ການປະລະການຮຽນໃນຊັ້ນປະຖົມ ແລະ ມັດທະຍົມສຶກສາ

ຘາຖະຍາຌ ຃າ ຂບຍໃ຅ .................................................................................................................................. 1 ຉທົນງ ໇....................................................................................................................................... 2 ຍຈົຘະນຼຸ ຍນງ ໇............................................................................................................................... 5 ຑາກ 1: ຑາກຘະເໜີ...................................................................................................................... 12 1.1. ຃ທາຓເຎັຌຓາ ແຖະ ເນຈຏຌົຂບຄກາຌຘກຶຘາ຃ົຌ໇຃ທາ໇.................................................................................12 1.2. ຘະຑາຍຖທຓຂບຄກາຌຘກຶຘາໃຌ ຘຎຎ ຖາທ............................................................................................12 1.3. ທ຋ິ ຈີ າເຌຌີກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇....................................................................................................................13 1.3.1. ກາຌຘາ໇ຄ, ຑຈັ຋ະຌາເ຃ື ໆບຄຓືແຖະ ກາຌຖຄົເກຍັກາ ຂ ຓ໇ ູຌ........................................................................................13 1.3.2. ກາຌທເິ຃າະຂ ຓ໇ ູຌ..........................................................................................................................................14 1.3.3. ແນໆ ຄຂ ຓ໇ ູຌ ແຖະ ກາຌເກຍັກາ ຂ ຓ໇ ູຌ...................................................................................................................15 1.3.4. ຂ ຅໇າ ກຈັຉໆາຄ໅ ..............................................................................................................................................16 1.4. ຎະຓທຌ຃ າຘຍັຂບຄ຃ າຘຍັຈາ໇ຌທຆິາກາຌ຋ີ ໆຘ າ຃ຌັ ......................................................................................17 ຑາກ 2: ຑາຍຖທຓຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ແຖະ ເຈກັ຋ີ ໆຓ຃ີທາຓຘໆ ຽຄຉ ໆກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ............................. 19 2.1. ກາຌທເິ຃າະກາຌເຂົ ໇າໂປຄປຽຌ .............................................................................................................19 2.2. ກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶຘາ ແຖະ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາ ............................................................20 2.3. ກາຌທເິ຃າະກາຌຎະຖະກາຌປຽຌຉາຓຖະຈຍັກາຌຘກຶຘາ.............................................................................23 ຑາກ 3. ບຼຸຎະຘກັຉໆາຄ໅ຉ ໆກາຌຘກຶຘາ.................................................................................................. 27 3.1. ຑາຍຖທຓ :ຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງ຋ີ ໆຑາໃນຓ໇ ກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ີ ...............................................................................27 3.2. ຍຌັຈາຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງ຋ົ ໆທໄຎຉ ໆກາຌເຂົ ໇າໂປຄປຽຌໃຌ຋ົ ໆທຖະຈຍັກາຌຘກຶຘາ..............................................................28 3.3. ບຼຸຎະຘກັ ຘະເຑາະໃຌແຉໆຖະຖະຈຍັກາຌຘກຶຘາ..........................................................................................33 ຑາກ຋4ີ : ກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ກໆຽທກຍັຎັຈໄ຅຋ີ ໆຈຄຶບບກ ແຖະ ຎັຈໄ຅຋ີ ໆງູບ໇ບກ :ຎະເຈຌັຍຌັນາໃຌນ າງຓຉິຂິບຄກາຌຎະຖະກາຌ ປຽຌ........................................................................................................................................ 36 ຑາກ 5: ຘະນຼຸ ຍ ແຖະ ຂ ຘ໇ ະເໜແຌະ ີ .................................................................................................. 41 5.1. ຘະນຼຸຍ ........................................................................................................................................41 5.2. ຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜແີຌະຈາ໇ຌຌະໂງຍາງ.....................................................................................................42 5.2.1. ຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜແີຌະ຋ົ ໆທໄຎຘ າຖຍັຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ, ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ....................................................................42 5.2.2. ຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜແີຌະຘະເຑາະແຉໆຖະຆັຌ໇ຂບຄກາຌຘກຶ ຘາ............................................................................................43 5.3. ກາຌຖະຍາຈຂບຄຑະງາຈໂ຃ທຈິ-19 ແຖະ ຏຌົກະ຋ຍົ ຉ ໆກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ...................................................45 ເບກະຘາຌບາ໇ຄບຄີ......................................................................................................................... 46

1 ຃ າຂບຍໃ຅

2 ຉທົນງ ໇ ASEAN Association of South East Asian Nations ຎະຆາ຃ຓົ ບາຆຉີາເທຌັບບກຘຽຄໃຉ໇(ບາຆຽຌ) ASLO Assessment of Student Learning Outcomes ກາຌຎະເຓຌີຏຌົຘ າເຖຈັຈາ໇ຌກາຌປຽຌຂບຄຌກັ ປຽຌ BEQUAL Basic Education Quality and Access in Lao PDR ກາຌຘກຶ ຘາຂັຌ໇ຑື ໇ຌຊາຌ຋ີ ໆຓ຃ີຼຸຌຌະຑາຍ ແຖະ ຘາຓາຈເຂົ ໇າເຊຄິໄຈຘ໇ າຖຍັ຋ຼຸກ຃ຌົ ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ CASEL Collaborative for Academic, Social and Emotional Learning ກາຌປໆທຓຓຘື າຖຍັກາຌປຽຌປູຈ໇າ໇ຌທຆິ າກາຌ, ຈາ໇ຌ ບາຖຓົ -ຘຄັ຃ຓົ CPD Continual Professional Development ກາຌຑຈັ຋ະຌາທຆິ າຆຍີແຍຍຉ ໆ ເຌື ໆບຄ DECE Department of Early Childhood Education ກຓົ ກາຌຘກຶ ຘາກໆບຌໄທປຽຌ, ຘຘກ DESB District Education and Sports Bureau ນບ໇ຄກາຌຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາເຓບືຄ (ຘກຓ) DGE Department of General Education ກຓົ ຘາຓຌັຘກຶ ຘາ, ຘຘກ DNFE Department of Non-Formal Education, MoES ກຓົ ກາຌຘກຶ ຘາຌບກໂປຄປຽຌ, ຘຘກ DoOP Department of Organisation and Personnel, MoES ກຓົ ຅ຈັຉັ ໇ຄ ແຖະ ຑະຌກັ ຄາຌ, ຘຘກ DoP Department of Planning, MoES ກຓົ ແຏຌກາຌ , ຘຘກ DoF Department of Finance, MoES ກຓົ ກາຌເຄຌິ, ຘຘກ DP Development Partners ຃ໆ ູປໆທຓຑຈັ຋ະຌາ DTE Department of Teacher Education, MoES ກຓົ ຘາ໇ຄ຃ູ, ຘຘກ ECD Early Childhood Development ກາຌຑຈັ຋ະຌາເຈກັ ກໆບຌໄທປຽຌ ECE Early Childhood Education ກາຌຘກຶ ຘາເຈກັ ກໆບຌໄທປຽຌ ECU Education Coordination Unit (DoP) ໜໆທງຎະຘາຌຄາຌກາຌຘກຶ ຘາ (DoP) EMIS Education Management Information System ຖະຍຍົຂ ຓ໇ ູຌກາຌ຃ຼຸຓ໇ ຃ບຄກາຌຘກຶ ຘາ ERC Education Research Committee ຃ະຌະກາ ຓະກາຌ຃ົຌ໇຃ທ໇າທໄິ຅ຈາ໇ຌກາຌຘກຶ ຘາ ESSC Education and Sports Statistics Centre ຘູຌຘະຊຉິກິ າຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາ ESSDP Education and Sports Sector Development Plan ແຏຌຑຈັ຋ະຌາຂະແໜຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາ ESSWG Education and Sports Sector Working Group ຃ະຌະຎະຉຍິຈັ ຄາຌຂະແໜຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາ EU European Union ຘະນະຑາຍເບຕີຍົ FGD Focus Group Discussion ກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓ FQS Fundamental Quality Standards ຓາຈຉະຊາຌ຃ຼຸຌຌະຑາຍຑື ໇ຌຊາຌ GoL Government of Laos ຖຈັຊະຍາຌຖາທ GPI Gender Parity Index ຈຈັຆະຌ຃ີທາຓຘະເໝຑີາຍຈາ໇ຌຍຈົຍາຈງຄິ-ຆາງ IEC Inclusive Education Center ຘູຌກາຌຘກຶ ຘາປຽຌປໆທຓ ILO International Labor Organization ບຄົກາຌແປຄຄາຌຘາກຌົ IOM International Organization for Migration ບຄົກາຌຘາກຌົກາຌເ຃ື ໆບຌງາ໇ງ

3 KG Kindergarten ໂປຄປຽຌ/ຆັຌ໇ບະຌຼຸຍາຌ KII Key Informant Interview ກາຌຘ າຑາຈຏູໃ໇ນຂ໇ ຓ໇ ູຌນ ກັ LBS Lao Bureau of Statistics ຘູຌຘະຊຉິແິນໆຄຆາຈຖາທ LEARN Lao Education Assess, Research and Networking ກາຌຎະເຓຌີ, ກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ທໄິ຅ ແຖະ ເ຃ບືຂໆາງ ກາຌຘກຶ ຘາຂບຄຖາທ LESMIS Lao Education and Sports Management Information System ຖະຍຍົຂ ຓ໇ ູຌກາຌ຃ຼຸຓ໇ ຃ບຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາ ຂບຄຖາທ LSIS Lao Social Indicator Survey ກາຌຘ ານ ທຈຉທົຆີ ໇ທຈັຘຄັ຃ຓົ ຖາທ LSIS-II Lao Social Indicator Survey II ກາຌຘ ານ ທຈຉທົຆີ ໇ທຈັຘຄັ຃ຓົ ຖາທ II MICS Multiple Indicator Cluster Survey ກາຌຘ ານ ທຈນ າງກໆ ຼຸຓຉທົຆີ ໇ທຈັ MCIS (LSIS-II) EAGLE Multiple Indicator Cluster Surveys (Lao Social Indicator Survey II) Education Analysis for Global Learning and Equity ກາຌຘ ານ ທຈນ າງກໆ ຼຸຓຉທົຆີ ໇ທຈັ (ກາຌຘ ານ ທຈຉທົຆີ ໇ ທຈັຘຄັ຃ຓົ ຖາທ II) ກາຌທເິ຃າະກາຌຘກຶ ຘາຘ າຖຍັ ກາຌປຽຌປູ໇ແຖະ ຃ທາຓເ຋ົ ໆາ຋ຽຓກຌັ຋ົ ໆທໂຖກ MGT Multi Grade Teaching ກາຌຘບຌນບ໇ຄ຃ທຍ MoES Ministry of Education and Sport ກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ MoF Ministry of Finance ກະຆທຄກາຌເຄຌິ MoICT Ministry of Information, Culture and Tourism ກະຆທຄຊະແນ ຄຂໆາທ, ທຈັ຋ະຌະ຋ າ ແຖະ ຋ໆບຄ ຋ໆ ຽທ MTBMLE Mother Tongue Based- Multi Lingual Education ກາຌຘກຶ ຘາໂຈງບຄີໃຘໆນ າກນ າງຑາຘາແຓໆ MTR Mid Term Review ກາຌ຋ຍົ຋ທຌ຃ຌືໄຖງະກາຄ NFE Non-Formal Education ກາຌຘກຶ ຘາຌບກໂປຄປຽຌ NUOL National University of Laos ຓະນາທ຋ິ ະງາໄຖແນໆຄຆາຈຖາທ OOSC Out- Of- School Children ເຈກັ ຌບກໂປຄປຽຌ/ເຈກັ຋ີ ໆຍ ໆໄຈເ໇ຂົ ໇າໂປຄປຽຌ PA Pedagogical Advisor ຃ູຘກຶ ຘາຌເິ຋ຈ PESS Provincial Education and Sport Services ຑະແຌກຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາແຂທຄ (ຘກຂ) PSES Partnership to Strengthen the Education System (EU-UNICEF) ກາຌເຎັຌ຃ໆ ູປໆທຓຄາຌເຑື ໆບເຘຓີ ຘາ໇ຄ຃ທາຓເຂັຓ໇ ແຂຄ ຂບຄຖະຍຍົກາຌຘກຶ ຘາ (EU-UNICEF) RIES Research Institute of Educational Sciences, MoES ຘະຊາຍຌັ຃ົຌ໇຃ທາ໇ທ຋ິ ະງາຘາຈກາຌຘກຶ ຘາ, ຘຘກ SABER Systems Approach for Better Education Results ທ຋ິ ກີ າຌຂບຄຖະຍຍົຘ າຖຍັຏຌົ ໄຈປ໇ ຍັກາຌຘກຶ ຘາ຋ີ ໆຈີ ກທໆາ SBG School Block Grants ຋ຌຶຍ ຖນິ າຌໂປຄປຽຌ SDP Sector Development Plan ແຏຌຑຈັ຋ະຌາຂະແໜຄກາຌ SEAPLM South East Asia -Primary Learning Metrics ເກຌທຈັແ຋ກຘະຓຈັຊະຑາຍກາຌປຽຌປູໃ໇ຌຆັຌ໇ຎະ ຊຓົ ຘກຶ ຘາໃຌຂຄົເຂຈບາຆຉີາເທຌັບບກຘຽຄໃຉ໇ SEAMEO South East Asia Ministers of Education Organization ບຄົກາຌຍຌັຈາຖຈັຊະຓຌົຉກີ າຌຘກຶ ຘາຂບຄບາຆີ ຉາເທຌັບບກຘຽຄໃຉ໇ SEL Social Emotional Learning ກາຌປຽຌປູຈ໇າ໇ຌບາຖຓົ ຘຄັ຃ຓົ SIP School Improvement Plan ແຏຌກາຌຎັຍຎຼຸຄໂປຄປຽຌ ToR Terms of Reference ຂ ກ໇ າຌຈົໜາ໇ທຽກ TTC Teacher Training College ທ຋ິ ະງາໄຖຘາ໇ຄ຃ູ

4 TVET Technical Vocational Education and Training ກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກາຌຐຶກບຍົປຓົ ທຆິ າຆຍີຈາ໇ຌທຆິ າ ກາຌ UNESCO United Nations Education Scientific and Cultural Organisation ບຄົກາຌຘະນະຎະຆາຆາຈຈາ໇ຌກາຌຘກຶ ຘາ, ທ຋ະ ິ ງາ ຘາຈ ແຖະ ທຈັ຋ະຌະ຋ າ UNFPA United Nations Population Fund ບຄົກາຌຘະນະຎະຆາຆາຈກບຄ຋ຌຶຎະຆາກບຌ UNICEF United Nations International Children’s Emergency Fund ກບຄ຋ຌຶຆໆທງເນ ບືຘຼຸກເຘຌີຘະນະຎະຆາຆາຈຘ າຖຍັ ເຈກັ UNICEF EAPRO United Nations International Children’s Emergency Fund East Asia Pacific Regional Office ນບ໇ຄກາຌຑາກຑື ໇ຌບາຆຎີາຆຒີິກຉາເທຌັບບກຂບຄ ບຄົກາຌດູຌເີຆຍັ UIS UNESCO Institute for Statistics ຘະຊາຍຌັຘະຊຉິຂິບຄບຄົກາຌ UNESCO VEDC Village Education Development Committee ຃ະຌະຑຈັ຋ະຌາກາຌຘກຶ ຘາຂັຌ໇ຍາ໇ຌ VTE Capital Vientiane Capital ຌະ຃ບຌນ ທຄທຽຄ຅ຌັ

5 ຍຈົຘະນຼຸ ຍນງ ໇ ຘກຶຘາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶຘາ ແຖະຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາ: ໃຌ 6 ເຓບືຄ ຂບຄ ຘຎຎ ຖາທ ເຎັຌໂ຃ຄກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ທໄິ຅ ຂບຄກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ (ຘຘກ) ຋ີ ໆໄຈປ໇ ຍັກາຌຘະໜຍັຘະໜຌູ ຅າກ ດູຌເີຆຍ ຑາງໃຉແ໇ຏຌຄາຌກາຌປໆທຓຓເືຑື ໆບຘາ໇ຄ ຃ທາຓເຂັຓ໇ ແຂຄໃນຖ໇ ະຍຍົກາຌຘກຶ ຘາໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ຘະໜຍັຘະໜຌູ ໂຈງຘະນະຑາຍເບຖີຍົ . ກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇຃ັ ໇ຄຌີຓ໇ ຅ີຈຼຸ ຎະຘຄົ ເຑື ໆບ ຘກຶ ຘາຘະຑາຍ, ຍຌັນາ ແຖະ ຘາເນຈຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌຂບຄຌກັ ປຽຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຖະ ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ. ກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າຈັ ໆຄກໆາທໄຈຌ໇ າໃຆທ໇຋ິ ກີ າຌແຍຍຎະຘຓົ ເຑື ໆບທເິ຃າະຂ ຓ໇ ູຌຈາ໇ຌຎະຖຓິ າຌ ຅າກ EMIS ແຖະ LSIS-II (MICS) ເຑື ໆບທເິ຃າະຂບຍເຂຈຂບຄຍຌັນາ ແຖະ ຋ໆາບໆ ຽຄຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ກໆບຌ຋ີ ໆ຅ະຖຄົເກຍັກ າ ແຖະ ທເິ຃າະຂ ຓ໇ ູຌຈາ໇ຌ ຃ຼຸຌຌະຑາຍ ຋ີ ໆໄຈ຅໇າກກາຌຘ າຑາຈຖາງຍຼຸກ຃ຌົ ແຖະ ກໆ ຼຸຓຘຌົ຋ະຌາ. ຖທຓ຋ຄັໝຈົແຓໆຌ 994 ຎະຓາຌ 1,000 ກທໆາ຃ຌົ ຋ີ ໆໄຈ໇ ຘ າຑາຈໃຌ 6 ເຓບືຄເຎົ ໇າໝາງ ຓ຋ີ ຄັຌກັ ປຽຌ, ຏູຎ໇ ະຖະກາຌປຽຌ, ຏູຎ໇ ົກ຃ບຄ, ຃ູຘບຌ, ຏູບ໇ າຌທງກາຌໂປຄປຽຌ ແຖະ ບື ໆຌ໅. ໃຌຆຼຸຓຎີຏໆາຌຓາ ຘຎຎ ຖາທ ໄຈຍ໇ຌັຖຼຸເຊຄິກາຌຎັຍຎຼຸຄດໆ າຄຉ ໆ ເຌື ໆບຄກໆຽທກຍັກາຌຓຘີໆທຌປໆທຓຂບຄເຈກັໃຌກາຌຘກຶຘາ຋ຄັຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຖະ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາ. ຏຌົຘ າເຖຈັ ເນ ົ ໆາຌີ ໇ແຓໆຌຓ຃ີທາຓຘ າ຃ຌັຉ ໆກາຌຍຌັຖຼຸເຎົ ໇າໝາງກາຌຑຈັ຋ະຌາແຍຍງຌືງຄົ (SDGs), ໂຈງຘະເຑາະເຎົ ໇າໝາງ຋ີ4 ກໆ ຽທກຍັກາຌຘກຶ ຘາ. ຏຌົຘ າເຖຈັ ເນ ົ ໆາຌີ ໇ງຄັຓ຃ີທາຓຘ າ຃ຌັຉ ໆ຃ທາຓກະຉຖືຖື ົຌ໇ຂບຄ ຘຎຎ ຖາທ ຋ີ ໆ຅ະນຼຸ ຈ ຑົຌ໇ບບກ຅າກຘະຊາຌະຑາຍຎະເ຋ຈຈບ໇ ງຑຈັ຋ະຌາ (LDC) ບກີຈທ໇ ງ. ບຈັຉາເຂົ ໇າປຽຌຘຼຸຈ຋ິ(NER) ໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາແຓໆຌ ດໆ ູໃຌຖະຈຍັ຋ີ ໆ຃ຄົຉທົ ຎະຓາຌ 99%, ໃຌຂະຌະ຋ີ ໆບຈັຉາກາຌເຂົ ໇າປຽຌຘຼຸຈ຋ໃິຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຉບຌຎາງ ເຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌດໆ າຄຉ ໆ ເຌື ໆບຄ, ຍຌັຖຼຸເຊຄິ 70% ແຖະ 40% ຉາຓຖ າຈຍັໃຌຘກົ ປຽຌ 2020-2021. ຌບກຌັຌ໇, ບຈັຉາເຂົ ໇າປຽຌຘຼຸຈ຋຋ິ ີ ໆຘູຄ ແຖະ ຃ຄົຉທົ , ຍທກກຍັກາຌນຼຸ ຈຖຄົຂບຄບຈັຉາເຂົ ໇າປຽຌຖທຓ (GER) ຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຋ີ ໆຏໆາຌຓາ ຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັ຃ທາຓ຃ຍືໜາ໇ຈາ໇ຌ ຎະຘຈິ຋ຑິ າຍໃຌກາຌເຂົ ໇າປຽຌຉາຓເກຌບາງຼຸຂບຄຌກັ ປຽຌ. ຘ າຖຍັກາຌຘກຶ ຘາຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຉບຌຎາງ, ງຄັຘະແຈຄ ໃນເ໇ນຌັ ເຊຄິຏຌົ ໄຈປ໇ ຍັໂຈງຖທຓຂບຄບຈັຉາເຂົ ໇າປຽຌຖທຓ ແຖະ ບຈັຉາເຂົ ໇າປຽຌຘຼຸຈ຋຋ິ ີ ໆ ເຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌ ໃຌໄຖງະ຋ີ ໆຏໆາຌຓາ. ເຊຄິດໆ າຄໃຈກ ໆ ຉາຓ, ຆໆບຄນທໆາຄຖະ ນທໆາຄ ບຈັຉາເຂົ ໇າປຽຌຖທຓ ແຖະ ບຈັຉາເຂົ ໇າປຽຌຘຼຸຈ຋ແິຓໆຌຎະຓາຌ 11 ເຎີເຆຌັ ໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຉບຌຎາງ, ໝາງ຃ທາຓທໆາ ງຄັຓເີຈກັ ຅າ ຌທຌນ ທຄນ າງ຋ີ ໆຍ ໆ ໄຈເ໇ຂົ ໇າປຽຌຉາຓເກຌບາງຼຸ຋ີ ໆ ເຎັຌ຋າຄກາຌ ນ ື຃າ໇ຄນບ໇ຄ. ຘະຑາຍ ຈັ ໆຄກໆາທຌີ ໇ , ປຽກປບ໇ຄໃນຘ໇ ຍືຉ ໆ ເຑີ ໆຓ຋ະທ຃ີທາຓຑະງາງາຓເຑື ໆບຉບຍຘະໜບຄຉາຓ຃ທາຓຉບ໇ຄກາຌໃຌກາຌເຂົ ໇າໂປຄປຽຌຂບຄເຈກັ ເຑື ໆບນຼຸ ຈຏໆບຌ຅າ ຌທຌເຈກັ ຋ີ ໆບບກ ໂປຄປຽຌ ຑບ໇ຓ຋ຄັຎັຍຎຼຸຄກາຌຘກຶ ຘາໃນຓ໇ ຎີະຘຈິ຋ຑິ າຍຉື ໆຓບກີ . ເຊຄິທໆາ຅ະຓກີາຌຎັຍຎຼຸຄດໆ າຄຉ ໆ ເຌື ໆບຄໃຌກາຌຂະນງາງກາຌເຂົ ໇າເຊຄິກາຌຘກຶຘາໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ກຉ າຓ , ກາຌຎະຖະກາຌປຽຌງຄັເຎັຌ ຍຌັນາ຋ີ ໆແຏໆນາ ງໃຌຘາງຘາຘາຓຌັ ຃: ືຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶຘາ, ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຉບຌຎາງ. ເຊຄິທໆາບຈັຉາກາຌຎະຖະ ກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ຅ະດໆ ູໃຌຖະຈຍັຉ ໆາ ແຖະ ຃ຄົຉທົກ ຉາຓ, ແຉໆ ໃຌໄຖງະຎີ຋ີ ໆຏໆາຌຓາຌີ ໇ ໄຈຓ໇ ກີ າຌເໜຄັຉຄີໂຈງບຈັຉາ ຈັ ໆຄກໆາທດໆ ູໃຌຖະຈຍັຎະຓາຌ 4 %, ບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຉບຌຎາງງຄັເຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌດໆ າຄຉ ໆ ເຌື ໆບຄໃຌຆໆທຄຈຽທກຌັຘູຄເຊຄິ 9% ແຖະ 11% ຉາຓຖ າຈຍັໃຌຘກົ ປຽຌ 2020-2021. ຑບ໇ຓຈຽທກຌັຌັຌ໇, ກາຌຖະຍາຈຂບຄ ຑະງາຈໂ຃ທຈິ -19, ໂຈງຘະເຑາະປບຍ຋ີ2 ຋ີ ໆ ເຂົ ໇າຓາໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ໃຌເຈບືຌເຓຘາ ຂບຄຎີ2021, ຆຶ ໆ ຄເປຈັໃນຓ໇ ກີ າຌຎິຈໂປຄປຽຌ ເຎັຌເທຖາຈຌົຌັຌ໇ ບາຈ຅ະເປຈັໃນຍ໇ ຌັນາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໜາ໇ເຎັຌນໆທຄງິ ໆ ຄຂຶ ໇ຌບກີ . ຏຌົກາຌຘ ານທ ຈຈຈັຆະຌໝີ າງຘຄັ຃ຓົ ຖາທ ຃ັ ໇ຄ຋ ີ2 (LSIS II) ຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັທໆາຖາງປຍັຂບຄ຃ບຍ຃ທົ ແຖະ ຃ທາຓເຎັຌຆຌົຌະຍຈົ ຍທກກຍັຓເີຘັຌ໇຋າຄເຂົ ໇າເຊຄິ ເຎັຌຉທົຆີ ໇ຍບກເຍື ໇ບຄຉົຌ໇ບຌັໜກັ ແໜຌ໇ຉ ໆຘະຑາຍກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌ ຘຎຎ ຖາທ (ຖຈັຊະຍາຌຂບຄ ຘຎຎ ຖາທ ແຖະ ບຄົກາຌດູຌເີຆຍັ , 2020). ຋ຄັຘບຄແນໆ ຄຂ ຓ໇ ູຌ຅າກ LSIS II ແຖະ EMIS, ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ,ເກບືຍທໆາຍ ໆຓ຃ີທາຓ ແຉກຉໆາຄກຌັນ າງຖະນທໆາຄງຄິ-ຆາງໃຌບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໂຈງຖທຓ຋ົ ໆທຎະເ຋ຈ. ເຊຄິດໆ າຄໃຈກ ໆຉາຓ, ກາຌຈ າເຌຌີກາຌຘກຶ ຘາ຃ັ ໇ຄຌີ ໇ຆີ ໇ແ຅ຄໃນປ໇ູທ໇ໆາ ເຑຈຆາງ ແຖະ ເຑຈງຄິງຄັຎະເຆຌີກຍັບຼຸຎະຘກັ ຘະເຑາະຖະນທໆາຄເຑຈງຄິ-ຆາງ ໃຌກາຌກາຌຘກຶ ຘາ (ເຍິ ໆ ຄຑາກ 3). ໃຌ຃ບຍ຃ທົ຋ີ ໆຓຖີາງປຍັຘູຄ, ໂບກາຈຂບຄຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆ຅ະຎະຖະກາຌປຽຌໃຌ຋ຼຸກຆັຌ໇ກາຌຘກຶ ຘາກ ງິ ໆ ຄໜບ໇ ງຖຄົ. ຃ທາຓແຉກຉໆາຄ ຌີ ໇ແຓໆຌເນຌັໄຈດ໇ໆ າຄຆຈັ ເ຅ຌໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘານ າງກໆທາໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ. ຘະຑາຍຆຌົຌະຍຈົກ ເຎັຌຉທົແຎ຋ີ ໆ ຘ າ຃ຌັ ໃຌ ກາຌເປຈັໃນກ໇ າຌຘກຶ ຘາຂບຄເຈກັ ຉກົ ດໆ ູໃຌຘະຑາຍຈບ໇ ງໂບກາຈ, ໂຈງຘະເຑາະໃຌເຂຈຆຌົຌະຍຈົ຋ີ ໆຍ ໆຓເີຘັຌ໇຋າຄເຂົ ໇າເຊຄິ. ໂຈງ຋ົ ໆທ ໄຎ ບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌເຂຈຆຌົຌະຍຈົແຓໆຌຘູຄກທໆາໃຌເຂຈຉທົ ເຓບືຄໃຌ຋ຼຸກຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາ.

6 ຘະຑາຍຖທຓຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶຘາ ໃຌຘກົ ປຽຌ 2020-2021, ບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາແຓໆຌດໆ ູໃຌຖະຈຍັຉ ໆາ ແຖະ ງຄັ຃ຄົຉທົ ຓຑຽຄ ີ ແຉໆຎະ ຓາຌ 4% ເ຋ົ ໆາຌັຌ໇. ເຊຄິດໆ າຄໃຈກ ໆຉາຓ, ຉທົ ເຖກແຍຍແງກໄຈຘ໇ ະແຈຄໃນເ໇ນຌັທໆາບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌແຓໆຌຘູຄ຋ີ ໆຘຼຸຈໃຌຂັຌ໇ ຎ.1 ແຖະ ຂັຌ໇ຎ.4. ເຓື ໆບຘຓົ ຋ຍົກຍັຖະຈຍັຏຌົກາຌປຽຌ຋ີ ໆ ຉ ໆາໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາແຖທ໇, ຍຌັນາຌີ ໇ ຉບ໇ຄໄຈເ໇ຌັຌ໇ໜກັ ຃ຌືເຊຄິ ຃ທາຓ຅າ ເຎັຌຉບ໇ຄໃນເ໇ຈກັໄຈຓ໇ ໂີບກາຈປຍັກາຌຘກຶ ຘາກໆບຌໄທປຽຌ ແຖະ ກາຌຘະໜຍັຘະໜຌູ ກາຌກຽຓ຃ທາຓຑບ໇ຓຘ າຖຍັກາຌ ເຂົ ໇າໂປຄປຽຌ. ໃຌກະແຘຖຼຸຌ໇ຌກັ ປຽຌ ຅າ ຌທຌ 1.000 ຃ຌົ ໃຈ, ຃າຈທໆາຓຌີກັ ປຽຌ຅າ ຌທຌ 783 ຃ຌົ຅ຍົຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ, ເຆັ ໆຌ: ບຈັຉາກາຌຖບຈເນ ບືເຊຄິຂັຌ໇ຘຼຸຈ຋າ໇ງ (ຎ.5) ໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຓໆຌ 78,3%. ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຉົຌ໇ ໃຌຘກົ ປຽຌ 2020-2021, ກາຌຎະຖະກາຌປຽຌແຓໆຌຑຍົ ເນຌັ ເຖື ໇ບງ໅ໃຌຂັຌ໇ຓ 1, ຓ 2 ແຖະ ຓ 3 ໂຈງຓບີຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌ ປຽຌນ າງກໆທາ 11% ໃຌ຋ຄັ ຘາຓຂັຌ໇ປຽຌຈັ ໆຄກໆາທ. ບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຘຼຸຈ຋າ໇ງຂບຄຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຉບຌຉົຌ໇ ເຆັ ໆຌ: ໃຌຂັຌ໇ຓ.4 ແຓໆຌຉ ໆາກໆທາຑຽຄເຖກັ ຌບ໇ງ, ນ າງກໆທາ 8%. ເຎັຌ຋ີ ໆຘຄັເກຈທໆາເຈກັ ບາງຼຸ 11-14 ຎີ຅າ ຌທຌນ າງ, ໂຈງຘະເຑາະແຓໆຌ ຃ບຍ຃ທົ຋ີ ໆຓຖີາງໄຈຉ໇ ໆາ ເຖີ ໆຓຎະເຆຌີກຍັ຃ທາຓຘໆ ຽຄ຋ີ ໆ຅ະເຎັຌແປຄຄາຌເຈກັ ຆຶ ໆ ຄບາຈ຅ະເຎັຌຘາເນຈຑາໃນ໇ຑທກເຂາົບບກໂປຄປຽຌ. ບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຉບຌຉົຌ໇ ໄຈເ໇ຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌດໆ າຄຉ ໆ ເຌື ໆບຄໃຌ ໄຖງະ6ຎີ຋ີ ໆຏໆາຌຓາ, ຘູຄເຊຄິ 11% ໃຌຘກົ ປຽຌ 2020-2021. ກາຌແຏໆຖະຍາຈຂບຄຑະງາຈໂ຃ທຈິ -19 ແຖະ ຏຌົກະ຋ຍົຈາ໇ຌເຘຈຊະກຈິ-ຘຄັ຃ຓົ ຉ ໆ ເຈກັ ແຖະ ຃ບຍ຃ທົ຅ະເປຈັໃນ໇ ຘະຊາຌະກາຌຎັຈ຅ຍຼຸ ຌັຌີ ໇ປາ໇ງແປຄຂຶ ໇ຌຉື ໆຓບກີ . ເຆີ ໆ ຄຓຌັຘະແຈຄໃນປ໇ູແ໇ຖທ໇ ທໆາບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຉບຌຉົຌ໇ ໄຈເ໇ຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌໃຌໄຖງະຆຼຸຓຎີ຋ີ ໆຏໆາຌຓາ. ໃຌກະແຘຖຼຸຌ໇ ຌກັ ປຽຌ ຅າ ຌທຌ 1.000 ຃ຌົ ໃຈ, ຃າຈທໆາ຅ະຓຌີກັ ປຽຌ ຅າ ຌທຌ 692 ຃ຌົ ປຽຌ຅ຍົຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ເຆັ ໆຌ: ບຈັຉາກາຌຖບຈເນ ບືປບຈຂັຌ໇ປຽຌຘຼຸຈ຋າ໇ງ (ຂັຌ໇ ຓ.4) ຂບຄຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ ຉບຌຉົຌ໇ ແຓໆຌ 69,2%. ເຎັຌຎະເຈຌັຘ າ຃ຌັຘ າຖຍັກາຌຘກຶ ຘາຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇຃ບືຈັຉາກາຌຖບຈເນ ບືປບຈຂັຌ໇ປຽຌ ຘຼຸຈ຋າ໇ງແຓໆຌຉ ໆາກທໆາຆັຌ໇ປຽຌບື ໆຌຊາ໇຋ຽຍຖະນທໆາຄຘາຓຆັຌ໇ກາຌຘກຶ ຘາໃຌຘາງຘາຓຌັຘກຶ ຘາຈຽທກຌັ . ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຎາງ ບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ ງຄັເຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌດໆ າຄຉ ໆ ເຌື ໆບຄໃຌ ໄຖງະ 6 ຎີ຋ີ ໆຏໆາຌຓາ ຘູຄເຊຄິ 9% ໃຌ ຘກົ ປຽຌ 2020-2021. ໃຌຘກົ ຎີຈັ ໆຄກໆາທ, ບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງຘູຄຘຼຸຈເຊຄິ 15% ໃຌຂັຌ໇ ຓ.5 ຋ີ ໆໄຈຍ໇ ຌັ຋ກຶ ໄທ. ໇ ເຊຄິດໆ າຄໃຈກ ໆຉາຓ, ຎະກຈົທໆາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌຓ຋ີໆາບໆ ຽຄນຼຸ ຈຖຄົດໆ າຄນ ທຄນ າງເຌື ໆບຄ຅າກທໆາຌກັ ປຽຌດໆ ູ ໃຌຆທ໇ຄຘຼຸຈ຋າ໇ງຂບຄຆັຌ໇ກາຌຘກຶ ຘາແຖທ໇, ຎະຓາຌ 9 % ແຖະ 4% ໃຌຂັຌ໇ ຓ.6 ແຖະ ຓ.7 ຉາຓຖ າຈຍັ . ເຈກັ ຋ີ ໆຈບ໇ ງໂບກາຈໃຌ ເກຌບາງຼຸເຂົ ໇າປຽຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ ງຄັໄຈປ໇ ຍັ຃ທາຓກຈົຈຌັ຋ີ ໆ ເຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌຉ ໆກຍັກາຌເຎັຌແປຄຄາຌເຈກັ ນ ືແຉໆຄຄາຌກໆບຌ ໄທບຌັ຃ທຌ. ກາຌແຏໆຖະຍາຈຂບຄຑະງາຈໂ຃ທຈິ -19 ແຓໆຌ຃ທາຓຘໆ ຽຄບກີບຌັໜຶ ໆ ຄ຋ີ ໆ ເຎັຌຘາເນຈຑາໃນເ໇ຈກັ ຋ີ ໆຈບ໇ ງໂບກາຈບບກ ຅າກໂປຄປຽຌ ແຖະ ເປຈັໃນຑ໇ ທກເຂາົງິ ໆ ຄຊກື ຎໆ ບງຎະຖະເຖງີ. ໃຌກະແຘຖຼຸຌ໇ ຌກັ ປຽຌ ຅າ ຌທຌ 1.000 ຃ຌົ ໃຈ, ຃າຈທໆາ຅ະຓີ ຌກັ ປຽຌ຅າ ຌທຌ 844 ຃ຌົ ປຽຌ຅ຍົຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ ເຆັ ໆຌ: ບຈັຉາກາຌຖບຈເນ ບືປບຈຂັຌ໇ປຽຌຘຼຸຈ຋າ໇ງ (ຂັຌ໇ ຓ. 7) ຂບຄຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງແຓໆຌ 84,4% . ໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງແຓໆຌ ຓບີຈັຉາກາຌຖບຈເນ ບື ຘູຄກທໆາ ໝໆຊູ າ໇຋ຽຍໃຘໆຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຖະ ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇. ຍຌັຈາຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງ຋ີ ໆ ເຎັຌຘາເນຈຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ກາຌຘກຶ ຘາ຃ັ ໇ຄຌີ ໇ໄຈຆ໇ ີ ໇ໃນເ໇ນຌັຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງ ຉ ໆກຍັກາຌເຂົ ໇າປຽຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຖະ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ ຍາຄຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງຓີ ຖກັ ຘະຌະ຃າ໇ງ຃ກືຌັໃຌຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາ຋ີ ໆ ແຉກຉໆາຄກຌັ ແຖະ ຍາຄຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງຘົ ໆຄຏຌົຉ ໆ ຍາຄຆັຌ໇ກາຌຘກຶ ຘາເ຋ົ ໆາຌັຌ໇ ຆຶ ໆ ຄໄຈຘ໇ ະນຼຸ ຍ ຘຄັຖທຓໄທໃ໇ຌຉາຉະຖາຄຂາ໇ຄຖໆ ຼຸຓຌີ ໇ . ຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶຘາ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຉົຌ໇ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຎາງ

7 ຍັຌ ຈາ ຘິຄ຋໇າ຋າງ ຋ີ ໆຓີ ຖັກ ຘະຌະ຃໇າງ ຃ື ກັຌ ໃຌ຋ຼຸ ກ ຖະຈັຍ ກາຌ ຘຶ ກ ຘາ ໃຌ ຋ົ ໆທ ຋ຼຸກ ຖະຈັຍ ກາຌ ຘຶ ກ ຘາ ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ – ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງ, ທຽກ ຃ບຍ຃ທົ /ທຽກກະຘກິ າ ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ – ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງ, ທຽກ ຃ບຍ຃ທົ /ທຽກກະຘກິ າ , ບາ໇ງເບື ໇ບງ ຌບ໇ຄດາກໄຎປຽຌ ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ – ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງ, ບາ໇ງ ເບື ໇ບງຌບ໇ຄດາກໄຎປຽຌ ກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັຌະໂງຍາງ ກໆຽທກຍັ຃ໆາ ປຽຌ - ຍ ໆຓ຃ີທາຓເຎັຌເບກະຑາຍໃຌກາຌຌ າໃຆ໇ ຌະໂງຍາງກໆ ຽທກຍັ຃ໆາປຽຌ ກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັຌະໂງຍາງ -ກໆຽທ ກຍັ຃ໆາປຽຌ ຍ ໆຓ຃ີທາຓເຎັຌເບກະຑາຍໃຌກາຌຌ າໃຆ໇ ຌະໂງຍາງກໆ ຽທກຍັ຃ໆາປຽຌ ກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັຌະໂງຍາງ ກໆຽທກຍັ ຃ໆາປຽຌ ຍ ໆຓ຃ີທາຓເຎັຌເບກະຑາຍໃຌກາຌຌ າໃຆ໇ ຌະໂງຍາງກໆ ຽທກຍັ຃ໆາປຽຌ ໂບກາຈບື ໆຌ໅ – ຓທຽກ ີ ໄຈປ໇ ຍັ ຃ໆາ຅າ໇ຄຖາງຓື ໇ ໂບກາຈບື ໆຌ໅ – ຓທີຽກໄຈປ໇ ຍັ ຃ໆາ຅າ໇ຄ ຖາງຓື ໇ , ເປຈັທຽກຈກີ ທໆາໄຎໂປຄປຽຌ ໂບກາຈບື ໆຌ໅ ຓທີຽກໄຈປ໇ ຍັ຃ໆາ຅າ໇ຄຖາງ ຓື ໇ , ເປຈັທຽກຈກີທໆາໄຎໂປຄປຽຌ ຃ຼຸຌຌະຑາຍກາຌຘກຶຘາ – ເທົ ໇າ ນ ືຂຽຌຑາຘາຖາທຍ ໆໄຈ໇ ຃ຼຸຌຌະຑາຍກາຌຘກຶຘາ – ຃ໆາຌງິຓົ ຉ ໆກາຌຘກຶ ຘາງຄັຓໜີ ບ໇ ງ ຃ຼຸຌຌະຑາຍກາຌຘກຶຘາ – ຃ໆາຌງິຓົ ຉ ໆກາຌຘກຶ ຘາງຄັຓໜີ ບ໇ ງ ຘະຑາຍແທຈຖບ໇ຓ຋ີ ໆ ເບື ໇ບບາ ຌທງຉ ໆກາຌປຽຌ ປູ ໇ – ຍ ໆຓກັກາຌໃຘໆທໄິຌ, ດບກເດີ ໇ງ ແຖະ ກ ໆກທຌເປຈັໃນບ໇ ຍັບາງ ຘະຑາຍແທຈຖບ໇ຓ຋ີ ໆ ເບື ໇ບບາ ຌທງຉ ໆກາຌ ປຽຌປູ ໇– ຍ ໆຓກັກາຌໃຘໆທໄິຌ, ດບກ ເດີ ໇ງ ແຖະ ກ ໆກທຌເປຈັໃນບ໇ ຍັບາງ ຘະຑາຍແທຈຖບ໇ຓ຋ີ ໆ ເບື ໇ບບາ ຌທງຉ ໆກາຌ ປຽຌປູ ໇– ຍ ໆຓກັກາຌໃຘໆທໄິຌ, ດບກເດີ ໇ງ ແຖະ ກ ໆກທຌເປຈັໃນບ໇ ຍັບາງ ໄຖງະ຋າຄໄຎໂປຄປຽຌ – ຘ າຖຍັ ຎ4 & ຎ5 ຅າກໂປຄປຽຌຓູຌຖະຎະຊຓົ ໄຖງະ຋າຄໄຎໂປຄປຽຌ – ເທຖາ ແຖະ ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງ ບຼຸຎະຘກັ /ແປຄ຅ຄູໃ຅ຘໆທຌຉທົ – ກາຌແຉໆຄຄາຌກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌ, ຓກັໄຎ ນ ິ ໇ຌຓໆທຌກໆທາ ບຼຸຎະຘກັ /ແປຄ຅ຄູໃ຅ຘໆທຌຉທົ – ກາຌແຉໆຄຄາຌກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌ, ຓກັໄຎ ນ ິ ໇ຌຓໆທຌກໆທາ ຘິຄ຋໇າ຋າງ ຋ີ ໆຓີໂຈ ງ ຋ົ ໆທໄຎ ໃຌແຉໆຖະຖະຈັຍ ຆ໇ັຌ ກາຌ ຘຶກ ຘາ ໃຌແຉໆຖະຖະຈັຍ ກາຌ ຘຶກ ຘາ ຑາຘາ – ຍ ໆ ເຂົ ໇າໃ຅ຑາຘາຖາທ, ຍ ໆໄຈປຽຌ ໇ ປູ, ໇ ເຘງເທຖາ ຃ູຍ ໆຂຶ ໇ຌນບ໇ຄຘບຌ – ຎິຈນບ໇ຄປຽຌເຖື ໇ບງ໅. ຂາຈປຽຌ ແຖະ ປຽຌຍ ໆ ໄຈ/໇ຍ ໆຘາຓາຈກຍັ ຃ຌືໄຎປຽຌບກີ - ຂາຈປຽຌງບ໇ ຌ ຘຼຸຂະຑາຍ/຃ບຍ຃ທົ ແຉໆທໆາ ປຽຌຍ ໆ຋ຌັ ໝໆ ູນ ືຍ ໆຘາຓາຈກຍັ຃ຌືໄຎປຽຌບກີ ຃ທາຓ຋ ຊ໇ ບງໃ຅ ແຖະ ຂາຈ຋າຄເຖບືກ ບື ໆຌ - ຍ ໆຓທີຽກເປຈັນ ຄັປຽຌ຅ຍົ , ຘບຍເຘຄັຍ ໆ ໆ ຏໆາຌ, ຍຌັຈາຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງ ຋ີ ໆຓຖີກັຘະຌະ຃າ໇ງ຃ກືຌັໃຌ຋ຼຸກຖະຈຍັກາຌຘກຶຘາ 1. ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ: ບຄີຉາຓນ ກັຊາຌກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ທໄິ຅຋ີ ໆຓດີໆ ູແຖທ໇, ກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທາ໇ຌີ ໇ຆີ ໇ໃນເ໇ນຌັທໆາຘາເນຈນ ກັ ຂບຄກາຌ ຎະຖະກາຌປຽຌແຓໆຌ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ. ຘບຈ຃ໆບຄກຍັກາຌຖາງຄາຌຏຌົ຅າກກາຌຈ າເຌຌີກາຌຘ າຑາຈ ແຖະ ກາຌຘຌົ຋ະຌາ ເຎັຌກໆ ຼຸຓ ງຄັຆີ ໇ແ຅ຄໃນເ໇ນຌັທໆາ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກເຎັຌ ໜຶ ໆ ຄໃຌບຼຸຎະຘກັ ໃນງໆ຋ີ ໆຘຼຸຈຉ ໆກາຌເຂົ ໇າໂປຄປຽຌ ແຖະ ກາຌປຽຌ຅ຍົ ກາຌຘກຶ ຘາໃຌ຋ຼຸກຆັຌ໇, ໂຈງຘະເຑາະກາຌຘກຶ ຘາ ໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ. ເຓື ໆບຘບຍຊາຓກໆ ຽທກຍັ ເນຈຏຌົຉົຌ໇ຉ ຉ ໆ ກາຌ ບບກໂປຄປຽຌ, ຏູຎະຖະກາຌ ໇ ປຽຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາຘໆທຌໃນງໆກໆາທເຊຄິ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ "຃ບຍ຃ທົຂບຄຂບ໇ ງ຋ຼຸກງາກ ນ າງ" ນ ື"ຍ ໆຓເີຄຌິເຑື ໆບປຽຌ" ເຓື ໆບຊາຓ຃ າຊາຓຉ ໆ ໄຎບກີ ຅ະໄຈແ໇ຍໆຄບບກເຎັຌ 3 ກໆ ຼຸຓງໆບງ຃:ື o ກໆ ຼຸຓງໆບງ຋ີ 1 ໄຈກ໇ໆາທເຊຄິ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກຈາ໇ຌເຘຈຊະກຈິ, ນ ຄັ຅າກຌັຌ໇ໄຈກ໇ໆາທເຊຄິກາຌຆໆທງທຽກ຃ບຍ຃ທົ ເຆັ ໆຌ: ກາຌກະຘກິ າ, ກາຌຖໆາຘຈັ , ກາຌນາຎາ. ບຄີຉາຓຂ ຓ໇ ູຌຈາ໇ຌ຃ຼຸຌຌະຑາຍຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັທໆາຓເີຈກັ ຆາງນ າງກໆທາເຈກັ ງຄິ ຋ີ ໆ ເປຈັທຽກກະຘກິ າ ເຎັຌຎະ຅າ ທຌັ ແຖະ ຓເີຈກັ ງຄິນ າງກໆທາເຈກັ ຆາງ຋ີ ໆຆໆທງທຽກເປບືຌ/ທຽກ຃ບຍ຃ທົ . o ກໆ ຼຸຓງໆບງ຋ີ2 ກໆາທເຊຄິ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ ແຖະ ກາຌຍ ໆຓເີຄຌິ຅ໆາງ຃ໆາປຽຌ(຃ໆາຍູຖະຌະ), ຃ໆາຎັຍໄໝໃຌກາຌຏຈິຉ ໆຖະຍຽຍ ຂບຄໂປຄປຽຌ ຋ີ ໆ ເຎັຌຘາເນຈງູຑ໇າໃນຑ໇ ທກເຂາົບບກ຅າກໂປຄປຽຌ.

8 o ກໆ ຼຸຓງໆບງ຋ີ3 ກໆາທເຊຄິ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ ແຖະ ໄຈກ໇ໆາທເຊຄິກາຌເປຈັທຽກນາເຄຌິໃນ຃໇ ບຍ຃ທົ . ໃຌຌີ ໇ຖທຓ຋ຄັ຃ໆາແປຄ ຄາຌຖາງຓື ໇ໃຌກາຌກ ໆຘາ໇ຄ, ແຖະ ກາຌຎູກຐັຄ ແຖະ ກາຌເປຈັທຽກໃຌຍຌັຈານາ໇ຄປາ໇ຌ. ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກງຄັກໆ ຽທຂບ໇ຄກຍັ ກາຌປູຘ໇ກຶ ບຍັບາງຉ ໆ ໜາ໇ໝໆເູຑື ໆບຌ຋ີ ໆຓເີ຃ື ໆບຄແຍຍຌກັ ປຽຌໃໝໆ ແຖະ ຓຖີຈົ຅ກັ ໃໝໆ຋ີ ໆຑທກເຂາົຍ ໆຘາຓາຈຆື ໇ໄຈ. ໇ 2. ກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັຌະໂງຍາງກໆຽທກຍັງກົ ເທັຌ໇຃ໆາປຽຌ: ບຄີຉາຓ຃ າຘັ ໆຄຖຈັຊະຓຌົຉກີ ະຆທຄຘກຶ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ ທໆາ ຈທ໇ ງກາຌຖຍົຖາ໇ຄກາຌເກຍັ ເຄຌິ຃ໆາເຂົ ໇າປຽຌຘ າຖຍັຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆປຽຌຆັຌ໇ບະຌຼຸຍາຌ, ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ, ຓ. ຉົຌ໇ ແຖະ ຓ. ຎາງ ຘາງຘາຓຌັຘກຶ ຘາ ຘະຍຍັ ເຖກ຋ີ1293/ຘຘກ.ກຄ, ຖຄົທຌັ຋ີ06 ກຌັງາ 2012 ແຖະ ບຄີຉາຓກາຌເກຍັຂ ຓ໇ ູຌໃຌ຅າ ຌທຌ 30 ໂປຄປຽຌ຋ີ ໆຂື ໇ຌກຍັຖຈັຑຍົທໆາຓີ28ໂປຄປຽຌ຋ຄັໝຈົ ງກົ ເທຌັ 2 ໂປຄປຽຌໄຈເ໇ກຍັ຃ໆາປຽຌເຑື ໆບຆໆທງ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງໃຌ ກາຌຍ ຖນິ າຌໂປຄປຽຌ, ຃ໆາເຆົ ໆາຎືຓ໇ ແຍຍປຽຌ, ຃ໆາຎາ໇ງເຘື ໇ບຌກັ ປຽຌ, ຃ໆາ຋ າຌຽຓກຖິາ ແຖະ ຎັຍໄໝຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆຏຈິຉ ຖະຍຽຍຂບຄໂປຄປຽຌ. 3. ໂບກາຈບື ໆຌ໅ –ປຍັ຅າ໇ຄເປຈັທຽກເຎັຌຖາງຓື ໇ : ຏູໃ໇ນຂ໇ ຓ໇ ູຌກໆາທທໆາ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກຂບຄ຃ທົ ເປບືຌ, ເປຈັໃນຑ໇ ທກເຂາົຉບ໇ຄໄຈ໇ ເປຈັທຽກເຑື ໆບນາເຄຌິໃນ຃ບຍ ໇ ຃ທົ ຆຶ ໆ ຄເຎັຌເນຈຏຌົຑາໃນຌ໇ກັ ປຽຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌ຋ຼຸກຆັຌ໇. ຂ ຓ໇ ູຌຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັທໆາ, ເຈກັ ບບກໂປຄປຽຌໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ງບ໇ຌຍ ໆ ເນຌັ຃ຼຸຌ຃ໆາຂບຄກາຌຘກຶ ຘາເຓື ໆບຓໂບກາຈ ີ ບື ໆຌ, ຖທຓ຋ຄັ຃ໆາ ຅າ໇ຄຖາງຓື ໇ຉ ໆາ. ຌບກຌີ ໇ , ຍຌັນາຍຈົຍາຈງຄິ-ຆາງງຄັຓ຃ີທາຓຘ າ຃ຌັ ໃຌເຓື ໆບທເ຃າະ ິ ໂບກາຈບື ໆຌ໅຋ີ ໆ ເປຈັ ໃນເ໇ຈກັ ຎະຖະກາຌ ປຽຌ. 4. ຃ຼຸຌຌະຑາຍກາຌຘກຶຘາ: ຑ ໆ ແຓໆ, ຌກັ ປຽຌ ແຖະ ຏູຎະຖະກາຌປຽຌ ໇ ຅າ ຌທຌໜບ໇ ງໜຶ ໆ ຄໃນ຃໇ າເນຌັທໆາ ກາຌຘກຶ ຘາຍ ໆຘາຓາຈ ຉບຍຘະໜບຄຈາ໇ຌ຃ທາຓປູຂ໇ ັຌ໇ຑື ໇ຌຊາຌໄຈຈ໇ເີ຋ົ ໆາ຋ີ ໆ຃ທຌ. 5. ຘະຑາຍແທຈຖບ໇ຓ຋ີ ໆ ເບື ໇ບບາ ຌທງຉ ໆກາຌປຽຌປູ:໇ ຘະຑາຍແທຈຖບ໇ຓກາຌປຽຌປູໃຌໂປຄປຽຌ ໇ ກ ງຄັເຎັຌ຃ທາຓຘໆ ຽຄນ ກັ ຉ ໆກາຌ ຎະຖະກາຌປຽຌ. ໃຌກາຌຈ າເຌຌີກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓ, ຌກັ ປຽຌໄຈງ໇ກົ ຎະເຈຌັຍຌັນາກາຌຂົ ໆຓເນຄັກຌັ ແຖະ ກາຌຉກີຌັທໆາ ເຎັຌຘິ ໆ ຄປາ໇ງແປຄ຋ີ ໆຘຼຸຈໃຌໂປຄປຽຌ. ກ ຖະຌກາຌ ີ ຂົ ໆຓເນຄັ ແຖະ ກາຌດບກເດີ ໇ງແຓໆຌເກຈີຂື ໇ຌຍ ໆນຖາງໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ເຓື ໆບ຋ຽຍກຍັຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ແຉໆກເ ຎັຌຎັຈໄ຅ໜຶ ໆ ຄຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັທໆາຌກັ ປຽຌ຋ຄັຘບຄຆັຌ໇ປຽຌຍ ໆຓກັໂປຄປຽຌ 6. ໄຖງະ຋າຄໄຎໂປຄປຽຌ: ບຼຸຎະຘກັ ຘ າ຃ຌັບກີບຌັໜຶ ໆ ຄຎະກບຍຓໄີຖງະນໆາຄຖະນທໆາຄເປບືຌນາ ໂປຄປຽຌ, ຖທຓ຋ຄັເທຖາ ໃຌ ກາຌເຈຌີ຋າຄ, ຃ໆາເຈຌີ຋າຄ ແຖະ ຃ທາຓກຄັທຌົຈາ໇ຌ຃ທາຓຎບຈໄຑ. ຌີ ໇ແຓໆຌຍຌັນາ຋ົ ໆທໄຎ຃າ໇ງ຃ກືຌັໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຖະ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ໃຌເຂຈນໆາຄໄກຘບກນ ກີ 7. ບຼຸຎະຘກັ ແຖະ ແປຄ຅ຄູໃ຅ຘໆທຌຉທົ : ກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າງຄັໄຈຑ໇ ຍົຘາເນຈບື ໆຌ໅ຘົ ໆຄຏຌົຉ ໆ ກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ຋ີ ໆກໆ ຽທຂບ໇ຄ ກຍັບຼຸຎະຘກັ ຘໆທຌຍຼຸກ຃ຌົ . ບຄີຉາຓຂ ຓ໇ ູຌ຅າກກາຌຘາຑາຈຑຍົທໆາ ກາຌແຉໆຄຄາຌກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌ ແຖະ ກາຌຊຑື າຂບຄໄທ ໜໆ ຼຸຓເຎັຌເນຈຏຌົ຋ີ ໆຑຍົໂຈງ຋ົ ໆທໄຎ຋ີ ໆ ເປຈັໃນຌ໇ກັ ປຽຌ ໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຉບຌຎາງ ບບກໂປຄປຽຌ. ຌບກ຅າກຌີ ໇ , ງຄັຓຌີກັ ປຽຌ຅າ ຌທຌໜຶ ໆ ຄຂາຈໂປຄປຽຌໄຎນ ີ ໇ຌເກຓ, ຉຈິນ ີ ໇ຌ ນ ືຓກັ຋ໆ ຽທນ າງກທໆາກາຌໄຎໂປຄປຽຌ. ຘຄິ຋າ໇຋າງ຋ີ ໆຓຖີກັຘະຌະຘະເຑາະໃຌແຉໆຖະຖະຈຍັຆັຌ໇ກາຌຘກຶຘາ ຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶຘາ 1. ຈາ໇ຌຑາຘາ: ຑາກຘໆທຌກໆ ຽທຂບ໇ຄ຋ຄັໝຈົ຋ີ ໆ ໃນຘ໇ າຑາຈໄຈຆ໇ ີ ໇ແ຅ຄທໆາ ຑາຘາເຎັຌຎັຈໄ຅ນ ກັ ຉ ໆ ກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ, ແຉໆຓກີ ຖະຌໜີ ບ໇ ງກທໆາໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຉບຌຉົຌ໇. 2. ຃ຍູ ໆຂຶ ໇ຌນບ໇ຄຘບຌ: ບຄີຉາຓຂ ຓ໇ ູຌ຅າກກາຌຘ າຑາຈຌກັ ປຽຌຑຍົທໆາ ຃ູຍ ໆຂຶ ໇ຌນບ໇ຄຘບຌເຎັຌຍຌັນາ຋ົ ໆທໄຎ ແຖະ ເຎັຌເນຈຏຌົ ຋ີ ໆຌກັ ປຽຌຂາຈປຽຌ, ໂຈງຘະເຑາະໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ

9 ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຉົຌ໇ 'ກາຌຂາຈປຽຌ ແຖະ ກາຌປຽຌຍ ໆ ໄຈ/໇ກຍັ຃ຌືຓາປຽຌຍ ໆ ໄຈ': ໇ ກາຌຈ າເຌຌີກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓຌກັ ປຽຌຘໆທຌນ າງຓ຃ທາຓ ີ ກຄັທຌົ ເຊຄີ ຃ທາຓນງຼຸຄ໇ງາກໃຌກາຌກຍັ຃ຌືໄຎໂປຄປຽຌເຓື ໆບຂາຈປຽຌແຖທ໇. ຘາເນຈນ ກັ ງບ໇ຌປຽຌຍ ໆ຋ຌັໝໆ ູ ນ ື ຌ າ ຍຈົປຽຌຍ ໆ຋ຌັ ແຖະ ຍ ໆ ເຂົ ໇າໃ຅ຍຈົປຽຌ. ຌກັ ປຽຌງຄັເທົ ໇າບກີທໆາຓ຃ີໆາຎັຍໄໝ ແຖະ ກາຌໃຘໆທໄິຌຉ ໆຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆຂາຈປຽຌເປຈັ ໃນຍ໇ ໆຘາຓາຈ຅ໆາງ຃ໆາຎັຍໄໝໄຈ-໇ເຊຄິແຓໆຌທໆາຑທກເຂາົຂາຈແຍຍຓເີນຈຏຌົ , ຑທກເຂາົງຄັຉບ໇ຄໄຈ຅໇ໆາງ. ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຎາງ ກາຌຂາຈແປຄ຅ຄູ ໃ຅ ແຖະ ຋າຄເຖບືກໃຌກາຌປຽຌ: ໃຌກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓນ າງກໆ ຼຸຓ, ຌກັ ປຽຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌ ຎາງ ຖາງຄາຌທໆາ ປູຘ໇ກຶຓ຃ີທາຓຘຍັຘຌົກຍັຍຈົປຽຌ ແຖະ ປຽຌຍ ໆ຋ຌັໝໆ ູ ຑບ໇ຓ຋ຄັຍ ໆຓໂີບກາຈໄຈຍ໇ າຖຼຸຄປຽຌ຃ຌື. ຍຌັນາ ຈັ ໆຄກໆາທ ເປຈັໃນຌ໇ກັ ປຽຌຓ຃ີທາຓ຃ຈິ຋ ຊ໇ ບງໃ຅ໃຌກາຌປຽຌປູ໇ ແຖະ ຆບກນາທຽກເປຈັ ຄາຌ຋ ານຖຄັ຅າກປຽຌ຅ຍົຂບຄ ຑທກເຂາົ ຆຶ ໆ ຄບາຈຘົ ໆຄຏຌົ ເປຈັໃນຎ໇ ະຖະກາຌປຽຌ. ຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜແີຌະຈາ໇ຌຌະໂງຍາງ ຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜແີຌະ຋ົ ໆທໄຎຘາ ຖຍັຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶຘາ, ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາ ກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັຌາ ໃຆຍ໇ຌັຈາຌະໂງຍາງ຋ີ ໆຓດີໆ ູແຖທ໇ ກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັ 3 ຌະໂງຍາງ຋ີ ໆກໆ ຽທຂບ໇ຄເຆັ ໆຌ: ກາຌງກົ ເທັຌ໇ກາຌເກຍັ຃ໆາປຽຌ, ກາຌຂຶ ໇ຌນບ໇ຄຘບຌຂບຄ຃ູ, ກາຌເຂົ ໇າ ປຽຌ຃ຌືໃໝໆຂບຄຌກັ ປຽຌ ໂຈງໃນຓ໇ ກີາຌແຌະຌ າໃຌກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັດໆ າຄຖະບຽຈ. ປຍັຎະກຌັກາຌ຅ຈັຘຌັ ແຖະ ຅ຈັຘົ ໆຄເຄຌີຍ ຖນິ າຌໂປຄປຽຌໃນຓ໇ ຎີະຘຈິ຋ຑິ າຍ ແຖະ ຉາຓເຄ ື ໆບຌໄຂ຃ທາຓຉບ໇ຄກາຌຉທົ຅ຄິ. ຋ຈົຖບຄກາຌຌ າໃຆແ໇ບຍັຑຖເີ຃ຆຌັກາຌຉຈິຉາຓກາຌຂື ໇ຌນບ໇ຄຘບຌຂບຄ຃ູເຑື ໆບຉຈິຉາຓ ກາຌຂຶ ໇ຌນບ໇ຄຘບຌຂບຄ຃ູຆັຌ໇ ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ໂຈງເຆື ໆບຓຉ ໆກຍັຖະຍຍົຂ ຓ໇ ູຌກາຌ຃ຼຸຓ໇ ຃ບຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາຂບຄຖາທ (LESMIS). ຘຍືຉ ໆ ຉຈິຉາກາຌຂຶ ໇ຌນບ໇ຄປຽຌ ແຖະ ກາຌຎະຖະກາຌປຽຌຂບຄຌກັ ປຽຌດໆ າຄໃກຆ໇ຈິ, ໂຈງຘະເຑາະຖະຈຍັ ໂປຄປຽຌ, ຋ຄັ ເຎັຌຘໆທຌໜຶ ໆ ຄຂບຄກາຌຉຈິຉາຓກທຈກາຏຌົກະ຋ຍົຂບຄຑະງາຈໂ຃ທຈິ -19 ຉ ໆກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ. ຎັຍຎຼຸຄ຃ຼຸຌຌະຑາຍກາຌຘກຶຘາ ຘາ໇ຄ຃ທາຓເຂັຓ໇ ແຂຄໃນແ໇ກໆຖະຍຍົ ແຖະ ຃ທາຓຘາຓາຈຂບຄ຋ບ໇ຄຊີ ໆ ຌເຑື ໆບຎັຍຎຼຸຄ຃ຼຸຌຌະຑາຍໂຈງຏໆາຌກາຌຘາ໇ຄແຏຌ ຑຈັ຋ະຌາໂປຄປຽຌຉາຓຓາຈຊາຌ຃ຼຸຌຌະຑາຍກາຌຘກຶ ຘາຂັຌ໇ຑື ໇ຌຊາຌ. ເຘຓີ ຘາ໇ຄກາຌຑຈັ຋ະຌາທຆິ າຆຍີ຃ດູ ໆ າຄຉ ໆ ເຌື ໆບຄໃນແ໇ກໆ຃ູ ແຖະ ຏູບ໇ າຌທງກາຌໂປຄປຽຌ ຈທ໇ ງປູຍແຍຍກາຌປຽຌປູຈ໇ ທ໇ ງຉທົ ເບຄ, ປູຍແຍຍຎະຘຓົ ຎະຘາຌ, ຓກີ າຌຈ າເຌຌີ ແຖະ ຉຈິຉາຓແຌະຌ າດໆ າຄໃກຘ໇ຈິໂຈງ ທ຋ິ ະງາໄຖຘາ໇ຄ຃ູ ແຖະ ນບ໇ຄກາຌ ຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາເຓບືຄ ຖເິຖີຓ໇ ໃຌກາຌ຋ຍົ຋ທຌນ ກັ ຘູຈຆັຌ໇ຓ.ຉົຌ໇ເຑື ໆບໃນເ໇ຌື ໇ບໃຌກທຓເບາົ຋ກັ ຘະຆທີຈິ, ຋ກັ ຘະຘະຉະທຈັ຋ີ21 ຖທຓ຋ຄັ຃ທາຓ ປູຈ໇າ໇ຌຈ຅ິຉິບຌ ແຖະ ກາຌປຽຌປູ຋໇ າຄຈາ໇ຌບາຖຓົ -ຘຄັ຃ຓົ . ຘາ໇ຄ຃ທາຓເຂັຓ໇ ແຂຄໃນແ໇ກໆ຃ູກໆຽທກຍັຉຈິຉາຓກທຈກາກາຌປຽຌຂບຄຌກັ ປຽຌດໆ າຄເຎັຌຎົກກະຉິແຖະ ຆໆທງເນ ບືຌກັ ປຽຌ ຋ີ ໆປຽຌບໆບຌ ແກໄ໇ຂຎະເຈຌັຈາ໇ຌບາຖຓົ -ຘຄັ຃ຓົ ແຖະ ກາຌກ ໆກທຌເຑື ໆບຎັຍຎຼຸຄຘະຑາຍແທຈຖບ໇ຓຂບຄໂປຄປຽຌ ໃຌ 2-3 ເຓບືຄ, ແຌະຌ າທ຋ິ ກີ າຌປຽຌປູຈ໇າ໇ຌບາຖຓົ -ຘຄັ຃ຓົ (SEL) ໃຌໂປຄປຽຌຓຈັ຋ະງຓົ ຉບຌຉົຌ໇ ໂຈງຓກີ າຌຘະ ໜຍັຘະໜຌູ ຈາ໇ຌ຃ທາຓຘາຓາຈໃນແ໇ກໆທ຋ິ ະງາໄຖຘາ໇ຄ຃ູ, ຑະແຌກຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາແຂທຄ, ນບ໇ຄກາຌຘກຶ ຘາ຋ິ ກາຌ ແຖະ ກຖິາເຓບືຄ ຃ະຌະຑຈັ຋ະຌາກາຌຘກຶ ຘາຂັຌ໇ຍາ໇ຌ, ຏູບ໇ າຌທງກາຌໂປຄປຽຌ, ຃ູ-ບາ຅າຌ ແຖະ ຌກັ ປຽຌ ຖທຓເບາົ຃ າຊາຓຉໆາຄ໅຋ີ ໆກໆ ຽທຂບ໇ຄກຍັຘະນທຈັຈຑີາຍ ແຖະ ຘະຑາຍແທຈຖບ໇ຓຈາ໇ຌບາຖຓົ -ຘຄັ຃ຓົ ຑາງໃຌ ASLOs ຆັຌ໇ ຎ.3 ແຖະ ຓ.4 ແຖະ SEA-PLM ຘ າຖຍັຆັຌ໇ ຎ.5 ເຑື ໆບໃນຓ໇ ກີາຌທເິ຃າະຏຌົກະ຋ຍົຉ ໆກາຌປຽຌປູ໇ແຖະ ກາຌຉຈິຉາຓ ກທຈກາຖະຈຍັຂບຄຖະຍຍົ .

