คู่มือความปลอดภัยฉบับพกพา ห้องปฏิบัติการด้านอนามัยสิ่งแวดล้อม

คมู่ อื ความปลอดภัยในห้องปฏบิ ตั กิ าร
(Manual of Laboratory Safety)

คณะสาธารณสขุ ศาสตร์
มหาวทิ ยาลัยนเรศวร

2562

ก

คานา

สาขาวิชาอนามัยสิ่งแวดล้อม คณะสาธารณสุข
ศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร ได้จัดทาคู่มือความปลอดภัย
ในห้องปฏิบัติการ เพ่ือให้ผู้ใช้บริการห้องปฏิบัติการ
ใช้เป็นแนวทางในการทาปฏิบัติงานอย่างถูกต้องและ
ปลอดภัย ส่งเสริมให้เกิดการยกระดับความปลอดภัยใน
ห้องปฏิบัติการ ลดความเส่ียงในการปฏิบัติงาน ตลอดจน
ลดความสูญเสียจากการเกิดอุบัติเหตุ โดยคู่มือความ
ปลอดภัยในห้องปฏิบัติการเล่มนี้ประกอบด้วยสาระสาคัญ
ดงั น้ี

1. ความปลอดภยั ในห้องปฏิบัตกิ าร
2. ขอ้ ปฏบิ ตั ิเกี่ยวกบั การใช้หอ้ งปฏบิ ตั ิการ
3. การจัดเก็บสารเคมีและเครอ่ื งหมายเตอื น
4. การตอบโต้เหตุฉุกเฉิน การปฐมพยาบาล
เบอ้ื งตน้
5. การทาความสะอาดบริเวณที่ปนเปือ้ นสารเคมี

สาขาวิชาอนามัยสิง่ แวดล้อม
คณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยนเรศวร

มิถนุ ายน 2562

สารบญั ข

คานา หน้า
สารบัญ ก
ความปลอดภยั ในห้องปฏิบัตกิ าร ข
ขอ้ ปฏบิ ตั ิเกยี่ วกบั การใช้ห้องปฏบิ ตั กิ าร 1
การจัดเกบ็ สารเคมแี ละ 6
เคร่อื งหมายเตือน
การตอบโต้เหตฉุ ุกเฉินและการปฐมพยาบาล 10
เบ้อื งตน้
เอกสารอา้ งองิ 16
24

ความปลอดภยั ในห้องปฏิบตั ิการ

ความปลอดภัยถือเป็นสิ่งสาคัญอย่างหน่ึงสาหรับ
การทางานในห้องปฏิบัติการ การทางานภายใต้ระบบ
ความปลอดภัยท่ีดีย่อมส่งผลถึงประสิทธิภาพการปฏิบัติงานของ
เจ้าหน้าท่ี ช่วยลดต้นทุนในการรักษาพยาบาลเมื่อเกิด
การบาดเจ็บหรอื การติดเชื้อขณะปฏิบตั งิ าน รวมท้ังลดความเส่ยี ง
ท่จี ะเกดิ การปนเปือ้ นจากห้องปฏบิ ตั ิการสสู่ ่ิงแวดลอ้ ม

ห้องปฏิบัติการวิทยาศาสตร์ เป็นสถานท่ีท่ีจัดไว้ให้
นักศึกษาได้ทาปฏิบัติการทางวิทยาศาสตร์ ซึ่งจาเป็นต้องมี
ส่ิงอานวยความสะดวกในการทาปฏิบัติการ และเคร่ืองมือ
วทิ ยาศาสตร์ต่างๆ เช่น อุปกรณ์ไฟฟ้า เครื่องแก้ว สารเคมี และ
อ า ห า ร เ ล้ี ย ง เ ช้ื อ เ ป็ น ต้ น โ ด ย ส่ิ ง เ ห ล่ า น้ี อ า จ ท า ใ ห้
เกิดอันตรายต่อบุคลากร เจ้าหน้าที่ห้องปฏิบัติการ นักศึกษา
หรือเกิดอุบัติเหตุทาให้ทรัพย์สินของห้องเสียหายได้ ถ้าผู้
ปฏบิ ตั ิการขาดความระมดั ระวงั หรอื ขาดความรู้เกี่ยวกับอนั ตราย
ท่ีอา จเกิดขึ้นได้จ ากก ารทาปฏิบัติก าร โดย เจ้า หน้า ท่ี
ห้องปฏิบตั กิ ารจะตอ้ งบรหิ ารจัดการโดยอาศัยหลัก 3E ไดแ้ ก่

