เอกสารประกอบการเรียนย่าหรันตามนกยูง (1)

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยูง 2

คำนำ
เอกสารประกอบการเรยี น กลมุ่ สาระการเรียนรูศ้ ิลปะ สาระนาฏศลิ ป์ วชิ าเพ่มิ เติม รายวิชารำ
เดี่ยว รำคู่ เรอ่ื งย่าหรนั ตามนกยงู สำหรบั นกั เรยี นชน้ั มธั ยมศึกษาปที ี่2 ฉบบั นี้พฒั นาข้ึนมจี ดุ มุง่ หวงั จะรว่ ม
อนุรักษ์และสืบสานนาฏศิลป์ไทยให้คงอยู่เป็นวัฒนธรรมที่งดงามของไทย เข้าใจ และแสดงออกทาง
นาฏศิลป์อย่าสร้างสรรค์ วิเคราะห์ วิพากษ์วิจารณ์คุณคา่ ทางด้านนาฏศิลป์ ถ่ายทอดความรู้สึก ความคิด
อยา่ งอิสระ และสามารถนำไปประยุกตใ์ ช้ในชวี ิตประจำวัน
สาระสำคัญของเอกสารประกอบกอบการเรียนเร่อื ง นาฏศิลปไ์ ทยรำคู่ (รำย่าหรันตามนกยงู )
ประกอบด้วย ประวตั ชิ ดุ การแสดงรำย่าหรันตามนกยูง องคป์ ระกอบของชดุ การแสดงรำย่าหรนั ตามนกยูง
ไดแ้ ก่ เคร่ืองแตง่ กาย บทร้อง และท่ารำประกอบการแสดง
ขอขอบคณุ ผ้ชู ่วยศาสตราจารย์ ดร.ธรี วัฒน์ ชา่ งสาน อาจารย์ประจำวชิ าการแสดงรำเด่ียว รำคู่
ที่ชี้แนะการพัฒนาเอกสารจนสมบูรณ์เป็นสื่อที่ดีมีประโยชน์ ขอบคุณครอบครัวและเพื่อน ๆ น้อง ๆ
สาขาวิชานาฏศิลป์ทุกคนที่เป็นกำลังใจในการพัฒนาสร้างผลสัมฤทธิ์ที่ดีของงานเอกสารครั้งนี้ จึ ง
ขอขอบคุณมา ณ โอกาสนี้

นางสาวพัณณิตา บุษรานนท์
นางสาวนนั ทลักษณ์ บุญฤทธิ์

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยงู 3

สารบญั

คำนำ............................................................................................................................... หน้า
สารบญั .......................................................................................................................... 2
สารบญั ภาพ..................................................................................................................... 3
คำชี้แจงการใช้เอกสารประกอบการเรยี นสำหรบั ครู........................................................ 4
คำชีแ้ จงการใช้เอกสารประกอบการเรยี นสำหรับนกั เรยี น............................................... 5
ความร้เู บ้อื งต้นยา่ หรันตามนกยูง.................................................................................... 6
กระดาษคำตอบ............................................................................................................... 7
สาระการเรียนรู้............................................................................................................... 7
จดุ ประสงคก์ ารเรียนรู้...................................................................................................... 8
แบบทดสอบกอ่ นเรียน..................................................................................................... 8
วิธีสอนและกจิ กรรมการจัดการเรียนรู้............................................................................. 9
สอื่ การจดั การเรยี นรู้........................................................................................................ 11
การวดั ผลและประเมนิ ผล................................................................................................ 11
ความรู้เบอ้ื งต้นยา่ หรนั ตามนกยูง..................................................................................... 11
ความหมายของยา่ หรนั ตามนกยงู .................................................................................... 12
ประวตั ขิ องยา่ หรนั ตามนกยูง........................................................................................... 12
องค์ประกอบของย่าหรนั ตามนกยูง................................................................................. 12
13
เครื่องดนตรี..................................................................................................... 16
การแต่งกาย..................................................................................................... 17
สถานท่ีแสดง................................................................................................... 19
โอกาสในการแสดง.......................................................................................... 21
สรปุ .................................................................................................................................. 21
คำถามทบทวน................................................................................................................. 22

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยงู 4

สารบัญ (ต่อ)

หน้า

แบบทดสอบหลงั เรียน....................................................................................................... 27
แนวการตอบแบบฝกึ หัด.................................................................................................... 28
เฉลยแบบทดสอบก่อนเรียน/หลงั เรยี น.............................................................................. 30
บรรณานกุ รม..................................................................................................................... 31

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยูง 5

สารบัญภาพ

ภาพท่ี หนา้
1 การรำคู่ย่าหรันตามนกยงู ของนกั ศกึ ษามหาวิทยาลยั ราชภฏั นครศรธี รรมราช....... 15
2 เคร่ืองดนตรีของย่าหรนั ตามนกยูง......................................................................... 16
3 การแตง่ กายย่าหรันตามนกยงู ............................................................................... 18

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ รายา่ หรนั ตามนกยูง 6

คำชแ้ี จง
การใช้เอกสารประกอบการเรยี นสำหรบั ครู

กรณที ค่ี รผู ู้สอนประจำวิชาไม่อยู่ หรือไม่สามารถปฏิบัตกิ ารสอนได้ ในชว่ั โมงนั้น ๆ และเพ่อื ใหค้ รู
ทสี่ อนแทนมคี วามม่ันใจในการสอน และใชน้ วตั กรรมได้อยา่ งมปี ระสทิ ธิภาพยิ่งขึน้ ควรปฏบิ ัติตามขั้นตอน
การใช้เอกสารประกอบการเรยี น ดงั น้ี

1. ศึกษาเอกสารประกอบการเรยี นเล่มนี้ และทำความเขา้ ใจเนือ้ หาสาระต้ังแต่ต้นจนจบเล่มก่อน
ลว่ งหน้า

2. ศึกษาองคป์ ระกอบของเอกสาร ให้เขา้ ใจกอ่ นปฏบิ ตั กิ ารสอน
3. อ่านคำชี้แจงการใชเ้ อกสารประกอบการเรยี น สำหรับนักเรียนทกุ ขอ้ และทำความเขา้ ใจให้
ถอ่ งแท้ ในแตล่ ะขอ้ เพอื่ ปฏบิ ตั กิ ารสอนได้ตามข้ันตอน
4. ครูควรดูแลนกั เรียนอยา่ งใกลช้ ดิ ในขณะทีน่ กั เรียนศกึ ษาเอกสารประกอบการเรยี น และทำ
กจิ กรรมคำถามทบทวน เพื่อคอยให้คำแนะนำ และเปน็ ทป่ี รกึ ษา
5. ควรกำกบั ตดิ ตามการใชเ้ อกสารประกอบเรยี น เป็นระยะๆ และคอยกำชบั ปลกู ฝงั คุณธรรม
เรอื่ งความซอ่ื สัตย์ และการตรงตอ่ เวลาของนักเรยี น ในขณะที่ทำแบบทดสอบก่อนและหลงั เรยี นและ
คำถามทบทวน / แบบฝึกหดั ทา้ ยบทเรียน ของแต่ละเร่อื ง โดยไม่อนุญาตให้เปิดดูเฉลยกอ่ น

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยูง 7

คำช้ีแจง
การใชเ้ อกสารประกอบการเรยี นสำหรับนักเรียน

เพ่ือให้การใชเ้ อกสารประกอบการเรียนเลม่ น้ไี ดผ้ ลตามจุดประสงคแ์ ละเจตนารมณ์ของครผู ู้สอน
ใหน้ กั เรียนทำความเข้าใจโดยอา่ นคำช้ีแจง และปฏบิ ัติตามขอ้ กำหนดขา้ งลา่ งนีอ้ ย่างเคร่งครดั ดังน้ี

1. ใหน้ ักเรียนใชเ้ อกสารประกอบการเรยี น 1 เลม่ ต่อนักเรยี น 1 คน
2. นักเรียนตอ้ งมีความซือ่ สัตย์ต่อตนเอง โดยไมเ่ ปิดดูเฉลยก่อนและตรงตอ่ เวลา
3. นกั เรียนตอ้ งปฏิบัติตามขัน้ ตอนของคำสง่ั อย่างเคร่งครดั และต้ังใจจริง
4. หา้ มมใิ ห้ขดี เขียน หรอื ทำเครอ่ื งหมายใด ๆ ลงในเอกสารประกอบการเรียน
5. ให้นกั เรยี นศึกษาเอกสารประกอบการเรียนตามท่ีครกู ำหนดทีละเรอ่ื งและกจิ กรรมทา้ ยเลม่
ควบคู่กันไปตามเวลาทก่ี ำหนดไว้ โดยใชส้ มุดของนกั เรียน หรอื กระดาษทค่ี รูแจกให้
6. กอ่ นลงมือศึกษาเอกสารประกอบการเรียน ใหน้ กั เรยี นทำแบบทดสอบวัดผลสมั ฤทธิ์ ก่อน
เรียน จำนวน 30 ข้อและทำแบบทดสอบกอ่ นเรยี นแตล่ ะหน่วย หนว่ ยการเรยี นละ 10 ข้อ
7. เมื่อศกึ ษาเอกสารประกอบการเรียน ตอ้ งทำแบบทดสอบหลังเรยี น หนว่ ยการเรยี นละ 10 ขอ้
เม่ือเรียนจบทุกหน่วยการเรยี น และใหท้ ำแบบทดสอบวดั ผลสัมฤทธิ์หลังเรยี น 30 ขอ้ อีกครั้งหน่ึง เพ่อื
ตรวจสอบวา่ มคี วามรู้ผ่านจุดประสงค์ทุกข้อหรอื ไม่
8. หากนักเรียนไมผ่ ่านจุดประสงค์ใด ใหก้ ลับไปศึกษาเร่ืองนนั้ ๆ อีกคร้งั หนงึ่

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ รายา่ หรนั ตามนกยงู 8

ย่าหรนั ตามนกยูง

กระดาษคำตอบ

โรงเรยี น......................................................................ปกี ารศกึ ษา...........................
ช่ือ..........................................................................ชั้น...................เลขท.ี่ ...............
กลมุ่ สาระการเรียนรู้.....................วนั ท่ี..............เดือน...................พ.ศ..................