10 ນຼຸ ຈຏໆບຌ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງໃຆໃ໇ຌກາຌເຈຌີ຋າຄເຌື ໆບຄ຅າກໄຖງະ຋າຄໄກ ເຑື ໆບໃນເ໇ຈກັ ເຂົ ໇າເຊຄິກາຌຘກຶຘາ ຖຄົ຋ຌຶໃຘໆກາຌຑຈັ຋ະຌາທຆິ າຆຍີແຍຍຉ ໆ ເຌື ໆບຄ ແຖະ ກາຌຘາ໇ຄ຃ູຘບຌນບ໇ຄ຃ທຍ ເຑື ໆບນຼຸ ຈຏໆບຌ຃ທາຓ຅າ ເຎັຌຉບ໇ຄເຈຌີ຋າຄ ຂບຄຌກັ ປຽຌເຑື ໆບໄຎປຽຌຉ ໆຂັຌ໇ ຎ.4-ຎ.5 ດໆ ໂູ ປຄປຽຌຎະຊຓົ ຘຓົ ຍູຌ. ຎັຍຎຼຸຄ຃ທາຓຘບຈ຃ໆບຄ ແຖະ ຃ຼຸຌຌະຑາຍຂບຄກາຌຘກຶຘາຌບກໂປຄປຽຌ: ຘຍືຉ ໆ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັນ ກັ ຘູຈ ກາຌຘກຶ ຘາຌບກໂປຄປຽຌ ໃນແ໇ກໆຏູຎະຖະ ໇ . ປຍັຎະກຌັກາຌຌ າໃຆ໇ ແຖະ ແຖກຎໆ ຽຌຂ ຓ໇ ູຌ ຖະນທໆາຄໂປຄປຽຌ, ນບ໇ຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາເຓບືຄ ແຖະ ກຓົ ກາຌຘກຶ ຘາຌບກໂປຄປຽຌ ເຑື ໆບຎັຍຎຼຸຄກາຌທາຄ ແຏຌກາຌ. ຘົ ໆຄເຘຓີ ກາຌຌ າໃຆເ໇ຉກັໂຌໂຖຆເີຂົ ໇າໃຌກາຌປຽຌກາຌຘບຌຂບຄກາຌຘກຶ ຘາຌບກໂປຄປຽຌ ແຖະ ຎັຍເທຖາກາຌປຽຌປູຍ ແຍຍຈັ ໆຄກໆາທໃນຓ໇ ຃ີທາຓງຈືນງໆຼຸຌນ າງຂຶ ໇ຌ. ຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜແີຌະຘະເຑາະແຉໆຖະຆັຌ໇ຂບຄກາຌຘກຶຘາ ຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶຘາ: ຂະນງາງກາຌເຂົ ໇າເຊຄິກາຌປຽຌປູກ໇ໆບຌໄທປຽຌ ຂະນງາງກາຌເຂົ ໇າເຊຄິກາຌຘກຶ ຘາກໆບຌໄທປຽຌໃນຓ໇ ຎີະຘຈິ຋ຑິ າຍໃນແ໇ກໆເຈກັ ກໆບຌເຂົ ໇າປຽຌຂັຌຎ໇ .1. ຉທົດໆ າຄ ໂ຃ຄກາຌ 'ກາຌກຽຓຎະຊຓົ ງາຓຑກັ ແຖຄ໇' ຋ີ ໆ ໂ຃ຄກາຌ LEARN (Plan) ໄຈ຅໇ ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັ , ປູຍແຍຍກາຌປຽຌກຽຓຎະຊຓົ ໄຖງະເທຖາ 1 ຎີ຋ີ ໆ ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັ ໂຈງກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ ແຖະ ໂ຃ຄກາຌ Learn to Read/GPE, ແຖະ ປູຍແຍຍກໆ ຼຸຓປຽຌຏໆາຌກາຌນ ີ ໇ຌ (ຉທົດໆ າຄ: ໂ຃ຄກາຌກໆ ຼຸຓປຽຌຏໆາຌກາຌນ ີ ໇ຌ ຋ີ ໆກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ ແຖະ ດູຌີ ເຆຍ ກ າຖຄັ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັ ) ຘະໜຍັຘະໜຌູ ກາຌຂະນງາງກາຌໃນ຃໇ ທາຓປູກ໇ໆ ຽທກຍັກາຌເຍີ ໆ ຄແງຄ, ຖຽ໇ຄຈູ ແຖະ ກາຌຘກຶ ຘາເຈກັ ໂຈງເຌັຌ໇ໃຘໆກາຌຌ າ ໃຆຑ໇າຘາຆຌົ ເຏົ ໆາເຑື ໆບຘື ໆຘາຌ, ຘະໜຍັຘະໜຌູ ກາຌບໆາຌຎືຓ໇ ຌ຋ິ າຌໃນແ໇ກໆເຈກັໃຌ຃ບຍ຃ທົ ແຖະ ຘົ ໆຄເຘຓີ ກຈິ຅ະກ າກາຌ ປຽຌປູດ໇ໆ ູເປບືຌ຋ີ ໆຘົ ໆຄເຘຓີ ຃ທາຓກະຉຖືຖື ົຌ໇ໃນກ໇ າຌປຽຌປູກ໇ໆບຌໄທປຽຌ. ຂະນງາງກາຌຘະໜບຄຘື ໆບຼຸຎະກບຌເຘຓີ ຘ າຖຍັກາຌປຽຌປູເ໇ຎັຌຑາຘາຖາທໃນແ໇ກໆເຈກັ ຆຌົ ເຏົ ໆາ຋ີ ໆດູໃຌກາຌບາງຼຸກໆບຌໄທ ປຽຌ. ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຉບຌຎາງ ຘົ ໆຄເຘຓີ ແຖະ ບາ ຌທງ຃ທາຓຘະຈທກໃນແ໇ກໆກາຌເຂົ ໇າໂປຄປຽຌ຃ຌືໃໝໆຘາ ຖຍັຌກັປຽຌ຋ີ ໆແຉໆຄຄາຌແຖທ໇ ຘຓົ ຋ຍົກຍັຏູບ໇ າຌທງກາຌໂປຄປຽຌ ແຖະ ຃ະຌະຑຈັ຋ະຌາກາຌຘກຶ ຘາຂັຌ໇ຍາ໇ຌ ກໆ ຽທກຍັຌະໂງຍາງກາຌເຂົ ໇າປຽຌ/ກາຌປຍັ ຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆຘາ໇ຄ຃ບຍ຃ທົແຖທ໇ ນ ືຓຖີູກແຖທ໇ໃນກ໇ ຍັ຃ຌືເຂົ ໇າປຽຌ. ຘາ໇ຄຂະຍທຌກາຌຎູກ຅ຈິຘ າຌກຶກໆຽທກຍັຏຌົກະ຋ຍົ຋າຄຖຍົຂບຄກາຌແຉໆຄຄາຌກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌໃຌເຂຈ຋ີ ໆງຄັຓກາຌ ີ ຎະຉຍິຈັຈັ ໆຄກໆາທດໆ າຄກທ໇າຄຂທາຄ, ຋ີ ໆຘົ ໆຄຏຌົກະ຋ຍົໂຈງກຄົໃນແ໇ກໆເຈກັ ງຄິໄທໜໆ ຼຸຓ. ຘຍົ຋ຍົກຍັຏູບ໇ າຌທງກາຌໂປຄປຽຌ ແຖະ ຃ະຌະຑຈັ຋ະຌາກາຌຘກຶຘາຂັຌ໇ຍາ໇ຌ ເຑື ໆບ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັຌະໂງຍາງ຋ີ ໆກໆຽທຂບ໇ຄ ກຍັກາຌແຉໆຄຄາຌກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌ, ກາຌຊຑື າກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌ ແຖະ ກາຌເຂົ ໇າໂປຄປຽຌ. ຌ າໃຆເ໇຃ື ໆບຄຓຘື ື ໆຘາຌເຑື ໆບກາຌ ຎໆ ຽຌຑຈຶຉກິ າ ເຑື ໆບໃນຏ໇ູບ໇ າຌທງກາຌໂປຄປຽຌ ແຖະ ຃ະຌະຑຈັ຋ະຌາກາຌຘກຶ ຘາຂັຌ໇ຍາ໇ຌ ຈ າເຌຌີກາຌຆໆທງເນ ບືເຈກັ - ຆາທໜໆ ຼຸຓ຋ີ ໆຘາ໇ຄ຃ບຍ຃ທົ ໃໝໆ ໃນໄ໇ຈເ໇ຂົ ໇າປຽຌ຃ຌືໂຈງຍ ໆຓກີ າຌ຅າ ແຌກ. . ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຎາງ ແກໄ໇ຂຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງ ຎັຍຎຼຸຄໃນຈ໇ຂີ ືຌ ໇ກທໆາເກົ ໆາ ຎັຍຎຼຸຄ຃ຼຸຌຌະຑາຍກາຌຘກຶ ຘາຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງໂຈງ ກາຌຘະໜຍັຘະໜຌູ ກາຌຑຈັ຋ະຌາທຆິ າຆຍີ຃ູດໆ າຄຉ ໆ ເຌື ໆບຄ ແຖະ ຌ າໃຆເ໇ຉກັໂຌໂຖຆເີຂົ ໇າໃຌກາຌຘບຌ.

11 ເຑີ ໆຓກຈິ຅ະກ າຌບກນ ກັ ຘູຈ ເຑື ໆບເຘຓີ ຘາ໇ຄ ແຖະ ຑຈັ຋ະຌາ຋ກັ ຘະຉໆາຄ໅, ໂຈງຘະເຑາະຘ າຖຍັ ເຈກັ ງຄິເຎັຌຉົຌ໇ກຖິາ, ຄາຌຎະເຑຌ, ີ ກໆ ຼຸຓປຽຌຑເິຘຈ ແຖະ ຅ຈັຘະໂຓຘບຌຘາ໇ຄກຈິ຅ະກ າ ເຑື ໆບຘົ ໆຄເຘຓີ ກາຌຑຈັ຋ະຌາ຋ກັ ຘະຈາ໇ຌຉໆາຄ໅. ແກໄ໇ຂ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງຂບຄໂປຄປຽຌ ແຖະ ຂາຈກາຌຘະໜຍັຘະໜຌູ ຘຓົ ຋ຍົກຍັຍຌັຈາ຃ໆ ູປໆທຓຑຈັ຋ະຌາ ແຖະ ບຄົກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຘຄັ຃ຓົ ເຑື ໆບຖຄົ຋ຌຶໃຘໆ຃ຼຸຌຌະຑາຍຂບຄຘິ ໆ ຄບ າຌທງ຃ທາຓຘະຈທກ ແຖະ ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງຈາ໇ຌຍ ຖນິ າຌ຋ີ ໆງຌືງຄົ ເຑື ໆບແຌໃຘໆຂະນງາງນ ຑກັ ຘ າຖຍັຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ , ໂຈງຘະເຑາະເຈກັ ງຄິຆຌົ ເຏົ ໆາ ແຖະ ເຈກັ ຑກິ າຌ. ຋ຈົຖບຄ “ໂ຃ຄກາຌ຋ຌຶກາຌຘກຶ ຘາ” ໂຈງຓຓີ າຈຊາຌກາຌ຃ຈັ ເຖບືກ ແຖະ ກາຌ຅ຈັຘຌັແຍຍແງກຖະບຽຈ ເຑື ໆບຘະໜຍັ ຘະໜຌູ ຌກັ ປຽຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ຋ີ ໆຈບ໇ ງໂບກາຈໃນໄ໇ຈປ໇ ຽຌ຅ຍົຆັຌ໇ ຓ.5-ຓ.7 (ເຆັ ໆຌ: ເຈກັ ຆຌົ ເຏົ ໆາ຋ີ ໆຍ ໆ ແຓໆຌເຏົ ໆາຖາທ-ໄຉ຋ີ ໆຈບ໇ ງໂບກາຈ, ເຈກັ ຅າກຆຼຸຓຆຌົນໆາຄໄກຘບກນ ກີ , ເຈກັ ຑກິ າຌ). ຂະນງາງກາຌຘະໜບຄ຋ຌຶກາຌຘກຶ ຘາໃນແ໇ກໆຌກັ ປຽຌຈບ໇ ງໂບກາຈ, ຖທຓ຋ຄັຏູ຋໇ ີ ໆຓາ຅າກ຃ບຍ຃ທົ຋ີ ໆຓຖີາງປຍັຉ ໆາ, ຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆບາໄຘດໆ ູເຂຈຆຌົຌະຍຈົ /ນໆາຄໄກຆບກນ ກີ , ຌກັ ປຽຌຆຌົ ເຏົ ໆາ຋ີ ໆຍ ໆ ແຓໆຌເຏົ ໆາຖາທ-ໄຉ, ເຈກັ ຑກິ າຌ ແຖະ ບື ໆຌ໅ ໃນ໇ ໄຈ຅໇ ຍົ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ. ຈາ ເຌຌີກາຌປຽຌກາຌຘບຌຍາ ຖຼຸຄຌກັປຽຌບໆບຌ ເຑີ ໆຓເຑື ໆບຆໆທງຌກັປຽຌ຋ີ ໆປຽຌໃນປ໇ ຽຌ຋ຌັຍຈົປຽຌ ເຑື ໆບນຼຸ ຈຏໆບຌໂບກາຈ ໃຌກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ແຌະຌ າໃນຏ໇ູບ໇ າຌທງກາຌໂປຄປຽຌ຅ຈັຉັ ໇ຄກາຌຘບຌຍ າຖຼຸຄຌກັ ປຽຌບໆບຌ ກຈິ຅ະກ າກາຌປຽຌເຘຓີ ຉາຓນ ກັ ຘູຈ ໃຌ ໂປຄປຽຌກໆບຌ ນ ືນ ຄັໂຓຄປຽຌ ເຑື ໆບໃນຌ໇ກັ ປຽຌຓເີທຖານ າງຂຶ ໇ຌໃຌກາຌ຋ຍົ຋ທຌຎືຓ໇ ແຍຍປຽຌ ແຖະ ຍຈົປຽຌຉໆາຄ໅, ໂຈງ຃ູຘບຌ ນ ືຌກັ ປຽຌເກັ ໆຄເຎັຌຏູຌ໇ າຑາເປຈັກຈິ຅ະກ າຈັ ໆຄກໆາທ ຆໆທງຏູປ໇ ຽຌໃນຌ໇ າ຋ຌັຍຈົປຽຌ. ເຏງີແຏໆຘື ໆກາຌປຽຌບບຌຖາງ຃ຄັຎັຌງາຖາທຂບຄກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ ໃນຑ໇ ໆ ແຓໆຏູຎ໇ ົກ຃ບຄ ແຖະ ຌກັ ປຽຌປຍັ ປູ໇ແຖະ ຌ າໃຆດ໇ໆ າຄກທາ໇ຄຂທາຄ ຆຶ ໆ ຄເຎັຌຆໆບຄ຋າຄ຋ີ ໆ ຍ ໆ ຉບ໇ຄເຘງ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງ. ຑຈັ຋ະຌາຘື ໆກາຌປຽຌກາຌຘບຌເຘຓີ ຘ າຖຍັຆໆທງກາຌປຽຌປູ໇ຎະກບຍຓທີຈິໂີບກາຌຘບຌຂບຄ຃ູ ແຖະ ກາຌຘຌົ຋ະຌາໃຌ ນບ໇ຄປຽຌຍຌັ຋ກື ໃຘໆຘື ໆກາຌປຽຌບບຌຖາງ຃ຄັຎັຌງາຖາທເຑື ໆບໃນຌ໇ກັ ປຽຌຘາຓາຈປຽຌປູຈ໇ ທ໇ ງຉຌົ ເບຄ ໃຌປູຍແຍຍ຋າຄ ບບຌຖາງ ແຖະ ບບຍຖາງ ແຖະແຍຍຍ ໆ ໃຆບ໇ ຌີເຉເີຌຈັ . ໂຈງໃຆບ໇ເີຉເີຌຈັ ແຖະ ແຍຍຍ ໆ ໃຆບ໇ ຌີເຉເີຌຈັ . ຎຖ: ຏຌົກະ຋ຍົຈາ໇ຌເຘຈຊະກຈິ-ຘຄັ຃ຓົ ຅າກກາຌຖະຍາຈຂບຄຑະງາຈໂ຃ທຈິ -19 ບາຈ຅ະເຎັຌຏຌົ ເປຈັໃນເ໇ກຈີຍຌັນາຈາ໇ຌເຘຈຊະກຈິຉ ໆ ຃ບຍ ຃ທົ ແຖະ ເປຈັໃນບ໇ ຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌເຑີ ໆຓຂື ໇ຌໃຌຘກົ ປຽຌ 2021-2022. ຘະຌັຌ໇, ຉບ໇ຄໄຈກ໇ າຌແກໄ໇ຂຏຌົກະ຋ຍົ ຈາ໇ຌເຘຈຊະກຈິ-ຘຄັ຃ຓົ ຂບຄກາຌຖະຍາຈຂບຄຑະງາຈໂ຃ທຈິ -19 ດໆ າຄກທາ໇ຄຂທາຄ. ຑບ໇ຓກຌັຌັຌ໇, ຉບ໇ຄຓກີາຌຈ າເຌຌີກາຌເຑື ໆບ ນຼຸ ຈຏໆບຌຏຌົກະ຋ຍົ຅າກກາຌຎິຈໂປຄປຽຌເຎັຌເທຖາງາທຌາຌເຑື ໆບເປຈັໃນ໇ ກາຌຘູຌເຘງກາຌປຽຌປູໃ໇ນໜ໇ ບ໇ ງຖຄົ. ເຑື ໆບປຍັຎະກຌັ ທໆາໂປຄປຽຌຘາຓາຈເຎີຈ຃ຌືໃໝໆ ໄຈດ໇ໆ າຄຎບຈໄຑຈທ໇ ງກາຌປຽຌປູແ໇ຍຍເຆິ ໆ ຄໜາ໇-ຆຶ ໆ ຄແຓໆຌຘິ ໆ ຄ຅າ ເຎັຌຉບ໇ຄເປຈັ . ຃ຽຄ຃ໆ ູກຌັຌັຌ໇, ເຑື ໆບ ປຍັຎະກຌັໃນຏ໇ູປ໇ ຽຌ຋ຼຸກ຃ຌົຘາຓາຈເຂົ ໇າເຊຄິ຋າຄເຖບືກກາຌປຽຌປູດ໇ໆ າຄຉ ໆ ເຌື ໆບຄ຋ີ ໆ ເໝາະຘຓົ ກຍັຘະຑາຍກາຌຂບຄຑທກເຂາົ, ແຖະ ຃ູ ຘບຌຓ຃ີທາຓຘາຓາຈໃຌກາຌປຽຌກາຌຘຈິຘບຌແຍຍ຋າຄໄກດໆ າຄຓ຃ີຼຸຌຌະຑາຍແຓໆຌຓ຃ີທາຓຘ າ຃ຌັຆໆທຄກາຌຖະຍາຈຂບຄຑະງາຈ຋ີ ໆ ຓ຋ີໆາບໆ ຽຄທໆາ຅ະງຄັ຃ຄົດໆ ູ. ກາຌປກັ ຘາກາຌ຅ຈັຘຌັ ຄຍົຎະ ຓາຌຄຍົຎະຓາຌຘ າຖຍັກາຌຘກຶ ຘາເຑື ໆບຎັຍຎຼຸຄ຃ຼຸຌຌະຑາຍ຋ໆາຓກາຄຘິ ໆ ຄ຋າ໇ ຋າງຂບຄກາຌຖະຍາຈຂບຄຑະງາຈເຎັຌຎັຈໄ຅ຘ າ຃ຌັໜຶ ໆ ຄບກີ ຖທຓເຊຄິກາຌຆໆທງເນ ບື຃ບຍ຃ທົ຋ີ ໆຓ຃ີທາຓນງຼຸຄ໇ງາກໃນຖ໇ູກນ າຌງຄັ ຘຍືຉ ໆ ເຂົ ໇າໂປຄປຽຌຉ ໆ .

12 ຑາກ 1: ຑາກຘະເໜ ີ 1.1. ຃ທາຓເຎັຌຓາ ແຖະ ເນຈຏຌົຂບຄກາຌຘກຶຘາ຃ົຌ໇຃ທາ໇ ຘຎຎ ຖາທ ຓ຃ີທາຓ຃ຍືໜາ໇ຈໃີຌກາຌຂະນງາງກາຌເຂົ ໇າເຊຄິກາຌຘກຶ ຘາຂັຌ໇ຑື ໇ຌຊາຌ. ກາຌເຂົ ໇າປຽຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາແຓໆຌໃກ຅ະ໇ ຍຌັຖຼຸເຊຄິກາຌຘກຶ ຘາຘ າຖຍັ຋ຼຸກ຃ຌົແຖທ໇ ແຖະ ຎະເ຋ຈຑທຓດໆ ູໃຌເຘັຌ໇຋າຄ຋ີ ໆ຅ະຍຌັຖຼຸເຎົ ໇າໝາງບຈັຉາກາຌເຂົ ໇າປຽຌ 86% ໃຌຎີ 2025 ຘ າຖຍັ ເຈກັ ກໆບຌໄທປຽຌ (ຘ າຖຍັ ເຈກັ ບາງຼຸ 5 ຎີ) ຈັ ໆຄ຋ີ ໆໄຈຖ໇ ະຍຼຸໃຌແຏຌຑຈັ຋ະຌາຂະແໜຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາ 2021- 2025. ຏຌົຘາເຖຈັ ເນ ົ ໆາຌີຓ໇ ຃ີທາຓຘ າ຃ຌັຉ ໆກາຌຍຌັຖຼຸເຎົ ໇າໝາງກາຌຑຈັ຋ະຌາແຍຍງຌືງຄົ (SDGs), ໂຈງຘະເຑາະເຎົ ໇າໝາງ຋ີ4 ກໆ ຽທກຍັກາຌຘກຶ ຘາ. ງຄັຓ຃ີທາຓຘ າ຃ຌັຉ ໆ຃ທາຓກະຉຖືຖື ົຌ໇ຂບຄຘຎຎ ຖາທ ຋ີ ໆ຅ະຖຼຸຈຑົຌ໇ບບກ຅າກຘະຊາຌະຑາຍຎະເ຋ຈຈບ໇ ງ ຑຈັ຋ະຌາ (LDC) ໃຌຎີ2026 ບກີຈທ໇ ງ. ຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງນ ກັ ແຓໆຌກາຌປຍັຎະກຌັທໆາເຈກັ ໃຌໂປຄປຽຌໄຈປ໇ ຽຌປູ໇ແຖະ ຘ າເຖຈັກາຌຘກຶ ຘາຂັຌ໇ຑື ໇ຌຊາຌ຋ຄັໝຈົ ແຖະ ຘຍືຉ ໆກາຌຘກຶ ຘາຉາຓຘາງບາຆຍີຂບຄຉຌົຉ ໆ ໄຎ. ກາຌຎະເຓຌີຏຌົຘ າເຖຈັກາຌປຽຌຂບຄຌກັ ປຽຌຂັຌ໇ ຎ.3 ໃຌຎີ 2017 ຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັທໆາ ຌກັ ປຽຌຂັຌ໇ ຎ.3 ຓຑີຽຄ 1 ໃຌ 3 ຃ຌົ ເ຋ົ ໆາຌັຌ໇຋ີ ໆໄຈຉາຓ ໇ ຓາຈຉະຊາຌ຃ທາຓປູໜ໇ ຄັຘເືຑື ໆບເຖື ໆບຌຂຶ ໇ຌຂັຌ໇ ຎ.4 ແຖະ ຌກັ ປຽຌ 1 ໃຌ 5 ຃ຌົ ເ຋ົ ໆາຌັຌ໇຋ີ ໆໄຈຉາຓ ໇ ຓາຈຉະຊາຌຈາ໇ຌ຃ະຌຈິຘາຈ. ຃ທາຓແຉກຉໆາຄກຌັຓດີໆ າຄກທາ໇ຄຂທາຄໃຌກາຌປຽຌປູຂບຄ ໇ ຌກັ ປຽຌໃຌ຋ົ ໆທ຋ຼຸກ ເຓບືຄ, ໂປຄປຽຌ, ແຖະ ຌກັ ປຽຌ ຋ີ ໆຓຑີ ື ໇ຌຊາຌເຘຈຊະກຈິ-ຘຄັ຃ຓົ ແຖະ ກໆ ຼຸຓຆຌົ ເຏົ ໆາ຋ີ ໆແຉກຉໆາຄກຌັ . ບຈັຉາກາຌເຖື ໆບຌຆັຌ໇ ໄຎຆັຌ໇ ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ໄຈນ໇ ຼຸ ຈຖຄົໃຌໄຖງະຎີ຋ີ ໆຏໆາຌຓາຌີ ໇ ແຖະ ບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌ ຉົຌ໇ (ຂັຌປຽຌ ໇ ຓ.1-ຓ.4) ໄຈເ໇ຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌ. ຓນີ ກັຊາຌຆີ ໇ໃນເ໇ນຌັທໆາຌກັ ປຽຌຓຏີຌົກາຌປຽຌ ໃຌຖະຈຍັບໆບຌເຎັຌຎັຈໄ຅ນ ກັ ຋ີ ໆຑາໃນ໇ ຌກັ ປຽຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌໄຖງະຑທກເຂາົເຂົ ໇າປຽຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇. ແຉໆກ ໆຓນີ ກັຊາຌ຋ີ ໆຆີ ໇ໃນເ໇ນຌັທໆາບາຈ຅ະຓຎີັຈ ໄ຅ບື ໆຌບກີ , ຖທຓ຋ຄັ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກຂບຄເຈກັ /຃ບຍ຃ທົ , ຃ທາຓແຉກຉໆາຄຂບຄຆຌົ ເຏົ ໆາ, ຘະຑາຍແທຈຖບ໇ຓຂບຄ ໂປຄປຽຌ ແຖະ ໂບກາຈກາຌຓທຽກ ີ ເປຈັ ຄາຌ຋ າ. ຘກຶ ຘາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຖະຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ: ໃຌ 6 ເຓບືຄ ຂບຄ ຘຎຎ ຖາທ ເຎັຌໂ຃ຄກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ທໄິ຅ ຂບຄກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ (ຘຘກ) ຋ີ ໆໄຈປ໇ ຍັກາຌຘະໜຍັຘະໜຌູ ຅າກ ດູຌເີຆຍ ຑາງໃຉແ໇ຏຌຄາຌກາຌປໆທຓຓເືຑື ໆບຘາ໇ຄ ຃ທາຓເຂັຓ໇ ແຂຄໃນຖ໇ ະຍຍົກາຌຘກຶ ຘາໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ຘະໜຍັຘະໜຌູ ໂຈງຘະນະຑາຍເບຖີຍົ . ກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າຈັ ໆຄກໆາທໄຈຌ໇ າໃຆ໇ ທ຋ິ ກີ າຌແຍຍຎະຘຓົ ເຑື ໆບທເິ຃າະຂ ຓ໇ ູຌຈາ໇ຌຎະຖຓິ າຌ ຅າກ EMIS ແຖະ LSIS-II (MICS) ເຑື ໆບທເິ຃າະຂບຍເຂຈຂບຄຍຌັນາ ແຖະ ຋ໆາບໆ ຽຄຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ກໆບຌ຋ີ ໆ຅ະຖຄົເກຍັກ າ ແຖະ ທເິ຃າະຂ ຓ໇ ູຌຈາ໇ຌ຃ຼຸຌຌະຑາຍ ໃຌ 6 ແຂທຄ (ແຂທຄຖະ 1 ເຓບືຄ) ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ. ກາຌຈ າເຌຌີກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທາ໇ງຄັຑະງາງາຓຆບກນາຘາເນຈ ທໆາເຎັຌນງຄັຌກັ ປຽຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ, ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ຅ຶ ໆ ຄຎະຖະກາຌປຽຌ ແຖະ ເຎັຌນງຄັຌກັ ປຽຌ຅ຶ ໆ ຄບບກ຅າກ ໂປຄປຽຌ (ຍ ໆ ເຂົ ໇າປຽຌ). ກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າໄຈຊ໇ ກື ບບກແຍຍເຑື ໆບຘຌົ຋ະຌາກຍັຏູຎະຖະກາຌປຽຌ ໇ ແຖະ ກໆ ຼຸຓຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆງຄັປຽຌ ໃຌ ນບ໇ຄປຽຌ. 1.2. ຘະຑາຍຖທຓຂບຄກາຌຘກຶ ຘາໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ແຏຌຑຈັ຋ະຌາຂະແໜຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາ 5 ຎີ຃ັ ໇ຄ຋ີIX (ESSDP 2021-2025) ຂບຄ ຘຎຎ ຖາທ ແຓໆຌຘາ໇ຄຂຶ ໇ຌຍຌົ ຏຌົຘ າເຖຈັ ແຖະ ໝາກຏຌົຂບຄແຏຌກາຌຑຈັ຋ະຌາຂະແໜຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາ 5 ຎີ຃ັ ໇ຄ຋ີ8VIII. ບຄີຉາຓກຈົໝາງທໆາຈທ໇ ງ ກາຌຘກຶ ຘາ (ຘະຍຍັຎັຍຎຼຸຄ) 2015 ໄຈກ໇ າຌຈົ ເບາົກາຌຘກຶ ຘາ ແຉໆຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ຅ຌົ຅ຍົຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ເຎັຌກາຌ ຘກຶ ຘາຑາກຍຄັ຃ຍັ ແຖະ ກ າຌຈົ ເບາົກາຌຘກຶ ຘາຑາກຍຄັ຃ຍັ ເຎັຌກາຌຘກຶ ຘາ຋ີ ໆຍ ໆໄຈເ໇ຘງ຃ໆາ. ກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັນ ກັ ຘູຈໃໝໆຘ າຖຍັຆັຌ໇ ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຖະ ກາຌຘາ໇ຄ຃ທາຓເຂັຓ໇ ແຂຄໃນແ໇ກໆກາຌຑຈັ຋ະຌາ຃ູຑາງໃຉແຏຌ ໇ ຄາຌກາຌຎັຍຎຼຸຄ຃ຼຸຌຌະຑາຍ ແຖະ ຂະງາງໂບກາຈ ເຂົ ໇າປຽຌ ຘ າຖຍັກາຌຘກຶ ຘາຂັຌ໇ຑື ໇ຌຊາຌໃຌ ຘຎຎ ຖາທ (ແຏຌຄາຌຍ຃ີທາ) ໄຈຓ໇ ຃ທາຓ ີ ຃ຍືໜາ໇ດໆ າຄຉັ ໇ຄໜາ໇. ໃຌຘກົ ປຽຌ 2020- 2021, ນ ກັ ຘູຈ ແຖະ ຎຶຓ໇ ແຍຍປຽຌໃໝໆຘ າຖຍັຂັຌ໇ ຎ.3 ໄຈຊ໇ ກື ເຏງີແຏໆ ແຖະ ຌ າໃຆໃຌ໇ ໂປຄປຽຌຎະຊຓົ ຋ົ ໆທຎະເ຋ຈ. ຎະ຅ຍຼຸ ຌັ ກ າຖຄັກະກຽຓແຏຌຄາຌຍ຃ີທາ ໄຖງະ 2 ຋ີ ໆ ຅ະເຖີ ໆຓ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັໃຌກາຄຎີ2022 ຌີ ໇ . ໃຌຎີ2012 ກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ ໄຈບ໇ ບກ຃ າຘັ ໆຄທໆາຈທ໇ ງກາຌຖຍົຖາ໇ຄກາຌເກຍັ ເຄຌິ຃ໆາເຂົ ໇າປຽຌຘ າຖຍັຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆປຽຌຆັຌ໇ບະຌຼຸຍາຌ, ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ, ຓ.ຉົຌ໇ ແຖະ ຓ.ຎາງ ຘາງຘາຓຌັຘກຶ ຘາ ຘະຍຍັ ເຖກ຋ີ1293/ຘຘກ.ກຄ.2012 ຖຄົທຌັ຋ີ06 ກຌັງາ 2012 ໂຈງຓ຅ີຈຼຸ ຎະຘຄົເຑື ໆບກ າ຅ຈັບຼຸຎະຘກັ