1. วิศวกรรมศาสตร์ (Engineering) อาศัยความรู้
ท า ง วิ ศ ว ก ร ร ม ศ า ส ต ร์ น า ม า ใ ช้ ใ น ก า ร อ อ ก แ บ บ โ ค ร ง ส ร้ า ง
ห้องปฏิบัตกิ าร เชน่ ทางเข้า-ออก ระบบไหลเวียนอากาศ ระบบ
น้า-ไฟ เปน็ ต้น

2

2. การศกึ ษา (Education) การอบรมให้ความรู้
แก่เจ้าหน้าท่ีในห้องปฏิบัติการ เช่น เจ้าหน้าที่ทุกคนต้อง
ผ่านการฝึกอบรมเกี่ยวกับความปลอดภัยและการป้องกัน
อุบัติเหตุในห้องปฏิบัติการ การใช้เคร่ืองมือ อุปกรณ์ใน
ห้องปฏิบัติการ หรือปลูกฝังและสร้างนิสัยในการ
ปฏบิ ัตงิ านดว้ ยความปลอดภัยตลอดเวลา

3. การออกกฎข้อบังคับ (Enforcement) ต้อง
มีการออกกฎหรือข้อบังคับที่เก่ียวข้องกับความปลอดภัย
ในห้องปฏิบัติการ ซ่ึงต้องมีการแจ้งให้เจ้าหน้าท่ีทุกคน
ทราบผ่านการประชุม ฝึกอบรม หรือการติดป้ายประกาศ
บริเวณห้องปฏิบัตกิ าร

3

การบรหิ ารระบบการจัดการความปลอดภยั
สาขาวิชาอนามัยสิ่งแวดล้อมได้จัดทานโยบายใน

ก า ร บ ริ ห า ร จั ด ก า ร ม า ต ร ฐ า น ค ว า ม ป ล อ ด ภั ย ข อ ง
ห้องปฏิบัติการ โดยมีหน่วยงานและผู้บริหารที่ได้รับ
มอบหมายให้มีภาระหน้าท่ีในด้านน้ีโดยเฉพาะ แบ่ง
ออกเป็น 3 ระดับ คือระดับอานวยการ ระดับบริหาร
จัดการ และระดบั ห้องปฏิบัตกิ าร ดังน้ี

1. ระดับอานวยการ มีหน้าท่ี กาหนดนโยบาย
แผนยุทธศาสตร์ โครงสร้างการบริหารจัดการความ
ปลอดภัยขององค์กร แต่งต้ังผู้รับผิดชอบระดับบริหาร
ภาระหน้าที่และขอบเขตการรับผิดชอบ ดูแลการปฏิบัติ
ให้เป็นไปตามแผนฯ ให้งบประมาณสนับสนุนการ
ดาเนินงานต่างๆ ส่ือสารความสาคัญของการมีระบบ
บริหารความปลอดภัยอย่างทั่วถึง ทาให้เกิดความย่ังยืน
ของระบบ และทบทวนรายงานผลการดาเนินงานตาม
นโยบายของผู้บริหาร

4

2. ระดับบริหารจัดการ มีหน้าท่ี บริหารจัดการ
และกากับดูแลการดาเนินงานต่างๆ ตามนโยบายและแผน
แต่งตัง้ ผ้รู ับผดิ ชอบระดับปฏิบัติการ ภาระหน้าท่ีและขอบเขต
รับผิดชอบทุกด้าน เพื่อการดูแลการปฏิบัติให้เป็นไปตามแผน
ฯ จัดสรรงบประมาณสาหรับดาเนินโครงการ กาหนดข้อ
ปฏิบัติความปลอดภัยภายในองค์กร แต่งต้ังคณะกรรมการ
รับผิดชอบทกุ ดา้ น สรา้ งระบบการสร้างความตระหนัก ระบบ
ติดตาม และระบบรายงานความปลอดภัย กาหนดหลักสูตร
การสอน การอบรมทเี่ หมาะสมใหก้ ับบุคลากรทุกระดับ