ขอ้ ก ข ค ง จ ข้อ ก ข ค ง จ
16
27
38
49
5 10

ประเมินผล
เต็ม

ได้

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยูง 9

มาตรฐาน ศ3.1 เขา้ ใจ และแสดงออกทางนาฏศิลปอ์ ย่างสรา้ งสรรค์ วเิ คราะห์ วิพากษ์วจิ ารณค์ ุณคา่ ด้าน
นาฏศิลป์ ถา่ ยทอดความรสู้ กึ ความคิดอยา่ งอสิ ระ ช่ืนชม และประยกุ ตใ์ ช้ในชีวิตประจำวนั

ผลการเรียนรู้
1. นกั เรียนรู้ความหมาย ประวัตคิ วามเปน็ มาและองค์ประกอบของรำย่าหรนั ตามนกยงู
2. นักเรียนเห็นคณุ ค่าของการรำคชู่ ดุ รำยา่ หรนั ตามนกยูงท่ีเป็นมรดกทางวัฒนธรรม และภูมิ
ปัญญาของชาติ

สาระการเรยี นรู้
สาระการเรยี นรู้ มีดงั น้ี
1. นกั เรยี นรคู้ วามหมาย ประวตั ิความเปน็ มาและองค์ประกอบของรำยา่ หรันตามนกยูง
2. นักเรยี นเห็นคณุ คา่ ของรำยา่ หรนั ตามนกยงู ท่ีเป็นมรดกทางวฒั นธรรมของไทย

จุดประสงค์การเรียนรู้
เมือ่ ศกึ ษานวัตกรรมฉบบั น้ีแลว้ จะมีความรู้ ดงั นี้
1. นักเรียนมีความร้คู วามเขา้ ใจเก่ยี วกบั ตวั ละครของชดุ การแสดงรำย่าหรันตามนกยงู ได้อยา่ ง
ถกู ต้อง
2. ตอบคำถามเก่ยี วกับองคป์ ระกอบของการแสดงชดุ รำยา่ หรันตามนกยงู ได้
3. สามารถปฏิบัติการร้องและรำยา่ หรันตามนกยูงไดถ้ กู ต้องตามจังหวะและทำนองเพลง
4. สามารถนำเสนอขอ้ มูลเกย่ี วกับการรำเดยี่ วชดุ รำยา่ หรันตามนกยูงไดอ้ ย่างมีประสทิ ธิภาพ

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ รายา่ หรนั ตามนกยูง 10

แบบทดสอบกอ่ นเรียน

วชิ ารำเดีย่ วรำคู่ สาขานาฏศลิ ป์ มหาวิทยาลัยราชภฏั นครศรีธรรมราช

เร่ือง รำยา่ หลนั ตามนกยงู เวลา 15 นาที คะแนน 10 คะแนน

*********************************************************************************************

คำชีแ้ จง โปรดตรวจสอบและเลือกคำตอบท่ถี กู ต้องเพียงคำตอบเดยี วทำเครื่อง (X) ลงในกระดาษคำตอบ

*********************************************************************************

1.การแสดงชุดย่าหรันตามนกยูง เปน็ การแสดงจากเรอื่ งใด

ก.อเิ หนา ข.เงาะปา่

ค.ขุนชา้ งขนุ แผน ลลิ ิตพระลอ

2.ใครแปลงพระองคเ์ ปน็ นกยงู มาล่อให้ยา่ หรันหลงตดิ ตามไปจนถึงเมอื งกาหลง

ก.ขนุ แผน ข.อิเหนา ค.ปะตาละกาหลา ง.ขุนช้าง

3.ย่าหรนั คือใคร
ก.ม้า
ข.ไก่
ค.นก
ง.ชา้ ง

4.การแตง่ กายแบบยา่ หรนั เป็นการแตง่ กายแบบใด

ก.ยนื เคร่อื ง ข.ชาวบา้ น ค.รชั กาลที่ 5 ง.แบบตามใจ

5.อาวุธท่ยี ่าหรันใชใ้ นการแสดงเรียกว่าอะไร ง.หอก
ก.ไม้ ข.แส้ ค.พระขรรค์

6.ยา่ หรนั ใช้อะไรเปน็ พาหนะ ค.มา้ ง.นกยูง
ก.ชา้ ง ข.ควาย

7.เมอ่ื นั้น บ…ุ …..สรุ ารักษ์ปักษี ค.ผา ง.ตนั
ในเน้อื ร้องดงั กล่าวมีคำใดทีห่ ายไป
ก.หรง ข.หงา

8.เมอ่ื นน้ั บุหรงสุรารกั ษป์ กั ษี

เหน็ ย่าหรันด้ันดดั พนาลี ควบขับพาชีตามมา

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยงู 11

เนือ้ ร้องข้างต้นอย่ใู นบทเพลงใด

ก.เชิดฉิง่ ข.เชิดจีน ค.เพลงรัว ง.เพลงลาวเจ้าซู

9.วงดนตรีท่ีใชป้ ระกอบการบรรเลงการแสดงชุด ย่าหรันตามนกยูงมีกีว่ ง อะไรบา้ ง
ก. 2 วง วงปีพ่ าทยเ์ ครอื่ งใหญ่,วงปพ่ี าทย์ไมน้ วม
ข.3 วง วงป่พี าทยเ์ ครอื่ งห้า, วงปี่พาทยม์ อญ,วงปพี่ าทย์ไม้นวม
ค.3 วง วงปี่พาทยด์ ึกดำบรรพ์,วงปพี่ าทยม์ อญ ,วงป่ีพาทยไ์ มน้ วม
ง.2 วง วงป่พี าทยเ์ ครื่องห้า, ปพ่ี าทย์เคร่ืองคู่

10.จึงโผ………บินไปใหห้ ่าง แล้วเยอ้ื งย่างหยุดยนื คอยทา่

ฟ้อนรำทำทีกริ ยิ า ปกั ษาแกลง้ ………รอรัง้

ในเนือ้ รอ้ งดังกลา่ วมีคำใดที่หายไป

ก.เหน็ , จะ ข.ผิน , ล่อ ค.เหน็ , ล่อ ง.ผิน , เลน่

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ รายา่ หรนั ตามนกยงู 12

วธิ สี อนและกจิ กรรมการจัดการเรยี นรู้
1. วิธสี อน
ใชว้ ิธีสอนแบบบรรยายเนือ้ หา การศึกษาด้วยตนเอง การทำแบบทดสอบ ก่อนเรียน/หลงั

เรยี น และการทำแบบฝกึ หัดท้ายบท
2. กิจกรรมการจัดการเรยี นรู้
เอกสารฉบับนจ้ี ะใชส้ อน ....... ชว่ั โมง ดังนี้
ชว่ั โมงที่ 1
1. ครูกล่าวทกั ทายนกั เรยี นและแนะนำตนเองเพอื่ สรา้ งความคุ้นเคยกับนกั เรยี น พรอ้ มทง้ั

แนะนำเก่ียวกับการเรยี น จุดประสงค์การเรยี นรู้ กระบวนการเรยี นการสอน วธิ ีการวัดผลและประเมินผล
2. ครใู หน้ กั เรียนทำแบบทดสอบก่อนเรยี น โดยใหเ้ วลาทำแบบทดสอบเปน็ เวลา 5 นาที
3. ครแู นะนำเรอ่ื งลเิ กปา่ เปน็ การละเล่นทอ้ งถน่ิ ของคนในภาคใต้ เปน็ การละเลน่ ทเี่ รยี บงา่ ย

สนุกสนานดว้ ยบทรอ้ ง ผแู้ สดงน้อยตวั เคร่อื งแตง่ กายหาง่ายในท้องถิน่ แสดงไดท้ ุกโอกาส ปจั จุบัน
การละเลน่ ลเิ กปา่ กำลังจะหมดเพราะความเจรญิ ทางดา้ นวตั ถุและส่ือเทคโนโลยีนักเรยี นเป็นเยาวชนควร
ร่วมกันอนรุ ักษ์ไวใ้ ห้คงอยวู่ นั น้ีเราทำความเข้าใจกับความหมาย ประวตั ลิ ิเกป่าและองคป์ ระกอบของการ
เลน่ ลเิ กปา่ กนั

4. นกั เรียนศึกษารายละเอยี ดจากเอกสารประกอบการเรยี น
5. ให้นักเรียนทำแบบฝกึ หดั ท่ี1 ในคำถามทบทวน
ช่วั โมงที่ 2
1. ครูกล่าวทกั ทายนักเรยี นและทบทวนสาระการเรยี น เรอ่ื งความหมาย ประวัติ และ
องคป์ ระกอบของการเลน่ ลิเกปา่
2. ครูให้นกั เรียนศกึ ษาเอกสารประกอบการเรยี นเรอ่ื งธรรมเนียมปฏบิ ัตกิ ารเลน่ ลิเกป่า
คุณค่าของการเล่นลิเกป่า สถานทแ่ี สดง และโอกาสทใ่ี ชแ้ สดง
3. ใหน้ กั เรียนทำแบบฝึกหัดท่ี2 ในคำถามทบทวน
4. ครแู ละนักเรยี นร่วมสนทนาสรปุ เนื้อหาการเรียนในเอกสารเลม่ ท่ี 1 อีกครง้ั
5. ครใู ห้นกั เรยี นทำแบบทดสอบหลังเรยี น โดยให้เวลาทำแบบทดสอบเป็นเวลา 5 นาที
สอ่ื การจัดการเรยี นรู้
1. แบบทดสอบกอ่ นเรียนและหลงั เรียน
2. เอกสารประกอบการเรียน
3. สมดุ จดบันทึก
4. รปู ภาพการแสดงลเิ กป่า
5. คำถามทบทวน / แบบฝกึ หดั ทา้ ยบท
6. เครือข่ายอนิ เตอรเ์ นต็ (Internet)

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยงู 13

การวัดและประเมนิ ผล

1. วิธีการวัดผล

1.1 ตรวจงานแบบฝึกหัดท้ายบท

1.2 ตรวจงานทมี่ อบหมายเพ่มิ เตมิ

1.3 ตรวจแบบทดสอบก่อนเรียนและหลังเรียน

1.4 สังเกตพฤติกรรม

2. เครอ่ื งมือวดั ผล

2.1 คำถามทบทวน / แบบฝกึ หัด

2.2 แบบตรวจสอบงานเพ่มิ เตมิ

2.3 แบบทดสอบก่อนเรียนและหลงั เรยี น

2.4 แบบสงั เกตพฤติกรรม

3. เกณฑก์ ารประเมิน

3.1 แบบฝกึ หดั คะแนนอยา่ งนอ้ ยรอ้ ยละ 80 คะแนน

3.2 แบบทดสอบ คะแนนอยา่ งนอ้ ยร้อยละ 80 คะแนน

3.3 การปฏบิ ตั ิท่ารำ รวมคะแนนเฉลย่ี อย่างน้อยรอ้ ยละ 80 คะแนน

3.4 สงั เกตพฤติกรรมคุณลกั ษณะอนั พงึ ประสงค์ มีคณุ ภาพเฉลย่ี ไม่ตำ่ กว่าระดับ 1

3.5 สงั เกตพฤติกรรมสมรรถนะสำคัญของผูเ้ รียน มคี ณุ ภาพเฉลี่ยไมต่ ำ่ กว่าระดับ 1

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ รายา่ หรนั ตามนกยูง 14

รำยา่ หรันตามนกยงู

ยา่ หรนั ตามนกยูงเปน็ ศิลปะการรำคอู่ ีกชุดหนึง่ ที่มคี วามงดงาม ทัง้ ทางด้านบทเพลง ทา่ รำ การ
แสดงชุดนจ้ี ำเปน็ ต้องใชผ้ ู้แสดงที่มีทกั ษะทางการปฏบิ ัติทา่ รำ เข้าใจจังหวะและทำนองเพลงอยา่ งดี ดังนัน้
เพื่อความเข้าใจอยา่ งถกู ต้องและสรา้ งประโยชนใ์ ห้กบั ผู้เรียนควรศกึ ษาในองค์ประกอบคือ ประวตั ชิ ุดการ
แสดง องคป์ ระกอบของการแสดง โอกาสท่ีใชแ้ สดง และอธบิ ายทา่ รำย่าหลันตามนกยูง สาระสำคัญทจ่ี ะ
นำเสนอมดี งั ตอ่ ไปนี้