13 ຈາ໇ຌ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງຉ ໆ ກາຌເຂົ ໇າປຽຌໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຖະ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ, ແຖະ ກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ ໄຈຘ໇ ົ ໆຄເຘຓີ ແຌທ຋າຄກາຌຑຈັ຋ະຌາກາຌຘກຶ ຘາຍຌົຑື ໇ຌຊາຌໃນຓ໇ ຃ີທາຓເ຋ົ ໆາ຋ຽຓກຌັ , ໂຈງໄຈກ໇ າຌຈົ 40 ເຓບືຄຈບ໇ ງໂບກາຈຈາ໇ຌກາຌຘກຶ ຘາ ໃນເ໇ຎັຌເຎົ ໇າໝາງຑເຘຈ ິ ໃນໄ໇ຈປ໇ ຍັຆຍັຑະງາກບຌ ແຖະ ກາຌຘະໜຍັຘະໜຌູ . ກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັແຏຌຑຈັ຋ະຌາຂະແໜຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາ 5 ຎີ຃ັ ໇ຄ຋ີVIII ຓຏີຌົຘ າເຖຈັໃຌນ າງຈາ໇ຌເຆັ ໆຌ: ໄຈຂະນງາງ ໇ ແຏຌຄາຌກາຌຘກຶ ຘາຌບກໂປຄປຽຌໃນ຋໇ ຽຍເ຋ົ ໆາກາຌຘກຶ ຘາໃຌໂປຄປຽຌ, ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັນ ກັ ຘູຈຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຂບຄກາຌຘກຶ ຘາຌບກ ໂປຄປຽຌໃນ຋໇ ຽຍເ຋ົ ໆາກາຌຘກຶ ຘາຘາງຘາຓຌັ , ເຑີ ໆຓບຈັຉາກາຌປູໜ໇ ຄັຘຂືບຄຎະຆາກບຌໃຌເກຌບາງຼຸ 6-14 ຎີແຖະ ບາງຼຸ 15-40 ຎີ ໃນໄ໇ຈເ໇ຂົ ໇າເຊຄິກາຌຘກຶ ຘາ຋ີ ໆຓ຃ີຼຸຌຌະຑາຍ ແຖະ ເ຋ົ ໆາ຋ຽຓກຌັ . ກາຌຍ າຖຼຸຄງກົ ຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາ຅ຍົຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຍ າຖຼຸຄໃຌກໆ ຼຸຓເຎົ ໇າໝ າງບາງຼຸ 6-14 ຎີຓ຅ີາ ຌທຌ 11.000 ກທໆາ຃ຌົ ແຖະ ກໆ ຼຸຓເຎົ ໇າໝາງບາງຼຸ 15-40 ຎີ ຓ຅ີາ ຌທຌ 43.000 ກທໆາ຃ຌົ . ຘ າເຖຈັກາຌ ຍ າຖຼຸຄງກົ ຖະຈຍັຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຉບຌຎາງ ຓ຋ີ ຄັໝຈົ 182.820 ຃ຌົ , ໃຌຌັຌ໇ ກາຌຍ າຖຼຸຄງກົ ຖະຈຍັຆັຌ໇ ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ ຓ຅ີາ ຌທຌ 8.241 ຃ຌົ (ກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ, 2020). ແຏຌຑຈັ຋ະຌາຂະແໜຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາ 5 ຎີ຃ັ ໇ຄ຋ີIX (2021-2025) ໄຈກ໇ າຌຈົ 5 ນທົຂ ນ໇ ກັ ຋ີ ໆໄຈເ໇ໜັຌ໇ໜກັ ເຎັຌຘິ ໆ ຄ຋ າ ບຈິໃຌກາຌ຋ຍົ຋ທຌກາຄຘະໄໝຂບຄ ແຏຌຑຈັ຋ະຌາຂະແໜຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາ ໃຌຎີ2018, ບຌັຌີ ໇ ເຎັຌກາຌຆີ຋໇ ຈິ຋າຄໃນແ໇ກໆ ແຏຌຑຈັ຋ະຌາຂະແໜຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາ ຘະຍຍັຎະ຅ຍຼຸ ຌັຌີ ໇ . ຂ ຋໇ ີ ໆ 4 ຂບຄນທົຂ ນ໇ ກັ ເນ ົ ໆາຌີ ໇ແຓໆຌບຈັຉາກາຌກາຌຘຍືຉ ໆປຽຌ຅າກ ຆັຌ໇ຎະຊຓົ ໄຎຘໆ ູຂັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຋ີ ໆຖຼຸຈຖຄົ ແຖະ ກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ຋ີ ໆ ເຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌໃຌຆັຌ໇ ຓ.ຉົຌ໇. ຂຄົເຂຈ຋ີ ໆ ໜາ໇ເຎັຌນໆທຄໃຌຖະຈຍັຆາຈ ຌີ ໇ແຓໆຌຉຈິຑຌັກຍັໂປຄປຽຌຎະຊຓົ ຋ີ ໆຓ຃ຼຸຌີ ຌະຑາຍຉ ໆາ, ແຖະ ຂາຈກາຌຖຄົ຋ຌຶໃຘໆກາຌຘກຶ ຘານ ຄັຆັຌ໇ຎະຊຓົ . ແຏຌຑຈັ຋ະຌາຂະແໜ ຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາ 2021-25 ໄຈກ໇ າຌຈົ 'ຎັຈ ໄ຅຋ີ ໆຈຄຶບບກໄຎ ເຆັ ໆຌ: ຃ໆາເຘງໂບກາຈຂບຄ຃ບຍ຃ທົ຋ີ ໆຓຖີາງໄຈຉ໇ ໆາ, ແຖະ ຖະຈຍັກາຌປຽຌປູຂ໇ ບຄເຈກັ ຉ ໆາ, ເຆັ ໆຌຈຽທກຌັກຍັ 'ຎັຈ ໄ຅຋ີ ໆງູບບກໄຎ ໇ ', ຖທຓ຋ຄັໂປຄປຽຌຓຈັ຋ະງຓົ ຋ີ ໆຓ຃ີຼຸຌຌະຑາຍຉ ໆາ ແຖະ ຃ທາຓປຍັປູຉ໇ ໆ຃ໆາຌງິຓົ ຉ ໆກາຌຘກຶ ຘາ຋ີ ໆ ຉ ໆາ, ເຎັຌຘາເນຈຑື ໇ຌຊາຌຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ຋ີ ໆ ເຑີ ໆຓຂັຌ໇ໃຌຆັຌ໇ຓ.ຉົຌ໇ (ກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ, 2020). 1.3. ທ຋ິ ຈີ າເຌຌີກາຌ຃ົຌ໇ ຃ທາ໇ ກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇຃ັ ໇ຄຌີຓ໇ ຅ີຈຼຸ ຎະຘຄົ ເຑື ໆບຘກຶ ຘາຘະຑາຍ, ຍຌັນາ ແຖະ ຘາເນຈຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌຂບຄຌກັ ປຽຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຖະ ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ຆຶ ໆ ຄກາຌຘາ໇ຄ, ນາ຃ຼຸຌຌະຑາຍເ຃ື ໆບຄຓືແຖະ ກາຌຖຄົເກຍັກ າຂ ຓ໇ ູຌຓຈີ ັ ໆຄຉ ໆໄຎຌີ ໇ : 1.3.1. ກາຌຘາ໇ຄຑຈັ຋ະຌາ ,ເ຃ື ໆບຄຓືແຖະ ກາຌຖຄົເກຍັກາ ຂ ຓ໇ ູຌ ໄຈຌ໇ າໃຆທ໇຋ິ ກີ າຌຈາ໇ຌ຃ຼຸຌຌະຑາຍໃຌກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ທໄິ຅ຌີ ໇ຆຶ ໆ ຄຓກີ າຌຌ າໃຆເ໇຃ື ໆບຄຓືແຖະ ຖະຍຽຍກາຌຉໆາຄ໅຋ີ ໆ ແຉກຉໆາຄກຌັ ເຑື ໆບ ຊາຓ຃ າຊາຓ຋ີ ໆ຃າ໇ງ຃ກືຌັກຍັຏູຉ໇ ບຍ, ກາຌເ຅າະ຅ີຓ໇ ນາຘາເນຈຑື ໇ຌຊາຌ ແຖະ ຘະຑາຍກາຌ຋ີ ໆຘໆບຄແຘຄເຊຄິເນຈຏຌົ຋ີ ໆ ແ຋຅໇ຄິຂບຄ ກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ. ກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທາ໇ງຄັຌ າໃຆ຃໇ າຊາຓ ແຖະ ນທົຂ ຋໇ ີ ໆ຃າ໇ງ຃ກືຌັໃຌເທຖາຑຍົຎະກຍັກໆ ຼຸຓຏູຉ໇ ບຍ຋ີ ໆ ແຉກຉໆາຄກຌັ . ຆຶ ໆ ຄເຎັຌຂັຌຉບຌຂບຄ ໇ ຏຌົໄຈປ໇ ຍັ 'ແຍຍ 3 ແ຅'. ບຌັຌີ ໇ຘາຓາຈຎຽຍ຋ຽຍຂ ຓ໇ ູຌ຋ີ ໆໄຈເ໇ກຍັກ າໃຌນທົຂ ຋໇ ີ ໆ຃າ໇ງ຃ກືຌັ ແຖະ ນທົຂ ຅໇າກ ຍຌັຈາກໆ ຼຸຓ຋ີ ໆແຉກຉໆາຄກຌັໃນເ໇ຎັຌຘໆທຌໜຶ ໆ ຄຂບຄກາຌທເິ຃າະ. ນ ຄັ຅າກຌັຌ໇, ຘິ ໆ ຄ຋ີ ໆ຃ົຌ໇ຑຍົຘາຓາຈຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັຎະເຈຌັຑບ໇ຓຈທ໇ ງ ຃ທາຓເຎັຌເບກກະຑາຍ ແຖະ ຋ີ ໆຏູຉ໇ ບຍຓ຃ີທາຓ຃ຈິ ເນຌັ຋ີ ໆ ແຉກຉໆາຄກຌັຉາຓ຃ທາຓປຍັປູຂ໇ ບຄຑທກເຂາົ. ງຄັເປຈັ ໃນໄ໇ຈທ໇ເິ຃າະຈາ໇ຌ ຎະຖຓິ າຌຉ ໆ຋ໆາບໆ ຽຄຉໆາຄ໅ໃຌຂັຌ໇ເຓບືຄ຋ີ ໆຘາຓາຈເຆື ໆບຓໂງຄກຍັ຃ທາຓແຉກຉໆາຄໃຌຘິ ໆ ຄ຋ີ ໆ຃ົຌ໇ຑຍົຈາ໇ຌ຃ຼຸຌຌະຑາຍ. ທ຋ິ ກີ າຌແຍຍ ຎະຘຓົ ຎະຘາຌຈັ ໆຄກໆາທ຅ະເຎັຌກາຌເຆື ໆບຓໂງຄຂບຄຍຌັຈາຂ ຓ໇ ູຌ ເຑື ໆບໃນເ໇ຂົ ໇າໃ຅ດໆ າຄເຖກິ ເຆິ ໆ ຄເຊຄິຖາງຖະບຽຈຎີກງໆບງຉໆາຄ໅ ແຖະ ຘະຑາຍກາຌ຋ີ ໆ ຉຈິຑຌັກຍັກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ (Cresswell, 2017). ກາຌຘາ໇ຄເ຃ື ໆບຄຓ:ື ຋ຓີ ຄາຌ຋ຎີຶກຘາໄຈບ໇ ບກແຍຍ ແຖະ ຘາ໇ຄເ຃ື ໆບຄຓກືາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ແຖທ໇ ຌ າຓາຏໆາຌ຋ຓີ ຄາຌຌກັ ຃ົຌ໇຃ທາ໇ຂບຄ ກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ ໃຌເຈບືຌຑະ຅ກິ 2020.

14 ກາຌ຋ຈົຖບຄ ແຖະ ຎັຍຎຼຸຄເ຃ື ໆບຄຓ:ື ຋ຓີ ຄາຌ຋ຎີຶກຘາ ແຖະ ຌກັ ຃ົຌ໇຃ທາ໇ໄຈຈ໇ າເຌຌີກາຌ຋ຈົຖບຄເ຃ື ໆບຄຓດືໆ ູໃຌ ຘບຄ ໂປຄປຽຌ ຃ໂືປຄປຽຌຎະຊຓົ ຘຓົ ຍູຌໂຑຌຄາຓ ແຖະ ໂປຄປຽຌຓຈັ຋ະງຓົ ຘຓົ ຍູຌໂຑຌຄາຓ ດໆ ູເຓບືຄໄຆ຋າຌີຌະ຃ບຌນຖທຄ ທຽຄ຅ຌັ ແຖະ ຌ າຓາຎັຍຎຼຸຄໃນເ໇ຎັຌຘະຍຍັຘຓົ ຍູຌ ໃຌເຈບືຌຑະ຅ກິ 2020. ກາຌຖຄົເກຍັກ າຂ ຓ໇ ູຌ: ໄຈເ໇ຖຓີ ຉົຌ໇ແຉໆເຈບືຌຑະ຅ກິ ຎີ2020 ນາ ເຈບືຌກຼຸຓຑາ ຎີ2021 ຆຶ ໆ ຄເຎັຌຆໆທຄໄຖງະ຋ີ ໆ ໃຌ຋ົ ໆທ ໂຖກຓກີາຌຎິຈກາຌປຽຌກາຌຘບຌເຌື ໆບຄ຅າກກາຌຖະຍາຈຂບຄຑະງາຈໂ຃ທຈິ -19. ແຉໆຘ າຖຍັ ຘຎຎ ຖາທ ແຓໆຌຎິຈກາຌ ປຽຌກາຌຘບຌແຉໆທຌັ຋ີ17 ເຈບືຌຓຌີາ ນາ 15 ເຈບືຌຑຈຶຘະຑາ ຎີ2020 ເ຋ົ ໆາຌັຌ໇ ຆຶ ໆ ຄເປຈັໃນຘາຓາຈ ໇ ຈ າເຌຌີກາຌ ຃ົຌ໇຃ທາ໇ ແຖະ ຖຄົເກຍັຂ ຓ໇ ູຌໄຈດ໇ໆ າຄຉ ໆ ເຌື ໆບຄ ແຖະ ຍ ໆຓກີາຌຆກັ ຆາ໇ ນ ືຓ຃ທາຓ ີ ຂຈັຂບ໇ຄຈາ໇ຌຍ ຖນິ າຌ ນ ືຍ ໆຓກີ າຌຎໆ ຽຌແຎຄ ຅ຈຼຸ ຘຼຸຓກໆ ຽທກຍັ ເຎົ ໇າໝາງກາຌຘ າຑາຈ. ຋ຓີ ຄາຌ຃ົຌ໇຃ທ໇າຎະກບຍຈທ໇ງຌກັ ຃ົຌ໇຃ທາ໇ບາທຼຸໂຘ 3 ຃ຌົ຅າກ ບຄົກາຌດູຌເີຆຍ ຑບ໇ຓຈທ໇ ງຑະຌກັ ຄາຌ຅າກຘະຊາຍຌັ຃ົຌ໇຃ທາ໇ທ຋ິ ະງາຘາຈກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ຃ະຌະຘກຶ ຘາຘາຈ ຓະນາທ຋ິ ະງາໄຖແນໆຄ ຆາຈ. ຌກັ ຃ົຌ໇຃ທາ໇຋ຄັໝຈົ ໄຈປ໇ ຍັກາຌຐຶກບຍົປຓົ ກໆ ຽທກຍັທ຋ິ ກີ າຌ຃ົຌ໇຃ທ໇າ, ເ຃ື ໆບຄຓືແຖະ ຖະຍຽຍກາຌຉໆາຄ໅ຂບຄກາຌຖຄົ ເກຍັກ າຂ ຓ໇ ູຌ. ເ຃ື ໆບຄຓ຋ື ໃີຆໃ໇ຌກາຌເກຍັກ າຂ ຓ໇ ູຌ຃ັ ໇ຄຌີ ໇ໄຈຌ໇ າໃຆເ໇຃ື ໆບຄຓຘື າຑາຈແຍຍເ຃ີ ໆ ຄໂ຃ຄຘາ໇ຄ, ຆຶ ໆ ຄເບີ ໇ຌທໆາເ຃ື ໆບຄຓກືາຌຘ າຑາຈຏູໃ໇ນຂ໇ ຓ໇ ູຌນ ກັ (KII) ໂຈງຌກັ ຃ົຌ໇຃ທາ໇ ໄຈປ໇ ຍັກາຌຐຶກບຍົປຓົ ເ຃ື ໆບຄຓຈືັ ໆຄກໆາທ. ເ຃ື ໆບຄຓຘື າຑາຈ (KII) ໄຈຌ໇ າໃຆກ໇ ຍັ ເຈກັ ຏູຎະຖະກາຌ ໇ ປຽຌ ແຖະ ຑ ໆ ແຓໆຂບຄຏູຎະຖະກາຌປຽຌ ໇ ຋ີ ໆຏູບ໇ າຌທງກາຌ ໂປຄປຽຌ ແຖະ ຌາງຍາ໇ຌໄຈ຃໇ ຈັ ເຖບືກເບາົ ແຖະ ໄຈແ໇຅ຄ໇ໃນຆ໇າຍກໆບຌໜາ໇຋ຓີ ຄາຌ ຃ົຌ໇຃ທາ໇຅ະຖຄົເກຍັກ າຂ ຓ໇ ູຌຉທົ຅ຄິ. ຌບກ຅າກຌີ ໇ , ກາຌຘ າຑາຈຏູບ໇ າຌທງກາຌໂປຄປຽຌ, ຃ະຌະຑຈັ຋ະຌາກາຌຘກຶ ຘາຂັຌ໇ຍາ໇ຌ, ຃ູ ຘບຌ ແຖະ ຑະຌກັ ຄາຌນບ໇ຄກາຌຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຘິາເຓບືຄ ໄຈຌ໇ າໃຆກ໇ າຌຘ າຑາຈແຍຍເ຃ີ ໆ ຄໂ຃ຄຘາ໇ຄ, ຆຶ ໆ ຄຍາຄ຃ັ ໇ຄກໄ ຈຘ໇ າຑາຈ ເຎັຌປູຍແຍຍຖາງຍຼຸກ຃ຌົ , ແຖະ ເຎັຌ຃ໆ ູນ ື຅ຈັເຎັຌກໆ ຼຸຓຌບ໇ງ. ຆຶ ໆ ຄເ຃ື ໆບຄຓກືາຌຘ າຑາຈ KII ແຓໆຌເຎັຌກາຌຘຌົ຋ະຌາເຖື ໆບຄຘໆທຌຉທົ ຂບຄຏູໃ໇ນຂ໇ ຓ໇ ູຌດໆ າຄຖະບຽຈ. ຘ າຖຍັກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓແຓໆຌໄຈຈ໇ າເຌຌີໂຈງກາຌ຅ຈັຌກັ ປຽຌເຎັຌກໆ ຼຸຓງໆບງ, ຎະຓາຌກໆ ຼຸຓຖະ 5 ຃ຌົ ໃຌແຉໆຖະໂປຄປຽຌ, ກາຌເກຍັກ າຂ ຓ໇ ູຌກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓຆໆທງໃນໄ໇ຈປ໇ ຍັ຃ າຉບຍດໆ າຄນ າກນ າງ ແຖະ ຘາຓາຈທຈັ຃ທາຓເຎັຌເບກ ກະຑາຍຖະນທໆາຄຌກັ ປຽຌຈທ໇ ງກຌັ . ຌບກ຅າກຌີ ໇ , ຏູໃ໇ນຂ໇ ຓ໇ ູຌຑາງໃຌກໆ ຼຸຓ ງຄັໄຈຓ໇ ກີ າຌຉບຍແຍຍຘບຍຊາຓຘໆທຌຍຼຸກ຃ຌົ ແຖະ ຅ຈັຖຽຄຍູຖຓິ ະຘຈິຂບຄຎະເຈຌັ຃ າຉບຍຑາງໃຌກໆ ຼຸຓໂຈງກາຌທາຄກບ໇ຌນຌີຘຉີໆາຄ໅ໃຘໆ. 1.3.2. ກາຌທເິ຃າະຂ ຓ໇ ູຌ ກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າຌີ ໇ຌ າໃຆທ໇຋ິ ກີ າຌແຍຍຎະຘຓົ ຎະຘາຌ ໂຈງຓກີາຌເຆື ໆບຓໂງຄຂ ຓ໇ ູຌຈາ໇ຌຎະຖຓິ າຌ ແຖະ ຈາ໇ຌ຃ຼຸຌຌະຑາຍ. ໄຖງະ ຋ າບຈິຂບຄກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າໄຈເ໇ຖີ ໆຓຉົຌ໇ຈທ໇ ງກາຌ຋ຍົ຋ທຌເບກະຘາຌກໆ ຽທກຍັຍຈົຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າ ແຖະ ຍຈົຖາງຄາຌຉໆາຄ໅຋ີ ໆ ກໆ ຽທຂບ໇ຄ, ຉຈິຉາຓຈທ໇ ງກາຌຘ ານ ທຈຈາ໇ຌຎະຖຓິ າຌ ຂ ຓ໇ ູຌຘະຊຉິ຅ິ າກຖະຍຍົຂ ຓ໇ ູຌຂໆາທຘາຌກາຌ຃ຼຸຓ໇ ຃ບຄກາຌຘກຶ ຘາ (EMIS) ຂບຄກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ ໂຈງແງກຉາຓຂັຌ໇ເຓບືຄ. ກາຌທເິ຃າະຌີ ໇ງຄັໄຈປ໇ ຍັຂ ຓ໇ ູຌເຑີຓ໇ ເຉຓີ ຅າກຏຌົກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ທໄິ຅຋ີ ໆ ຓດີໆ ູດໆ າຄກທາ໇ຄຂທາຄໃຌໄຖງະ 5 ຎີ຋ີ ໆຏໆາຌຓາ, ຖທຓ຋ຄັກາຌຘ ານ ທຈຈຈັຘະຌໝີ າງຘຄັ຃ຓົ ຖາທ ຃ັ ໇ຄ຋ີII (II LSIS-II) ຎີ2017, ຍຈົຖາງຄາຌ LSIS-II-EAGLE ແຖະ ຍຈົຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າຉໆາຄ໅ກໆ ຽທກຍັຏຌົຘ າເຖຈັກາຌປຽຌຂບຄຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆໄຈຘ໇ າເຖຈັ ເຓື ໆບຍ ໆຈຌົ ຓາຌີ ໇ . ໂຈງໄຈປ໇ ຍັຂ ຓ໇ ູຌ຅າກຘິ ໆ ຄ຋ີ ໆ ຃ົຌ໇ຑຍົ ໃຌໄຖງະ຋ າບຈິ , ໄຖງະ຋ີ2 ຂບຄກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າຌີ ໇ຎະກບຍຈທ໇ ງກາຌເກຍັກ າ ແຖະ ກາຌ ທເິ຃າະຂ ຓ໇ ູຌຈາ໇ຌ຃ຼຸຌຌະຑາຍຆຶ ໆ ຄ ໃຌໄຖງະຈັ ໆຄກໆາທໄຈຓ໇ ກີ າຌຘ າຑາຈຑາກຘໆທຌກໆ ຽທຂບ໇ຄແຉໆຂັຌ໇ ໃຌຖະຖະຍຍົກາຌ຅ັຈ໇ຉັ ໇ຄ; ໂຈງເຌັຌ໇ ໜກັ ຘະເຑາະໃຘໆຂັຌ໇຋ບ໇ຄຊິ ໆ ຌ ຖທຓ຋ຄັຌກັ ປຽຌ, ເຈກັ ຋ີ ໆບບກໂປຄປຽຌ (ຎະຖະກາຌປຽຌ), ຑ ໆແຓໆ, ຃ູຘບຌ, ບ າຌທງກາຌ ໂປຄປຽຌ ແຖະ ຑະຌກັ ຄາຌນບ໇ຄກາຌຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາເຓບືຄ. ຃ະຌະປຍັຏຈິຆບຍກາຌ຃ົຌ໇຃ທ໇າທໄິ຅ຈາ໇ຌກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ຃ະຌະ ປຍັຏຈິຆບຍຘ າຖຍັກາຌຈ າເຌຌີກາຌ຃ົຌ໇຃ທ໇າທໄິ຅຃ັ ໇ຄຌີ ໇ໄຈໃ໇ນ຃໇ າແຌະຌ າ ແຖະ ຎະກບຍ຃ າ຃ຈິ ເນຌັຉ ໆ ແຌທ຋າຄ ແຖະ ທ຋ິ ກີ າຌ຋ີ ໆ ໄຈ໇ ຘະເໜດີໆ າຄຉັ ໇ຄໜາ໇. ກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ຈັ ໆຄກໆາທໄຈເ໇ປຈັໃນຓ໇ ກີ າຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຽທກຍັຍຌັຈາເ຃ື ໆບຄຓືແຖະ ຖະຍຽຍກາຌຉໆາຄ໅ ຋ີ ໆໄຈຌ໇ າໃຆໃຌ໇ ກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ໃຌເຓື ໆບກໆບຌໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ແຖະ ໄຈເ໇ປຈັໃນຓ໇ ຃ີທາຓຆຈັ ເ຅ຌຂຶ ໇ຌກໆ ຽທກຍັຂບຍເຂຈ຋ີ ໆຓ຃ີທາຓຘ າ຃ຌັ ເຑື ໆບຈ າເຌຌີກາຌ ເກຍັກ າຂ ຓ໇ ູຌຘະເຑາະ ແຖະ ກາຌເ຅າະ຅ີຓ໇ ແຍຍຖຄົເຖກິ ເຊຄີຎັຈໄ຅ຈັ ໆຄກໆາທ. ກາຌຘາ໇ຄເ຃ື ໆບຄຓື ແຖະ ຖະຍຽຍກາຌຉໆາຄ໅຋ີ ໆໄຈ໇ ບະ຋ຍິ າງຂາ໇ຄຖໆ ຼຸຓຌີ ໇ໄຈປ໇ ຍັຏຌົຎະໂນງຈ຅າກໄຖງະກາຌທເິ຃າະຂບຄກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າຌີ ໇ . ຈທ໇ ງກາຌເຌັຌ໇ໜກັ ໃຘໆກາຌທເິ຃າະແຍຍ 3 ແ຅, ຘາຓາຈທເິ຃າະຉທົ ເຖກຂ ຓ໇ ູຌ ຅າກຖະຍຍົຂ ຓ໇ ູຌຂໆາທຘາຌກາຌ຃ຼຸຓ໇ ຃ບຄກາຌຘກຶ ຘາ (EMIS) ຃ຌືໃໝໆ ຋ຽຍໃຘໆຂ ຓ໇ ູຌ຋ີ ໆໄຈ໇ ເກຍັກ າໄຈ຅໇າກກາຌຘ າຑາຈ ແຖະ ກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓ. ໄຖງະ຋ີ3 ແຖະ ໄຖງະຘຼຸຈ຋າ໇ງແຓໆຌໃນ຋ຼຸກ໇ ຑາກຘໆທຌກໆ ຽທຂບ໇ຄເຂົ ໇າປໆທຓ