3. ระดับปฏิบัติการ มีหน้าท่ี ปฏิบัติตามภารกิจท่ี
ไดร้ บั มอบหมาย ปฏบิ ัตงิ านตามข้อกาหนดของการปฏิบัติการ
ท่ดี ี สารวจ รวบรวม วเิ คราะห์ ประเมินและจัดการความเส่ียง
ในระดับบุคคล/โครงการ/ห้องปฏิบัติการอย่างสม่าเสมอ เข้า
ร่วมกิจกรรมและรับการอบรมความรู้ที่เกี่ยวข้องกับความ
ปลอดภัยท่ีเหมาะสมของห้องปฏิบัติการ จัดทาระบบเอกสาร
ที่ครอบคลุมประกอบความปลอดภัยให้ทันสมัยอยู่เสมอ
จัดทารายงานการดาเนนิ งานความปลอดภัย การเกิดอันตราย
และความเส่ยี งทพ่ี บเสนอตอ่ ผบู้ ริหาร

สว่ นอานวยการ คณะกรรมการความปลอดภัย คณะก ร รม ก าร ด้า นมา ต รฐ า น
อธิการบดีมหาวทิ ยาลัย ของมหาวิทยาลัยนเรศวร ค ว า ม ป ล อ ด ภั ย ห้ อ ง ป ฏิ บั ติ ก า ร ที่
เกี่ยวข้องกับสารเคมีมหาวิทยาลัย
นเรศวร นเรศวร (ESPReL NU)

สว่ นบริหารจัดการ สว่ นปฏิบตั ิการ

คณะกรรมการ ผศ.ดร.ปทั มา สุพรรณกุล นางสาวอาภรณ์ พงษเ์ กษตร์กรรม์
ความปลอดภยั ระดบั คณะ สาขาวชิ าอนามัยชุมชน หัวหนา้ หอ้ งปฏิบัตกิ าร

รศ.ดร.ณรงคศ์ ักดิ์ หนสู อน ผศ.ดร.ชญานินท์ ประทุมสตู ร นางสาวสุลักษณา สอนสังข์
(ประธานกรรมการ) สาขาวิชาการแพทย์แผนไทยประยุกต์ จป.วิชาชพี ประจาหอ้ งปฏิบัติการ

ดร.พรี ญา องึ้ อดุ รภักรดี ดร.สรัญญา ถ่ีปอ้ ม
(กรรมการและเลขาณกุ าร) สาขาวิชาอนามยั ส่งิ แวดลอ้ ม
และอาชวี อนามยั และความปลอดภยั

5

6

ข้อปฏิบัติเก่ยี วกับการใชห้ อ้ งปฏิบัติการ

ขอ้ ปฏิบัตเิ กี่ยวกับการใชห้ อ้ งปฏบิ ัติการ
การกาหนดข้อควรปฏิบัติในการใช้ห้องปฏิบัติการ

จดั เปน็ แนวทางการบรหิ ารจัดการอยา่ งหนง่ึ ที่ผู้ทาปฏิบัติการทุก
คนต้องปฏิบัติตาม เพื่อไม่ให้เกิดความผิดพลาดท่ีอาจก่อให้เกิด
อันตราย หรืออุบัติเหตุที่ไม่คาดคิดขึ้นได้ ข้อปฏิบัติสาหรับผู้ใช้
ห้องปฏบิ ัติการมีสาระสาคัญ ดังนี้

1. ระมัดระวังในการทาปฏิบัติการ และทาปฏิบัติการ
อยา่ งต้งั ใจ ไม่เลน่ หรอื หยอกล้อกนั

2. เรยี นร้ตู าแหน่งทเ่ี ก็บและศกึ ษาการใช้งานอุปกรณ์ท่ี
เกี่ยวกับความปลอดภัย เช่น ท่ีล้างตาหรือก๊อกน้า ดังดับเพลิง
และทางออกฉกุ เฉิน เป็นตน้

3. อ่านคู่มือปฏิบัติการให้เข้าใจก่อนลงมือปฏิบัติ
โดยถ้าไม่เข้าใจข้ันตอนใดหรือการใช้งานอุปกรณ์ทดลองใด ๆ
ใหส้ อบถามเจา้ หนา้ ทีป่ ระจาหอ้ งปฏิบัตกิ ารก่อนลงมือปฏบิ ัติ

4. ปฏิบัติตามคู่มืออย่างเคร่งครัด ในกรณีที่ต้องทา
ปฏิบัติการนอกเหนือจากที่กาหนด ต้องได้รับอนุญาตก่อน
ทุกครั้ง