ประวตั ิรำย่าหรันตามนกยูง
การแสดงชดุ ย่าหรนั ตามนกยงู เป็นการแสดงจากเร่ืองอเิ หนา เน้อื เร่อื งมอี ยูว่ ่า ศรียะตา ซง่ึ เปน็

อนชุ าของนางบุษบา มพี รรษาครบ 15 ปี ท้าวดาหาผูเ้ ป็นบิดา จงึ จัดพิธีโสกรรณ แล้วแต่งตง้ั ให้ดำรงอย่วู งั
หนา้ แตศ่ รียะตามีความคิดถงึ บุษบาและอเิ หนา จงึ ออกอุบายทูลลาท้าวดาหาออกประพาสป่า โดยปลอม
ตัวเป็นชาวป่า ชื่อ ย่าหรัน พ่ีเลย้ี งและทหารท่ีตามเสด็จมา ก็เปลย่ี นชือ่ ทกุ คน ศรยี ะตาในนามใหม่วา่ ยา่ หรนั
เทย่ี วตดิ ตามหาบษุ บาและอิเหนาเป็นเวลานานก็ไมพ่ บ ทำใหเ้ ดอื ดร้อนถึงเทพเจ้า ปะตาละกาหลา ซง่ึ มี
ศักดเ์ิ ป็นปขู่ องศรยี ะตา ตอ้ งแปลงพระองคเ์ ปน็ นกยงู มาล่อให้ย่าหรนั หลงติดตามไปจนถึงเมอื งกาหลง

สยี ะตรา เป็นโอรสของทา้ วดาหากบั ประไหมสหุ รีแหง่ เมืองดาหา เปน็ อนชุ าของนางบษุ บาเมอ่ื ครง้ั
สียะตรายงั อยูใ่ นวยั เยาว์ นางบษุ บาถกู ลมหอบหายไปจากถ้ำทอง อเิ หนาปลอมเป็นปันหยีพร้อมกับนางวิ
ยะดาน้องสาวออกไปตามหานางบุษบา โดยทางเมอื งดาหาไม่ทราบข่าวคราวใดใดเลย ตอ่ มาเมื่อสียะตรา
โตเปน็ หน่มุ จงึ อบุ ายขอลาทา้ วดาหาออกไปเทยี่ วป่าเพ่ือออกติดตามสืบข่าว อิเหนา นางบุษบาและนางวยิ ะ
ดา จากนนั้ จงึ ปลอมตัวเปน็ โจรปา่

กล่าวถงึ องคป์ ะตาระกาหราไดท้ ราบวา่ สยี ะตราออกตดิ ตามหาอิเหนา นางบษุ บาและนางวิยะดา
จึงคดิ ช่วยนำทางและย่นระยะทางไปยงั เมอื งกาหลงั ที่อเิ หนา นางบษุ บาและนางวยิ ะดาพกั อยูเ่ พอ่ื จะให้ได้
พบกันตามประสงค์ องค์ปะตาระกาหราไดป้ ลอมเป็นนกยูงที่มีความสวยงามประหลาด สียะตราหรอื
ย่าหรันต้องการจะได้ไวจ้ งึ ใหท้ หารชว่ ยกันจับนกยงู ให้ได้ แตน่ งยูงจำแลงอุบายแกลง้ หนีใหย้ ่าหรนั ควบขับ
ม้าตามไปจนพ่เี ลยี้ งและทหารตามไม่ทัน สุดทา้ ยนกยูงได้พาย่าหรันมาจนถึงเมอื งกาหลงั แล้วหายไป

องค์ประกอบของย่าหรนั ตามนกยูง
องคป์ ระกอบของย่าหรันตามนกยงู ประกอบดว้ ย ผแู้ สดง วงดนตรแี ละเพลง เครอ่ื งแต่งกาย

ทา่ รำย่าหรันตามนกยงู ดังนี้
1. ผ้แู สดง
มีผ้แู สดง หมายถึง ผเู้ ลน่ หรือผู้รว่ มในการละเล่นหรอื การแสดงตา่ งๆ ให้คนดู (ราชบัณฑิตยสภา

, 2554) การแสดงชดุ ยา่ หรนั ตามนกยงู ใช้ผแู้ สดง 2 คน คือ ผแู้ สดงเปน็ ย่าหรนั และนกยงู โดยใชผ้ ้หู ญงิ

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ รายา่ หรนั ตามนกยงู 15

แสดง ตามบทบาทตัวละครท่ีปรากฏในเร่อื ง ดังนนั้ ผปู้ ฏบิ ัติตอ้ งได้รับการฝกึ หัดเบอื้ งตน้ และพฒั นาใน

ระดับสูงขน้ึ เป็นลำดบั จนสามารถถา่ ยทอดการรำชุดยา่ หรันตามนกยูงได้ถูกตอ้ งและสวยงาม

1.1 ย่าหรัน หมายถึง เปน็ ตัวละครเอกตัวหนงึ่ ในเรอื่ งอิเหนา วธิ กี ารคดั เลอื กนกั แสดง ย่าหรนั

จะคัดเลือกตามลักษณะของนักแสดงตัวพระ ซงึ่ มหี ลักการเลอื กคือ ผู้ทลี่ ักษณะใบหน้ารูปไข่สวยงาม คม

คาย เดน่ สะดดุ ตา ทา่ ทางสะโอดสะองและผึง่ ผาย ลำคอระหง ไหลล่ าดตรงชว่ งอกใหญข่ นาดลำตัวเรียวเอว

เลก็ ก่วิ คอดตามลกั ษณะ (สภุ าวดีโพธิเวชกุล (2558, น. 127) และ รตวิ รรณ กัลยาณมติ ร (ม.ป.ป., น. 37) )

1.2 นกยงู หมายถึง เปน็ ตัวละครเอกตัวหนึง่ ในเร่อื งอิเหนา วิธีการคดั เลอื กนกั แสดง นกยูง จะ

คดั เลอื กตามลักษณะของนักแสดงตวั พระ ในกรณีท่ีไม่มตี ัวพระที่เหมาะสมกบั บุคลกิ ของนกยงู ในเรอื่ งแล้ว

อาจใช้ผู้แสดงตัวนางแทนก็ได้ แตจ่ ะตอ้ งมีลักษณะรูปร่างโปร่ง ตัวเลก็ ใบหน้าสวย ผิวขาว มลี ีลาอย่าง

ละครใน คลอ่ งแคล่วว่องไว (สภุ าวดโี พธเิ วชกุล (2558, น. 127) และ รติวรรณ กลั ยาณมิตร (ม.ป.ป., น. 37)

)

2. เพลงและดนตรี

เพลงและดนตรี ของการแสดงชดุ ย่าหรันตามนกยูง จะให้รายละเอยี ดของสาระ 2 ประเดน็ คอื

เพลง และดนตรี ดังนี้

2.1 เพลง หมายถงึ ถอ้ ยคำทนี่ ักประพนั ธเ์ รยี งร้อยหรือเรียบเรียงข้นึ ซงึ่ ประกอบด้วย เน้อื ร้อง

ทำนอง จงั หวะ ทำให้เกดิ ความไพเราะสร้างความเพลดิ เพลนิ ให้แก่ผฟู้ งั เพลงท่ีใช้ประกอบการแสดงชดุ ยา่ ห

รนั ตามนกยูง ประกอบดว้ ย เพลงรัว ดงั น้ี

2.1.1 เพลงเชดิ หมายถึง เป็นเพลงหนา้ พาทย์ทใ่ี ช้บรรเลงประกอบการแสดงโขน ละคร

และเปน็ เพลงท่ีใช้บรรเลงไดห้ ลายโอกาส เชน่ ประกอบกิรยิ าเดิน วงิ่ การเหาะเหนิ เดินอากาศ การรกุ ไล่

การต่อสู้ การยกทัพ การถอยทัพ และการแตกทพั นอกจากนี้ ยังใช้ตอนทม่ี เี หตุการณ์ตนื่ เต้น หรือ ใช้

บรรเลงเม่อื ตัวละครจะเขา้ โรงอีกด้วย ในการแสดงชุดยา่ หรนั ตามนกยงู จะใช้เพลงเชิดในตอนเรม่ิ การแสดง

ในความหมายของเหตกุ ารณท์ ่ีย่าหรนั ตามมาพบนกยงู ก่อนการรอ้ งเพลงเชิดฉิง่ (ปิยวดี มากพา , 2547)

2.1.2 เพลงเชดิ ฉง่ิ หมายถึง เป็นเพลงหน้าพาทย์บรรเลงลกั ษณะเดียวกับเพลงเชิด แต่ใช้

ฉงิ่ ตีใน จังหวะ “ฉ่งิ ” ถ่ีๆ ติดต่อกนั ไปโดยตดั เคร่อื งประกอบจงั หวะท่ีเป็นเครื่องหนงั ในวงป่ี พาทย์ ได้แก่

กลองทัด และ ตะโพนออก ใช้ฉิ่งตีประกอบจงั หวะแทน เพลงเชิดฉง่ิ จะใชป้ ระกอบการร้องและการบรรเลง

ในลกั ษณะรกุ ไลก่ นั ระหวา่ งตัวละคร 2 ตวั เช่น ยา่ หรนั กับนกยงู พระลอกบั ไกแ่ กว้ รามสูรกบั เมขลา เปน็

ตน้ (ปิยวดี มากพา , 2547)

เน้ือเพลง

- เชดิ -

- ร้องเชดิ ฉงิ่

เมอื่ น้ัน บุหรงสรุ ารักษป์ ักษี

เหน็ ย่าหรนั ด้นั ดดั พนาลี ควบขบั พาชีตามมา

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยูง 16

ดนตรรี ับ

จงึ โผผินบินไปให้หา่ ง แล้วเยอ้ื งยา่ งหยุดยนื คอยทา่

ฟอ้ นรำทำทกี ิรยิ า ปกั ษาแกลง้ ลอ่ รอรั้ง

ดนตรรี บั

2.2 ดนตรี หมายถงึ เสยี งทีจ่ ัดเรียงอย่างเป็นระเบยี บ และมแี บบแผนโครงสร้าง เปน็ รูปแบบของ