15 ໃຌກາຌຌ າຘະເໜຘີ ິ ໆ ຄ຋ີ ໆໄຈ຃໇ ົຌ໇ຑຍົ ແຖະ ຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜແີຌະ ເຑື ໆບໃນຓ໇ ກີາຌຎະກບຍ຃ າເນຌັ ແຖະ ເຎັຌເບກະຑາຍຉກົ ຖຄົເນຌັຈີ ຅າກ຃ະຌະປຍັຏຈິຆບຍກາຌ຃ົຌ໇຃ທ໇າທໄິ຅ຈາ໇ຌກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ ໂຈງຖທຓ. ກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າ຃ັ ໇ຄຌີ ໇ໄຈຊ໇ ກືກາ ຌຈົ ເຑື ໆບຉບຍ຃ າຊາຓຈັ ໆຄຉ ໆ ໄຎຌີ ໇ : ເຖີ ໆຓຉັ ໇ຄແຉໆກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັແຏຌຑຈັ຋ະຌາຂະແໜຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາ 5 ຎີ຃ັ ໇ຄ຋ີ ໆ VIII (2016-2020) ຅ຌົເຊຄິ ຎັຈ຅ຍຼຸ ຌັ ຎະເຈຌັກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ຓ຃ີແຌທໃຈ ື ? ຎັຈໄ຅ຉົຌ໇ຉ ຋ີ ໆ ເປຈັໃນຌ໇ກັ ປຽຌຎະຖະກາຌປຽຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ, ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຉບຌຎາງ ຓນີ ງຄັ ແຈໆ? ຎັຈ ໄ຅ຈັ ໆຄກໆາທໃຌແຉໆຖະຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາແຉກຉໆາຄກຌັຍ ? ຓທີ຋ິ ກີ າຌໃຈແຈໆເຑື ໆບຎບ໇ ຄກຌັຍ ໆ ໃນຌ໇ກັ ປຽຌຈບ໇ ງໂບກາຈ, ຖທຓ຋ຄັກໆ ຼຸຓ຋ີ ໆຍ ໆແຓໆຌເຏົ ໆາຖາທ-ໄຉ, ບາໄຘດໆ ູໃຌເຂຈ ຆຌົຌະຍຈົ /ນໆາຄໄກຘບກນ ກີຎະຖະກາຌປຽຌ. 1.3.3. ແນໆ ຄຂ ຓ໇ ູຌ ແຖະ ກາຌເກຍັກາ ຂ ຓ໇ ູຌ ກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ທໄິ຅ໄຈທ໇ເິ຃າະຂ ຓ໇ ູຌຈາ໇ຌຎະຖຓິ າຌ ແຖະ ຋ໆາບໆ ຽຄຉໆາຄ໅ໂຈງຌ າໃຆຂ໇ ຓ໇ ູຌ຅າກ EMIS (຅າກຘກົ ປຽຌ 2015-2016 ເຊຄິ ຘກົ ປຽຌ 2020-2021) ແຖະ ກາຌຘ ານ ທຈຈຈັຘະຌໝີ າງຘຄັ຃ຓົ ຖາທ ຃ັ ໇ຄ຋ີII (MICS) ກໆບຌ຋ີ ໆ຅ະຑ຅ິ າຖະຌາຍຌັຈາຍຈົ຃ົຌ໇຃ທາ໇ ທໄິ຅ ແຖະ ຍຈົຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທາ໇຋ີ ໆຓດີໆ ູແຖທ໇ກໆຽທກຍັຎະເຈຌັ ແຖະ ຘາເນຈຑື ໇ຌຊາຌຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ. ກາຌບບກແຍຍກາຌ ຃ົຌ໇຃ທາ໇ທໄິ຅ຎະກບຍຈທ໇ ງກາຌເກຍັກ າ ແຖະ ກາຌທເິ຃າະຂ ຓ໇ ູຌຈາ໇ຌ຃ຼຸຌຌະຑາຍ ແຖະ ຉທົ ເຖກຂ ຓ໇ ູຌ຅າກ 6 ແຂທຄໃຌ ຘຎຎ ຖາທ. ກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທາ໇ໄຈຘ໇ ານ ທຈເຍິ ໆ ຄທໆາເຎັຌນງຄັຌກັ ປຽຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ, ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຉບຌຎາງ຅ິ ໆ ຄ ຎະຖະກາຌປຽຌ ແຖະ ຓກີ າຌໂບຖ໇ຓົ ກຍັ ເຈກັ຋ີ ໆໄຈບບກໂປຄປຽຌ ໇ (ຏູຎະຖະກາຌປຽຌ ໇ ), ຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆງຄັປຽຌໃຌໂປຄປຽຌ, ແຖະ ຑ ໆແຓໆ ຂບຄຌກັ ປຽຌ ແຖະ ຑ ໆແຓໆຂບຄຏູ຋໇ ີ ໆຎະຖະກາຌປຽຌ. ງຄັໄຈຈ໇ າເຌຌີກາຌຘ າຑາຈຑະຌກັ ຄາຌນບ໇ຄກາຌຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ, ຃ະຌະຑຈັ຋ະຌາກາຌຘກຶ ຘາຂັຌ໇ຍາ໇ຌ, ຏູບ໇ າຌທງກາຌໂປຄປຽຌ ແຖະ ຃ູຘບຌ. ຉາຓກາຌເນຌັຈໄີຈຉ໇ກົ ຖຄົເນຌັຈ຃ີຈັ ເຖບືກເບາົ 6 ເຓບືຄ຅າກ 40 ເຓບືຄ “ເຓບືຄ ຍູຖຓະິ ຘຈິ ” ຂບຄກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ ເຑື ໆບເກຍັກ າຂ ຓ໇ ູຌຈາ໇ຌ຃ຼຸຌຌະຑາຍ. ໄຈຌ໇ າໃຆຆ໇ຼຸຈຓາຈຊາຌຈັ ໆຄຉ ໆໄຎຌີ ໇ ເຑື ໆບກ າຌຈົ 6 ເຓບືຄ຋ີ ໆໄຈ຃໇ ຈັ ເຖບືກເຑື ໆບຈ າເຌຌີກາຌເກຍັຂ ຓ໇ ູຌ ຈາ໇ຌ຃ຼຸຌຌະຑາຍ. ເຖບືກ຅າກ 6 ແຂທຄ຋ີ ໆ ແຉກຉໆາຄກຌັ ເຖບືກເບາົ 2 ເຓບືຄໃຌແຉໆຖະຑາກ ຃:ືຑາກເໜບື, ຑາກກາຄ ແຖະ ຑາກໃຉ໇ ເຖບືກ຅າກ 40 ເຓບືຄ຋ີ ໆຈບ໇ ງໂບກາຈຈາ໇ຌກາຌຘກຶ ຘາ຋ີ ໆຘຼຸຈ ແຉໆຖະເຓບືຄ຋ີ ໆຓຆີາງແຈຌຉຈິກຍັ ຘຘ ນທຽຈຌາຓ, ໄ຋, ແຖະ ກ າຎູເ຅ງ ຎະຘຓົ ຎະຘາຌກໆ ຼຸຓຆຌົ ເຏົ ໆານ ກັ ເຖບືກເບາົຍາຄເຓບືຄ຋ີ ໆຓ຋ີໆາບໆ ຽຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌນຼຸ ຈຖຄົ ໝາງ຃ທາຓທໆາຍ ໆ ເບາົແຉໆເຓບືຄ຋ີ ໆຓບີຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌ ປຽຌຘູຄ຋ີ ໆຘຼຸຈເ຋ົ ໆາຌັຌ໇ ໃຌແຉໆຖະເຓບືຄໄຈຓ໇ ກີ າຌ຃ຈັ ເຖບືກເບາົ 5 ໂປຄປຽຌ. ຅າ ຌທຌໂປຄປຽຌ຋ຄັໝຈົ຋ີ ໆ ໄຈ຃໇ ຈັ ເຖບືກ ຓີ30 ໂປຄປຽຌ. ປູຍ຋ີ ໆ 1: 6 ເຓບືຄ຋ີ ໆຊກື຃ຈັ ເຖບືກເຑື ໆບເກຍັກາ ຂ ຓ໇ ຌູ ຈາ໇ຌ຃ຼຸຌຌະຑາຍ

16 ຉາຉະຖາຄ 1: ຅າ ຌທຌຏູໃ໇ນຂ໇ ຓ໇ ຌູ ແຖະ ຎະເຑຈເ຃ື ໆບຄຓ ື ຏູໃ໇ນຂ໇ ຓ໇ ຌູ ຎະເຑຈເ຃ື ໆບຄຓື # ຅າ ຌທຌຏູໃ໇ນຂ໇ ໇ ຓຌູ ເຑຈງຄິ (%) ຏູຎະຖະກາຌປຽຌ ໇ ກາຌຘ າຑາຈ 94 52% ຌກັປຽຌຎະຊຓົ ຘກຶຘາ ກໆ ຼຸຓຘຌົ຋ະຌາ 192 49% ຌກັປຽຌຓ.ຉົຌ໇ ກໆ ຼຸຓຘຌົ຋ະຌາ 182 50% ຌກັປຽຌຓ.ຎາງ ກໆ ຼຸຓຘຌົ຋ະຌາ 99 52% ຑ ໆແຓໆຂບຄຌກັປຽຌ ກໆ ຼຸຓຘຌົ຋ະຌາ & ກາຌຘ າຑາຈ 136 51% ຑ ໆແຓໆຂບຄຏູຎະຖະກາຌປຽຌ ໇ ກາຌຘ າຑາຈ 94 52% ຃ູຘບຌ ກາຌຘ າຑາຈ 91 49% ບ າຌທງກາຌໂປຄປຽຌ ກາຌຘ າຑາຈ 30 10% ຃ະຌະຑຈັ຋ະຌາກາຌຘກຶຘາ ຂັຌ໇ຍາ໇ຌ ກໆ ຼຸຓຘຌົ຋ະຌາ ແຖະ ກາຌຘ າ ຑາຈ 61 18% ຑະຌກັ ຄາຌນບ໇ຄກາຌຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາເຓບືຄ ກາຌຘ າຑາຈປູຍແຍຍເ຃ິ ໆ ຄໂ຃ຄ ຘາ໇ຄ 15 13% ຖທຓ 994 47% 1.3.4. ຂ ຅໇າ ກຈັຉໆາຄ໅ ຂ ຅໇າ ກຈັບຌັ຋ີ1: ກາຌຈ າເຌຌີກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇຃ັ ໇ຄຌີ ໇ບຄີໃຘໆຊາຌຂ ຓ໇ ູຌ EMIS ຅າກຘູຌຘະຊຉິຂິ ຓ໇ ູຌກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາ ແຖະ ກາຌ ຘ ານ ທຈ຃ທົ ເປບືຌ (LSIS II). ຂ ຓ໇ ູຌ຅າກ຋ຄັຘບຄແນໆ ຄຌີ ໇ບາຈຓ຃ີທາຓ຃າຈເ຃ື ໆບຌກຌັແຓໆຌເຎັຌເຖື ໆບຄ຋ າຓະຈາ ເຑາະຓ຃ີທາຓແຉກ

17 ຉໆາຄກຌັໃຌກາຌກ າຌຈົຌງິາຓ, ຎະເຈຌັໃຌຂບຍເຂຈຂບຄກາຌຘໆຼຸຓກໆ ຼຸຓຉທົດໆ າຄ, ນ ຃ືທາຓຍ ໆຆຈັ ເ຅ຌຂບຄກາຌຖາງຄາຌຂ ຓ໇ ູຌ. ເຊຄິ ດໆ າຄໃຈກ ໆຉາຓ, ຃ໆາ຃ທາຓ຃າຈເ຃ື ໆບຌຂບຄຂ ຓ໇ ູຌຈັ ໆຄກໆາທຍ ໆໄຈຎ໇ໆ ຽຌແຎຄຏຌົໄຈປ໇ ຍັຉົຌ໇ຉ ໃຌຍຈົຖາງຄາຌຌີ ໇ . ກາຌຌ າໃຆຘ໇ ະຊຉິຂິ ຓ໇ ູຌກາຌ ຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາ EMIS ແຓໆຌເຑື ໆບຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັຂ ຓ໇ ູຌຉທົ ເຖກຘະຑາຍຖທຓຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ປບຈ ຎັຈ຅ຍຼຸ ຌັ ຑາງໃຌຂະແໜຄກາຌຘກຶ ຘາ ໃຌຂະຌະ຋ີ ໆຂ ຓ໇ ູຌ຅າກ LSIS-II ຋ີ ໆໄຈຌ໇ າຓາທເິ຃າະແຓໆຌເຑື ໆບຘຓົ ຋ຽຍຘະຑາຍກາຌຂບຄກາຌ ຎະຖະບບກໂປຄປຽຌໃຌກໆ ຼຸຓຎະຆາກບຌ຋ີ ໆ ແຉກຉໆາຄກຌັ ເ຋ົ ໆາຌັຌ໇. ຂ ຓ໇ ູຌ຋ີ ໆໄຈ຅໇າກກາຌຘ ານ ທຈ຃ທົ ເປບືຌ຋ົ ໆທຎະເ຋ຈເຆັ ໆຌ LSIS II ແຓໆຌຓ຃ີທາຓໜາ໇ເຆື ໆບຊໃືຌຖະຈຍັໜື ໆ ຄ ເຑາະເຎັຌທ຋ິ ີແຖະ ຖຄົກາຌເກຍັຂ ຓ໇ ູຌ຅າກແນໆ ຄຈຽທກຌັ . ຂ ຅໇າ ກຈັບຌັ຋ີ2: ກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທາ໇ຌີ ໇ຌ າໃຆຂ໇ ຓ໇ ູຌຈາ໇ຌຎະຖຓິ າຌ ແຖະ ຈາ໇ຌ຃ຼຸຌຌະຑາຍ຋ີ ໆໄຈເ໇ກຍັ ນ ືຊກື ຖາງຄາຌກໆບຌໜາ໇ກາຌ ຖະຍາຈ຃ຌືປບຍໃໝໆຂບຄຑະງາຈໂ຃ທຈິ -19 ເຂົ ໇າຓາ ຘຎຎ ຖາທ ໃຌເຈບືຌເຓຘາ ຎີ2021. ກາຌຖະຍາຈ຃ຌືປບຍ຋ີ2 ຌີ ໇຃າຈທໆາ ຅ະຘົ ໆຄຏຌົກະ຋ຍົຉ ໆ ເຘຈຊະກຈິ-ຘຄັ຃ຓົ ໃຌ຋ົ ໆທຎະເ຋ຈ, ຖທຓ຋ຄັຏຌົກະ຋ຍົດໆ າຄປາ໇ງແປຄຉ ໆຂະແໜຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ຌກັ ປຽຌຉື ໆຓ ບກີ ງບ໇ຌກາຌຎິຈໂປຄປຽຌເຎັຌເທຖາ ໄຖງະງາທ. ເຌື ໆບຄ຅າກທໆາກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າຌີ ໇ບຄີໃຘໆຂ ຓ໇ ູຌຈາ໇ຌຎະຖຓິ າຌ຅າກຘະຊຉິຂິ ຓ໇ ູຌ ກາຌຘກຶ ຘາ EMIS ປບຈຘກົ ປຽຌ 2020-2021 ແຖະ ຂ ຓ໇ ູຌຈາ໇ຌ຃ຼຸຌຌະຑາຍ຋ີ ໆໄຈເ໇ກຍັ຅າກຑາກຘະໜາຓ ຆໆທຄ ເຈບືຌຑະ຅ກິ 2020 ນາ ເຈບືຌກຼຸຓຑາ 2021, ຏຌົຂບຄກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ຍ ໆ ໄຈຘ໇ ະ຋ບ໇ ຌໂຈງກຄົເຊຄິຘະຑາຍກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌ຋ົ ໆທຎະເ຋ຈໃຌ ໄຖງະກາຌແຏໆຖະຍາຈຈັ ໆຄກໆາທ. ແຉໆເທົ ໇າໄຈທ໇ໆາ, ກາຌ຃ົຌ໇຃ທ໇າທໄິ຅຃ັ ໇ຄຌີ ໇ຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັຑາຍ຋ີ ໆຆຈັ ເ຅ຌຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌ ຆຼຸຓຎີ຋ີ ໆຏໆາຌຓາ ແຖະ ງຄັຘາຓາຈເຎັຌຂ ຓ໇ ູຌຑື ໇ຌຊາຌຘ າຖຍັກາຌຈ າເຌຌີກາຌຎະເຓຌີຏຌົກະ຋ຍົ຅າກກາຌແຏໆຖະຍາຈຂບຄຑະງາຈໂ຃ ທຈິ -19 ຉ ໆກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌບະຌາ຃ຈົ . 1.4. ຎະຓທຌ຃ າຘຍັຂບຄ຃ າຘຍັຈາ໇ຌທຆິາກາຌ຋ີ ໆຘາ ຃ຌັ ກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ: ກາຌຎະຖະກາຌປຽຌແຓໆຌຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆຍ ໆ ເຂົ ໇າໂປຄປຽຌແຖທ໇. ກ ຖະຌ຅ີາ ຌທຌກາຌຎະຖະກາຌປຽຌແຓໆຌຌຍັ ເຎັຌ 'ກາຌຉກົ ຃າ໇ຄ'. ຘາຓາຈ຃ຈິ ໄຖໆຈທ໇ ງຌຍັຖທຓກຌັ ຏູ຃໇າ໇ຄນບ໇ຄໃຌຂັຌ໇ປຽຌ (g) ຋ີ ໆງຄັດໆ ູໃຌຂັຌ໇ປຽຌ (g) ໃຌຘກົ ຎີ(t+1) ແຖະ ຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆ ໄຈເ໇ຖື ໆບຌຂັຌ໇຅າກຂັຌ໇ (g) ເຎັຌຂັຌ໇ (g+1) ໃຌຘກົ ປຽຌ (t+1) ແຖະ ຖຍົ຅າ ຌທຌຖທຓຌີກ໇ ຍັ຅າ ຌທຌ຋ຄັໝຈົຂບຄກາຌ ເຂົ ໇າປຽຌ ໃຌຂັຌ໇ (g) ໃຌຘກົ ປຽຌ (t). (ບຄີຉາຓບຄົກາຌ UNESCO) ບຈຉາຎະຖະ ັ : ຘໆທຌຂບຄຌກັ ປຽຌໃຌຂັຌ໇ປຽຌຂບຄຎີປຽຌ຋ີ ໆຍ ໆ ໄຈປ໇ ຽຌຉ ໆ ໃຌຂັຌ໇ປຽຌເກົ ໆາ ນ ື ຂັຌ໇຋ີ ໆຘູຄກທໆາໃຌຘກົ ປຽຌ຋ຈັ ໄຎ (ບຄີ ຉາຓຘູຌຘະຊຉິກິ າຌຘກຶ ຘາ ແຖະກຖິາ, ກະຆທຄຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາ) ຎະຘຈິ຋ຑິາຍຑາງໃຌ: ຎະຘຈິ຋ຑິ າຍຑາງໃຌຂບຄຖະຍຍົກາຌຘກຶ ຘາກໆ ຽທຂບ໇ຄກຍັກາຌຌ າໃຆຆ໇ ຍັຑະງາກບຌ (ຎັຈໄ຅ຌ າເຂົ ໇າ - inputs) ໃນຈ໇຋ີ ີ ໆຘຼຸຈ ເຑື ໆບໃນເ໇ກຈີຏຌົໄຈປ໇ ຍັ . ໂຈງຎົກກະຉແິຖທ໇ ກາຌຎະເຓຌີຎະຘຈິ຋ຑິ າຍຑາງໃຌແຓໆຌເປຈັ ເຎັຌຎົກກະຉຘິ າຖຍັ ຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາຘະເຑາະໃຈໜື ໆ ຄ ເຆັ ໆຌ: ຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຖະ ຉທົຆີ ໇ທຈັ຋ີ ໆ ຄໆາງ຋ີ ໆຘຼຸຈຂບຄຎະຘຈິ຋ຑິ າຍຑາງໃຌແຓໆຌຓູຌ຃ໆາໃຌ ກາຌຏະຖຈິຏຌົໄຈປ໇ ຍັຂບຄກາຌຘກຶ ຘາ, ຆຶ ໆ ຄບາຈ຅ະເຎັຌຏູປຽຌ ໇ ຅ຍົກາຌຘກຶ ຘາຖະຈຍັຌັຌ໇ ນ ື ເຎັຌຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆໄຈປ໇ ຍັ຃ທາຓປູຉ໇ ໆາຘຼຸຈ. (ບຄີຉາຓບຄົກາຌ UNESCO) ບຈັຉາກາຌຖບຈເນບ ື (ແງກຉາຓຆັຌ໇): ເຎີເຆຌັຂບຄຖຼຸຌ໇ ຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆ ເຂົ ໇າປຽຌໃຌຂັຌ໇ ຎ.1 ໃຌປບຍທຽຌຂບຄຖະຍຍົກາຌຘກຶ ຘາ ໃຌຘກົ ປຽຌ຋ີ ໆ ໄຈກ໇ າຌຈົ ໄທ໇ແຖະ ຃າຈທໆາ຅ະປຽຌ຅ຌົປບຈຂັຌ໇ປຽຌ຋ີ ໆກ າຌຈົໄທໂ໇ຈງຍ ໆ ຃າ໇ຄນບ໇ຄ. (ບຄີຉາຓບຄົກາຌ UNESCO) ຎັຈ ໄ຅຋ີ ໆງູບບກ ໇ ແຓໆຌຎັຈໄ຅຋ີ ໆຓດີໆ ູຑາງໃຌໂປຄປຽຌເບຄ, ຋ີ ໆຘົ ໆຄຏຌົກະ຋ຍົຈາ໇ຌຖຍົຉ ໆ຃ທາຓຘ າຑຌັກຍັ຃ຌົໄທໝໆ ຼຸຓ຋ີ ໆ ເກຈີ຅າກ ຘະຑາຍ ແທຈຖບ໇ຓຂບຄໂປຄປຽຌ ແຖະ ເປຈັໃນຑ໇ ທກເຂາົຎະຉເິຘຈຍ ຖຍິຈົຂບຄກາຌປຽຌໃຌໂປຄປຽຌ. ກາຌຎະຉເິຘຈຈັ ໆຄກໆາທຌີ ໇ , ໃຌຘໆທຌ ຂບຄຌກັ ປຽຌ, ບາຈ຅ະຘະແຈຄບບກຈທ໇ ງຑຈຶຉກິ າ຋ີ ໆຍ ໆ຃ຍົຖຍົຉ ໆຖະຍຽຈຂບຄໂປຄປຽຌ, ກາຌຂາຈປຽຌ, ນ ື ຖະເຖງີຉ ໆກາຌປຽຌ. ເຑື ໆບເຎັຌກາຌຎະຉຍິຈັທໄິຌຉ ໆຑຈຶຉກິ າຎະເຑຈຈັ ໆຄກໆາຌີ ໇ ໂປຄປຽຌຓກາຌ ີ ຘັ ໆຄ ໂ຅ະກາຌປຽຌ, ໃນຘ໇ ບຍເຘຄັຉກົ , ນ ືກາຌນຼຸ ຈ຃ະແຌຌ ຂບຄຌກັ ປຽຌ, ຍາຄກ ຖະຌ ໂປຄປຽຌ ີ ງຄັກ ໆ ເປຈັໃນເ໇ກຈີ຃ທາຓຖົຓ໇ ເນຖທດໆ າຄຉ ໆ ເຌື ໆບຄ, ແ຋ຌ຋ີ ໆ຅ະເປຈັໃນຌ໇ກັ ປຽຌຎະຘຍົຏຌົຘ າເຖຈັ ຉາຓ຋ີ ໆຑທກເຂາົຉັ ໇ຄໃ຅ໄທ. (໇ Jordan et al., 1994)

18 ຎັຈໃ຅຋ີ ໆຈຄຶບບກ ຓ຃ີທາຓໝາງທໆາ ໂປຄປຽຌເຎັຌຑຽຄແຉໆຘໆທຌໜຶ ໆ ຄຂບຄຘະຑາຍແທຈຖບ໇ຓ຋າຄຘຄັ຃ຓົ ຋ີ ໆຘຍັຆບ໇ ຌຂບຄເຈກັໄທໝໆ ຼຸຓ ເ຋ົ ໆາຌັຌ໇. ເຊຄິທໆາກາຌຘກຶ ຘາຑາກຍຄັ຃ຍັ຅ະໃຆເທຖາ ໇ ນ າງ ແຖະ ຉບ໇ຄຓ຃ີທາຓຑະງາງາຓ຋ີ ໆຘຼຸຈໃຌຆໆທຄໄທໝໆ ຼຸຓ, ບາຈ຅ະຓຎີັຈໄ຅ຑາງ ຌບກ຋ີ ໆ ໜາ໇ຘຌົ ໃ຅ກທໆາ ຋ີ ໆ ເປຈັໃນຓ໇ ຃ີທາຓນັຌ໇ເນ຃ທາຓຘຌົ ໃ຅ກທໆາກາຌປ ໆາປຽຌ. ຘໆທຌນ າງແຖທ໇຃ບຍ຃ທົ , ກໆ ຼຸຓໝໆເູຑື ໆບຌຍາ໇ຌ ໃກ໇ ຃ຽຄ, ບຄົກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຉໆາຄ໅ຂບຄຆຼຸຓຆຌົ , ຘາຘະໜາ, ກຈົໝາງ, ຘະຊາຍຌັຘາ຋າຖະຌະຘຼຸກ ຅ະຓຍີຈົຍາຈຘ າ຃ຌັຉ ໆ຃ທາຓໝັຌ໇຃ຄົ ແຖະ ກາຌຑຈັ຋ະຌາຂບຄໄທໜໆ ຼຸຓ. ເຑາະຘະຌັຌ໇, ຓ຃ີທາຓຂຈັແງຄ໇ກຌັຖະນທໆາຄທຈັຊຼຸຎະຘຄົຈາ໇ຌກາຌຘກຶ ຘາຂບຄໂປຄປຽຌ ແຖະ ກະແຘຘຄັ຃ຓົ ຑາງຌບກ຋ີ ໆກະ຋ຍົຉ ໆ ໂປຄປຽຌບາຈ຅ະຘົ ໆຄຏຌົຉ ໆ຃ທາຓຘ າເຖຈັຂບຄຌກັ ປຽຌ ເຆັ ໆຌ: ກາຌເຍິ ໆ ຄແງຄຈຼຸແຖຘະຓາຆກິ ຃ບຍ຃ທົ , ຅າ ເຎັຌຉບ໇ຄໄຈດຼຸຈ໇ ຑກັ ທຽກ ນ ືກາຌຊຑື າບາຈ຅ະຘົ ໆຄຏຌົກະ຋ຍົ຋າຄຖຍົຉ ໆຏຌົກາຌປຽຌໃຌ ໂປຄປຽຌ ແຖະ ໃຌຍາຄກ ຖະຌີ ກ ຌ າໄຎຘໆ ູກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ. (Jordan et al., 1994)

19 ຑາກ 2: ຑາຍຖທຓຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ແຖະ ເຈກັ ຋ີ ໆຓ຃ີທາຓຘໆ ຽຄຉ ໆກາຌຎະຖະກາຌ ປຽຌ ຑາກຌີ ໇ ເຎັຌກາຌທເິ຃າະຈາ໇ຌຎະຖຓິ າຌຂບຄຉທົຆີ ໇ທຈັ຋ີ ໆກໆ ຽທຂບ໇ຄເຑື ໆບຘະນູ ຍຘະຑາຍຖທຓຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຖະ ຂັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ, ໂຈງຌ າໃຆຂ໇ ຓ໇ ູຌ EMIS ແຖະ LSIS-II ຎີ2017. ໃຌຑາກຌີ ໇ ເຖີ ໆຓຉົຌ໇ຈທ໇ ງ ກາຌທເິ຃າະ຋ໆາບໆ ຽຄຂບຄກາຌເຂົ ໇າປຽຌ ໃຌຆຼຸຓຎີ຋ີ ໆຏໆາຌຓາ ນ ຄັ຅າກຌັຌ໇ໄຈ຃໇ ົຌ໇຃ທາ໇ຖຄົເຖກີຍຌັນາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຖະ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຖທຓ຋ຄັແຉໆຖະຖະຈຍັຂບຄກາຌຘກຶ ຘາ. 2.1. ກາຌທເິ຃າະກາຌເຂົ ໇ າໂປຄປຽຌ ໃຌຆຼຸຓຎີ຋ີ ໆຏໆາຌຓາ ຘຎຎ ຖາທ ໄຈຍ໇ຌັຖຼຸເຊຄິກາຌຎັຍຎຼຸຄດໆ າຄຉ ໆ ເຌື ໆບຄກໆຽທກຍັກາຌຓຘີໆທຌປໆທຓຂບຄເຈກັໃຌກາຌຘກຶຘາ຋ຄັໃຌຆັຌ໇ ຎະຊຓົ ຘກຶຘາ ແຖະ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາ (ປູຍ຋ ີ2). ບຈັຉາກາຌເຂົ ໇າປຽຌຘຼຸຈ຋ິ(NER) ຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາງຄັ຃ຄົ຋ີ ໆຎະຓາຌ 99% ຌຍັແຉໆຘກົ ປຽຌ 2015-2016 ໃຌຂະຌະ຋ີ ໆບຈັຉາກາຌເຂົ ໇າປຽຌຘຼຸຈ຋ຆິ ັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຉບຌຎາງ ໄຈເ໇ຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌ ດໆ າຄຉ ໆ ເຌື ໆບຄ, ຍຌັຖຼຸເຊຄິ 70% ແຖະ 40% ຉາຓຖ າຈຍັ ໃຌຘກົ ປຽຌ 2020-2021. ຌບກຌັຌ໇, ບຈັຉາຘໆທຌກາຌເຂົ ໇າປຽຌຘຼຸຈ຋຋ິ ີ ໆຘູຄ ແຖະ ຃ຄົ຋ີ ໆ , ຍທກກຍັກາຌນຼຸ ຈຖຄົຂບຄບຈັຉາຘໆທຌກາຌເຂົ ໇າປຽຌຖທຓ (GER) ໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັ ເຊຄິ຃ທາຓ ຃ຍືໜາ໇ຂບຄຎະຘຈິ຋ຑິ າຍໃຌຖະກາຌຘກຶ ຘາຆັຌ໇ຈັ ໆຄກໆາທຌີ ໇ . ຘ າຖຍັຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຉບຌຎາງ ຏຌົໄຈປ໇ ຍັງຄັ ຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັ ເຊຄິກາຌເຑີ ໆຓຂື ໇ຌຂບຄ ບຈັຉາເຂົ ໇າປຽຌຖທຓ ແຖະ ບຈັຉາເຂົ ໇າປຽຌຘຼຸຈ຋ິໃຌຆຼຸຓຎີ຋ີ ໆຏໆາຌຓາ. ເຊຄິດໆ າຄໃຈກ ໆຉາຓ, ງຄັ ຓຆີໆບຄນທໆາຄຖະນທໆາຄ ບຈັຉາເຂົ ໇າປຽຌຖທຓ ແຖະ ບຈັຉາເຂົ ໇າປຽຌຘຼຸຈ຋,ິປບຈ 11% ຂບຄ຋ຄັ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຉບຌຎາງ ໝາງ຃ທາຓທໆາງຄັ຅ະຉບ໇ຄໄຈຘ໇ ຍືຉ ໆ ຃ທາຓຑະງາງາຓເຑື ໆບປຍັຎະກຌັກາຌຘກຶ ຘາໃນແ໇ກໆເຈກັ ຋ຼຸກ຃ຌົໝຈົຑບ໇ຓ຋ຄັຎັຍຎຼຸຄ ຖະຍຍົກາຌຘກຶ ຘາໃນຓ໇ ຎີະຘຈິ຋ຑິ າຍຂຶ ໇ຌຉື ໆຓບກີ . ປູຍ຋ີ3 ຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັທໆາເຎີເຆຌັຂບຄຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆຓບີາງຼຸຉ ໆາກທໆາ ແຖະ ບາງຼຸເກຌີ ໃຌ຋ຄັ 3 ຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາໄຈນ໇ ຼຸ ຈຖຄົເຖກັ ຌບ໇ງແຉໆກ ງຄັ຃ຄົດໆ ູໃຌຖະຈຍັຘູຄ ໂຈງຘະເຑາະໃຌຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ ຉບຌຎາງ ຎະຓາຌ 22% ໃຌຎີ2020-2021. ເຊຄິແຓໆຌທໆາຂ ຓ໇ ູຌຘະຊຉິກິ າຌຘກຶ ຘາ EMIS ຅ະຓກີາຌແງກແຖທ໇ກ ຉາຓ, ແຉໆກຍ ໆ ຘາຓາຈໄຈຂ໇ ຓ໇ ູຌເຎັຌເຎີເຆຌັ຋ີ ໆ ແຌໆຌບຌກໆ ຽທກຍັຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆຓບີາງຼຸຉ ໆາກທໆາເກຌ ແຖະ ບາງຼຸເກຌີ, ຅ິ ໆ ຄຓຂີ ຘ໇ຓົ ຓຼຸຈຊາຌທໆາບຈຉາ ັ ຘໆທຌ ຂບຄຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆຓບີາງຼຸເກຌີແຓໆຌຘູຄກທໆາຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆຓບີາງຼຸຉ ໆາກທໆາເກຌດໆ າຄນ ທຄນ າງເຌື ໆບຄ຅າກກາຌ຃າ໇ຄນບ໇ຄ ແຖະ ກາຌເຂົ ໇າປຽຌຆາ໇. ກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທາ໇ຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັທໆາກາຌເຂົ ໇າປຽຌເຓື ໆບບາງຼຸເກຌີເກຌເຎັຌຎັຈໄ຅ຘໆ ຽຄເປຈັໃນກ໇ າຌປຽຌຆກັ ຆາ໇ເຓື ໆບເຊຄິບາງຼຸ຋ີ ໆ ເຈກັ ຆາງ ແຖະ ເຈກັ ງຄິ ໄຈປ໇ ຍັ຃ທາຓກຈົຈຌັ ເຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌ຋ີ ໆ຅ະຉບ໇ຄຆບກນາຖາງໄຈໃ໇ນແ໇ກໆ຃ບຍ຃ທົ ແຖະ ຉບ໇ຄໄຈແ໇ຉໆຄຄາຌ, ໃຌ຋ີ ໆຘຼຸຈກ ບາຈ ຅ະເປຈັໃນຎະຖະກາຌປຽຌ ໇ (Jimerson, 2002; Lewin, 2007). ປູຍ຋ ີ2: ບຈັຉາກາຌເຂົ ໇າປຽຌຖທຓ ແຖະ ຘຼຸຈ຋ຉິາຓຖະຈຍັ ກາຌຘກຶຘາ, ຅າກຘກົປຽຌ 2015-2016 ເຊຄິຘກົ ປຽຌ 2020-2021 ປູຍ຋ ີ3: ບຈັຉາຘໆທຌຌກັປຽຌບາງຼຸຉ ໆາກທໆາ/ ບາງຼຸເກຌີຉາຓຖະ ຈຍັກາຌຘກຶຘາ, ຅າກຘກົ ປຽຌ 2015-2016 ເຊຄິ ຘກົ ປຽຌ 2020-2021 ແນໆ ຄຂ ຓ໇ ູຌ: ຂ ຓ໇ ູຌ EMIS ຅າກ ຘຘກ ແນໆ ຄຂ ຓ໇ ູຌ: ຂ ຓ໇ ູຌ EMIS ຅າກ ຘຘກ