5. ไม่ควรทาปฏิบัติการอยู่ในห้องปฏิบัติการเพียง
คนเดยี ว หากมีอบุ ตั ิเหตุเกดิ ขึ้นจะไม่มผี เู้ ขา้ ใหค้ วามช่วยเหลอื

7

6. ไม่รับประทานอาหารหรือดื่มเคร่ืองด่ืมภายใน
ห้องปฏิบัติการ และไม่ใช้เครื่องแก้วหรืออุปกรณ์ทาปฏิบัติการ
เปน็ ภาชนะใส่อาหารและเครื่องดมื่

7. ดูแลความสะอาดและความเป็นระเบียบบนโต๊ะทา
ปฏิบตั กิ ารตลอดเวลา ให้มีเฉพาะคู่มอื ปฏิบัตกิ ารและอุปกรณ์จด
บันทึกเท่าน้ัน

8. อ่านคู่มือการใช้อุปกรณ์ทดลองทุกชนิดก่อนใช้งาน
ถา้ เปน็ อปุ กรณไ์ ฟฟ้าจะต้องใหม้ ือแหง้ สนิทก่อนใช้ การถอดหรือ
เสียบเตา้ เสยี บต้องจบั ทเ่ี ต้าเสียบเทา่ นน้ั อย่าจบั ทสี่ ายไฟ

9. การทดลองท่ีใช้ความร้อนจากตะเกียง ต้องทาด้วย
ความระมัดระวังเป็นพิเศษ ไม่รินของเหลวที่ติดไฟง่าย
ใกล้เปลวไฟ ไม่มองลงในภาชนะขณะที่ตั้งไฟ ขณะเผาสารใน
หลอดทดลองต้องหันปากหลอดไปในบริเวณท่ีไม่มีผู้อ่ืนอยู่ และ
ดบั ตะเกียงทันทเี ม่ือเลกิ ใช้งาน

10. สารเคมีทุกชนิดในห้องปฏิบัติการเป็นอันตราย ไม่
สัมผสั ชิม หรอื สดู ดมสารเคมใี ด ๆ นอกจากจะไดร้ บั คาแนะนาที่
ถกู ต้องแลว้ และไม่นาสารเคมใี ด ๆ ออกจากหอ้ งปฏบิ ัติการ

8

11. ตรวจสอบสลากท่ีปิดขวดสารเคมีทุกคร้ังก่อนใช้
รินหรือตักสารออกมาในปริมาณท่ีพอใช้เท่าน้ัน ไม่เทสารเคมีที่
เหลือกลับขวดเดมิ และไมเ่ ทนา้ ลงในกรด

12. การทาปฏิบัติการชีววิทยา จะต้องทาตามเทคนิค
ปลอดเช้อื ตลอดเวลา ด้วยการล้างมือกอ่ นและหลงั ทาปฏบิ ัติการ
ทาความสะอาดโต๊ะทาปฏิบัติการให้ปลอดเชื้อก่อนและหลัง
ปฏิบัติการ และใช้เทคนิคเฉพาะในการหยิบจับจุลินทรีย์ ถ้ามี
ปัญหาด้านสุขภาพเก่ียวกับระบบภูมิคุ้มกัน ต้องแจ้งให้ทราบ
กอ่ นทาปฏิบัติการ

13. เม่ือเกิดอุบัติเหตุหรือมีความผิดปกติใด ๆ เกิดขึ้น
ให้รายงานเจ้าหน้าที่ห้องปฏิบัติการทันทีและดาเนินการปฐม
พยาบาลเบอื้ งต้นอย่างถกู วิธดี ว้ ย

14. เมื่อทาการทดลองเสร็จแล้ว ต้องทาความสะอาด
เครื่องมือและเก็บเข้าที่เดิมทุกครั้ง ทาความสะอาดโต๊ะ
ปฏิบัตกิ าร ล้างมือใหส้ ะอาดกอ่ นออกจากหอ้ งปฏิบัตกิ าร

