพัฒนากระบวนการเรียนรูของสถานศึกษา
ขอบเขตเนอ้ื หา เกย่ี วขอ งกบั วธิ ปี ระเมนิ ผล เครอ่ื งมอื ในการ
ขอบเขตเนื้อหา เก่ยี วขอ งกบั ระเบยี บวธิ ีวจิ ัยแบบตางๆ การมี ประเมินผล องคความรูในการประเมินผล การมสี ว นรว มในการประเมนิ ผล
สว นรว มของทกุ ฝา ยทเ่ี กย่ี วขอ ง ของทกุ ฝา ยทเ่ี กย่ี วขอ ง

กลยุทธและเคร่อื งมอื การวจิ ยั ในสถานศึกษา เชน ระบบบรหิ าร กลยุทธและเครื่องมือสาํ คัญในการประเมินผลผูเรียน เชน การ
ของสถานศกึ ษา องคค วามรเู รอื่ งการวิจยั ของผบู ริหารและครอู าจารย การสรา ง ประเมินผลตามสภาพจริง แฟมสะสมงาน การสงั เกต การสัมภาษณ การจดั
แรงจงู ใจ การจดั สรรงบประมาณสนับสนุน การประเมินคุณภาพ นทิ รรศการแสดงผลงาน

ประเดน็ ท่ี 9 การเรียนรูโดยความรวมมือของครอบครัวและชุมชน 15

หมายถงึ การที่ครอบครัว ชุมชน และสถานศึกษามีบทบาท ปฏิรูปการเรียนรู
รว มกันในการจดั กระบวนการเรียนรูใหกบั ผูเรยี น เพ่ือใหเ รยี นรูไดอ ยา งเตม็ ตาม
ศกั ยภาพ

ปฏิรูป1ก4ารเรียนรู

บทสรปุ ภาคผนวก

สาระสาํ คัญทั้ง 10 ประเด็น น้ี สามารถเชอ่ื มโยงกนั ในการสรา ง กระบวนการทางปญ ญา
ประสบการณก ารเรยี นรูใหกบั ผูเรียน ซง่ึ ครู อาจารย สามารถนําไปประยกุ ต
ใชในการจัดกระบวนการเรียนรูใหเหมาะสม สอดคลอ งกบั สภาพของผเู รยี น ศ.นพ.ประเวศ วะสี
และชุมชนทองถน่ิ ได ซึ่งจะเปนไปตามหลักการในแนวการจัดการศึกษาของ
พระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2542 ทเ่ี นน การบรู ณาการความรู 1. ฝกสังเกต สงั เกตในสง่ิ ทเ่ี ราพบ เหน็ หรือสงิ่ แวดลอม เชน ดูนก
คุณธรรม และกระบวนการเรียนรู ตามความเหมาะสมของแตละระดับการ ดูผีเสื้อ หรอื ในขณะทาํ งาน การฝก สงั เกตจะทาํ ใหเ กดิ ปญญา โลกทรรศน
ศึกษา ซ่งึ เอกสารนิยามเชิงปฏบิ ตั ิการนี้ จะเปน คมู อื ทช่ี ว ยใหค รู อาจารย ได และวิธีคิด สวนสต-ิ สมาธิ จะเขา ไปมผี ลตอ การสงั เกตและสง่ิ ทส่ี งั เกต
มองเหน็ แนวทางในการจดั กระบวนการเรยี นรู เขา ใจในขอบเขตเนอ้ื หาสาํ คัญ
ของแตละประเด็น ตลอดจนมีตัวอยางกลยุทธและเครื่องมือท่ีจะชวยให 2. ฝกบันทึก เมอ่ื สงั เกตอะไรแลว ควรบันทึกไว จะวาดรูป จดบนั ทกึ
สามารถจัดกระบวนการเรียนรูในแตละประเด็นไดประสบผลสาํ เรจ็ และมีประ ขอความ ถา ยภาพ ถา ยวดี โิ อ ละเอยี ดมากนอ ยตามวยั และตามสถานการณ
สิทธิภาพ อนั จะสง ผลใหก ารปฏิรปู กระบวนการเรยี นรตู ามพระราชบัญญัติการ การบนั ทกึ เปน การพฒั นาปญ ญา
ศกึ ษาแหงชาติ พ.ศ. 2542 บรรลเุ จตนารมยได
3. ฝกการนาํ เสนอ เมอ่ื ทํางานกลมุ เรียนรูอะไร บันทึกอะไร ควร
หากมคี วามคดิ เหน็ และขอ เสนอแนะเพม่ิ เตมิ โปรดสง ไปท่ี นาํ เสนอใหเ พอ่ื นหรอื ครรู เู รอ่ื ง ตองฝกการนําเสนอ การนําเสนอไดดีจึงเปนการ
สถาบันแหงชาติเพื่อปฏิรูปการเรียนรู พฒั นาปญ ญาทง้ั ของผนู าํ เสนอและของกลมุ
สาํ นกั งานคณะกรรมการการศกึ ษาแหง ชาติ
ถนนสโุ ขทยั เขตดุสิต กรุงเทพ ฯ 10300 4. ฝก การฟง ถา รจู กั ฟง คนอน่ื กจ็ ะทําใหฉ ลาดขน้ึ โบราณเรียกวา
โทรศัพท 243-0090 , 668-7123 ตอ 1410 โทรสาร 243-4174 เปนพหูสูต บางคนไมไ ดย นิ คนอน่ื พดู เพราะหมกมุนอยใู นความคดิ ของตนเอง
หรอื มคี วามฝง ใจในเรอ่ื งใดเรอ่ื งหนง่ึ จนเรื่องอื่นเขาไมได ฉนั ทะ สติ สมาธิจะ
16 ชวยใหฟงไดเร็วขึ้น