20 ຘະຑາຍກາຌ຋າຄຈາ໇ຌຎະຆາກບຌຓຏີຌົກະ຋ຍົຘ າ຃ຌັ ແຖະ ໂຈງກຄົຉ ໆຌະໂງຍາງ ແຖະ ກາຌທາຄແຏຌຈາ໇ຌກາຌຘກຶ ຘາ, ເຌື ໆບຄ຅າກ ເຎັຌຉທົກ າຌຈົ຅າ ຌທຌເຈກັ ຋ີ ໆ຅ະເຂົ ໇າໂປຄປຽຌໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ຑທຓຎະກຈົ ເນຌັ຋ໆາບໆ ຽຄນຼຸ ຈຖຄົຂບຄຎະຆາກບຌໃຌເກຌບາງຼຸເຂົ ໇າປຽຌ ແຉໆບາງຼຸ 6 ຎີນາ 17 ຎີຖທຓ຋ຄັ຅າ ຌທຌຌກັ ປຽຌແຉໆຘກົ ປຽຌ 2015-2016 ເຎັຌຉົຌ໇ຓາ (ຉາຉະຖາຄ 2). ຎະຆາກບຌໃຌເກຌບາງຼຸ ເຂົ ໇າປຽຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາຓກີາຌຎໆ ຽຌແຎຄຈາ໇ຌ຅າ ຌທຌເຈກັ ຎະຓາຌ 710.000 ຃ຌົ ໃຌໄຖງະ 6 ຎີ຋ີ ໆຏໆາຌຓາ, ໂຈງນຼຸ ຈຖຄົໃຌ ບຈັຉາຘະເຖໆງຑຽຄແຉໆ 0,01% ຉ ໆຎີ. ໃຌຂະຌະຈຽທກຌັ , ຎະຆາກບຌໃຌເກຌບາງຼຸເຂົ ໇າປຽຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຉບຌຎາງ ກ ໄຈນ໇ ຼຸ ຈຖຄົດໆ າຄຉ ໆ ເຌື ໆບຄໂຈງຘະເຖໆງ 1,1% ແຖະ 2,6% ຉ ໆ ຎີຉາຓຖ າຈຍັ . ຋ໆາບໆ ຽຄຈາ໇ຌຎະຆາກບຌຈັ ໆຄກໆາທຘົ ໆຄຏຌົ ເປຈັໃນ໇ ບຈັຉາກາຌເຂົ ໇າປຽຌໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ເຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌໃຌຆຼຸຓຎີຏໆາຌຓາ 1 ແຖະ ເຎັຌກາຌເຎີຈໂບກາຈໃນແ໇ກໆກາຌຘາ໇ຄຌະໂງຍາງຈາ໇ຌກາຌຘກຶ ຘາເຑື ໆບຆໆທງເນ ບືໄຈດ໇ໆ າຄເໝາະຘຓົ ເຆັ ໆຌ: ກາຌ຅ຈັແຍໆຄຆຍັຑະງາກບຌໃນຊ໇ ກື ເຎົ ໇າໝາງ ງບ໇ຌທໆາຓ຃ີທາຓກຈົຈຌັໜບ໇ ງກໆທາຘ າຖຍັ ຃ທາຓປຽກປບ໇ຄຉບ໇ຄກາຌຈາ໇ຌຑື ໇ຌຊາຌໂ຃ຄຖໆາຄເປຈັ ໃນ໇ ກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ ຘາຓາຈຘຼຸຓໃຘໆກາຌຎັຍຎຼຸຄ຃ຼຸຌຌະຑາຍ ກາຌຘກຶ ຘາ ຈທ໇ ງກາຌຖຄົ຋ຌຶ ເຑີ ໆຓໃຘໆຈາ໇ຌກາຌຘາ໇ຄຂຈີ຃ທາຓຘາຓາຈຂບຄ຃ູ ແຖະ ປຍັຎະກຌັໃນເ໇ຈກັ຋ຼຸກ຃ຌົປຽຌ຅ຍົ຃ຍົປບຍທຽຌ ກາຌຘກຶ ຘາ ດໆ າຄໜບ໇ ງ 12 ຎີຉາຓນ ກັ ຘູຈກາຌຘກຶ ຘາ ຘາງຘາຓຌັຘກຶ ຘາ຋ີ ໆຓ຃ີຼຸຌຌະຑາຍ. ຉາຉະຖາຄ 2: ທທິຈັ຋ະຌາກາຌຂບຄຎະຆາກບຌໃຌເກຌບາງຼຸເຂົ ໇າປຽຌ ແຖະ ກາຌເຂົ ໇າປຽຌ຅າກຘກົປຽຌ 2015-2016 ເຊຄິຘກົ ປຽຌ 2020-2021 ແນໆ ຄຂ ຓ໇ ູຌ:ຂ ຓ໇ ູຌ EMIS ຅າກ ຘຘກ 2.2. ກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຖະ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ ເຊຄິທໆາ຅ະຓກີາຌຎັຍຎຼຸຄດໆ າຄຉ ໆ ເຌື ໆບຄໃຌກາຌຂະນງາງກາຌເຂົ ໇າເຊຄິກາຌຘກຶຘາໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ກຉ າຓ, ກາຌຎະຖະກາຌປຽຌງຄັເຎັຌ ຎະເຈຌັ຋ີ ໆແຏໆຂະນງາງນາ ງໃຌ຋ົ ໆທ຋ຼຸກ 3 ຖະຈຍັຂບຄກາຌຘກຶຘາຘາງຘາຓຌັຘກຶຘາ ເຊຄິທໆາບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາງຄັຉ ໆາ ແຖະ ຃ຄົຉທົກ ຉາຓ ຎະຓາຌ 4% ຌຍັແຉໆ ໃຌຘກົ ປຽຌ 2015-2016 ເຎັຌຉົຌ໇ຓາ, ໃຌໄຖງະຈຽທກຌັ ບຈັຉາ ກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຉບຌຎາງ ກ ໄຈເ໇ຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌດໆ າຄຉ ໆ ເຌື ໆບຄ຅ຌົເຊຄິ 9,4% ແຖະ ເກບືຍປບຈ 11% ຉາຓຖ າຈຍັໃຌຘກົ ປຽຌ 2020-2021 (ປູຍຑາຍ຋ີ4). ກາຌຖະຍາຈຂບຄຑະງາຈໂ຃ທຈິ -19 ໂຈງຘະເຑາະປບຍ຋ີ2 ຋ີ ໆ ເຂົ ໇າຓາ ຘຎຎ ຖາທ ໃຌເຈບືຌເຓຘາ ຎີ2021 ຆຶ ໆ ຄຑາໃນຉ໇ ບ໇ຄຎິຈໂປຄປຽຌເຎັຌເທຖາຈຌົຌັຌ໇ ບາຈ຅ະເປຈັໃນຎ໇ ະເຈຌັກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ຋ີ ໆ ໜາ໇ເຎັຌນໆທຄດໆ ູແຖທ໇ ງິ ໆ ຄປາ໇ງແປຄຂຶ ໇ຌຉື ໆຓບກີ . ບຄີຉາຓກາຌ຃າຈ຃ະເຌຂບຄບຄົກາຌ຋ະຌາ຃າຌໂຖກ, ຃າຈທໆາ຅ະຓຌີກັ ປຽຌບາງຼຸ 6-18 ຎີເຊຄິ 8% ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ຅ະຎະຖະກາຌປຽຌ ຊາ໇ນາກຍ ໆຓຓາຈ ີ ຉະກາຌແກໄຂ໇ ດໆ າຄຓຎີະຘຈິ຋ຏິຌົ (ບຄົກາຌ຋ະຌາ຃າຌໂຖກ, 2020). ໃຌຖະຈຍັຎະເ຋ຈ ຘຎຎ ຖາທ ເກບືຍຍ ໆຓ຃ີທາຓແຉກຉໆາຄກຌັນ າງໃຌບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌຖະນທໆາຄງຄິ-ຆາງ ໂຈງຓີ ບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌຂບຄເຈກັ ງຄິຉ ໆາກທໆາເຖກັ ຌບ໇ງໃຌ຋ຼຸກຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາ (ປູຍ຋ີ5). 1 ງບ໇ຌຎະຆາກບຌໃຌເກຌບາງຼຸເຂົ ໇າປຽຌເຆັ ໆຌ: ຉທົນາຌຂບຄຘູຈກາຌ຃ຈິ ໄຖໆ ບຈັຉາກາຌເຂົ ໇າປຽຌຖທຓ/ບຈັຉາກາຌເຂົ ໇າປຽຌຘຼຸຈ຋ໄິຈນ໇ ຼຸ ຈຖຄົ. ຈັ ໆຄຌັຌ໇, ເຊຄິແຓໆຌທໆາ ຅າ ຌທຌຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆແຌໆຌບຌໃຌ຋ຼຸກຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາຘາງຘາຓຌັ (ເຍິ ໆ ຄຉາຉະຖາຄ 3) ໄຈນ໇ ຼຸຈ ຖຄົກຉ າຓບຈັຉາກາຌເຂົ ໇າປຽຌກງ ຄັ຃ຄົເຎັຌແຍຍ຃ຄົຉທົ ນ ືແຓໆຌແຉໆ ຓ຋ີໆາບໆ ຽຄເຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌເຖກັ ຌບ໇ງ. ບຌັຌີໝ໇ າງ຃ທາຓທໆາຓ຃ີທາຓຉບ໇ຄກາຌຈາ໇ຌຆຍັຑະງາກບຌໜບ໇ ງຖຄົຉ ໆກາຌເຂົ ໇າປຽຌຂບຄເຈກັ ຋ີ ໆ ເຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌ (ເຑື ໆບນຼຸຈ ຅າ ຌທຌເຈກັ ດໆ ູ ຌບກໂປຄປຽຌ) ຑບ໇ຓ຋ຄັ຅ຈັຘຌັຆຍັຑະງາກບຌ຋ີ ໆງຄັເນບ ືເຑື ໆບຎັຍຎຼຸຄ຃ຼຸຌຌະຑາຍກາຌຘກຶ ຘາຂບຄ ຘຎຎ ຖາທ. SY 2015/16 SY 2016/17 SY 2017/18 SY 2018/19 SY 2019/20 SY 2020/21 Average annual growth rate Primary Education - School-age population 718,589 714,612 710,852 712,134 714,250 718,234 -0.01% Primary Education - Enrolment 827,987 808,705 786,246 770,659 760,566 756,200 -1.80% Lower Secondary Education - School-age population 550,498 546,197 538,848 534,681 515,420 519,862 -1.14% Lower Secondary Education - Enrolment 452,464 452,532 447,757 442,856 429,150 418,255 -1.56% Upper Secondary Education - School-age population 427,308 424,552 419,304 395,857 375,379 375,245 -2.57% Upper Secondary Education - Enrolment 204,304 218,035 223,307 216,994 205,574 192,853 -1.15%

21 ປູຍ຋ ີ4: ບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໂຈງແງກຉາຓຖະຈຍັກາຌຘກຶຘາ, ຘກົປຽຌ 2015-2016 ເຊຄິ ຘກົ ປຽຌ 2020-2021 ແນໆ ຄຂ ຓ໇ ູຌ: ຉທົ ເຖກຂ ຓ໇ ູຌ EMIS ຅າກ ຘຘກ ປູຍ຋ ີ5: ບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌແງກຉາຓຖະຈຍັກາຌຘກຶຘາ ແຖະ ເຑຈ, ຘກົ ປຽຌ 2015-2016 ເຊຄິ ຘກົ ປຽຌ 2020- 2021 ແນໆ ຄຂ ຓ໇ ູຌ: ຂ ຓ໇ ູຌ EMIS ຅າກ ຘຘກ ຖາງປຍັຂບຄ຃ບຍ຃ທົ ແຖະ ດໆ ູເຂຈຆຌົຌະຍຈົຓເີຘັຌ໇຋າຄເຂົ ໇າເຊຄິ ເຎັຌຉທົຆີ ໇ຍບກບຌັໜກັ ແໜຌ໇ຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ. ໃຌຂ ຓ໇ ູຌຘະຊຉິກິ າຌຘກຶ ຘາ EMIS ຍ ໆໄຈທ໇ເິ຃າະແຍຍຖຄົເຖກິ ເຊຄິຘະຑາຍກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໂປຄປຽຌໃຌ຋ົ ໆທ຋ຼຸກຈາ໇ຌ຋ີ ໆ ແຉກຉໆາຄກຌັ ເຆັ ໆຌ: ເຑຈງຄິ-ຆາງ ເຂຈຉທົ ເຓບືຄ/ຆຌົຌະຍຈົ ແຖະ ຃ທາຓປັ ໆຄຓ.ີ ຈັ ໆຄຌັຌ໇, ຅ຶ ໆ ຄເຎັຌໜາ໇ຘຌົໃ຅຋ີ ໆ຅ະ຃ົຌ໇຃ທາ໇ຏຌົຂບຄ ກາຌຘ ານ ທຈ຃ທົ ເປບືຌ ເຆັ ໆຌ: LSIS-II ເຑື ໆບຆບກນາ຃ຼຸຌຖກັ ຘະຌະຂບຄຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆຎະຖະກາຌປຽຌ. ເຊຄິແຓໆຌທໆາຓ຃ີທາຓແຉກຉໆາຄ ກຌັຖະນທໆາຄຂ ຓ໇ ູຌຘະຊຉິກິ າຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ຂ ຓ໇ ູຌກາຌຘ ານ ທຈ຃ທົ ເປບືຌຑບ໇ຓ຋ຄັຂ ຓ໇ ູຌຉໆາຄ໅ກໆ ຽທກຍັກາຌຎະຖະກາຌປຽຌກ ຉາຓ, ຂ ຓ໇ ູຌ຅າກ LSIS-II ກ ງຄັ຃ຄົເຎັຌ຋ີ ໆ ໜາ໇ເຆື ໆບຊເືຑື ໆບຌ າຓາຎຽຍ ຋ຽຍກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌກໆ ຼຸຓຎະຆາກບຌ຋ີ ໆແຉກຉໆາຄກຌັ . ປູຍ຋ີ 6 ໃນ຃໇ ທາຓເຂົ ໇າໃ຅ກໆ ຽທກຍັ຃ທາຓແຉກຉໆາຄກຌັໃຌຈາ໇ຌເຈກັ ຌບ໇ງໃຌ 3 ຈາ໇ຌ຃:ື ຈາ໇ຌເຑຈງຄິ-ຆາງ, ຈາ໇ຌເຂຈຑື ໇ຌ຋ີ ໆ , ແຖະ ຈາ໇ຌ 05% 04% 04% 04% 04% 04% 08% 08% 09% 10% 10% 11% 05% 06% 07% 08% 09% 09% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% SY 2015/16 SY 2016/17 SY 2017/18 SY 2018/19 SY 2019/20 SY 2020/21 Primary Education Lower Secondary Education Upper Secondary Education 0.0% 2.0% 4.0% 6.0% 8.0% 10.0% 12.0% SY 2015/16 SY 2016/17 SY 2017/18 SY 2018/19 SY 2019/20 SY 2020/21 Dropout rate by education level and gender, SY 2015/26 - SY 2020/21 Primary Education - Female Primary Education - Male Lower Secondary Education - Female Lower Secondary Education - Male Upper Secondary Education - Female Upper Secondary Education - Male

22 ກໆ ຼຸຓປັ ໆຄຓີໃຌ ຘຎຎ ຖາທ, ເກບືຍທໆາຍ ໆຓ຃ີທາຓແຉກຉໆາຄກຌັຖະນທໆາຄເຑຈງຄິ-ຆາງ ໃຌບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ. ຂ ຓ໇ ູຌ LSIS-II ໄຈດ໇ ືຌດັຌທໆາເກບືຍຍ ໆຓ຃ທາຓ ີ ແຉກຉໆາຄກຌັຖະນທໆາຄເຑຈງຄິ-ຆາງ ໃຌບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌ ຘຎຎ ຖາທ. ເຊຄິດໆ າຄໃຈກ ໆ ຉາຓ, ຘະເຑາະ຋າຄຈາ໇ຌເຑຈງຄິ-ຆາງ ກ ງຄັຎະເຆຌີກຍັບຼຸຎະຘກັນ າງຈາ໇ຌ຋ີ ໆ ແຉກຉໆາຄກຌັໃຌກາຌກາຌຘກຶ ຘາ, ຆຶ ໆ ຄ຅ະໄຈບ໇ ະ຋ຍິ າງ ຉື ໆຓບກີໃຌຑາກ 3. ຌບກຌັຌ໇, ຖາງປຍັຂບຄ຃ບຍ຃ທົງິ ໆ ຄຘູຄເ຋ົ ໆາໃຈ, ໂບກາຈ຋ີ ໆ ເຈກັ ຅ະຎະຖະກາຌປຽຌໃຌ຋ຼຸກຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາກ ງິ ໆ ຄໜບ໇ ງຖຄົ. ຃ທາຓແຉກຉໆາຄຌີ ໇຅ະເນຌັໄຈດ໇ໆ າຄຆຈັ ເ຅ຌໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘານ າງກໆທາໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ. ຉທົດໆ າຄ: ບຈັຉາກາຌ ຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຍຌັຈາ຃ບຍ຃ທົ຋ີ ໆ຋ຼຸກງາກ຋ີ ໆຘຼຸຈຖື ໆຌ຃ບຍ຃ທົ຋ີ ໆປັ ໆຄຓ຋ີ ີ ໆຘຼຸຈເຊຄິ 5 ເ຋ົ ໆາ. ຘະຑາຍຆທີຈິໃຌຆຌົຌະຍຈົ ເຎັຌບຌັຘ າ ຃ຌັໃຌກາຌເປຈັໃນກ໇ າຌຘກຶ ຘາຂບຄເຈກັ ຉກົ ດໆ ູໃຌຘະຑາຍຈບ໇ ງໂບກາຈ, ໂຈງຘະເຑາະໃຌເຂຈຆຌົຌະຍຈົ຋ີ ໆຍ ໆຓເີຘັຌ໇຋າຄເຂົ ໇າເຊຄິ. ໂຈງ຋ົ ໆທໄຎແຖທ໇, ບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌເຂຈຆຌົຌະຍຈົແຓໆຌຘູຄກທໆາໃຌ຋ຼຸກຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາ. ເຊຄິດໆ າຄຌັຌ໇ກ ຉາຓ, ເຓື ໆບ ຑ຅ິ າຖະຌາເຊຄິເຘັຌ໇຋າຄເຂົ ໇າເຊຄິຖະນທໆາຄເຂຈຆຌົຌະຍຈົຈທ໇ ງກຌັ , ຃ທາຓນຼຸ ຈໂຉຌກຌັແຓໆຌໜາ໇ເຎັຌນໆທຄ ເຆັ ໆຌ: ຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆບບກ ໂປຄປຽຌ ໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງໃຌເຂຈຆຌົຌະຍຈົຍ ໆຓເີຘັຌ໇຋າຄເຂົ ໇າເຊຄິນ າງກທໆາຌກັ ປຽຌໃຌຍ ຖເິທຌຈຽທກຌັແຉໆຓີ ເຘັຌ໇຋າຄເຊຄິ 2 ເ຋ົ ໆາ. ປູຍ຋ ີ6: ບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໂຈງແງກຉາຓເຑຈງຄິ-ຆາງ, ເຂຈ ແຖະ ກໆ ຼຸຓປັ ໆຄຓ, ີຎີ 2017 ແນໆ ຄຂ ຓ໇ ູຌ: ຍຈົຖາງຄາຌ LSIS-II 2017 EAGLE ກາຌທເິ຃າະຈາ໇ຌ຃ຼຸຌຖກັ ຘະຌະຖະນທໆາຄກໆ ຼຸຓໃຌປູຍ 7 ຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັ ເຊຄິ຃ທາຓແຉກໂຉຌກຌັຖະນທໆາຄເຈກັ ຅າກ຃ບຍ຃ທົກໆ ຼຸຓ຋ຼຸກ ງາກ຋ີ ໆຘຼຸຈ ແຖະ ກໆ ຼຸຓປັ ໆຄຓ຋ີ ີ ໆຘຼຸຈ. ເຈກັ ຅າກ຃ບຍ຃ທົ຋ີ ໆປັ ໆຄຓກີທໆາປຽຌຈກີໆທາຌກັ ປຽຌ຋ຼຸກງາກໃຌ຋ົ ໆທ຋ຼຸກຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາ. ເຈກັ ຅າກ 1 ໃຌ 5 ບຌັຈຍັຂບຄກາຌ຅ຈັກໆ ຼຸຓ຃ທາຓປັ ໆຄຓຎະຖະກາຌປຽຌ ີ ແຖະ ຃າ໇ຄນບ໇ຄໜບ໇ ງກໆທາເຓື ໆບເຖື ໆບຌຆັຌ໇ໄຎຘໆ ູຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາ ຋ີ ໆຘູຄກໆທາຆຶ ໆ ຄຓ຅ີາ ຌທຌເຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌດໆ າຄນ ທຄນ າງ. ຃ທາຓແຉກໂຉຌງຄັຓເີຓື ໆບຑທກເຂາົກາ໇ທໄຎຉະນ ບຈເຘັຌ໇຋າຄກາຌຘກຶ ຘາຂບຄຑທກ ເຂາົ ແຖະ ຆຈັ ເ຅ຌງິ ໆ ຄຂຶ ໇ຌໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ. ປູຍ຋ ີ7: ກາຌທເິ຃າະຈາ໇ຌ຃ຼຸຌຖກັ ຘະຌະຖະນທໆາຄກໆ ຼຸຓ, ໂຈງແງກຉາຓກໆ ຼຸຓ຃ທາຓປັ ໆຄຓ, 2017 ີ ແນໆ ຄຂ ຓ໇ ູຌ: ຍຈົຖາງຄາຌ LSIS-II 2017 EAGLE

23 2.3. ກາຌທເິ຃າະກາຌຎະຖະກາຌປຽຌຉາຓຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາ ຑາກກໆບຌເຎັຌຑາຍຖທຓຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຖະ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ. ນ ຄັ຅າກຌັຌ໇, ຅າ ເຎັຌຉບ໇ຄໄຈ໇ ຃ົຌ໇຃ທາ໇ຎະເຈຌັກາຌຎະຖະກາຌປຽຌດໆ າຄໃກຆ໇ຈິຉື ໆຓບກີ ເຆັ ໆຌ: ແງກຉາຓຆັຌ໇ປຽຌເຑື ໆບ຃ົຌ໇ນາທໆາຆັຌ໇ປຽຌໃຈຓກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ີ ນ າງ ກໆທາ. ຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶຘາ ໃຌຆຼຸຓຎີ຋ີ ໆຏໆາຌຓາ, ບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌກາຌຘກຶ ຘາຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຓໆຌດູໃຖະຈຍັຉ ໆາ ແຖະ ງຄັ຃ຄົຉທົດໆ ູ, ຑຽຄແຉໆຎະ ຓາຌ 4% ໃຌຘກົ ປຽຌ 2020-2021 ເ຋ົ ໆາຌັຌ໇. ເຊຄິດໆ າຄໃຈກ ໆຉາຓ, ຅າກຂ ຓ໇ ູຌ຋ີ ໆ ໄຈແງກ ໇ ຖະບຽຈຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັທໆາບຈັຉາກາຌ ຎະຖະກາຌປຽຌແຓໆຌຘູຄ຋ີ ໆຘຼຸຈໃຌຂັຌ໇ຎ.1 ແຖະ ຎ.4 (ປູຍ຋ີ8). ກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທາ໇຋ີ ໆບຄົກາຌ຋ະຌາ຃າຌໂຖກໄຈຈ໇ າເຌຌີໃຌຎີ 2016 ງຄັຆີ ໇ໃນເ໇ນຌັທໆາຓກາຌ ີ ຎະຖະກາຌປຽຌ ໃຌຂັຌ໇ປຽຌຂັຌ໇ເຖີຓ໇ ຉົຌ໇ດໆ າຄແຏໆນ າງ ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ (ບຄົກາຌ຋ະຌາ຃າຌໂຖກ, 2016). ເຊຄິແຓໆຌທໆາບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ໃຌຂັຌ໇ຎ.1 ໄຈນ໇ ຼຸ ຈຖຄົດໆ າຄນ ທຄນ າງໃຌ຋ຈົຘະທຈັ຋ີ ໆຏໆາຌຓາກ ຉາຓ, ແຉໆງຄັຓຌີກັ ປຽຌຎະຖະກາຌປຽຌນ າງຂຶ ໇ຌເຓື ໆບເຂົ ໇າປຽຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາໄຈຍ໇ ໆຈຌົຑ ເ຋ົ ໆາໃຈເຓື ໆບ຋ຽຍໃຘໆກຍັຂັຌ໇ປຽຌບື ໆຌໃຌຘກົ ປຽຌ 2020- 2021 ແຖະ ຍທກກຍັຘະຑາຍຖະຈຍັຏຌົກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ຋ີ ໆງຄັດໆ ູໃຌຖະຈຍັຉ ໆ ໆ າແຖທ໇ (ກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແະ ກຖິາ & ບຄົກາຌດູຌເີຆຍັ , 2019) ຎະເຈຌັຌີ ໇ໄຈເ໇ຌັຌ໇ດ ໇າ຃ຌືເຊຄິ຃ທາຓ຅າ ເຎັຌໃຌກາຌຘາ໇ຄໂບກາຈໃຌກາຌປຽຌປູກ໇ໆບຌໄທປຽຌ ແຖະ ກາຌ ຘະໜຍັຘະໜຌູ ກາຌກຽຌ຃ທາຓຑບ໇ຓເຂົ ໇າໂປຄປຽຌໃນແ໇ກໆເຈກັ ຌບ໇ງຖາທ. ຉບ໇ຄຓກີ າຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ທໄິ຅ດໆ າຄຓເີຎົ ໇າໝາງໃຘໆຎະເຈຌັກາຌ ຎະຖະກາຌປຽຌຂບຄຌກັ ປຽຌຂັຌ໇ ຎ.4 ຉື ໆຓບກີ ເຊຄິຘາເນຈທໆາເຎັຌນງຄັ຅ື ໆ ຄເຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌດໆ າຄຉ ໆ ເຌື ໆບຄຘູຄກທໆາຂັຌ໇ປຽຌບື ໆຌ໅ດໆ າຄນ ທຄນ າງ ແຖະ ຓບີຼຸຎະຘກັ ນງຄັແຈໆຉ ໆກາຌປ ໆາປຽຌຂບຄຌກັ ປຽຌຂັຌ໇ຎ.4 ໃຌໂປຄປຽຌ ເຆັ ໆຌ: ນ ກັ ຘູຈ, ຖະຍຍົກາຌຘະໜຍັຘະໜຌູ ຆໆທງເນ ບື ຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆປຽຌບໆບຌ. ປູຍ຋ ີ8: ບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶຘາ, ໂຈງແງກຉາຓຂັຌ໇ປຽຌ, ໃຌຘກົ ປຽຌ 2020-2021 ແນໆ ຄຂ ຓ໇ ູຌ: ຂ ຓ໇ ູຌ EMIS ຅າກ ຘຘກ ກາຌທເິ຃າະຉາຓກະແຘປໆຼຸຌຌກັ ປຽຌແຓໆຌເຉກັ ຌກິ຋ີ ໆ ເຎັຌຎະໂນງຈເຑື ໆບຎະເຓຌີຎະຘຈິ຋ຑິ າຍຑາງໃຌຂບຄກາຌຘກຶ ຘາ. ກະແຘປໆຼຸຌ ແຓໆຌກໆ ຼຸຓປໆຼຸຌຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆ ເຂົ ໇າປຽຌຂັຌ໇ຎ.1 ຉາຓປບຍທຽຌກາຌຘກຶ ຘາ ໃຌຘກົ ປຽຌຈຽທກຌັ ແຖະ ຉ ໆຓາກໄ ຈເ໇ຖື ໆບຌຂັຌ໇, ຃າ໇ຄນບ໇ຄ, ຎະຖະກາຌປຽຌ ນ ື ຅ຍົຆັຌ໇ປຽຌຘຼຸຈ຋າ໇ງດໆ າຄຘຓົ ຍູຌຂບຄແຉໆຖະ຃ຌົຉາຓເຘັຌ໇຋າຄຂບຄຉຌົ ເບຄ. ກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າຌີ ໇ໃຆຂ໇ ຓ໇ ູຌ EMIS ຖທຓ຋ຄັບຈັຉາກາຌເຖື ໆບຌຂັຌ໇, ກາຌ຃າ໇ຄນບ໇ຄ ແຖະ ກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ, ຅າກຘກົ ປຽຌ 2015-2016 ເຊຄິຘກົ ປຽຌ 2020-2021 ເຑື ໆບກ າຌຈົກະແຘຌກັ ປຽຌ ແຖະ ຉຈິຉາຓກທຈກາ຃ທາຓ຃ຍືໜາ໇ຂບຄກະແຘປໆຼຸຌຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆ ໄຈ຃໇ ຈັ ເຖບືກໄທຉາຓ ປບຍທຽຌກາຌຘກຶ ຘາ. ເຖີ ໆຓຉົຌ໇຅າກກະແຘປໆຼຸຌຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆກ າຌຈົບບກເຎັຌຈຈັຆະຌຂບຄ ີ ຌກັ ປຽຌ 1.000 ຃ຌົ ເຑື ໆບເຎັຌຉທົແ຋ຌ ໃນ຅໇າ ຌທຌຉທົ຅ຄິຂບຄຌກັ ປຽຌ ເຑື ໆບຉ຃ີທາຓໝາງໄຈຄ໇ໆາງກທໆາ. ກາຌທເິ຃າະຉາຓກະແຘປໆຼຸຌຌກັ ປຽຌບາຈ຅ະຆໆທງໃນເ໇ນຌັຑາຍ຋ີ ໆ 05% 03% 04% 05% 03% 00% 01% 02% 03% 04% 05% 06% Grade 1 Grade 2 Grade 3 Grade 4 Grade 5