9

อปุ กรณป์ อ้ งกันอนั ตรายสว่ นบุคคล
อุปกรณ์ป้องกันอันตรายส่วนบุคคล (Personal

Protective equipment: PPE) เป็นสิ่งจาเป็นอย่างย่ิงสาหรับ
ผปู้ ฏิบตั งิ านในห้องปฏิบตั ิการ เพราะเปน็ อปุ กรณท์ ่ชี ่วยลดความ
เสี่ยงจากการสัมผัสเชื้อโรคและสารเคมี รวมทั้งอันตรายทาง
กายภาพตา่ งๆ

10

การจัดเกบ็ สารเคมแี ละเครือ่ งหมายเตือน

ส า ร เ ค มี เ ป็ น ปั จ จั ย เ สี่ ย ง ส า คั ญ ที่ สุ ด ข อ ง
ห้องปฏิบัติการ เพราะห้องปฏิบัติการมีสารเคมีจานวนมาก
และความเส่ียงทีจ่ ะเกดิ อันตรายน้ันมาจากความเป็นอันตราย
และพิษ ตามสมบตั ิและปรมิ าณของสารทีไดร้ ับ

การจัดการสารเคมีท่ีดีคือ ต้องมีการควบคุมให้มีสาร
เท่าที่จาเป็น จัดเก็บอย่างเหมาะสม เคลื่อนย้ายอย่าง
ปลอดภยั และใชอ้ ย่างระมัดระวัง
การจดั เกบ็ สารเคมี

การจัดเก็บสารเคมีต้องคานึงถึงลักษณะของความ
เปน็ อนั ตรายและสมบัตทิ ี่เข้ากนั ได้และไม่ได้ของสารเคมีต่างๆ
ทีจ่ ดั เก็บ โดยศึกษาเอกสารข้อมูลความปลอดภัยของสารเคมี
และฉลาก สาหรับการจาแนกความเป็นอันตรายของสารเคมี
ปัจจุบันระบบท่ีใช้กันอย่างแพร่หลายคือ ระบบการจาแนก
ประเภทและการติดฉลากสารเคมีท่ีเป็นระบบเดียวกันท่ัวโลก
(Globally Harmonized System for Classification and
Labeling of Chemicals: GHS)1

11

ระบบนี้จะมีการจัดแบ่งความเป็นอันตรายออกเป็น
3 ด้าน คือ ด้านกายภาพ ด้านสุขภาพ และ ด้านสิ่งแวดล้อม
แต่ละด้านแบ่งย่อยเป็นชนิดต่างๆ โดยใช้สัญลักษณ์ท่ีมีลักษณะ
พ้ืนหลังสีขาว เส้นขอบสีแดง ภายในมีรูปภาพที่แสดงถึงความ
เปน็ อันตราย จาแนกออกเป็น 9 รปู ดังนี้

กา๊ ซบรรจภุ ายใต้ความดนั อันตรายตอ่ สง่ิ แวดล้อม พิษเฉียบพลนั

ระวงั สารไวไฟ สารออกซไิ ดซ์

วัตถรุ ะเบิด อนั ตรายตอ่ สุขภาพ สารกดั กรอ่ น

12

โดยมีการแบ่งประเภทความเป็นอันตรายของสารเคมีและ
สัญลักษณ์ ดังตาราง 1
ตาราง 1 ประเภทความเป็นอันตรายสารเคมแี ละสัญลักษณ์

ความเป็น สัญลักษณ์ ประเภท
อันตราย • ความเปน็ พษิ เฉียบพลัน

ดา้ น
สุขภาพ

• ความเป็นพษิ เฉยี บพลัน
• ระคายเคอื งผวิ หนัง
• ระคายเคืองตอ่ ดวงตา
• ไวต่อการกระตุ้นอาการแพ้ต่อ

ผวิ หนัง
• เป็นพิษเจาะจงต่ออวัยวะเฉพาะ

บางระบบจากการสัมผัสคร้ัง
เดยี ว

• กดั กร่อนผวิ หนงั
• ทาลายดวงตาอยา่ งรนุ แรง

ตาราง 1 (ตอ่ ) 13

ความเป็น สัญลกั ษณ์ ประเภท
อนั ตราย
• ไวต่อการกระตุ้นให้เกิดอาการ
ด้าน แพ้ของระบบทางเดินหายใจ
สขุ ภาพ
• การกลายพันธุ์ของเซลล์สืบพันธุ์
ดา้ น • กอ่ มะเร็ง
สิง่ แวดล้อม • เป็นพิษตอ่ ระบบสบื พันธ์ุ
• เป็นพิษเจาะจงต่ออวัยวะเฉพาะ