กิจกรรมเชิงศิลปะของมนษุ ยท์ ี่เกยี่ วขอ้ งกับเสียงโดยดนตรนี น้ั แสดงออกมาในด้านระดบั เสยี ง (ซ่ึงรวมถงึ

ทว่ งทำนองและเสยี งประสาน) จังหวะ และคุณภาพเสยี ง (ความตอ่ เนอ่ื งของเสยี ง พืน้ ผิวของเสียง ความดงั

คอ่ ย) ดนตรีน้นั สามารถใชใ้ นด้านศลิ ปะหรอื สุนทรยี ศาสตร์ การส่ือสาร ความบันเทงิ รวมถึงใช้ในงานพิธี

การตา่ งๆ (สุกรี เจริญสุข , 2561)

วงดนตรที ใ่ี ชป้ ระกอบการบรรเลงการแสดงชุด ย่าหรันตามนกยูง เปน็ วงดนตรีประเภท

ใช้วงปีพ่ าทย์เครือ่ งหา้ ปพ่ี าทย์เคร่ืองคู่ หรือ ปี่พาทยเ์ คร่ืองใหญ่ ประกอบด้วย ปี่ใน ระนาดเอก ฆ้องวง

ใหญ่ ตะโพน กลองทดั ฉงิ่

ภาพท่ี 1 แสดงวงดนตรี
ท่มี า : https://sites.google.com/ ดนตรไี ทยโรงเรียนอำนวยศิลป์(2552)

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ รายา่ หรนั ตามนกยูง 17

3. เคร่อื งแตง่ กาย
เคร่อื งแตง่ กาย หมายถงึ สง่ิ ทม่ี นษุ ย์นำมาใช้เป็นเคร่อื งห่อห้มุ ร่างกาย การแต่งกายของมนษุ ยแ์ ตล่ ะ
เผ่าพนั ธสุ์ ามารถค้นควา้ ได้จาก หลักฐานทางวรรณคดีและประวตั ศิ าสตร์ เพ่อื ให้เป็นเคร่อื งชว่ ยช้ีนำให้รู้
และเขา้ ใจถงึ แนวทางการแต่งกาย ซึ่งสะท้อนให้เหน็ ถึงสภาพของการดำรงชวี ิตของมนุษยใ์ นยคุ สมัยนน้ั ๆ
(พวงผกา คุโรวาท , 2535) การแตง่ กายชดุ ยา่ หรันตามนกยูง มี 2 ลักษณะ คือ การแตง่ กายแบบย่าหรัน
และการแต่งกายแบบนกยงู ดงั น้ี

3.1 การแต่งกายแบบย่าหรนั มีรายละเอยี ด ยา่ หรนั สวมปนั จเุ หรด็ เปน็
เครอ่ื งประดับศีรษะ มลี กั ษณะดังน้ี ปนั จุเหร็ด เป็นเคร่อื งประดับศรี ษะแทนชฎาในกรณีท่ตี วั ละครปลอมตวั
เป็น โจรปา่ มีใชม้ ากในการแสดงละครเร่อื งอเิ หนา และในการแสดงตอนนส้ี ียะตราน้องของนางบษุ บา ได้
ปลอมตัวเปน็ ชาวป่าชอ่ื ย่าหรันออกตามหาอิเหนา บุษบาและวยิ ะดา จงึ มกี ารเปล่ียน เครอ่ื งประดบั ศีรษะ
จากชฎาเป็นปนั จุเหรด็ แทน ปนั จุเหรด็ เป็นภาษาชวาแปลวา่ โจรป่า มีลักษณะเปน็ กรอบหนา้ ไมม่ ยี อด ใช้
สำหรับ อิเหนาและวงศ์ญาตใิ นตอนเดนิ ปา่ และปลอมตวั เป็นโจร

ดอกไมท้ ดั ปัจจุเหร็จ

อบุ ะ แสต้ ีมา้
กรองคอ
ทบั ทรวง พาหุรัด
รดั สะเอว เส้ือหรือฉลองพระองค์
เขม็ ขดั
หอ้ ยหนา้ สังวาล
กาไลแผง
หอ้ ยขา้ ง แหวรอบ
สนบั เพลา ปะวะหล่า

ผา้ นุ่ง

กาไลขอ้ เทา้ ภาพที่ 2 แผนภูมิเครอ่ื งแตง่ กาย ย่าหรัน

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยูง 18

3.2 การแต่งกายแบบนกยงู มรี ายละเอียดเครื่องแต่งตวั ท่ีแตกตา่ งจากการแต่งกายยนื เครื่อง ตวั
พระ ดงั นี้ เสือ้ นกยงู เป็นเสอื้ สีเขียวแขนยาว ปกั ด้ินเปน็ ลายแบบขนนก ตดิ ปี กท่ีปกั ดว้ ยลายท่ีสอดคล้อง
กบั เส้อื ทัง้ 2 ข้าง เล็บ เปน็ เลบ็ โลหะทำดว้ ยทองเหลอื ง ผแู้ สดงเปน็ นกยูงจะสวมเลบ็ โลหะ น้ีทีน่ ิ้วมอื ทงั้
2 ข้างรวม 8 เลบ็ โดยเวน้ นิ้วหวั แมม่ ือไว้เท่านน้ั หางนกยูง ทำด้วยหางนกยูงจรงิ นำมาเรียงแผ่อยา่ ง
สวยงามไว้ดา้ นหลงั หางนกยูงน้ี จะมลี ักษณะพิเศษ คือสามารถรำแพนได้ในเวลาที่ต้องการ โดยมเี ชือกผูก
โยงติดกบั เอวและบา่ ทงั้ สองของผแู้ สดง เมือ่ ตอ้ งการจะรำแพนหางผแู้ สดงจะใช้นว้ิ หัวแม่มือทีไ่ ม่ไดใ้ ส่เลบ็
ดึง เชือกโยงนั้นลงมาคล้องกบั หัวเข็มขดั หางนกยงู จะกระดกขึ้นและรำแพนแผ่หางอย่างสวยงาม หรือถา้
ต้องการใหห้ างนกยงู ทอดลู่ลงตามปกติผู้แสดงจะใชน้ ้วิ หัวแมม่ ือปลดเชือกท่ีคล้องไว้ที่หวั เขม็ ขดั ออกเชอื ก
จะหยอ่ นทำใหห้ างนกยงู ล่ลู งและรวมตวั กนั ตามต้องการ ศีรษะนกยงู ประดิษฐเ์ ลยี นแบบหัวนกยูงประดับ
ดว้ ยกรอบหน้าอย่างละคร

หางนกยงู หวั นกยงู

ทบั ทรวง กรองคอ
เส้ือหรือฉลองพระองค์
เลบ็
รัดสะเอว สังวาล
ห้อยหนา้ ผา้ นุ่ง
หอ้ ยขา้ ง
สนบั เพลา กาไลแผง
แหวรอบ
กาไลขอ้ เทา้ ปะวะหล่า

ภาพที่ 3แผนภูการแตง่ กายนกยูง

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยูง 19

4. อุปกรณ์ประกอบการแสดง
อปุ กรณ์ประกอบการแสดง หมายถึง อุปกรณ์การแสดงเป็นส่งิ ทีท่ ำให้การแสดงมคี วามน่าสนใจ
มากข้นึ ในการสรา้ งสรรคอ์ ุปกรณ์การแสดงสามารถนำความรดู้ ้านจติ รกรรมมาใช้ในการออกแบบ ตกแต่ง
ลวดลายอุปกรณก์ ารแสดงใหม้ ีความสวยงาม การแสดงชุด ยา่ หรันตามนกยงู ใชอ้ ุปกรณป์ ระกอบการแสดง
ทส่ี ำคญั คอื
4.1 ม้าแผง เป็นอปุ กรณ์ประเภทพาหนะทใ่ี ช้ในการแสดงละครรำมีลกั ษณะเป็นแผ่นตัดด้วยหนัง
สัตว์และเขยี นลายทาสเี ปน็ รปู มา้ กำลงั วิ่ง มลี วดท่ีงอเตรยี มไวใ้ ชส้ ำหรับเกีย่ วกับเอวผ้แู สดง ดงั ภาพ

ภาพที่ 4 มา้ แผง
4.2 แสม้ ้า เป็นอุปกรณก์ ารแสดงใช้คู่กันกบั ม้า หมายถงึ ไม้หรอื แสส้ ำหรบั ตี หรือบงั คับมา้ ใหอ้ อก
เดนิ หรอื วิง่ ดังภาพ

ภาพท่ี 5 แสม้ ้า
5. โอกาสท่ีใช้แสดง
ใช้แสดงในงานศพ และงานตา่ งๆตามโอกาสทเ่ี หมาะสม

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ รายา่ หรนั ตามนกยงู 20

ท่ารำย่าหรันตามนกยูง ภาพประกอบ

1. ท่ารำเพลงเชดิ

ทา่ ที่ อธิบายการปฏบิ ตั ิ
ทา่ ท่ี1 นกยงู 1. บนิ ออกหน้าเวที

2. ถอนเท้าขวายกหนา้ เท้าซา้ ย
มือทง้ั สองแทงลงด้านลา่ ง จากน้ันกระโดด
รวมเทา้ มือทงั้ สองตง้ั เป็นวงกลาง เอยี ง
ซ้าย วนรอบเวทจี ากขวาไปซ้าย วนลง
ดา้ นหลงั
ย่าหรัน 1. ขนึ้ มา้ โดยฟาดแสม้ า้ ทางซา้ ย
ทางขวาแลว้ จับแส้มอื ขวาระดับสะเอว มอื
ซ้ายจับหัวมา้

2. โขยกเท้าวนรอบเวทีจากขวา
ไปซ้าย วนลงด้านหลงั

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ รายา่ หรนั ตามนกยูง 21

ทา่ ที่ อธบิ ายการปฏบิ ตั ิ ภาพประกอบ
ท่าท่ี2 นกยงู 1. ซอยเท้า บินวนทางซ้ายตดั ขน้ึ

หน้าเวทลี กั ษณะเลขแปด (8)
2. วิง่ วนขนึ้ หนา้ เวทีไปทางขวา

แล้วบนิ ลงล่างเวที

ยา่ หรัน 1.โขยกเท้าตามนกยกยูงวน
ทางซ้ายตดั ข้ึนหน้าเวทีลักษณะเลขแปด
(8)

2.ขโยกเท้าขึ้นหนา้ เวทไี ป
ทางขวา แล้วโขยกเท้าลงลา่ งเวที(ตาม
นกยงู )

ท่าท่ี3 นกยูง 1. ซอยเท้า บินวนทางขวาตดั ข้นึ
หนา้ เวทลี กั ษณะเลขแปด(8)
2.ว่ิงวนขึน้ หน้าเวทไี ปทางซ้าย
แลว้ บินลงล่างเวที