24 ຆຈັ ເ຅ຌຂື ໇ຌກທໆາກໆ ຽທກຍັກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ເຑາະທໆາງຄັຓຌີກັ ປຽຌ຋ີ ໆງຄັຉບ໇ຄ຃າ໇ຄນບ໇ຄເກົ ໆາ຃ຌື ນ ື ປຽຌຆ ໇າ຃ຌືຂັຌ໇ປຽຌເກົ ໆານ າງ ເ຋ື ໆບ ກໆບຌບບກໂປຄປຽຌຆຶ ໆ ຄຍ ໆໄຈຖ໇ ທຓດໆ ູໃຌກາຌທເິ຃າະບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ໂຈງແງກຉາຓຂັຌ໇ປຽຌ. ປູຍ຋ີ9 ຘະແຈຄເຊຄິ຃ທາຓ຃ຍືໜາ໇ຂບຄປໆຼຸຌຌກັ ປຽຌ ຅າ ຌທຌ 1.000 ຃ຌົ ຋ີ ໆ ເຂົ ໇າປຽຌຂັຌ໇ຎ.1 ໃຌຘກົ ປຽຌ 2015-2016 ຅າ ຌທຌ ຌກັ ປຽຌເຂົ ໇າປຽຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶຘາ 1.000 ຃ຌົ , ຓີ624 ຃ຌົ ໄຈ຅໇ ຍົຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາໂຈງຍ ໆ ໄຈ຃໇າ໇ຄນບ໇ຄເກົ ໆາ; ຅າ ຌທຌ 141 ຃ຌົ ໄຈປ໇ ຽຌ຅ຍົຆກັ ຆາ໇ 1 ຎີ, ງບ໇ຌຑທກເຂາົປຽຌຆ ໇າ 1 ຂັຌ໇ປຽຌ; 18 ຃ຌົ ປຽຌ຅ຍົຆກັ ຆາ໇ 2 ຎີແຖະ ຌກັ ປຽຌຘໆທຌງຄັເນ ບືໄຈຎະຖະ ໇ ກາຌປຽຌ. ຈັ ໆຄຌັຌ໇, ໃຌ຋ຼຸກກະແຘປໆຼຸຌຌກັ ປຽຌ ຅າ ຌທຌ 1.000 ຃ຌົ , ຃າຈທໆາ຅ະຓຌີກັ ປຽຌ຅ຍົຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ 783 ຃ຌົ ເຆັ ໆຌ: ບຈັຉາກາຌຖບຈເນ ບື຅ຌົເຊຄິຂັຌ໇ຎະຊຓົ ຎີຘຼຸຈ຋າ໇ງ (ຎ.5) ໃຌກາຌຘກຶ ຘາຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາແຓໆຌ 78,3%. ປູຍ຋ ີ9: ກາຌທເິ຃າະກະແຘປໆຼຸຌປກັປຽຌ ໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶຘາ ແນໆ ຄຂ ຓ໇ ູຌ: ກາຌ຃ຈິໄຖໆຂບຄຏູຂ໇ ຽຌໂຈງບຄີໃຘໆຂ ຓ໇ ູຌ EMIS ຅າກ ຘຘກ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຉົຌ໇ ໃຌຘກົ ປຽຌ 2020-2021, ຑຍົທໆາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌແຓໆຌຓດີໆ ູ຋ົ ໆທໄຎໃຌຂັຌ໇ຓ.1, ຓ.2 ແຖະ ຓ.3 ໂຈງຓບີຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌ ປຽຌນ າງກທໆາ 11% ໃຌ຋ຄັໝຈົ 3 ຂັຌ໇ປຽຌ (ປູຍ຋ີ10). ບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຂັຌ໇ປຽຌຘຼຸຈ຋າ໇ງຂບຄຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ (ຓ.4) ແຓໆຌ 8,1% ຆຶ ໆ ຄຉ ໆາກທໆາຂັຌ໇ ຓ.1, ຓ.2 ແຖະ ຓ.3. ເຎັຌ຋ີ ໆຘຄັເກຈທໆາເຈກັ ບາງຼຸ 11-14 ຎີນ າງ຃ຌົ , ໂຈງ ຘະເຑາະແຓໆຌຏູ຋໇ ີ ໆຓາ຅າກ຃ບຍ຃ທົ຋ີ ໆຓຖີາງປຍັຉ ໆາ, ເຖີ ໆຓຎະເຆຌີກຍັກາຌຘໆ ຽຄ຋ີ ໆ຅ະເຎັຌແປຄຄາຌເຈກັ , ຆຶ ໆ ຄບາຈ຅ະຈຄຶຑທກເຂາົບບກ ຅າກໂປຄປຽຌ. ຍຈົຖາງຄາຌ LSIS-II ງຄັຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັທໆາແປຄຄາຌເຈກັ ກາງເຎັຌຘິ ໆ ຄ຋ີ ໆ ແຏໆນ າງຂບຄເຈກັ ເກຌບາງຼຸກາຌຘກຶ ຘາຆັຌ໇ ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ເຓື ໆບ຋ຽຍ ໃຘໆເກຌບາງຼຸຌບ໇ງກໆທາ, ເຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌເຊຄິ 49% (ຖຈັຊະຍາຌແນໆຄ ຘຎຎ ຖາທ & ບຄົກາຌດູຌີ ເຆຍັ , 2020). ກາຌຖະຍາຈຂບຄຑະງາຈໂ຃ທຈິ -19 ແຖະ ຏຌົກະ຋ຍົຈາ໇ຌເຘຈຊະກຈິ-ຘຄັ຃ຓົ ຉ ໆ ເຈກັ ແຖະ ຃ບຍ຃ທົ຅ະເປຈັໃນ໇ ຘະຊາຌະກາຌຎັຈ຅ຍຼຸ ຌັປາ໇ງແປຄຂຶ ໇ຌຉື ໆຓ. ບຌັຌີ ໇ ເຎັຌ຋ີ ໆ ໜາ໇ຉກົ ໃ຅ງບ໇ຌທໆາບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ໃຌກາຌຘກຶ ຘາຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ໄຈເ໇ຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌແຖທ໇ໃຌຆຼຸຓຎີຏໆາຌຓາ. ປູຍ຋ ີ10: ບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຉົຌ໇ ໂຈງແງກຉາຓຂັຌ໇ປຽຌ ໃຌຘກົ ປຽຌ 2020-2021

25 ແນໆ ຄຂ ຓ໇ ູຌ: ຂ ຓ໇ ູຌ EMIS ຅າກ ຘຘກ ປູຍ຋ີ11 ບະ຋ຍິ າງເຊຄິ຃ທາຓ຃ຍືໜາ໇ຂບຄກະແຘປໆຼຸຌຌກັ ປຽຌ ຅ າຌທຌ 1.000 ຃ຌົ ຋ີ ໆ ເຂົ ໇າປຽຌຂັຌ໇ ຓ.1 ໃຌຘກົ ປຽຌ 2015-2016. ໃຌ຅າ ຌທຌຌກັ ປຽຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ຅າ ຌທຌ 1.000 ຃ຌົ ຋ີ ໆ ເຂົ ໇າປຽຌ ໃຌຂັຌ໇ ຓ.1 ຓ຅ີາ ຌທຌ 662 ຃ຌົ ໄຈ຅໇ ຍົກາຌຘກຶ ຘາຆັຌ໇ ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ໂຈງຍ ໆ ໄຈ຃໇າ໇ຄນບ໇ຄ ແຖະ ຅າ ຌທຌ 30 ຃ຌົ ຅ຍົຆາ໇ 1 ຎີໃຌຂະຌະ຋ີ ໆຌກັ ປຽຌຘໆທຌງຄັເນ ບືໄຈຎະຖະກາຌ ໇ ປຽຌ. ຈັ ໆຄຌັຌ໇, ໃຌ຋ຼຸກກະແຘປໆຼຸຌຌກັ ປຽຌ ຅າ ຌທຌ 1.000 ຃ຌົ , ຃າຈທໆາ຅ະຓຌີກັ ປຽຌ ຅າ ຌທຌ 692 ຃ຌົ ຅ຍົກາຌຘກຶ ຘາຆັຌ໇ ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇, ບຈັຉາກາຌຖບຈເນ ບື຅ຌົເຊຄິຂັຌ໇ປຽຌຘຼຸຈ຋າ໇ງຂບຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ (ຂັຌ໇ ຓ.4) ແຓໆຌ 69,2%. ເຎັຌຘິ ໆ ຄຘ າ຃ຌັ຋ີ ໆ຃ທຌຘຄັເກຈທໆາຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ຓບີຈັຉາກາຌຖບຈເນ ບືຉ ໆາ຋ີ ໆຘຼຸຈໃຌ຋ຄັໝຈົ 3 ຖະຈຍັຂບຄ ກາຌຘກຶ ຘາຘາງຘາຓຌັ. ປູຍ 11: ກາຌທເິ຃າະຉາຓກະແຘປໆຼຸຌຌກັປຽຌ ໃຌກາຌຘກຶຘາຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຉົຌ໇ ແນໆ ຄຂ ຓ໇ ູຌ: ກາຌ຃ຈິ ໄຖໆຂບຄຏູຂ໇ ຽຌໂຈງບຄີໃຘໆຂ ຓ໇ ູຌ EMIS ຅າກ ຘຘກ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຎາງ ໃຌຘກົ ປຽຌ 2020-2021 ບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ຋ີ ໆຘູຄ຋ີ ໆຘຼຸຈໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ ແຓໆຌແຓໆຌດໆ ູໃຌຂັຌ໇ປຽຌຓ.5 ເກບືຍເຊຄິ 15%. ເຊຄິດໆ າຄໃຈກ ໆຉາຓ ກາຌຎະຖະກາຌປຽຌຓ຋ີໆາບໆ ຽຄນຼຸ ຈຖຄົດໆ າຄນ ທຄນ າງງບ໇ຌທໆາຌກັ ປຽຌກາ໇ທໄຎຘໆ ູກາຌປຽຌ຅ຍົ ຂັຌ໇ ຓ.6 ຎະຓາຌ 9% ແຖະ ຂັຌ໇ ຓ.7 ຎະຓາຌ 4% (ປູຍ 12). ເຊຄິດໆ າຄໃຈກ ໆຉາຓ ໃຌຎີຏໆາຌຓາ, ບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌ 12% 11% 12% 08% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% Grade 6 Grade 7 Grade 8 Grade 9

26 ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ ໄຈເ໇ຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌດໆ າຄຍ ໆ ດຼຸຈດັ ໇ຄໃຌຆຼຸຓຎີຏໆາຌຓາ. ເຈກັ ຈບ໇ ງໂບກາຈໃຌເກຌບາງຼຸເຂົ ໇າປຽຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ ງຄັຓ຃ທາຓ ີ ກຈົຈຌັນ າງ ຋຅ີະໄຎເຎັຌແປຄຄາຌເຈກັ ນ ືກາຌແຉໆຄຄາຌກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌ (ຖຈັຊະຍາຌແນໆຄ ຘຎຎ ຖາທ & ບຄົກາຌດູຌເີຆຍັ , 2020). ກາຌຖະຍາຈຂບຄຑະງາຈໂ຃ທຈິ-19 ບາຈ຅ະເປຈັໃນເ໇ກຈີ຃ທາຓຘໆ ຽຄບກີບຌັໜຶ ໆ ຄ຋ີ ໆ ຅ະຈຄຶເບາົເຈກັ ຈບ໇ ງໂບກາຈບບກ຅າກໂປຄປຽຌ ແຖະ ເປຈັໃນຑ໇ ທກເຂາົຊກື ຎໆ ບງຎະຖະເຖງີ ໄຎຉື ໆຓບກີ . ປູຍ຋ ີ12: ບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຎາງ ໂຈງແງກຉາຓຂັຌ໇ປຽຌ ໃຌຘກົ ປຽຌ 2020-2021 ແນໆ ຄຂ ຓ໇ ູຌ: ຂ ຓ໇ ູຌ EMIS ຅າກ ຘຘກ ປູຍ 13 ຘະແຈຄເຊຄິ຃ທາຓ຃ຍືໜາ໇ຂບຄກະແຘປໆຼຸຌຌກັ ປຽຌ ຅າ ຌທຌ 1.000 ຃ຌົ ຋ີ ໆ ເຂົ ໇າປຽຌຂັຌ໇ຓ.5 ໃຌຘກົ ປຽຌ 2015-2016. ໃຌ ຅າ ຌທຌ 1.000 ຃ຌົ຋ີ ໆ ເຂົ ໇າປຽຌໃຌຂັຌ໇ຓ.5 ໃຌເຍື ໇ບຄຉົຌ໇ ຓ຅ີາ ຌທຌ 829 ຃ຌົ ປຽຌ຅ຍົຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ ໂຈງຍ ໆ ໄຈ໇ ຃າ໇ຄນບ໇ຄ ແຖະ ຓ຅ີາ ຌທຌ 15 ຃ຌົ ປຽຌ຅ຍົຆາ໇ກໆທາ 1 ຎີໃຌຂະຌະ຋ີ ໆຌກັ ປຽຌຘໆທຌງຄັເນ ບືໄຈຎະຖະກາຌ ໇ ປຽຌ. ຈັ ໆຄຌັຌ໇, ໃຌ຋ຼຸກ ກະແຘປໆຼຸຌຌກັ ປຽຌ ຅າ ຌທຌ 1.000 ຃ຌົ , ຃າຈທໆາ຅ະຓຌີກັ ປຽຌ຅ຍົຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ ຅າ ຌທຌ 844 ຃ຌົ ໝາງ ຃ທາຓທໆາ ບຈັຉາກາຌຖບຈເນ ບື຅ຌົ ເຊຄິຎີຘຼຸຈ຋າ໇ງ (ຂັຌ໇ຓ.7) ຂບຄຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ ແຓໆຌ 84,4%. ໃຌຖະຈຍັຆັຌ໇ ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ ຓບີຈັຉາກາຌຖບຈເນ ບືຘູຄ຋ີ ໆ ຘຼຸຈ຅ຌົເຊຄິຂັຌ໇ປຽຌຘຼຸຈ຋າ໇ງ ຋ຽຍໃຘໆຖະນທໆາຄ 3 ຖະຈຍັຂບຄກາຌຘກຶ ຘາ ຘາງຘາຓຌັ . ປູຍ 13: ກາຌທເິ຃າະຉາຓກະແຘປໆຼຸຌຌກັປຽຌ ໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຎາງ ແນໆ ຄຂ ຓ໇ ູຌ: ກາຌ຃ຈິໄຖໆຂບຄຏູຂ໇ ຽຌໂຈງບຄີໃຘໆຉທົ ເຖກຂ ຓ໇ ູຌ EMIS ຅າກ ຘຘກ 15% 09% 04% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% Grade 10 Grade 11 Grade 12

27 ຑາກ 3. ບຼຸຎະຘກັ ຉໆາຄ໅ຉ ໆກາຌຘກຶ ຘາ ໃຌຑາກຌີ ໇ຌ າຘະເໜກີ າຌທເິ຃າະຍຌັຈາບຼຸຎະຘກັໃຌນ າງຈາ໇ຌຉ ໆກາຌຘກຶ ຘາ຋ີ ໆ ເຈກັໃຌເກຌບາງຼຸເຂົ ໇າປຽຌກ າຖຄັຎະເຆຌີດໆ ູ ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ. ຑາກຌີຓ໇ ຅ີຈຼຸ ຎະຘຄົເຑື ໆບບະ຋ຍິ າງເນຈຏຌົດໆ ູເຍື ໇ບຄນ ຄັຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໂຈງເຌັຌ໇ໃຘໆບຼຸຎະຘກັ ຋ົ ໆທໄຎໃຌ຋ົ ໆທ຋ຼຸກຖະຈຍັ ກາຌຘກຶ ຘາ຋ີ ໆແຉກຉໆາຄກຌັ ແຖະ ບຼຸຎະຘກັ ຘະເຑາະໃຌແຉໆຖະຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາ. ຌບກຌັຌ໇, ກາຌທເິ຃າະໄຈ຅໇ ຈັຎະເຑຈຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງ ເນ ົ ໆາຌີ ໇ແງກເຎັຌຎັຈໄ຅຋ີ ໆ ເປຈັໃນງ໇ູບບກ ໇ ແຖະ ຎັຈໄ຅຋ີ ໆ ເປຈັໃນຈ໇ຄຶບບກ, ໂຈງເຍິ ໆ ຄໃຌນ າກນ າງຈາ໇ຌ຋ີ ໆ ເຎັຌຘຄີ຋ີ ໆກຈີກຌັໃຌກາຌຘກຶ ຘາຆຶ ໆ ຄເປຈັໃນເ໇ຈກັ ຎະຖະກາຌປຽຌ. ໄຈແ໇ງກຉທົ ເຖກຂ ຓ໇ ູຌຉາຓຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ, ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຉບຌຎາງ. ໃຌຑາກຌີ ໇ຘໆທຌໃນງໆແຓໆຌເຌັຌ໇ໃຘໆກາຌ຋ຍົ຋ທຌ຃ຌືເບກະຘາຌ ແຖະ ກາຌທເິ຃າະຍຌັຈາຂ ຓ໇ ູຌຈາ໇ຌ຃ຼຸຌຌະຑາຍ຋ີ ໆໄຈປ໇ ຍັ຅າກຏູເ໇ຂົ ໇າ ປໆທຓກາຌ຃ົຌ໇຃ທ໇າ, ຖທຓ຋ຄັເຈກັ຋ີ ໆຎະຖະກາຌປຽຌ, ຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆງຄັດໆ ູໃຌໂປຄປຽຌ, ຑ ໆ ແຓໆ, ຃ູບາ຅າຌ ແຖະ ຃ະຌະຑຈັ຋ະຌາກາຌ ຘກຶ ຘາຂັຌ໇ຍາ໇ຌໃຌຆຼຸຓຆຌົ຋ີ ໆ ໄຈ຃໇ ຈັ ເຖບືກ. 3.1. ຑາຍຖທຓ: ຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງ຋ີ ໆຑາໃນຓ໇ ກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ີ ກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າຌີ ໇ໄຈຖ໇ ະຍຼຸເຊຄິບຼຸຎະຘກັ ຉໆາຄ໅ດໆ າຄນ ທຄນ າງໃຌກາຌຘກຶ ຘາໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຖະ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ. ຍາຄ ຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງແຓໆຌເກຈີຂຶ ໇ຌໃຌ຋ົ ໆທ຋ຼຸກຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ຍາຄຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງເຎັຌເບກະຖກັ ຘະເຑາະຘ າຖຍັຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາໃຈໜຶ ໆ ຄ. ຉາຉະຖາຄຂາ໇ຄຖໆ ຼຸຓຌີ ໇ຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັ ເຊຄິກາຌຘະນຼຸ ຍບຼຸຎະຘກັ ຋ົ ໆທໄຎ ແຖະ ບຼຸຎະຘກັ຋ີ ໆຓຖີກັ ຘະຌະຘະເຑາະໃຌແຉໆຖະຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາ. ເຎັຌຘິ ໆ ຄຘ າ຃ຌັ຋ີ ໆ຅ະຘຄັເກຈທໆາໄຈ຅໇ ຈັຎະເຑຈຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງເນ ົ ໆາຌີ ໇ຉາຓນທົຂ ໇ແຖະ ຉາຓຖະຈຍັ , ແຉໆ ໃຌກາຌຎະຉຍິຈັຉທົ຅ຄິແຖທ໇, ຓຌັຆ ໇າຆບ໇ ຌກຌັ ແຖະ ຑທົຑຌັຆຶ ໆ ຄກຌັ . ເຊຄິທໆາຍາຄບຼຸຎະຘກັ ບາຈເກຈີຂື ໇ຌແຖະຖາຓໄຎ຋ົ ໆທ຋ຼຸກຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາກ ຉາຓ, ຂະໜາຈຂບຄ ແຉໆຖະບຼຸຎະຘກັ ກແ ຉກຉໆາຄກຌັຉາຓແຉໆຖະຘະຑາຍກາຌ. ຘບຄຑາກຉ ໆໄຎ຅ະເຍິ ໆ ຄເຖກິ ຖຄົໃຌຖກັ ຘະຌະຂບຄບຼຸຎະຘກັ ໂຈງ຋ົ ໆທໄຎ ແຖະ ບຼຸຎະຘກັ ຋ີ ໆ ເຎັຌຖກັ ຘະຌະຘະເຑາະໃຌກາຌເຂົ ໇າໂປຄປຽຌຉາຓຖ າຈຍັ . ຉາຉະຖາຄ 3: ຘຄັຖທຓຍຌັຈາບຼຸຎະຘກັ຋ີ ໆຑາໃນເ໇ກຈີກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶຘາ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຉົຌ໇ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຎາງ ຍັຌ ຈາ ຘິຄ຋໇າ຋າງ ຋ີ ໆຓີ ຖັກ ຘະຌະ຃໇າງ ຃ື ກັຌ ໃຌ ຋ຼຸກ ຖະຈັຍ ກາຌ ຘຶ ກ ຘາ ໃຌ ຋ົ ໆທ ຋ຼຸກ ຖະຈັຍ ກາຌ ຘຶ ກ ຘາ ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ – ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງ, ທຽກ ຃ບຍ຃ທົ /ທຽກກະຘກິ າ ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ – ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງ, ທຽກ ຃ບຍ຃ທົ /ທຽກກະຘກິ າ , ບາ໇ງເບື ໇ບງ ຌບ໇ຄດາກໄຎປຽຌ ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ – ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງ, ບາ໇ງ ເບື ໇ບງຌບ໇ຄດາກໄຎປຽຌ ກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັຌະໂງຍາງ ກໆຽທກຍັ຃ໆາ ປຽຌ - ຍ ໆຓ຃ີທາຓເຎັຌເບກະຑາຍໃຌກາຌຌ າໃຆ໇ ຌະໂງຍາງກໆ ຽທກຍັ຃ໆາປຽຌ ກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັຌະໂງຍາງ -ກໆຽທ ກຍັ຃ໆາປຽຌ ຍ ໆຓ຃ີທາຓເຎັຌເບກະຑາຍໃຌກາຌຌ າໃຆ໇ ຌະໂງຍາງກໆ ຽທກຍັ຃ໆາປຽຌ ກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັຌະໂງຍາງ ກໆຽທກຍັ ຃ໆາປຽຌ ຍ ໆຓ຃ີທາຓເຎັຌເບກະຑາຍໃຌກາຌຌ າໃຆ໇ ຌະໂງຍາງກໆ ຽທກຍັ຃ໆາປຽຌ ໂບກາຈບື ໆຌ໅ – ຓທີຽກໄຈປ໇ ຍັ ຃ໆາ຅າ໇ຄຖາງຓື ໇ ໂບກາຈບື ໆຌ໅ – ຓທີຽກໄຈປ໇ ຍັ ຃ໆາ຅າ໇ຄ ຖາງຓື ໇ , ເປຈັທຽກຈກີ ທໆາໄຎໂປຄປຽຌ ໂບກາຈບື ໆຌ໅ ຓທີຽກໄຈປ໇ ຍັ຃ໆາ຅າ໇ຄຖາງ ຓື ໇ , ເປຈັທຽກຈກີທໆາໄຎໂປຄປຽຌ ຃ຼຸຌຌະຑາຍກາຌຘກຶຘາ – ເທົ ໇າ ນ ືຂຽຌຑາຘາຖາທຍ ໆໄຈ໇ ຃ຼຸຌຌະຑາຍກາຌຘກຶຘາ – ຃ໆາຌງິຓົ ຉ ໆກາຌຘກຶ ຘາງຄັຓໜີ ບ໇ ງ ຃ຼຸຌຌະຑາຍກາຌຘກຶຘາ – ຃ໆາຌງິຓົ ຉ ໆກາຌຘກຶ ຘາງຄັຓໜີ ບ໇ ງ ຘະຑາຍແທຈຖບ໇ຓ຋ີ ໆ ເບື ໇ບບາ ຌທງຉ ໆກາຌປຽຌ ປູ ໇ – ຍ ໆຓກັກາຌໃຘໆທໄິຌ, ດບກເດີ ໇ງ, ກ ໆກທຌ ເປຈັໃນບ໇ ຍັບາງ ຘະຑາຍແທຈຖບ໇ຓ຋ີ ໆ ເບື ໇ບບາ ຌທງຉ ໆກາຌ ປຽຌປູ ໇– ຍ ໆຓກັກາຌໃຘໆທໄິຌ, ດບກ ເດີ ໇ງ, ກ ໆກທຌເປຈັໃນບ໇ ຍັບາງ ຘະຑາຍແທຈຖບ໇ຓ຋ີ ໆ ເບື ໇ບບາ ຌທງຉ ໆກາຌ ປຽຌປູ ໇– ຍ ໆຓກັກາຌໃຘໆທໄິຌ, ດບກເດີ ໇ງ , ກ ໆກທຌເປຈັໃນບ໇ ຍັບາງ ໄຖງະ຋າຄໄຎໂປຄປຽຌ – ຘ າຖຍັ ຎ4 & ຎ5 ຅າກໂປຄປຽຌຓູຌຖະຎະຊຓົ ໄຖງະ຋າຄໄຎໂປຄປຽຌ – ເທຖາ ແຖະ ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງ ບຼຸຎະຘກັ /ແປຄ຅ຄູໃ຅ຘໆທຌຉທົ – ກາຌແຉໆຄຄາຌກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌ, ຓກັໄຎ ນ ິ ໇ຌຓໆທຌກໆທາ ບຼຸຎະຘກັ /ແປຄ຅ຄູໃ຅ຘໆທຌຉທົ – ກາຌແຉໆຄຄາຌກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌ, ຓກັໄຎ ນ ິ ໇ຌຓໆທຌກໆທາ ຘິຄ ຋໇ າ ຋າງ ຋ີ ໆ ຓີ ໂ ຈ ງ ຋ົ ໆ ທ ໄ ຎ ໃ ຌ ແ ຉໆ ຖ ະ ຖ ະ ຈັ ຍ ຆ໇ັ ຌກາ ຌ ຘຶ ກຘາ ໃ ຌ ແຑາຘາ – ຍໆ ເຂາົ ໇ໃ຅ຑາຘາຖາທ, ຍໆໄ ຈປ໇ ຽຌປູ, ໇

28 ເຘງເທຖາ ຃ູຍ ໆຂຶ ໇ຌນບ໇ຄຘບຌ – ຎິຈນບ໇ຄປຽຌເຖື ໇ບງ໅. ຂາຈປຽຌ ແຖະ ປຽຌຍ ໆ ໄຈ/໇ຍ ໆຘາຓາຈກຍັ ຃ຌືໄຎປຽຌບກີ - ຂາຈປຽຌງບ໇ ຌ ຘຼຸຂະຑາຍ/຃ບຍ຃ທົ ແຉໆທໆາ ປຽຌຍ ໆ຋ຌັ ໝໆ ູນ ືຍ ໆຘາຓາຈກຍັ຃ຌືໄຎປຽຌບກີ ຃ທາຓ຋ ຊ໇ ບງໃ຅ ແຖະ ຂາຈ຋າຄເຖບືກ ບື ໆຌ - ຍ ໆຓທີຽກເປຈັ , ຘບຍເຘຄັຍ ໆ ໆ ຏໆາຌ, 3.2. ຍຌັຈາຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງ຋ົ ໆທໄຎຉ ໆກາຌເຂົ ໇ າໂປຄປຽຌໃຌ຋ົ ໆທຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາ ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ ກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ເບກະຘາຌຘ າກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ ຆີ ໇ໃນເ໇ນຌັທໆາ ຘາເນຈນກ ັ ໂຈງ຋ົ ໆທໄຎຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌແຓໆຌງບ໇ຌ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ. ໃຌກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓ ແຖະ ກາຌຘ າຑາຈກງ ກົ ໃນເ໇ນຌັທໆາ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກເຎັຌໜຶ ໆ ຄໃຌຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງໃນງໆ຋ີ ໆຘຼຸຈຉ ໆກາຌເຂົ ໇າ ໂປຄປຽຌ ແຖະ ກາຌປຽຌ຅ຍົກາຌຘກຶຘາໃຌ຋ຼຸກຖະຈຍັ . ບຄີຉາຓກາຌເກຍັຂ ຓ໇ ູຌຈາ໇ຌ຃ຼຸຌຌະຑາຍຑາງໃຌກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇, ຃ທາຓ຋ຼຸກ ງາກເຎັຌເນຈຏຌົ ໂຈງ຋ົ ໆທໄຎ ຋ີ ໆ ເຎັຌຘາເນຈໃຌກາຌບບກໂປຄປຽຌຆຶ ໆ ຄງຄັກໆ ຽທຂບ໇ຄກຍັຍາຄເນຈຏຌົ ເຆັ ໆຌ: ຃ທາຓປຍັປູຉ໇ ໆ຃ຼຸຌ຃ໆາຂບຄ ກາຌຘກຶ ຘາ, ໄຖງະ຋າຄໄຎໂປຄປຽຌ (ຖທຓ຋ຄັ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງໃຌກາຌເຈຌີ຋າຄ) ເຓື ໆບຘບຍຊາຓກໆຽທກຍັເນຈຏຌົຉົຌ໇ຉ ກາຌບບກໂປຄປຽຌ, ຏູຎະຖະກາຌ ໇ ປຽຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶຘາຘໆທຌໃນງໆກໆາທເຊຄິ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ ຂບຄ຃ບຍ຃ທົ "຃ບຍ຃ທົຂບ໇ງ຋ຼຸກງາກນາ ງ" ນ ື"ຍ ໆຓເີຄຌິເຑື ໆບປຽຌ" ເຓື ໆບຊາຓ຃ າຊາຓຉ ໆ ໄຎບກີ ຅ະໄຈແ໇ຍໆຄບບກເຎັຌ 3 ກໆ ຼຸຓງໆບງ ຃:ື - ກໆ ຼຸຓງໆບງ຋ີ1 ໄຈກ໇ໆາທເຊຄິ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກຈາ໇ຌເຘຈຊະກຈິ, ນ ຄັ຅າກຌັຌ໇ໄຈກ໇ໆາທເຊຄິກາຌຆໆທງທຽກ຃ບຍ຃ທົ ເຆັ ໆຌ: ກາຌ ກະຘກິ າ, ກາຌຖໆາຘຈັ , ກາຌນາຎາ. ບຄີຉາຓຂ ຓ໇ ູຌຈາ໇ຌ຃ຼຸຌຌະຑາຍຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັທໆາຓເີຈກັ ຆາງນ າງກໆທາເຈກັ ງຄິ຋ີ ໆ ເປຈັ ທຽກກະຘກິ າເຎັຌຎະ຅າ ທຌັ ແຖະ ຓເີຈກັ ງຄິນ າງກໆທາເຈກັ ຆາງ຋ີ ໆຆໆທງທຽກເປບືຌ/ທຽກ຃ບຍ຃ທົ . - ກໆ ຼຸຓງໆບງ຋ີ2 ກໆາທເຊຄິ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ ແຖະ ກາຌຍ ໆຓເີຄຌິ຅ໆາງ຃ໆາປຽຌ(຃ໆາ຋ າຌຽຓ), ຃ໆາຎັຍໄໝໃຌກາຌຏຈິຉ ໆຖະຍຽຍ ຂບຄໂປຄປຽຌ ຋ີ ໆ ເຎັຌຘາເນຈຑາໃນຑ໇ ທກເຂາົບບກ຅າກໂປຄປຽຌ. - ກໆ ຼຸຓງໆບງ຋ີ3 ກໆາທເຊຄິ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ ແຖະ ໄຈກ໇ໆາທເຊຄິກາຌເປຈັທຽກນາເຄຌິໃນ຃໇ ບຍ຃ທົ . ໃຌຌີ ໇ຖທຓ຋ຄັ຃ໆາແປຄຄາຌ ຖາງຓື ໇ໃຌກາຌກ ໆຘາ໇ຄ, ກາຌຎູກຐັຄ ແຖະ ກາຌເປຈັທຽກໃຌຍຌັຈານາ໇ຄປາ໇ຌ. ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກງຄັກໆ ຽທຂບ໇ຄກຍັກາຌປູຘ໇ກຶ ບຍັ ບາງຉ ໆໜາ໇ໝໆເູຑື ໆບຌ຋ີ ໆຓເີ຃ື ໆບຄແຍຍຌກັ ປຽຌໄໝໆ ແຖະ ຓຖີຈົ຅ກັ ໃໝໆ຋ີ ໆຑທກເຂາົຍ ໆຘາຓາຈຆື ໇ໄຈ. ໇ ເຈກັ ຆາງຏູໜ໇ ຶ ໆ ຄ ຋ີ ໆໄຈບບກ ໇ ໂປຄປຽຌຍບກທໆາ: “ຂບ໇ງປູຘ໇ກຶ ບຍັບາງກຍັ ເ຃ື ໆບຄແຍຍຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆ ເກົ ໆາຂບຄຂບ໇ງ ແຖະ ຖຈົຊຍີຂບຄຂບ໇ງກເ ກົ ໆາ ແຖະ ເຂົ ໇າຂີໝ໇ ຽ໇ຄ. ຂບ໇ງຍ ໆຘາ ຓາຈຆື ໇ ເຂົ ໇າໜຓົ ກຍັໝໆເູຑື ໆບຌຂບຄຂບ໇ງ. ຘະຌັຌ໇, ຂບ໇ງຍ ໆດາກໄຎໂປຄປຽຌບກີ ແຖທ໇, ຂບ໇ງປູຘ໇ກຶ ບຍັບາງເກຌີໄຎ ແຖະ ຌກັ ປຽຌ຃ຌົບື ໆຌ໅ກເ ດາະເດີ ໇ງຂບ໇ງ.” ຏູຎ໇ ະຖະກາຌປຽຌ ແຖະຌກັ ປຽຌ຅າ ຌທຌນ າງຑ ຘຓົ ຃ທຌງຄັໄຈກ໇ໆາທເຊຄິກາຌຎັຍ ໄໝ ແຖະ ກາຌໃຘໆທໄິຌເຓື ໆບກຍັ຃ຌືຓາໂປຄປຽຌນ ຄັ ຅າກຂາຈປຽຌເຎັຌເທຖາງາທຌາຌ ເຈກັ ຆາງ຃ຌົໜຶ ໆ ຄ ຖາງຄາຌທໆາ: “ຂບ໇ງຓກັໂປຄປຽຌ ແຖະ ຂບ໇ງປຽຌເກັ ໆຄທຆິ າ຃ະຌຈິຘາຈ. ຂບ໇ງຉບ໇ຄຆໆທງຑ ໆ ແຓໆເປຈັຌາດໆ ູຎໆ າໃຌຖະຈູຈ າຌາ. ແຖະ ຂບ໇ງໄຈ໇ ຂາຈໂປຄປຽຌ 4 ບາ຋ຈິກທໆາ. ຂບ໇ງປູຘ໇ກຶ ປຽຌຍ ໆ຋ຌັກຍັໝໆເູຑື ໆບຌຂບຄຂບ໇ງ ແຖະ ຃ູຘບຌຍບກທໆາຉບ໇ຄ຅ໆາງ຃ໆາຎັຍ ໄໝ ແຖະ ຉບ໇ຄ຃າ໇ຄນບ໇ຄບກີ . ຊາ໇ຂບ໇ງຘາຓາຈເປຈັໄຈ, ໇ຂບ໇ງກດ າກກຍັ ໄຎປຽຌບກີ .” ຘ າຖຍັ຃ບຍ຃ທົ຋ີ ໆຉບ໇ຄໄຈຘ໇ ົ ໆຄຖູກນ າງ຃ຌົ ໄຎໂປຄປຽຌຌັຌ໇ ຑຍົທໆາເຈກັ ຋ຼຸກ຃ຌົ຋ີ ໆໄຈຎ໇ ະຖະກາຌປຽຌແຖທ໇ ປູຘ໇ກຶຊກືກຈົຈຌັ ແຖະ ງບຓ ຋ີ ໆ຅ະຍ ໆປຽຌຉ ໆ ເຑື ໆບໃນບ໇າ໇ງເບື ໇ບງຌບ໇ຄ຃ຌົ ໃຈໜຶ ໆ ຄໄຈເ໇ຂົ ໇າໂປຄປຽຌແ຋ຌ ເຑາະທໆາຑ ໆ ແຓໆຉບ໇ຄແຍກນາຍ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງຘູຄ຋ີ ໆ຅ະຘົ ໆຄຖູກ຋ຼຸກ ຃ຌົໃນໄ໇ຈເ໇ຂົ ໇າໂປຄປຽຌ. ບຌັຌີຓ໇ ກັ຅ະໄຈງ໇ ຌິ຅າກກໆ ຼຸຓຘຌົ຋ະຌາຘ າຖຍັຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ.