บ า ง ร ะ บ บ จ า ก ก า ร สั ม ผั ส
คร้ังเดยี ว
• เ ป็ น พิ ษ ต่ อ ร ะ บ บ อ วั ย ว ะ
เปา้ หมาย-การได้รับสมั ผสั ซ้า
• อันตรายต่อระบบทางเดนิ หายใจ
สว่ นลา่ งหรือทาให้ปอดอกั เสบ

• อันตรายตอ่ สงิ่ แวดลอ้ มทางน้า

• อนั ตรายตอ่ ชนั้ โอโซน

ตาราง 1 (ตอ่ ) 14

ความเป็น สญั ลกั ษณ์ ประเภท
อันตราย
• วัตถรุ ะเบดิ
ด้าน • สารเคมที ่ที าปฏิกิรยิ าได้เอง
กายภาพ • สารเปอร์ออกซไิ ดซ์อนิ ทรีย์

• แก๊สไวไฟ
• สารละอองลอยไวไฟ
• ของเหลวไวไฟ
• ของแข็งไวไฟ
• สารเคมที ่ที าปฏกิ ิริยาได้เอง
• ของเหลวท่ีลุกติดไฟได้เองใน

อากาศ
• ของแข็งที่ท่ีลุกติดไฟได้เองใน

อากาศ
• สารเคมที ี่เกดิ ความร้อนไดเ้ อง
• สารเคมีท่ีสัมผัสน้าแล้วให้แก๊ส

ไวไฟ
• สารเปอร์ออกไซดอ์ ินทรีย์

• แก๊สออกซไิ ดซ์
• ของเหลวออกซไิ ดซ์
• ของแข็งออกซิไดซ์

15

ตาราง 1 (ต่อ)

ความเป็น สญั ลักษณ์ ประเภท
อันตราย • แก๊สภายใต้ความดัน

ดา้ น • สารกัดกรอ่ นโลหะ
กายภาพ

16

การตอบโตเ้ หตฉุ ุกเฉนิ และการปฐมพยาบาลเบอื้ งต้น

การปฏิบัติงานในห้องปฏิบัติการต้องมีการวางแผน
สาหรับอุบัติเหตุ หรือภาวะฉุกเฉินที่อาจเกิดขึ้น ตลอดจนการ
แก้ไขปัญหาเน่ืองจากอุบัติเหตุและ/หรือภาวะฉุกเฉิน โดยการ
วางแผนล่วงหนา้ จะตอ้ งคานึงถงึ สง่ิ ต่างๆ ดังนี้

1. ประเภทของอุบัติเหตุและ/หรือภาวะฉุกเฉิน ที่อาจ
เกิดข้นึ ในระหว่างปฏบิ ตั ิงาน เชน่ ไฟไหม้ สารเคมหี ก เป็นต้น

2. ระบบสามารถแจ้งเตือน เม่ือเกิดอุบัติเหตุและ/หรือ
ภาวะฉกุ เฉนิ เชน่ ระบบการตดิ ตามการสัมผสั สารเคมี

3. วัสดุและอุปกรณ์ประจาห้องปฏิบัติการ เพ่ือใช้ใน
การช่วยเหลือ เช่น ฝักบัวอาบน้า ที่ล้างตาฉุกเฉิน อุปกรณ์
ดูดซบั ของเหลวอันตราย และอปุ กรณป์ ้องกันอันตรายสว่ นบคุ คล

4. บุคลากรท่ีผ่านการฝึกอบรมมาอย่างดีสาหรับ
ผจญเหตุ เช่น อบรมเกี่ยวกับการปฐมพยาบาลเบ้ืองต้น การใช้
เคร่อื งชว่ ยหายใจ

17

การปฏบิ ตั ติ นเบ้ืองต้นเมื่อเกดิ อุบัตเิ หตแุ ละ/หรือ
ภาวะฉุกเฉิน แบง่ สาเหตขุ องการเกิดดังน้ี

1. รุนแรง คือ อุบัติเหตุหรือสภาวะฉุกเฉินที่
อันตรายต่อชีวิตและสุขภาพเฉียบพลัน ครอบคลุมเป็น
บริเวณกว้างผู้ปฏิบัติงานได้รับบาดเจ็บรุนแรง เช่น ได้รับ
สารกัมมันตภาพรังสีวัตถุติดเชื้อ สารพิษรุนแรง สารกัด
กร่อน สารทีไ่ วต่อปฏกิ ิรยิ า และเป็นอันตราย