ย่าหรัน 1. โขยกเท้าตามนกยกยูง วน
ทางขวาตัดขนึ้ หนา้ เวทีลักษณะเลขแปด
(8)

2.โขยกเทา้ ขน้ึ หน้าเวทีไป
ทางซ้าย แล้วโขยกเทา้ ลงล่างเวที
ท่าท่ี4 นกยูง 1. ซอยเทา้ บนิ วนทางซ้ายลงหลัง
เวที

2. แยกไปทางขวาของเวที
ย่าหรนั 1. โขยกเทา้ วนทางซ้ายลงหลัง
เวที

2. แยกมาทางซา้ ยของเวที

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยงู 22

ทา่ ท่ี อธิบายการปฏบิ ัติ ภาพประกอบ
ท่าท่ี5 นกยูง สะดุดเท้าซ้าย มอื ขวาตงั้ วงบน

มือซ้ายตง้ั วงกลาง เอียงขวา มองยา่ หรัน

ย่าหรนั สะดดุ เทา้ ขวา มือขวาถือแส้วง
ล่าง มือซ้ายตัง้ วงบน เอียงซา้ ย

2. ท่ารำเพลงเชดิ ฉิ่ง ภาพประกอบ

ทา่ ท่ี อธิบายการปฏบิ ัติ
ทา่ ท่ี1 นกยงู ยนื รวมเท้า มือทั้งสองจีบคว่ำมือ
เมอื่ น้ัน วางหนา้ ขา หน้าตรง

ย่าหรนั ยืนผสมเทา้ ขวา มอื ขวาแตะวาง
หนา้ ขา มอื ซา้ ยจับแซ่ระดบั วงล่าง เอยี ง
ขวา
ด้วยเทา้ ซ้ายแตะเทา้ ขวา เปลยี่ นมา ถอื แส้
ดว้ ยมือซ้าย มอื ขวาชี้ที่นกยงู ใน ลกั ษณะ
ตะแคงมือดา้ นข้างระดับเอว เอยี งศีรษะ
และกดไหล่ซา้ ย

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยูง 23

ท่าท่ี อธิบายการปฏบิ ตั ิ ภาพประกอบ
ท่าที่2 ท่าท่ี 2 บหุ รงสุรารักษ์ปกั ษี
บุหรง นกยูง 1. “บหุ รงสุรารักษ์” ฉายเท้าขวา
สรุ ารกั ษ์ วางหลงั คกุ เขา่ ขวาตง้ั เขา่ ซา้ ย มือทงั้ สอง
ปกั ษี ตง้ั วงกลาง หนา้ ตรง

2. “ปกั ษ”ี ยืนด้วยเทา้ ขวา ยกหน้า
เท้าซ้าย มอื ซา้ ยจบี เขา้ อก มือขวาจับ
สะเอว เอียงขวา

ย่าหรนั 1. “บุหรงสุรารักษ์” ยนื พักเทา้
เหมือนเดิม มือขวาช้ีทน่ี กยงู มือซ้ายจบั
แสม้ า้ ระดับวงล่าง เอียงขวา

2. “ปักษ”ี แลว้ เปลีย่ นมือถอื แซ่ม้า
มอื ซา้ ยจีบควำ่ แล้วปล่อยเป็นบัวชูฝัก มือ
ขวาจบั แซม่ ้าตัง้ วงหน้า เอยี งขวา

ทา่ ที่3 นกยูง 1. ก้าวข้างเท้าซ้าย มือขวาตั้งวงบน
เหน็ ย่าห มือซา้ ยตั้งวงกลาง เอยี งขวา
รัน
ยา่ หรัน ก้าวขา้ งเท้าขวา มือขวาจับแซ่ม้า
ระดบั วงลา่ ง มือซ้ายสง่ จีบหลงั เอยี งซ้าย
จากนั้นกลับตวั ถอนเท้าขวา กา้ วหนา้ เท้า
ซา้ ย มอื ซ้ายตงั้ วงหนา้ มอื ขวาจบั แซม่ า้
ระดับวงบน เอียงขวา

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ รายา่ หรนั ตามนกยูง 24

ท่าท่ี อธิบายการปฏบิ ตั ิ ภาพประกอบ
ทา่ ท่ี4 นกยูง 1. ถอนเท้าขวา ยกเท้าซา้ ยแทงมือ
ดน้ั ดัด ท้ังสองไปลงดา้ นล่าง
พนาลี 2. กระโดดบิน โดยยกมือทงั้ สองต้ัง

เปน็ วงกลาง เอยี งซ้าย วิ่งซอยเท้าไปแทนที่
ยา่ หรัน
ย่าหรัน 1. ถอนเท้าขวาหนั หลังให้เวที มอื
ขวาถือแส้ ยกขนึ้ อยู่ในระดับวงบน มอื ซ้าย
ตง้ั วงหน้า เอียงขวา

2. ยกหน้าเท้าข้าย มอื ขวา
สะบดั แซ้ ทางซ้าย และทางขวา จากนัน้
กระโดยโขยกเทา้ ไปแทนที่นกยูง

ท่าท่ี5 นกยงู 1. หนั หลงั ถอนเท้าขวา ยกเทา้
ควบขับ ซ้ายมือท้ังสองแทงลงดา้ นลา่ ง
พาชี 2. กระทบเทา้ มือท้งั สองตง้ั วง

กลาง เอียงซา้ ย บินไปแทนทีย่ า่ หรัน
ย่าหรนั 1. หนั หน้าตรง โขยกเทา้ มือขวา
จับแซ่ระดับวงล่าง มอื ซา้ ยจับหัวมา้ เอียง
ซ้าย

2. ยกหน้าเทา้ ข้าย มอื ขวา
สะบัดแซ้ ทางซ้าย และทางขวา จากนัน้
กระโดยโขยกเท้าไปแทนทีน่ กยงู

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยงู 25

ทา่ ที่ อธิบายการปฏบิ ัติ ภาพประกอบ
ท่าท่ี6 นกยูง 1. กา้ วไขว้เท้าซ้าย มอื ทง้ั สองตัง้
รอ้ ง วงกลาง ขยนั่ เท้าไปทางขวา
เอื้อน....
ตามมา 2. เปลี่ยนเปน็ เท้าขวาวางหนา้ มอื
ปฏบิ ตั เิ ชน่ เดิม ขย่นั เท้าไปทางซา้ ย
หมายเหตุ ปฏบิ ตั ิสลับไปมา จนรอ้ ง
“ตามมา” เท้าซ้ายวางหนา้ ขย่นั เทา้ ไป
ทางขวา

ยา่ หรนั 1. กา้ วไขว้เท้าซ้าย มอื ซา้ ยจับจบี
แลว้ ปล่อยลกั ษณะบวั ชฝู ัก มือขวาจบั แซ่
เหยียดแขนตงึ เอียงซา้ ย

2. เปล่ยี นเปน็ เท้าขวาวางหนา้ มือ
ขวาจับแซส่ ง่ ลักษณะบัวชฝู กั มือซ้าย
เหยยี ดแขนตึงระดับไหล่ เอียงขวา
หมายเหตุ ปฏบิ ัตสิ ลับไปมา จนร้อง
“ตามมา” เท้าซ้ายวางหน้า ขยั่นเทา้ ไป
ทางขวา

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยูง 26

ทา่ ที่ อธบิ ายการปฏบิ ตั ิ ภาพประกอบ
ทา่ ท่ี7 นกยงู 1. หน้าตรงกบั เวที ก้าวหนา้ เทา้
ดนตรรี ับ ซา้ ย แตะเท้าขวา มอื ซา้ ยจบั จบี ปลอ่ ยบัวชู
ช่วงที่1 ฝกั มอื ขวาเหยียดแขนตงึ ตัง้ ขอ้ มือขึน้ (ทา่

สอดสูง) เอียงซ้าย
2. แตะจมกู เท้าขวาแลว้ วิ่งวน

ทางขวา 1 รอบ

ย่าหรนั 1. หมุนตวั ทางขวาหนั หลังใหเ้ วที
กา้ วหน้าเทา้ ซา้ ย แตะเท้าขวา มือซา้ ยจับ
จบี ปล่อยบัวชฝู กั มอื ขวาเหยยี ดจับแซ่
เหยยี ดแขนตึงตั้งขอ้ มือขึน้ (ทา่ สอดสงู )
เอียงซา้ ย

2. แตะจมูกเท้าขวาแล้ววิง่ วน
ทางขวา 1 รอบ

ทา่ ที่8 นกยูง ก้าวเทา้ ขวากระดกซ้าย มือขวาจบี
ทา่ ดนตรี คว่ำแล้วปลอ่ ยเปน็ บัวชูฝกั มือซ้ายพลิก
รับช่วง ข้อมือเป็นวงลา่ ง เอยี งซา้ ย
ท1่ี ทา่
ท2ี่ ย่าหรนั ก้าวเท้าซา้ ยกหนา้ ขาขวา มือซา้ ย

จีบคว่ำแลว้ ปล่อยเปน็ บัวชูฝกั มือขวาจบั
แซม่ า้ ระดบั วงหน้า เอยี งขวา

ทา่ ท่ี9 นกยงู 1. หมุนตัวทางขวาหนั หนา้ เข้าหา
ร้อง ยา่ หลนั แตะจมกู เท้าซ้ายซอยเทา้ เข้าหา
เอื้อน ยา่ หรนั มือซา้ ยตัง้ วงบน มอื ขวาจีบควำ่
ชว่ งท่ี 1 แขนตึงระดบั ไหล่ เอียงขวา

2. แตะจมูกเทา้ ขวาซอยเทา้ ถอย
หลัง มอื ขวาต้งั วงบน มอื ซ้ายจีบควำ่ แขน
ตึงระดบั ไหล่ เอียงซ้าย

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยงู 27

ท่าที่ อธิบายการปฏบิ ตั ิ ภาพประกอบ
หมายเหตุ ปฏิบัติสลับไปมาจนหมด
จงั หวะเอื้อน

ท่าท่ี9 ย่าหรัน 1. หมนุ ตัวทางขวาหันหน้าเข้าหา
จึงโผผนิ นกยงู แตะจมกู เทา้ ซา้ ยซอยเทา้ ถอยหลัง
บนิ ไป มอื ซ้ายต้ังวงบน มือขวาจบั แซ่ลกั ษณะจีบ
ควำ่ แขนตงึ เอยี งขวา

2. แตะจมกู เทา้ ขวาซอยเท้าเข้า
หานกยูง มือขวาจับแซร่ ะดับวงบน มอื ซา้ ย
จบี ควำ่ แขนตงึ ระดับไหล่ เอยี งซ้าย
หมายเหตุ ปฏิบตั ิสลับไปมาจนหมด
จังหวะเอื้อน
นกยงู 1. “จงึ โผผิน” กา้ วเทา้ ซ้าย กระดก
เส้ยี วเทา้ ขวา มือทง้ั สองปฏบิ ัตวิ งกลาง
เอยี งขวา