ปฏิรูปการเรียนรู 5. ฝกปุจฉา-วสิ ชั นา เมื่อมีการนาํ เสนอและการฟง แลว ฝกปุจฉา-
วิสัชนา หรือ ถาม-ตอบ ซึ่งเปนการฝกใชเหตุผล วิเคราะห สังเคราะห ทาํ ให
เกดิ ความแจม แจงในเรอ่ื งนั้นๆ ถาเราฟงโดยไมถ าม-ตอบกจ็ ะเขา ใจไมแจมแจง

17

ปฏิรูปการเรียนรู

6. ฝก ตง้ั สมมตฐิ านและตง้ั คําถาม เวลาเรียนรูอะไรไปแลว เราตอ ง ความเปนทั้งหมดนั่นเอง ตางจากการเอาจริยธรรมไปเปนวิชา ๆ หนง่ึ แบบแยก
สามารถตั้งคาํ ถามไดวา สง่ิ นค้ี อื อะไร สง่ิ นน้ั เกดิ จากอะไร อะไรมปี ระโยชน สวนแลวก็ไมคอยไดผล
ทาํ อยา งไรจะสาํ เร็จประโยชนนั้น และมีการฝกการตั้งคาํ ถาม ถา กลมุ ชว ยกนั
คิดคาํ ถามที่มีคุณคาและมีความสาํ คัญก็จะอยากไดคาํ ตอบ ในการบรู ณาการความรทู เ่ี รยี นมาใหร คู วามเปน ทง้ั หมด และเหน็ ตวั
เองนจ้ี ะนําไปสอู สิ รภาพ และความสขุ อนั ลน เหลอื เพราะหลุดพนจากการบีบ
7. ฝก การคน หาคําตอบ เมื่อมีคาํ ถามแลว กค็ วรไปคน หาคาํ ตอบ คั้นของความไมรู การไตรต รองนจ้ี ะโยงกลบั ไปสวู ตั ถปุ ระสงคข องการเรยี นรทู ่ี
จากหนงั สอื จากตํารา จากอนิ เตอรเ นต็ หรอื ไปคยุ กบั คนเฒา คนแก แลวแต วา เพื่อลดตัวก-ู ของกู และเพื่อการอยูรวมกันอยางสันติ อนั จะชว ยกํากบั ให
ธรรมชาติของคาํ ถาม การคน หาคาํ ตอบตอ คําถามที่สาํ คัญจะสนุกและทําให การแสวงหาความรู เปน ไปเพอ่ื วตั ถปุ ระสงคด งั กลา ว มิใชเปนไปเพื่อความ
ไดความรูมาก ตางจากการทองหนังสือโดยไมมีคาํ ถาม บางคาํ ถาม เมอ่ื คน หา กาํ เรบิ แหง อหงั การ-มมังการ และเพื่อรบกวนการอยูรวมกันดวยสันติ
คําตอบทกุ วถิ ที างจนหมดแลว กไ็ มพ บ แตคาํ ถามยงั อยู และมีความสาํ คัญ
ตองหาคาํ ตอบตอ ไปดว ยการวจิ ยั 10. ฝก การเขยี นเรยี บเรยี งทางวชิ าการ ถงึ กระบวนการเรยี นรแู ละ
ความรูใหมท่ีไดมา การเรียบเรียงทางวิชาการเปนการเรียบเรียงความคิดให
8. การวจิ ยั เพื่อหาคาํ ตอบเปน สว นหนง่ึ ของกระบวนการเรยี นรทู กุ ปราณตี ขน้ึ ทาํ ใหค น ควา หาหลกั ฐานทม่ี าอา งองิ ของความรใู หถ ถ่ี ว น แมน ยํา
ระดับ การวิจัยจะทําใหค น พบความรใู หม ซง่ึ จะทําใหเกิดความภาคภูมิใจ ขึ้น การเรียบเรียงทางวิชาการจึงเปนการพัฒนาปญญาของตนเองอยาง
สนุกและมีประโยชนมาก สําคัญ และเปน ประโยชนใ นการเรยี นรขู องผอู น่ื ในวงกวา งออกไป