2. ไม่รุนแรง เช่น ไม่เกิดเพลิงไหม้ ได้รับสารพิษ
ปานกลางในปริมาณ เล็กน้อย ได้รับบาดเจ็บเล็กน้อย
สามารถ ปฐมพยาบาลเองได้

18

ซ่ึงให้ปฏิบัติตามแผนการตอบโต้เหตุฉุกเฉิน เม่ือพบเหตุฉุกเฉิน
เกดิ ข้นึ ในห้องปฏิบัติการ ดงั นี้

ผ้ปู ระสบเหตุฉุกเฉนิ

ตดั สินใจเขา้ ระงับเหตุฉุกเฉิน

ระงับเหตุได้ ระงบั เหตุไม่ได้

ตอบโต้เหตฉุ ุกเฉนิ แจง้ ผู้มีสว่ นเกยี่ วขอ้ ง

รายงานผลการตอบโต้
หวั หนา้ ห้องปฏบิ ัติการ
คณะกรรมการความปลอดภยั ระดับหอ้ งปฏบิ ัตกิ าร

ดร.สรญั ญา ถี่ป้อม
หวั หนา้ สาขาวชิ าอนามัยสง่ิ แวดล้อมและอาชวี อนามยั ฯ

รวบรวมข้อมลู เพือ่ ถอดบทเรยี นไปใช้เตรยี มความพร้อมโต้ตอบกรณีฉกุ เฉนิ
ตอบโต้เหตุฉกุ เฉิน

19

การรับมอื กบั เหตุฉกุ เฉินสารเคมหี กรัว่ ไหล ใหป้ ฏิบตั ติ ามแผนการ
รบั มอื เหตุฉกุ เฉนิ ดังน้ี

ระงบั เหตุได้ ผพู้ บเหตุฉกุ เฉิน ระงับเหตุไม่ได้
ระงบั เหตุเบ้ืองตน้
ประเมินสถานการณ์ แจง้ เจ้าหน้าที่
ควบคมุ การร่ัวไหล ห้องปฏิบัติการ
ทาความสะอาด ชว่ ยเหลอื ผูบ้ าดเจบ็
กาจดั ขยะ/วสั ดุ อพยพ แจ้ง
สอบสวนการเกดิ เหตุ ทมี ระงบั เหตุ
(กรณเี กิดเหตรุ นุ แรง)
ฉุกเฉิน
ปฐมพยาบาล
เบือ้ งตน้ แจง้
คณะกรรมการ
ความปลอดภัย

จดั ทารายงาน

จัดหาอุปกรณ์ PPE ประจาจุดเดมิ ข้อเสนอแนะป้องกัน
ทบทวนแผนการรบั มอื เหตรุ ั่วไหล การเกิดเหตุซ้า

20

เมื่อเกิดเหตุเพลิงไหม้ ให้ปฏิบัติตามแผนการรับมือเหตุฉุกเฉิน
และทาการอพยพไปยังจุดรวมพล จุดท่ี 1 และ 2 ตามความ
เหมาะสม ดังแผนผังที่ต้ังคณะสาธารณสุขศาสตร์และ
จดุ รวมพลอพยพหนีไฟ

21

การปฐมพยาบาลเบื้องต้น สาหรับอุบัติเหตุที่เกิดข้ึนจาก
สารเคมี มีความจาเป็นอย่างยิ่งซึ่งต้องปฏิบัติอย่างถูกต้องและ
รวดเร็ว ก่อนที่จะนาผ้ปู ่วยสง่ ตอ่ ไปยงั แพทย์

1. สารเคมีกระเด็นเข้าตา หากสารเคมีกระเด็นเข้าตา
ควรจะล้างตาทนั ทดี ้วยน้าสะอาดจากน้าพุล้างตา อย่างน้อย 15
นาที เพ่ือลดการเกิดการทาลายเน้ือเย่ือตา ไม่ควรแตะต้องตา
ขยี้ตา หรอื พยายามท่ีจะเขยี่ บางส่ิงบางอย่างออกจากตา เพราะ
อาจจะกอ่ ให้เกดิ อนั ตราย ควรใหแ้ พทย์เป็นผทู้ าการรกั ษาต่อไป