2. “บินไป” ถอนเทา้ ขวา ยก
เทา้ ซ้ายแทงมอื ทงั้ สองแทงมอื แล้วยกเปน็
วงกลาง เอยี งขวา จากนนั้ กระทบเท้าหมนุ
ตวั ทางซ้าย

ยา่ หรัน 1. “จงึ โผผนิ ” กา้ วข้างเท้าขวา
มอื ขวาถือแซร่ ะดับวงลา่ ง มือซา้ ยสง่ จีบ
หลัง เอียงซ้าย

2. “บินไป” หันหลงั โดยถอนเท้า
ขวายกเท้าซา้ ยมือขวาถอื แส้ ยกขึ้นอย่ใู น
ระดับวงบน มือซา้ ยตัง้ วงหน้า เอียงขวา
จากน้นั หมนุ ตวั ทางซ้าย

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยงู 28

ทา่ ที่ อธบิ ายการปฏบิ ัติ ภาพประกอบ
ท่าที่10 นกยงู หันหลงั ให้เวที จากนนั้ บินวนขวา
ให้ห่าง อกี 1 รอบ

ยา่ หรัน หนั หลงั ใหเ้ วทีกา้ วหน้าเท้าขวา
มือขวาจบั แซ่มา้ ระดับวงลา่ ง มือซา้ ยส่งจีบ
หลงั เอียงซ้าย

ทา่ ท่ี11 นกยูง 1. “แล้วเยอ้ื ง” เบ่ยี งหน้าทางขวา
แลว้ เยือ้ ง ผ่านไหล่ซ้ายย่าหรัน ยกหนา้ เทา้ ซ้าย มือ
ยา่ ง ซา้ ยจีบคว่ำ มือขวาแบลาด เอยี งขวา

2. “ยา่ ง” ยกหน้าเท้าขวา มอื ขวา
จบี ควำ่ มือซา้ ยแบลาด เอียงซ้าย

ยา่ หรนั 1. “แลว้ เย้ือง” เบี่ยงหนา้ ทางซา้ ย
ผา่ นไหลข่ วานกยูง ยกหน้าเท้าซา้ ย มอื ซ้าย
จบี คว่ำ มอื ขวาจบี แซ่แบลาด เอยี งขวา

2. “ยา่ ง” ยกหน้าเทา้ ขวา มอื ขวา
จับแซม่ าลักษณะจีบคว่ำ มอื ซา้ ยแบลาด
เอียงซา้ ย

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ รายา่ หรนั ตามนกยูง 29

ท่าที่ อธิบายการปฏบิ ตั ิ ภาพประกอบ
ท่าท่ี 12 นกยูง 1. “หยดุ ยนื ” ซอยเทา้ ผา่ นไหล่ซ้าย
หยดุ ยนื ยา่ หลันไปทางขวา มือท้ังสองจับจบี ระดบั
คอยท่า สะเอว

2. “คอยทา่ ” สะดดุ เทา้ ซ้าย มอื
ทัง้ สองจบั สะเอว เอีย้ วตัวทางซ้ายมองย่าห
รัน
ย่าหรนั 1. “หยดุ ยืน” หมนุ ตัวทางขวา

2. “คอยทา่ ” ก้าวหนา้ เท้าขวา มือ
ขวาจับแซ่ระดบั วงลา่ ง มือซ้ายส่งจีบหลงั
เอยี งขวา

ทา่ ที่13 นกยูง 1. “ฟอ้ น” เบยี่ งตัวทางขวา แตะ
ฟ้อนรำ จมูกเท้าซา้ ย มือซา้ ยต้ังวงบน มือขวาจบี

คว่ำแขนตึง เอยี งซ้าย
2. “รำ” เบี่ยงตวั ทางซา้ ย แตะ

จมูกเทา้ ขวา มอื ขวาตั้งวงบน มอื ซ้ายจีบ
คว่ำแขนตึง เอยี งขวา
ยา่ หรัน “ฟอ้ นรำ” ก้าวข้างเทา้ ขวา มือ
ขวาจบั แซ้ระดับวงล่าง มอื ซา้ ยสง่ จีบหลัง
เอยี งซา้ ย

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยูง 30

ทา่ ท่ี อธบิ ายการปฏบิ ัติ ภาพประกอบ
ท่าที่14 นกยงู 1. “ทำที” หน้าตรง กา้ วหน้าเทา้
ทำที ซ้ายมือซ้ายจับจบี ปลอ่ ยเหยยี ดแขนตงึ มอื
กิริยา ขวาจีบหงายชายพก ลักคอซ้าย

2. “กิริยา” ถอนเท้าซ้าย มือขวา
จบั จีบแลว้ ปล่อยวงบน มอื ซ้ายจบั จบี
ปลอ่ ยวงล่าง เอียงขวา

ย่าหรนั “ทำทกี ริ ยิ า” เบี่ยงตวั ทางขวา
กา้ วหน้าเท้าซ้ายมือซา้ ยจับจีบปลอ่ ย
เหยียดแขนตึง มอื ขวาจีบแซ่จบี หงายชาย
พก ลักคอซ้าย

ทา่ ท่ี15 นกยงู 1.“ปักษา”ก้าวไขว้เท้าซ้าย มือ
ปักษา ขวาตง้ั วงบน มอื ซ้ายจีบหงายชายพก เอียง
แกลง้ ลอ่ ซา้ ยหมุนตวั ทางขวา

2. “แกล้งล่อ” กลบั หลังหัน
กา้ วหนา้ เท้าขวา มือซา้ ยต้ังวงบน มอื ขวา
จีบหงายแขนตงึ เอยี งขวา

ยา่ หรัน 1.“ปกั ษา”กา้ วไขวเ้ ท้าซา้ ย มือ
ขวาจับแซ่ระดับวงบน มือซา้ ยจบี หงาย
ชายพก เอยี งซ้ายหมนุ ตวั ทางขวา

2. “แกล้งล่อ” หมนุ ตวั กลับมา
หน้าตรง ก้าวหนา้ เทา้ ขวา เปลย่ี นเปน็ มือ
ซ้ายจบั แซร่ ะดับวงบน มือขวาจบี หงาย
แขนตงึ เอยี งขวา

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ รายา่ หรนั ตามนกยงู 31

ทา่ ท่ี อธิบายการปฏบิ ัติ ภาพประกอบ
ท่าท่ี16 นกยูง 1.“ดนตรี” ก้าวไขว้เทา้ ซ้ายขยน่ั
..........รอ เทา้ เลอ่ื นตัวไปทางขวา มือซา้ ยตั้งวงบน
รั้ง มอื ขวาจบี หงายปลอ่ ยจบี แขนตงึ เอียงซา้ ย

2. “ดนตรี” ก้าวไขว้เทา้ ขวาขยั่น
เท้าเลือ่ นตัวไปทางซา้ ย มือซ้ายตัง้ วงบน
มือขวาจบี หงายปล่อยจบี แขนตงึ เอียงขวา
หมายเหตุ ปฏบิ ตั ิสลับไปมาจนหมด
จงั หวะ ถึงเน้ือร้อง “รอรงั้ ”

ยา่ หรัน 1.“ดนตรี” ก้าวไขวเ้ ทา้ ซา้ ยขยนั่
เทา้ เลื่อนตวั ไปทางขวา มือซ้ายตั้งวงบน
มือขวาจีบหงายปล่อยจบี แขนตึง เอยี งซ้าย

2. “ดนตรี” ก้าวไขวเ้ ท้าขวาขยน่ั
เท้าเลอ่ื นตวั ไปทางซา้ ย มือซ้ายตง้ั วงบน
มือขวาจบี หงายปล่อยจบี แขนตงึ เอียงขวา
หมายเหตุ ปฏิบัติสลับไปมาจนหมด
จงั หวะ ถงึ เนอ้ื ร้อง “รอรงั้ ”

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยงู 32

ท่าที่ อธิบายการปฏบิ ตั ิ ภาพประกอบ
ทา่ ที่17 นกยูง 1. หนา้ ตรงกบั เวที ก้าวหน้าเทา้
ดนตรีรับ ซ้าย แตะเท้าขวา มือซา้ ยจับจบี ปลอ่ ยบัวชู
ชว่ งท่ี2 ฝกั มอื ขวาเหยียดแขนตงึ ต้งั ขอ้ มอื ขึ้น (ทา่

สอดสูง) เอียงซ้าย
2. แตะจมูกเท้าขวาแลว้ วง่ิ วน

ทางขวา 1 รอบ

ย่าหรัน 1. หมนุ ตัวทางขวาหันหลังให้เวที
กา้ วหน้าเท้าซา้ ย แตะเทา้ ขวา มอื ซ้ายจบั
จีบปล่อยบัวชูฝกั มอื ขวาเหยยี ดจับแซ่
เหยียดแขนตึงต้งั ขอ้ มอื ขึ้น (ท่าสอดสูง)
เอยี งซา้ ย

2. แตะจมกู เท้าขวาแล้ววง่ิ วน
ทางขวา 1 รอบ

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ รายา่ หรนั ตามนกยูง 33

ทา่ ที่ อธบิ ายการปฏบิ ตั ิ ภาพประกอบ
ท่าท่ี18 นกยงู ก้าวเท้าขวากระดกซา้ ย มือขวา
ทา่ ดนตรี จีบปรกขา้ งมว้ นปล่อยเป็นวงบน มอื ซ้าย
รบั ช่วง ตัง้ วงกลาง แล้วกลบั มือแบลาด เอยี งซา้ ย
ท2ี่ ท่า
ท2ี่ ยา่ หรนั ก้าวเท้าซา้ ยกหน้าขาขวา มือซา้ ย

จบี ปรกขา้ งแลว้ ปล่อยเปน็ วงบน มือขวา
จีบแซ่แบลาด เอียงขวา

ทา่ ท่ี19 นกยงู 1. หันหน้าเวที ประเท้าซา้ ย มือ
ดนตรีท่า ซา้ ยจบี คว่ำงอแขน มือขวาแบลาด เอียง
ท1่ี ขวา

2. ก้าวเทา้ ซา้ ยมือซา้ ยสง่ บัวชูฝกั
มือขวาเหยยี ดแขนตงึ ระดับไหล่ เอียงขวา

3. เคาะเทา้ ขวาลากเท้าซา้ ยมา
ผสม เอยี งขวา

4. ย่ำเทา้ แทนที่นกยูง ขณะย่ำเท้า
ล่อแขนตงึ ไปดว้ ย
ย่าหรัน 1. หนั หลังเข้าหาเวที ประเทา้ ซา้ ย
มอื ซ้ายจีบคว่ำงอแขน มือขวาแบลาด
เอยี งขวา