9. เชอ่ื มโยงบรู ณาการ ใหเ หน็ ความเปน ทง้ั หมดและเหน็ ตวั เอง 19
ธรรมชาติของสรรพสิ่งลวนเชื่อมโยง เมื่อเรียนรูอะไรมาอยาใหความรูนั้นแยก
เปนสวนๆ แตค วรจะเชอ่ื มโยงเปน บรู ณาการใหเ หน็ ความเปน ทง้ั หมด ในความ ปฏิรูปการเรียนรู
เปน ทง้ั หมดจะมคี วามงาม และมติ อิ ืน่ ผดุ บงั เกิดออกมาเหนอื ความเปนสวนๆ
และในความเปนทั้งหมดนั้นมองเห็นตัวเอง เกิดการรูตัวเองตามความเปนจริง
วาสัมพันธกับความเปน ทั้งหมดอยา งไร จรยิ ธรรมอยทู ต่ี รงนค้ี อื การเรยี นรตู วั
เองตามความเปนจริง วา สมั พนั ธก บั ความเปน ทง้ั หมดอยา งไร ดังนั้น ไมวา
การเรียนรูอะไรๆ กม็ มี ติ ทิ างจรยิ ธรรมอยใู นนน้ั เสมอ มิติทางจริยธรรมอยูใน

ปฏิรูปการเรียนรู

สถาบนั แหง ชาตเิ พอ่ื ปฏริ ปู การเรยี นรู

ทป่ี รกึ ษา

ดร.รงุ แกวแดง เลขาธิการคณะกรรมการการศึกษาแหงชาติ

ศ.สุมน อมรวิวัฒน ผูเชี่ยวชาญและที่ปรึกษาศูนยพัฒนาคุณภาพการเรียนการสอน

ดร.เลขา ปยะอัจฉริยะ ที่ปรึกษาสถาบันแหงชาติเพื่อพัฒนาการเรียนรู

คณะทาํ งาน นักวิชาการศึกษา 8
นางสมศรี กิจชนะพานิชย นักวิชาการศึกษา 8
นางสาวศศิธร เล็กสุขศรี นักวิชาการศึกษา 7
นางสาวบุญเทียม ศิริปญญา นักวิชาการศึกษา 6
นายวีระ พลอยครบุรี นักวิชาการศึกษา 6
นายสาํ เนา เนื้อทอง นกั วชิ าการศกึ ษา 5
นางสาวประวีณา ชะลยุ นักวิชาการศึกษา 4
นางพชั ราพรรณ กฤษฎาจินดารุง เจาหนาที่บันทึกขอมูล 5
นางเสวียง ศรีพันธุ

ผูเรียบเรียง นักวิชาการศึกษา 6
นายวีระ พลอยครบุรี นกั วิชาการศกึ ษา 5

ศลิ ปกรรม และจัดทาํ ตนฉบับ
นางสาวประวีณา ชะลยุ

จัดพิมพเผยแพร ปฏิรูปการเรียนรู
สปร. สถาบันแหงชาติเพื่อปฏิรูปการเรียนรู สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาแหงชาติ

ถนนสุโขทัย เขตดุสิต กรงุ เทพฯ 10300
โทร. 668-7123 ตอ 1410, 243-0090 โทรสาร 243-4174
E-mail : [email protected]
http://www.onec.go.th

ปฏิรูปการเรียนรู