22

2. แก๊สร่ัว ปัญหาส่วนใหญ่เกิดจากท่อแก๊สหรือข้อต่อ
ของแกส๊ มกี ารร่วั ซมึ เปน็ ผลให้แกส๊ ออกสู่ภายนอก ซึ่งจะทราบได้
จากการได้กล่ินของแก๊ส หรือจากสีของท่อส่งแก๊ส ซ่ึงจะบอกถึง
ความรา้ ยแรงของแก๊สนนั้ ๆ ผ้ทู ี่ไดร้ ับแก๊สควรถกู นาออกสบู่ รเิ วณ
ที่ มี อ า ก า ศ บ ริ สุ ท ธิ์ ป ล ด เ สื้ อ ผ้ า บ ริ เ ว ณ เ อ ว แ ล ะ ค อ
ใหห้ ลวมและให้ความอบอุน่ แก่ผไู้ ดร้ บั แกส๊ ถ้าการหายใจต้ืนและ
อ่อน ควรใหอ้ อกซเิ จนโดยผู้ทม่ี คี วามชานาญ ถ้าผู้ได้รับแก๊สหยุด
หายใจควรปฐมพยาบาลเบื้องต้น เพื่อช่วยหายใจทันทีและนาส่ง
โรงพยาบาล ผู้ได้รับแก๊สพิษทุกคนควรอยู่ภายใต้การดูแลของ
แพทย์ระยะหนง่ึ

23

3. การปนเปือ้ นสารเคมี
1) นาผู้ป่วยออกจากบริเวณนั้น ถ้าได้รับสารนั้น ๆ

เข้าไปมากควรรีบนาส่งแพทย์ ในกรณีที่ได้รับสาร Cyanides
ควรโรย Amyl nitrite บนเส้ือผ้าของผู้ที่ได้รับสารเพ่ือให้สูดดม
เป็นเวลาประมาณ 15-30 วินาที หรือจนกว่าผู้ได้รับสาร
Cyanides จะได้รับการฉีด Dicobalt edetate ถ้าผู้ป่วยหยุด
หายใจควรปฐมพยาบาลเบ้อื งตน้ เพ่อื ชว่ ยหายใจ

2) ถ้ามีการปนเปื้อนท่ีผิวหนังให้ล้างบริเวณนั้นด้วย
น้าสะอาด และเอาสารเคมีนั้นออกจากเสื้อผ้า ถ้ามีบาดแผล
เกดิ ขนึ้ ควรปรกึ ษาแพทย์ ในกรณีของ Cyanides มีความจาเป็น
ทีใ่ ห้ Amyl nitrite และ/หรอื Antidote ถ้าจาเปน็

24

เอกสารอ้างองิ

ค ณ ะ ก ร ร ม ก า ร ป้ อ ง กั น อั ค คี ภั ย แ ล ะ อุ บั ติ ภั ย
มหาวิทยาลัยมหิดล. (2562). มาตรการควบคุมภาวะ
ฉุกเฉินกรณีเหตุสารเคมี/รังสี ร่ัวไหล. ค้นเม่ือ 20
เมษายน 2562, จาก
http://www.tm.mahidol.ac.th/policy/sites/
default/files/2018_EmergencyPlan_Chemical.
pdf

ว ง ศ์ ว รุ ต ม์ บุ ญ ญ า นุ โ ก ม ล . ( 2557) . คู่ มื อ ค ว า ม ป ล อ ด ภั ย
ในห้องปฏิบัตกิ าร. ค้นเม่อื 20 เมษายน 2562, จาก
http://www.am.mahidol.ac.th/web/images/
research_dept/Manual%20of%20Laboratory%
20Safety.pdf

สถาบันส งเสริมการสอนวิทยาศาสตร และเทคโนโลยี. (2546).
คูมือการจัดห องปฏิบัติการวิทยาศาสตร์. ค้นเมื่อ 20
เมษายน 2562, จาก sa.ipst.ac.th/?p=699

สานักงานคณะกรรมการวิจัยแห งชาติ. (2555). แนวปฏิบัติ
เพ่ือความปลอดภัยในห้องปฏิบัติการ . ค้นเม่ือ 20
เ ม ษ า ย น 2562, จ า ก http://esprel.labsafety.nrct.
go.th/files/ESPReL-Book1.pdf

สนบั สนนุ โดย