2. ก้าวเทา้ ซา้ ยมอื ซา้ ยส่งบวั ชฝู ัก
มอื ขวาเหยียดแขนตงึ ระดับไหล่ เอยี งขวา

3. เคาะเทา้ ขวาลากเท้าซา้ ยมา
ผสม เอียงขวา

4. ย่ำเทา้ แทนทน่ี กยูง ขณะยำ่ เทา้
ล่อแขนตงึ ไปดว้ ย

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยงู 34

ท่าที่ อธิบายการปฏบิ ัติ ภาพประกอบ

ท่าที่19 นกยูง 1. หนั หน้าเวที ประเทา้ ซา้ ย มือ
ดนตรที า่ ซา้ ยจบี ควำ่ งอแขน มือขวาแบลาด เอยี ง
ท1ี่ ขวา

2. ก้าวเท้าซ้ายมือซ้ายสง่ บัวชูฝัก
มอื ขวาเหยยี ดแขนตึงระดับไหล่ เอยี งขวา

3. เคาะเทา้ ขวาลากเท้าซา้ ยมา
ผสม เอียงขวา

4. ย่ำเท้าแทนทน่ี กยูง ขณะย่ำเทา้
ลอ่ แขนตงึ ไปดว้ ย

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยูง 35

ทา่ ที่ อธิบายการปฏบิ ตั ิ ภาพประกอบ
ย่าหรนั 1. หันหลงั เขา้ หาเวที ประเทา้ ซา้ ย
มอื ซ้ายจบี คว่ำงอแขน มือขวาแบลาด
เอียงขวา
2. ก้าวเทา้ ซา้ ยมือซ้ายสง่ บัวชฝู ัก
มือขวาเหยียดแขนตึงระดบั ไหล่ เอยี งขวา
3. เคาะเท้าขวาลากเท้าซา้ ยมา
ผสม เอียงขวา
4. ย่ำเทา้ แทนท่ีนกยูง ขณะยำ่ เท้า
ล่อแขนตงึ ไปด้วย
หมายเหตุ ปฏบิ ัตซิ ้ำทา่ ในลำดับ19 นี้อีก 3
ครั้ง โดยคอ่ ย ๆ หมุนไปตามจดุ ต่าง ๆ ของ
เวที

ทา่ ที่20 นกยูง 1. หนั หนา้ เข้าหาพระย่ำเทา้ ตาม
จังหวะเพลง มือท้ังสองกางวงกลาง

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยูง 36

ทา่ ที่ อธบิ ายการปฏบิ ัติ ภาพประกอบ

ดนตรที ่า 2. เดินช้ึน-ลง หลงั เวทจี นหมด

ท2่ี จังหวะ

ย่าหรนั 1. หันหน้าเข้าหานางยำ่ เท้าตาม

จงั หวะเพลง มอื ท้งั สองกางวงกลาง

2. เดินช้นึ -ลง หลงั เวทจี นหมด

จงั หวะ

เชิดจีน ทา่ ที่ 1
นกยูง วิ่งซอยเท้า มือทั้งสองตั้งวงกลาง
หนั หนา้ เขา้ หาย่าหรนั
ย่าหรัน วิ่งซอยเท้า กันนกยูง มือซ้ายตั้งวง
กลาง มือขวาจบั แซม่ ้าระดับวงกลาง

เชิดจีน ทา่ ท่ี 2 ทา่ คว้าคร้ังที่ 1
นกยูง หันซ้าย (หันเข้าหาย่าหรัน) ก้าวเท้า
ซ้ายไปข้างตวั ผสมเท้าขวา มือซ้ายจีบหงาย
ส่งแขนไปด้านหลังให้ตึง มือขวาจีบหงายใน
ระดบั วงลา่ ง
เอียงศีรษะและกดไหล่ขวา
ย่าหรัน หันขวา (หันหน้าเข้าหานกยูง) ก้าว
ข้างด้วยเท้าซ้าย เปลี่ยนให้มือซ้ายถือแส้ใน
ระดับวงล่างมือขวาท าท่าคว้าโดยต้ังมือ
ด้านหน้าระดับเอวยื่นมือไปข้างหน้าให้ใกล้
กับมือของนกยูง คล้ายกับว่าจะจับตัวนกยงู
เอาไวแ้ ตพ่ ลาด เอียงศีรษะและกดไหล่ซ้าย

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ รายา่ หรนั ตามนกยงู 37

ทา่ ที่ 3 ท่าควา้ ครั้งท่ี 2
นกยูง หันซ้าย (หันเข้าหาย่าหรัน) ก้าวเท้า
ขวาไป
ข้างตัว ผสมเทา้ ซา้ ย มือขวาจีบหงายส่งแขน
ไปด้านหลงั ใหต้ ึง มอื ซา้ ยจีบหงายในระดับวง
ล่าง เอียงศีรษะและกดไหล่ซ้าย
ย่าหรัน หันขวา (หันหน้าเข้าหานกยูง) ก้าว
ข้าง ด้วยเท้าขวา เปลี่ยนให้มือขวาถือแส้ใน
ระดับวงล่าง มือซ้ายทำท่าคว้าโดยต้ังงมือ
ด้านหน้าระดับเอว ย่ืนมือไปข้างหน้าให้ใกล้
กับมือของนกยูง คล้ายกับว่าจะจับตัวนกยูง
เอาไวแ้ ตพ่ ลาด เอียงศีรษะและกดไหล่ขวา

ท่าท่ี 4 ท่าควา้ คร้ังที่ 3
นกยูง หลบตัวขยับเท้าซ้ายผสมเท้าขวา มือ
ขวาจีบหงายระดับสะเอว มือซ้ายส่งจีบหลัง
เอยี งขวา
ย่าหรัน จับพลาดขยับเท้าซ้ายผสมเท้าขวา
มือซ้ายจับแซ่ม้าระดับวงล่าง มือขวาจีบ
หงาย เอยี งซ้าย

ทา่ ที่ 5 ทา่ เขา้
นกยูง หันหน้าทำท่าโผบินเข้าหลังเวที โดย
ถอนเท้าขวา
ยกขนึ้ วางหลงั ยกเทา้ ซ้าย แทงมอื ทั้งสองไป
ด้านหลังเป็นท่ายูงฟ้อนหาง เอียงศีรษะและ
กดไหล่ขวา จากนั้นใหก้ ระโดดรวมเทา้ พร้อม
กับแทงมือขึ้นต้ังวงกลางท้ัง 2 มือ เอียง
ศีรษะและกดไหลซ่ ้าย ซอยเท้าวงิ่ น ายา่ หรัน
เขา้ โรง

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ รายา่ หรนั ตามนกยงู 38

ย่าหรัน หันหน้า ทำท่าเร่งม้าด้วยแส้ ด้วย
การยืนยกเท้าซ้าย มือซ้ายกรีดจีบจับที่หูมา้
มือขวาถือแส้ฟาดลงไปข้างตัวด้านซ้าย 1
ครั้งเอียงศีรษะซ้ายและฟาดลงไปด้านขวา
อีก 1 คร้ัง เอยี งศรี ษะขวา
แล้วกระโดดรวมเท้ากลับมือที่ถือแส้อยู่ใน
ระดบั วงลา่ ง โขยกเท้าตามนกยูงเข้าหลงั เวที

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ รายา่ หรนั ตามนกยงู 39

สรปุ
ยา่ หรันตามนกยงู เป็นการแสดงรำคู่ อยู่ในบทละครเร่อื งอเิ หนา ตอน ย่าหรนั ตามนกยงู นบั เปน็

การแสดงที่สวยงามชุดหนงึ่ ทแี่ สดงลีลาของการรำในลักษณะของละครในท่มี ีการสบื ทอดตอ่ เนอื่ งมาจาก
ละครวงั หลวงในรัชกาลท่ี 2 มีองคป์ ระกอบของการแสดง ประกอบดว้ ย ผแู้ สดง ใช้ผูแ้ สดง 2 ตวั คือตวั ยา่ ห
รนั และนกยงู ใช้วงดนตรปี ี่พาทย์เคร่ืองห้า ซง่ึ มีองคป์ ระกอบของเครอ่ื งดนตรีคือ ปใี่ น ระนาดเอก ฆ้องวง
ใหญ่ ตะโพน กลองทัด ฉง่ิ ลักษณะการแตง่ กายตวั ย่าหรนั จะ แตง่ กายยนื เครอื่ งพระสวมปนั จุเหรด็ มมี ้าแผง
และแส้มา้ เปน็ อปุ กรณก์ ารแสดง ตวั นกยงู จะแต่งยืนเคร่ืองเลียนแบบนกยงู ท่ารำมที งั้ หมด 37 ท่า
ประกอบดว้ ย ท่ารำในเพลงเชิดสำหรบั การเริ่มต้นการแสดงเพ่อื ให้ ผู้ แสดงปรากฏตวั บนเวที มีจำนวน 2
ทา่ ทา่ รำในเพลงเชิดฉิ่งประกอบด้วยเนื้อร้อง 2 ทอ่ น และท่ารำในเพลงเชิดจีนตวั สาม สำหรับแสดงถึง
เหตกุ ารณ์ทีย่ ่าหรันกำลงั ตามไลจ่ ับนกยงู ตามลักษณะการปฏิบัติท่ารำที่เรยี กเปน็ คำศพั ทท์ างนาฏศลิ ป์ ไทย
ว่า “โคมสามใบ” มีท่ารำจำนวน 32 ท่า ทา่ รำในเพลงเชดิ สำหรบั ให้ผู้แสดงกลับเข้าในฉากเมอื่ จบการแสดง
จำนวน 3 ท่า ดังทไี่ ดน้ ำเสนอแลว้ ข้างตน้

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ รายา่ หรนั ตามนกยูง 40

คำถามทบทวน
แบบฝึกหดั ท่ี1
คำชแี้ จง นักเรยี นตอบคำถามต่อไปนใ้ี ห้ถกู ต้อง

*******************************************************************************************
1. ประวัติรำคู่ยา่ หรันตามนกยูงมาอย่างละเอยี ด

ตอบ..........................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
2. บอกเคร่ืองแตง่ กายย่าหรัน

ตอบ..........................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
3.บอกเครือ่ งแต่งกายนกยูง

ตอบ..........................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยงู 41

4.ย่าหรันตามนกยงู ตามความคดิ ของนักเรียน
ตอบ..........................................................................................................................................

................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ รายา่ หรนั ตามนกยูง 42

แบบทดสอบหลังเรยี น

วชิ ารำเดีย่ วรำคู่ สาขานาฏศลิ ป์ มหาวทิ ยาลัยราชภฏั นครศรีธรรมราช

เร่ือง รำยา่ หลนั ตามนกยงู เวลา 15 นาที คะแนน 10 คะแนน

*********************************************************************************************

คำชีแ้ จง โปรดตรวจสอบและเลือกคำตอบทถี่ ูกต้องเพียงคำตอบเดยี วทำเครื่อง (X) ลงในกระดาษคำตอบ

*********************************************************************************

1.การแสดงชุดย่าหรันตามนกยูง เปน็ การแสดงจากเรื่องใด

ก.อเิ หนา ข.เงาะปา่

ค.ขุนชา้ งขนุ แผน ลลิ ิตพระลอ

2.ใครแปลงพระองคเ์ ปน็ นกยงู มาล่อให้ยา่ หรนั หลงตดิ ตามไปจนถงึ เมอื งกาหลง

ก.ขนุ แผน ข.อิเหนา ค.ปะตาละกาหลา ง.ขุนช้าง

3.ย่าหรนั คือใคร
ก.ม้า
ข.ไก่
ค.นก
ง.ชา้ ง

4.การแตง่ กายแบบยา่ หรนั เป็นการแต่งกายแบบใด

ก.ยนื เคร่อื ง ข.ชาวบา้ น ค.รชั กาลท่ี 5 ง.แบบตามใจ

5.อาวุธท่ยี ่าหรันใชใ้ นการแสดงเรียกว่าอะไร ง.หอก
ก.ไม้ ข.แส้ ค.พระขรรค์

6.ยา่ หรนั ใช้อะไรเปน็ พาหนะ ค.ม้า ง.นกยูง
ก.ชา้ ง ข.ควาย

7.เมอ่ื นั้น บ…ุ …..สรุ ารกั ษ์ปักษี ค.ผา ง.ตนั
ในเน้อื ร้องดงั กล่าวมีคำใดทีห่ ายไป
ก.หรง ข.หงา

8.เมอ่ื นน้ั บุหรงสุรารกั ษป์ กั ษี

เหน็ ย่าหรันด้ันดดั พนาลี ควบขับพาชีตามมา

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยงู 43

เนือ้ ร้องข้างต้นอย่ใู นบทเพลงใด

ก.เชิดฉิง่ ข.เชิดจีน ค.เพลงรวั ง.เพลงลาวเจ้าซู

9.วงดนตรีท่ีใชป้ ระกอบการบรรเลงการแสดงชุด ย่าหรนั ตามนกยูงมีกีว่ ง อะไรบา้ ง
ก. 2 วง วงปีพ่ าทยเ์ ครอื่ งใหญ่,วงปพ่ี าทย์ไมน้ วม
ข.3 วง วงปี่พาทยเ์ ครอื่ งห้า, วงปี่พาทยม์ อญ,วงปพี่ าทยไ์ มน้ วม
ค.3 วง วงปี่พาทยด์ ึกดำบรรพ์,วงปพี่ าทยม์ อญ ,วงป่ีพาทย์ไม้นวม
ง.2 วง วงป่ีพาทยเ์ ครื่องห้า, ปพ่ี าทย์เคร่ืองคู่

10.จึงโผ………บินไปใหห้ ่าง แล้วเยอ้ื งย่างหยุดยืนคอยทา่

ฟ้อนรำทำทีกริ ยิ า ปกั ษาแกลง้ ………รอรงั้

ในเนือ้ รอ้ งดังกลา่ วมีคำใดที่หายไป

ก.เหน็ , จะ ข.ผิน , ล่อ ค.เหน็ , ล่อ ง.ผิน , เลน่

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยงู 44

กระดาษคำตอบ

โรงเรยี น......................................................................ปีการศกึ ษา...........................
ช่ือ..........................................................................ช้นั ...................เลขท.่ี ...............
กลุ่มสาระการเรยี นรู้.....................วนั ที่..............เดอื น...................พ.ศ..................

ข้อ ก ข ค ง จ ขอ้ ก ข ค ง จ
16
27
38
49
5 10

ประเมินผล
เตม็

ได้

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ รายา่ หรนั ตามนกยงู 45

แนวการตอบแบบฝกึ หัด
แบบฝกึ หดั ท่ี1
คำชีแ้ จง นกั เรยี นตอบคำถามตอ่ ไปนใี้ หถ้ ูกต้อง

*******************************************************************************************
1. ประวตั ริ ำคู่ยา่ หรนั ตางนกยงู มาอยา่ งละเอยี ด

ตอบ ยา่ หรันตามนกยงู เปน็ การแสดงชุดหนง่ึ อยใู่ นการแสดงละครในเรอ่ื ง อเิ หนา บทพระราช
นพิ นธ์ ของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลศิ หล้านภาลัย (รชั กาลที่ 2) เปน็ การรำคู่ท่ผี ้แู สดงจำเป็นจะตอ้ งมี
ทักษะข้ันสงู ในการปฏบิ ัติท่ารำรายงานการวิจัย เรื่อง เทคนคิ กระบวนการรำคู่ : ยา่ หรนั ตามนกยูงน้ี มี
วัตถุประสงค์ เพ่ือศึกษาประวตั คิ วามเป็นมาของการรำคู่ ชดุ ยา่ หรนั ตามนกยงู รวมถงึ การสบื ทอดกระบวน
ทา่ รำจากอดีต ถงึ ปจั จบุ ันตลอดจนศึกษาเทคนคิ กระบวนการรำคชู่ ุดยา่ หรันตามนกยงู
2.บอกเครื่องแต่งกายยา่ หรัน

ตอบ การแต่งกายแบบย่าหรนั มีรายละเอยี ด ย่าหรัน สวมปันจเุ หร็ดเป็น
เครือ่ งประดบั ศีรษะ มีลกั ษณะดงั น้ี ปันจเุ หรด็ เป็นเคร่อื งประดับศรี ษะแทนชฎาในกรณที ่ตี วั ละคร
ปลอมตวั เป็น โจรปา่ มีใช้มากในการแสดงละครเรอ่ื งอเิ หนา และในการแสดงตอนนีส้ ยี ะตราน้องของนาง
บษุ บา ไดป้ ลอมตวั เป็นชาวป่าช่ือย่าหรนั ออกตามหาอิเหนา บุษบาและวิยะดา จงึ มีการเปลี่ยน
เครอื่ งประดบั ศีรษะจากชฎาเปน็ ปนั จุเหรด็ แทน ปนั จเุ หร็ด เป็นภาษาชวาแปลว่า โจรป่า มีลักษณะเป็น
กรอบหน้า ไม่มียอด ใชส้ ำหรบั อิเหนาและวงศ์ญาตใิ นตอนเดินปา่ และปลอมตัวเปน็ โจร
3.บอกเคร่ืองแตง่ กายนกยูง
ตอบ การแตง่ กายแบบนกยงู มีรายละเอียดเคร่อื งแตง่ ตวั ทีแ่ ตกต่างจากการแต่งกายยนื เคร่อื ง ตวั
พระ ดังนี้ เสอ้ื นกยงู เป็นเสื้อสีเขยี วแขนยาว ปกั ด้ินเป็นลายแบบขนนก ตดิ ปี กทป่ี กั ดว้ ยลายที่สอดคลอ้ ง
กับเส้ือทัง้ 2 ข้าง เล็บ เปน็ เลบ็ โลหะทำด้วยทองเหลอื ง ผู้แสดงเปน็ นกยงู จะสวมเลบ็ โลหะ นท้ี ่ีนิ้ว
มอื ท้งั ขา้ งรวม 8 เลบ็ โดยเวน้ นวิ้ หวั แม่มือไว้เท่านนั้ หางนกยงู ทำดว้ ยหางนกยูงจริงนำมาเรียงแผอ่ ย่าง
สวยงามไว้ด้านหลงั หางนกยงู นี้ จะมลี กั ษณะพเิ ศษ คอื สามารถรำแพนได้ในเวลาท่ีต้องการ โดยมีเชอื กผูก
โยงตดิ กับเอวและบา่ ท้ังสองของผ้แู สดง เมอื่ ตอ้ งการจะรำแพนหางผ้แู สดงจะใชน้ ้วิ หวั แม่มือทไี่ ม่ไดใ้ ส่เล็บ
ดงึ เชือกโยงนนั้ ลงมาคลอ้ งกับหัวเขม็ ขดั หางนกยูงจะกระดกขนึ้ และรำแพนแผห่ างอยา่ งสวยงาม หรือถ้า
ตอ้ งการใหห้ างนกยูงทอดลลู่ งตามปกติผูแ้ สดงจะใชน้ ว้ิ หวั แมม่ ือปลดเชือกที่คล้องไว้ที่หวั เขม็ ขัด ออกเชือก
จะหยอ่ นทำให้หางนกยูงลู่ลงและรวมตัวกันตามตอ้ งการ ศีรษะนกยงู ประดิษฐ์เลยี นแบบหวั นกยูงประดับ
ด้วยกรอบหนา้ อย่างละคร
4. ยา่ หรนั ตามนกยูงตามความคดิ นักเรียน
ตอบ

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยงู 46

เฉลยแบบทดสอบก่อนเรยี น/หลังเรียน จ ข้อ แบบทดสอบหลังเรยี น จ
แบบทดสอบก่อนเรยี น 1 กขคง
2
ข้อ ก ข ค ง 3 X
1X 4 X
2X 5
3X 6 X
4X 7 X
5X 8
6X 9 X
7X 10 X
8X X
9X X
10 X
X
X

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ ราย่าหรนั ตามนกยูง 47

บรรณานุกรม

ดษุ ฎี ซงั ต.ู (2560). กระบวนทา่ รำยา่ หรนั ตามนกยูง (The Artfulness of Dancing Gestures of
Phlai Chumphon Taeng Tua). สบื ค้นเม่ือ 2565, กุมภาพันธ์ :4 จาก
https://identity.bsru.ac.th/archives/129

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ รายา่ หรนั ตามนกยงู 48

ประวตั ิผู้เขียน

ประวัตสิ ว่ นตวั
ชือ่ -สกุล นางสาวพณั ณิตา บษุ รานนท์

รหัสนกั ศกึ ษา 6311120009
เกิดวันที่ 1 มกราคม พุทธศักราช 2545
บ้านเลขท่ี575/105 หมู่ 4 ต.คลองขุด อ.เมือง จ.สตลู

ประวัติการศกึ ษา
ปัจจบุ นั กำลังศกึ ษา ระดบั ปริญญาตรชี ั้นปที ่2ี สาขานาฏศลิ ป์ คณะครุศาสตร์

มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั นครศรีธรรมราช

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ รายา่ หรนั ตามนกยงู 49

ประวตั ิผู้เขยี น

ประวตั ิส่วนตวั
ชื่อ-สกลุ นางสาวนันทลักษณ์ บญุ ฤทธ์ิ

รหสั นักศกึ ษา 6311120012
เกิดวันท5่ี ธันวาคม พุทธศักราช 2544
บ้านเลขท่2ี 95 ม.6 ต.ยางคอ้ ม อ.พิปนู จ.นครศรธี รรมราช 80270

ประวัตกิ ารศกึ ษา
ปจั จบุ ันกำลังศึกษา ระดับปรญิ ญาตรชี ้ันปีที่2 สาขานาฏศลิ ป์ คณะครุศาสตร์

มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั นครศรธี รรมราช

เอกสารประกอบการเรยี นราคู่ รายา่ หรนั ตามนกยงู 50