29 ຌບກຌັຌ໇, ຏຌົກະ຋ຍົຈາ໇ຌເຘຈຊະກຈິ-ຘຄັ຃ຓົ ຅າກຑະງາຈໂ຃ທຈິ -19, ຆຶ ໆ ຄຘົ ໆຄຏຌົກະ຋ຍົຉ ໆກາຌຈ າຖຄົຆທີຈິ ນ ືເປຈັໃນຖ໇າງປຍັຂບຄ ຃ບຍ຃ທົນຼຸ ຈຖຄົ, ບາຈ຅ະເປຈັໃນ຃໇ ບຍ຃ທົຓ຃ີທາຓ຋ຼຸກງາກຉື ໆຓບກີ . ບຌັຌີ ໇ງຄັ຅ະຘົ ໆຄຏຌົກະ຋ຍົໂຈງກຄົຉ ໆບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ , ໂຈງຘະເຑາະໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ຋ີ ໆຓ຃ີໆາໃຆ຅໇ໆາງຉ ໆກາຌເຂົ ໇າໂປຄປຽຌຘູຄກທໆາ຋ຄັ຋າຄກຄົ ແຖະ ຋າຄບບ໇ຓ. ກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັຌະໂງຍາງ ກໆ ຽທກຍັ຃ໆາປຽຌຘິ ໆ ຄຘ າ຃ຌັ ຈທ໇ງ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ຋ີ ໆ ເຎັຌຉທົກະຉຼຸຌ໇, ກາຌຎະຖະກາຌປຽຌງຄັດໆ ູໃຌຂບຍເຂຈຘໆທຌໜຶ ໆ ຄ຋ີ ໆກໆຽທຂບ໇ຄກຍັກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັ ຌະໂງຍາງຈາ໇ຌກາຌຘກຶຘາ຋ີ ໆຓດີໆ ູແຖທ໇ ແຖະ ກາຌຍຄັ຃ຍັໃຆກ໇ໆຽທກຍັ຃ໆາປຽຌໃຌຖະຈຍັ ໂປຄປຽຌ຋ີ ໆງຄັ຅າ ກຈັດໆ ູ. ຉທົດໆ າຄ: ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ, ກາຌຘກຶ ຘາຑາກຍຄັ຃ຍັແຓໆຌຍ ໆ ເຘງ຃ໆາປຽຌໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຖະຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇. ໃຌຎີ2012 ໄຈບ໇ ບກ ຃ າຘັ ໆຄຖຈັຊະຓຌົຉກີ ະຆທຄຘກຶ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ ທໆາຈທ໇ ງກາຌຖຍົຖາ໇ຄກາຌເກຍັ ເຄຌິ຃ໆາເຂົ ໇າປຽຌຘ າຖຍັຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆປຽຌຆັຌ໇ບະຌຼຸຍາຌ, ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ, ຓ ຉົຌ໇ ແຖະ ຓຎ າງຘາງຘາຓຌັຘກຶ ຘາ ຘະຍຍັ ເຖກ຋ີ1293/ຘຘກ.ກຄ, ຖຄົທຌັ຋ີ06 ກຌັງາ 2012. ເຊຄິດໆ າຄໃຈກ ໆ ຉາຓ, ບຄີຉາຓກາຌເກຍັຂ ຓ໇ ູຌໃຌ຅າ ຌທຌ 30 ໂປຄປຽຌ຋ີ ໆຂື ໇ຌກຍັຖຈັຑຍົທໆາຓີ28ໂປຄປຽຌ຋ຄັໝຈົ ງກົ ເທຌັ 2 ໂປຄປຽຌໄຈເ໇ກຍັ຃ໆາ ປຽຌເຑື ໆບຆໆທງ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງໃຌກາຌຍ ຖນິ າຌໂປຄປຽຌ, ຃ໆາເຆົ ໆາຎືຓ໇ ແຍຍປຽຌ, ຃ໆາຎາ໇ງເຘື ໇ບຌກັ ປຽຌ, ຃ໆາ຋ າຌຽຓກຖິາ ແຖະ ຎັຍໄໝ ຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆຏຈິຉ ຖະຍຽຍຂບຄໂປຄປຽຌ. ເຊຄິແຓໆຌທໆາບຌັຌີ ໇ແຓໆຌຂຈັຉ ໆຌະໂງຍາງແນໆຄຆາຈກ ຉາຓ ແຖະ ຏູຉ໇ ບຍນ າງ຃ຌົກໆາທທໆາກາຌ ເກຍັ຃ໆາປຽຌແຓໆຌຎັຈໄ຅ຘ າ຃ຌັຉ ໆ ກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ. ໂປຄປຽຌຘໆທຌໃນງໆຑາງໃຉກ໇ າຌຘ ານ ທຈຌີ ໇ ເກຍັ຃ໆາປຽຌເຑື ໆບເຎັຌ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງ ໃຌກາຌຍ ຖນິ າຌຂບຄໂປຄປຽຌ຋ີ ໆ ໄຈປ໇ ຍັ ຄຍົຎະຓາຌ຋ີ ໆຍ ໆຑຽຄຑ ຖທຓ຋ຄັ຃ໆາຎັຍໄໝຉ ໆຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆຂາຈປຽຌເຎັຌເທຖາຈຌົ . ຃ໆາ຋ າຌຽຓ ເນ ົ ໆາຌີ ໇ , ຍ ໆທໆາ຅ະເຎັຌ຃ໆາເຖກັ ໅ຌບ໇ງ໅ ແຖະ ເຎັຌ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງ຋າຄບບ໇ຓ຋ີ ໆກໆ ຽທຂບ໇ຄກຍັກາຌເຂົ ໇າປຽຌ (ເຆັ ໆຌ: ເ຃ື ໆບຄແຍຍຌກັ ປຽຌ, ເ຃ື ໆບຄຂຽຌ, ຃ໆາເຈຌີ຋າຄ) ຑບ໇ຓກຍັ ກາຌໃຘໆທໄິຌ຋ີ ໆ ໄຈເ໇ກຍັ຃ໆາຎັຍໄໝຉ ໆຏູຖ໇ ະເຓຈີຉ ໆກຈົຖະຍຽຍຂບຄໂປຄປຽຌ, ກ ຖທ໇ ຌແຉໆເຎັຌຘິ ໆ ຄ຋າ໇ ຋າງ຋ີ ໆຘ າ຃ຌັຉ ໆຌກັ ປຽຌ຅າ ຌທຌນ ທຄນ າງ຋ີ ໆດາກຘຍືຉ ໆກາຌປຽຌຂບຄຉຌົ ແຉໆກ ຍ ໆຘາຓາຈ຋ີ ໆ຅ະເປຈັໄຈ.໇ ຑ ໆ ແຓໆ, ຃ູຘບຌ ແຖະ ຃ະຌະຑຈັ຋ະຌາກາຌຘກຶ ຘາຂັຌ໇ຍາ໇ຌຍາຄ຃ຌົຖາງຄາຌທໆາ ຘາຓາຈງກົ ເທັຌ໇ເກຍັ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງຘ າຖຍັ຃ບຍ຃ທົ຋ີ ໆຓີ ຖາງປຍັຉ ໆາ ນ ືຘ າຖຍັຌກັ ປຽຌຍາຄ຃ຌົ຅າກ຃ບຍ຃ທົ຋ີ ໆຓຖີູກນ າງ຃ຌົ . ຌບກ຅າກ຃ໆາປຽຌແຖທ໇, ຃ູໄຈຖ໇າງຄາຌທໆາໄຈເ໇ກຍັ ເຄຌິເຑີ ໆຓຉື ໆຓ ຅າກຌກັ ປຽຌ ເຆັ ໆຌ: ຅າກກາຌໃຘໆທໄິຌ ນ ື຃ໆາຎັຍໄໝ ໃຌກາຌຖະເຓຈີກຈົຖະຍຽຍຂບຄໂປຄປຽຌ, ເກຍັ຃ໆາຎາ໇ງເຘື ໇ບຌກັ ປຽຌ ແຖະ ເກຍັ ເຄຌີບື ໆຌ໅ຘ າຖຍັກາຌ຅ຈັແຂຄຂຌັກຖິາ. ແຉໆ ເຓື ໆບຊາຓເນຈຏຌົ຋ີ ໆ ເປຈັໃນຌ໇ກັ ປຽຌຎະຖະກາຌປຽຌ, ຃ູ ແຖະ ຃ະຌະຑຈັ຋ະຌາ ກາຌຘກຶ ຘາຂັຌ໇ຍາ໇ຌຍ ໆໄຈຖ໇ ະຍຼຸເຊຄິກາຌເກຍັ ເຄຌີ຃ໆາ຋ າຌຽຓ, ກາຌໃຘໆທໄິຌ ແຖະ ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງໃຌໂປຄປຽຌ ເຎັຌຎັຈໄ຅຋ີ ໆ ເປຈັໃນ໇ ຌກັ ປຽຌຎະຖະກາຌປຽຌ ແຉໆຊາຓຊາຓ຅ຄິໃນ຃໇ າຉບຍ.; ໂບກາຈບື ໆຌ໅ ປຍັ຅າ໇ຄເປຈັທຽກເຎັຌຖາງຓື ໇ ຏູໃ໇ນຂ໇ ຓ໇ ຌູ ກໆາທທໆາ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກຂບຄ຃ທົ ເປບືຌ, ເປຈັໃນຑ໇ທກເຂາົຉບ໇ຄໄຈເ໇ປຈັທຽກເຑື ໆບນາເຄຌິໃນ຃ບຍ ໇ ຃ທົ ຆຶ ໆ ຄເຎັຌເນຈຏຌົຑາໃນ໇ ຌກັປຽຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌ຋ຼຸກຆັຌ໇. ຎັຈໄ຅຋ເີປຈັໃນຌ໇ກັ ປຽຌຎະຖະກາຌປຽຌແຓໆຌກາຌນຼຸ ຈຏໆບຌຑາຖະຂບຄ຃ບຍ຃ທົ . ຂ ຓ໇ ູຌຘະ ແຈຄໃນເ໇ນຌັທໆາເຈກັ ບບກ຅າກໂປຄປຽຌ ເຑາະທໆາຑທກເຂາົ຃ຈິທໆາກາຌປຽຌຍ ໆຘ າ຃ຌັ ເ຋ົ ໆາກຍັ ໂບກາຈບື ໆຌ໅, ຖທຓ຋ຄັກາຌເປຈັທຽກ຋ີ ໆ ໄຈປ໇ ຍັ຃ໆາ຅າ໇ຄຉ ໆາເຎັຌຖາງຓື ໇ . ຓ຃ີທາຓແຉກຉໆາຄຍາຄດໆ າຄໃຌ຋ຈັຘະຌະ຋ີ ໆໄຈເ໇ຎີຈເຏງີຏໆາຌກາຌທເິ຃າະແຍຍ 3 ແ຅ ໃຌ຃ າຉບຍ ຖະນທໆາຄກໆ ຼຸຓຉໆາຄ໅. ຉາຓກາຌທເິ຃າະຂ ຓ໇ ູຌຌກັ ປຽຌ, ຏູຎ໇ ະຖະກາຌປຽຌ ແຖະ ຃ູບາ຅າຌ຅າ ຌທຌໜຶ ໆ ຄ ເນຌັທໆາຓ຃ີທາຓ຃ຈິ ເນຌັ຋ຓີ ແຉກຉໆາຄກຌັໃຌກຈິ຅ະກ າ຋ີ ໆຏູຎ໇ ະຖະກາຌປຽຌບບກໄຎເປຈັຌຍັຉັ ໇ຄແຉໆບບກ຅າກໂປຄປຽຌໄຎແຖທ໇ເຑື ໆບນາຆບກນາທງກເປຈັ ຄາຌ຋ າ ຆໆທງເນ ບື຃ບຍ຃ທົ . ຌບກ຅າກຌີ ໇ , ຑ ໆ ແຓໆ຅າ ຌທຌໜຶ ໆ ຄກ ໆ ໄຈກ໇ໆາທຖູກນ າຌຂບຄຑທກເຂາົ ໄຎເປຈັທຽກໃຌໂປຄຄາຌ, ໃຌຘທຌຎູກຐັຄ ແຖະ ກ າຓະກບຌກ ໆຘາ໇ຄເຑື ໆບນາເຄຌິ, ຏຌົຂບຄກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ງຄັຑຍົທໆາຓຑີຽຄ 20% ຂບຄຏູຎ໇ ະຖະກາຌປຽຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ ຍບກທໆາຑ ໆ ແຓໆ ໄຈຂ໇ ໃນຑທກ ໇ ເຂາົບບກ ໂປຄປຽຌ, ຘໆທຌ 30% ຂບຄຌກັ ປຽຌຎະຊຓົ ແຓໆຌຑ ໆ ແຓໆເຎັຌຏູຉ໇ ຈັຘຌິໃ຅. ເນຈຏຌົ຋ີ ໆຑ ໆ ແຓໆໃນຖ໇ູກຎະຖະກາຌປຽຌງບ໇ຌ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງ ໃຌກາຌເຂົ ໇າໂປຄປຽຌໂຈງຘະເຑາະ຃ບຍ຃ທົ຋ີ ໆຓບີາ໇ງເບື ໇ບງຌບ໇ຄນ າງ຃ຌົ . ຌບກ຅າກຌີ ໇ , ຃ທາຓ຅າ ເຎັຌ຋ຉີບ໇ຄບບກ຅າກໂປຄປຽຌ ເຑື ໆບຆໆທງ຃ບຍ຃ທົຈທ໇ ງກາຌເປຈັທຽກ຋ີ ໆ ໄຈປ໇ ຍັ຃ໆາແປຄຄາຌຖາງຓື ໇ , ຆໆທງທຽກເປບືຌ ແຖະ ຃ທາຓປຍັຏຈິຆບຍບື ໆຌ໅ຉ ໆ຃ບຍ຃ທົ ,

30 ຈທ໇ ງເນຈຏຌົ ເນ ົ ໆາຌີ ໇ ເປຈັໃນຑ໇ ທກເຂາົຍ ໆຘາຓາຈກຍັ຃ຌືໄຎປຽຌໄຈບ໇. ີ ຏູຎ໇ ະຖະກາຌປຽຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇຅າ ຌທຌໜຶ ໆ ຄ ໄຈເ໇ທົ ໇າທໆາ: “ຂບ໇ງຓກັ ໂປຄປຽຌ ແຖະ ຂບ໇ງດາກຓ຃ທາຓ ີ ປູນ໇ າງຂຶຌ ໇ . ຂບ໇ ງຓໝີ ໆນູ າງ຃ຌົ ໃຌໂປຄປຽຌ. ແຉໆຑ ໆ ແຓໆຂບຄຂບ໇ ງເທົ ໇າເຖືບ ໇ ງ໅ທໆາຍ ໆ ເຄຌິຆື ໇ ເ຃ື ໆບຄແຍຍຌກັ ປຽຌ ແຖະ ບຼຸຎະກບຌປຽຌໃນຖ໇ກູ ນ າງ຃ຌົ . ຂບ໇ ງປູຘ໇ກຶ ເຎັຌນໆທຄຑ ໆ ແຓໆຂບຄຂບ໇ງ ແຖະ ດາກເປຈັທຽກເຑື ໆບນາເຄຌິ ຘະຌັຌ໇ ຂບ໇ງ຅ຶ ໆ ຄຉຈັຘຌິໃ຅ຎະຖະກາຌປຽຌ. ແຉໆຖະຓືຂ ໇ບ໇ງໄຎເກຍັ ເ຃ື ໆບຄຎໆ າຂບຄຈຄົ຅າກຎໆ າ ເຆັ ໆຌ: ຌ ໇າເຏິ ໇ ຄ, ຈບກໄຓ, ໇ຈບກກທ໇ງໄຓເ໇ຑື ໆບຂາງ” ຃ຼຸຌຌະຑາຍກາຌຘກຶຘາ ຑ ໆແຓໆ, ຌກັປຽຌ ແຖະ ຏູຎະຖະກາຌປຽຌ ໇ ຅າ ຌທຌໜຶ ໆ ຄໃນ຃໇ າເນຌັທໆາ ກາຌຘກຶຘາຍ ໆຘາຓາຈຉບຍຘະໜບຄຈາ໇ຌ຃ທາຓປູ ໇ຂັຌ໇ຑື ໇ຌຊາຌໄຈ໇ ຈເີ຋ົ ໆາ຋ີ ໆ຃ທຌ. ໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ຓນີ າງກ ຖະຌໄີຈໃ໇ນ຃໇ າເນຌັທໆາ ຍ ໆໄຈປ໇ ຍັ຃ທາຓປູຂ໇ ັຌ໇ຑື ໇ຌຊາຌເ຋ົ ໆາ຋ີ ໆ຃ທຌ, ຓຌີກັ ປຽຌ຋ີ ໆ ເຎັຌຆຌົ ເຏົ ໆາ຅າ ຌທຌ ໜຶ ໆ ຄຍ ໆຘາຓາຈເທົ ໇າ ແຖະ ຂຽຌຑາຘາຖາທໄຈຈ໇ ີຆຶ ໆ ຄຘບຈ຃ໆບຄກຍັຏຌົກາຌຎະເຓຌີຏຌົຘ າເຖຈັກາຌປຽຌຂບຄຌກັ ປຽຌ ASLO ຂັຌ໇ ຎ.3 ແຖະ SEA-PLM ຂັຌ໇ ຎ.5 ຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັຏຌົຘ າເຖຈັຂບຄກາຌປຽຌປູໃ໇ຌຖະຈຍັຉ ໆານ າງ. ຌກັ ປຽຌໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ ຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຉບຌຎາງ ຅າ ຌທຌໜຶ ໆ ຄງຄັຍ ໆ ເນຌັ຃ທາຓຘ າ຃ຌັ ຂບຄກາຌຘກຶ ຘາ. ຏູຎະຖະກາຌປຽຌ ໇ ໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ ຘໆທຌ ນ າງໄຈໃ໇ນຂ໇ ຓ໇ ູຌທໆາ ກາຌກຍັ ເຂົ ໇າໂປຄປຽຌ຃ຌື຅ະຍ ໆ ເຎັຌຎະໂນງຈຉ ໆຑທກເຂາົ ເຌື ໆບຄ຅າກທໆາຑາງນ ຄັປຽຌ຅ຍົແຖທ໇ ຍ ໆຘາຓາຈໄຎປຽຌ ຉ , ຍ ໆຘາຓາຈຆບກທຽກເປຈັໄຈ໇ນ ືກາຌນາຖາງໄຈຖ໇ ຽ໇ຄ຃ບຍ຃ທົ ຏຌົຂບຄກາຌຎະເຓຌີຏຌົຘ າເຖຈັກາຌປຽຌຂບຄຌກັ ປຽຌໃຌຖະຈຍັຑາກຑື ໇ຌ ແຖະ ຖະຈຍັຆາຈໄຈຘ໇ ະແຈຄໃນເ໇ນຌັທໆາຏຌົກາຌປຽຌໃຌ ຂັຌ໇ຎ.3, ຎ.5 ແຖະ ຓ.4 ໃຌ ຘຎຎຖາທ ຓຖີະຈຍັຉ ໆາ. ໃຌຍຌັຈາຑ ໆແຓໆ ແຖະ ຏູຎະຖະກາຌປຽຌ ໇ ໃຌ຋ຼຸກຆັຌ໇ ໄຈໃ໇ນ຃໇ າເນຌັທໆາ ຑທກ ເຂາົຍ ໆ ໄຈປ໇ຍັ຃ທາຓປູ຃໇ທາຓຘາຓາຈຂັຌ໇ຑື ໇ຌຊາຌເ຋ົ ໆາ຋ີ ໆ຃ທຌ. ຏູຎ໇ ະຖະກາຌປຽຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘານ າງ຃ຌົ຋ີ ໆ ເຎັຌ຃ຌົຆຌົ ເຏົ ໆາຍ ໆ ເທົ ໇າ ຑາຘາຖາທ ກໆາທທໆາຑທກເຂາົຍ ໆຘາຓາຈເຂົ ໇າໃ຅ກາຌຘບຌຂບຄ຃ູໄຈ຅໇ ຌົເຊຄິຂັຌ໇ ຎ.3. ໃຌກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓຌກັ ປຽຌຘໆທຌໃນງໆປູຘ໇ກຶ ທໆາຑທກເຂາົຍ ໆ ໄຈປ໇ ຽຌປູໃຌໂປຄປຽຌ ໇ ແຖະ ເຎັຌນໆທຄທໆາ຅ະຘບຍເຘຄັຉກົ . ບຄີຉາຓຏຌົກາຌຎະເຓຌີເຍື ໇ບຄຉົຌ໇ ASLO ຂັຌ໇ ຎ.3 ແຖະ SEA-PLM ຂັຌ໇ ຎ.5 ຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັທໆາເຈກັ ຘໆທຌໃນງໆຍ ໆ ໄຈປ໇ ຍັກາຌປຽຌປູດ໇ໆ າຄຓຎີະຘຈິ຋ຑິ າຍໃຌໂປຄປຽຌຎະຊຓົ ໃຌຖາທ. ຌບກຌັຌ໇, ນ າງກທໆາເ຃ິ ໆ ຄໜຶ ໆ ຄຂບຄຑ ໆ ແຓໆຂບຄຏູຎະຖະກາຌປຽຌ ໇ ແຖະ 1/3 ຂບຄຑ ໆ ແຓໆຌກັ ປຽຌຏູ຋໇ ີ ໆງຄັດໆ ູໃຌໂປຄປຽຌໄຈຘ໇ ະແຈຄ຃ທາຓ ຃ຈິ ເນຌັກໆ ຽທກຍັ຃ທາຓ຃າຈນທຄັຉ ໆ ໂບກາຈກາຌຆບກນາທຽກເປຈັ ຄາຌ຋ າ. ຑທກເຂາົກໆາທເຊຄິຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆປຽຌ຅ຍົໄຈຘບຍ ໇ ເຘຄັຏໆາຌ ແຉໆກ ງຄັຍ ໆຓທີຽກເປຈັ ຄາຌ຋ າ ໃຌຉທົ ເຓບືຄ ແຖະ ຑທກເຂາົກໆາທເຊຄິຌກັ ປຽຌຂັຌ໇ ຎ.3 ຍ ໆຘາຓາຈເທົ ໇າ ນ ືບໆາຌຑາຘາຖາທໄຈ. ໇ ໃຌກາຌ ຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓຂບຄຌກັ ປຽຌ, ດໆ າຄໜບ໇ ງຓຌີກັ ປຽຌ 1 ຃ຌົ ໄຈຖ໇າງຄາຌທໆາຓຏີູໜ໇ ຶ ໆ ຄໃຌ຃ບຍ຃ທົຂບຄຉຌົ ໄຈປ໇ ຍັກາຌຘກຶ ຘາຈ, ີ ໄຈເ໇ປຈັ ທຽກເຎັຌ 'ບາຘາຘະໝກັ ' ໃນຑາກ ໇ ຖຈັ (ໄຈປ໇ ຍັ ເຄຌິຍ ໆ ເ຋ົ ໆາໃຈແຘຌກຍີຉ ໆ ເຈບືຌ) ແຖະ ຈຽທຌີ ໇ຍ ໆໄຈເ໇ຎັຌ 'ບາຘາຘະໝກັ ' ບກີ ແຖທ໇. ບຌັ ຌີ ໇ຘົ ໆຄຏຌົ ໃນຌ໇ກັ ປຽຌໃຌຎະ຅ຍຼຸ ຌັ ແຖະ ຑ ໆແຓໆຂບຄຑທກເຂາົປູຘ໇ກຶ຋ ຊ໇ ບງໃ຅ກໆ ຽທກຍັກາຌປ ໆາປຽຌ຅ຍົຂບຄຉຌົ . ໃຌ຅າ ຌທຌຑ ໆ ແຓໆ຋ີ ໆ ໄຈໃ໇ນຘ໇ າຑາຈຏູ຋໇ ີ ໆງຄັ຃ຈິທໆາໂປຄປຽຌຓ຃ຼຸຌີ ຃ໆາ, ຘໆທຌນ າງກ ປູຘ໇ກຶ ທໆາກາຌປຽຌ຅ຍົຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງຘາຓາຈ຃ຼຸຓ໇ ຃ໆາຉ ໆ ຃ທາຓຑະງາງາຓ ແຖະ ງຄັ຃ຄົນທຄັທໆາຖູກນ າຌຂບຄຉຌົຏູ຋໇ ີ ໆຎະຖະກາຌປຽຌ຅ະກຍັ຃ຌືໄຎໂປຄປຽຌ ແຖະ ໄຈເ໇ປຈັທຽກໃຌຑາກຖຈັ ຑ ໆ ແຓໆຌກັ ປຽຌ຅າ ຌທຌໜຶ ໆ ຄໄຈເ໇ທົ ໇າກໆ ຽທກຍັໂບກາຈກາຌຆບກທຽກເປຈັ ຄາຌ຋ າທໆາ: “ເນຈຏຌົບກີບຌັໜຶ ໆ ຄ຋ີ ໆ ຖກູ ຂບຄຂບ໇ງບບກໂປຄປຽຌແຓໆຌຎະຘຍົກາຌ຅າກບາ໇ງຖາທ຋ີ ໆປຽຌ຅ຍົ຅າກກາຌ຋ີ ໆໄຈເ໇ປຈັທງກເຎັຌ຃ບູ າຘາຘະໝກັ຋ີ ໆຍ ໆ ໄຈ໇ ປຍັ ເຄຌີເຈບືຌ. ແຉໆຎະ຅ຍຼຸ ຌັຖາທໄຈເ໇ຆາົເປຈັທຽກເຎັຌບາຘາຘະໜກັ ແຖທ໇ ງບ໇ຌຖະຍຽຍກາຌໃໝໆ ແຖະຍ ໆຓໂີບກາຈ຅ະໄຈເ໇ຂົ ໇າເຎັຌຑະຌກັ ຄາຌ ຊາທບຌ. ບຌັ຋ໄີຈປ໇ ຽຌຓາ຅ະເບາົໄຎໃຆເ໇ປຈັນງຄັ? ຘະຑາຍແທຈຖບ໇ຓ຋ີ ໆ ເບືບ ໇ບາ ຌທງຉ ໆກາຌປຽຌປູ໇ ຘະຑາຍແທຈຖບ໇ຓກາຌປຽຌປູໃຌໂປຄປຽຌ ໇ ເຎັຌ຃ທາຓຘໆ ຽຄໂ ຈງກຄົຉ ໆກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ. ໃຌ຅າ ຌທຌຏູຎ໇ ະຖະກາຌປຽຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ຋ຄັໝຈົ 40 ຃ຌົ , ຓຎະຓາຌ ີ 75% ຍບກທໆາຑທກເຂາົຓກັຘະຑາຍແທຈຖບ໇ຓໃຌ ໂປຄປຽຌ. ແຉໆຓ຅ີາ ຌທຌ 25% ຋ີ ໆຍບກທໆາ ຑທກເຂາົຍ ໆຓກັ ໂປຄປຽຌ, ຘາເນຈງບ໇ຌທໆາຑທກເຂາົປຽຌຍ ໆ ໄຈ໇ ແຖະ ປຽຌຍ ໆ຋ຌັໝໆ ູ ('ຂບ໇ ງແຓໆຌ຃ຌົປຽຌຆາ໇' ແຖະ 'ຂບ໇ ງປຽຌຍ ໆ ໄຈ').໇ ຅ຶ ໆ ຄເປຈັໃນ຃໇ູໄຈກ໇ໆາທເຉບືຌ ແຖະ ປູຘ໇ກຶ ບຍັບາງຌກັ ປຽຌ຃ຌົບື ໆຌ. ຑບ໇ຓຈຽທກຌັຌັຌ໇, ຏູຎະຖະກາຌ ໇ ປຽຌ຅າ ຌທຌໜຶ ໆ ຄໄຈເ໇ທົ ໇າທໆາ

31 ຑທກເຂາົບບກໂປຄປຽຌ ງບ໇ຌຍ ໆຓກັ ໝໆ຃ູ ູຓກີາຌດບກເດີ ໇ງ, ກທຌກຌັ ແຖະ ຉກີຌັ . ໃຌກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓຌກັ ປຽຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ໄຈຊ໇ າຓ “ຘິ ໆ ຄຍ ໆຓກັ຋ີ ໆຘຼຸຈໃຌໂປຄປຽຌແຓໆຌນງຄັ?” ຃ າຉບຍຂບຄຑທກເຂາົກ ແຉກຉໆາຄກຌັ ຘາເນຈນ ກັ ຋ີ ໆ ເປຈັໃນຍ໇ ໆຓກັກາຌຓາ ໂປຄປຽຌ ງບ໇ຌຊກື ໝໆປູ ໆທຓນບ໇ຄປຽຌດບກເດີ ໇ງ, ເປຈັຘຽຄທຌົແຆທ ແຖະ ຖຍົກທຌ ແຖະ ເປຈັໃນຖ໇ າ຃າຌໃ຅ ໃຌເທຖາປຽຌ, ແຉໆທໆາ ຎະຓາຌ 40% ຂບຄກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓໄ ຈງ໇ກົໃ ນເ໇ນຌັ ເຊຄິກາຌກ ໆກທຌ ແຖະ ກາຌຉກີຌັເຎັຌຘິ ໆ ຄ຋ີ ໆປາ໇ງແປຄ຋ີ ໆຘຼຸຈ ໃຌ ໂປຄປຽຌ. ໃຌຆັຌ໇ ຎະຊຓົ ຘກຶຘາຓກີາຌກ ໆກທຌ ແຖະ ກາຌດບກເດີ ໇ງຘູຄກທໆາຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຉົຌ໇ ເຖກັ ຌບ໇ງ ແຉໆກເ ຎັຌຎັຈໄ຅ຘ າ຃ຌັ຋ີ ໆ ເປຈັໃນ໇ ຑທກເຂາົຍ ໆຓກັຓາ ໂປຄປຽຌ.. ຅າກກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າຑຍົທໆາຘະຑາຍແທຈຖບ໇ຓຂບຄກາຌປຽຌປູຑາງ ໇ ໃຌໂປຄປຽຌຘະ຋ບ໇ ຌໃນເ໇ນຌັ ເນຈຏຌົ຋ີ ໆ ໄຈກ໇ໆາທຓາຂາ໇ຄເ຋ຄີ ຆຶ ໆ ຄຘບຈ຃ໆບຄກຍັກາຌ຃ົຌ໇຃ທ໇ານທົຂ ໇ ໂປຄປຽຌ ຑຈັ຋ະຌາຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ຋ີ ໆກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ ປໆທຓ ກຍັ UNICEF ກ າຖຄັຈ າເຌຌີ ໄຈງ໇ກົໃນເ໇ນຌັ ທໆາກາຌກ ໆກທຌໃຌໝໆຌູ ກັ ປຽຌ ແຖະ ກາຌໃຆ຃໇ ທາຓປຼຸຌແປຄຂບຄ຃ູຘບຌ ແຓໆຌຘາເນຈ ຉ ໆກຍັຍຌັງາກາຈໃຌໂປຄປຽຌ. ຌບກ຅າກຌີ ໇ , ຍຈົຖາງຄາຌ ຆີ ໇ໃນເ໇ນຌັ ຎະຓາຌເ຃ິ ໆ ຄໜຶ ໆ ຄຂບຄຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆໄຈຘ໇ າຑາຈຖາງຄາຌທໆາ “ຍາຄຓື ໇ ” ຌກັ ປຽຌ຃ຌົບື ໆຌດບກເດີ ໇ງຑທກເຂາົ, ຈຄຶເບາົເ຃ື ໆບຄໃຆຂບຄ ໇ ຑທກເຂາົ ແຖະ ຋ຼຸຍຉີນ ືງູ຅໇ຌົຖົຓ໇ ນ າງເ຋ື ໆບໃຌບາ຋ຈິໜື ໆ ຄ. ໃຌຂະຌະ ຈຽທກຌັ຅າ ຌທຌຘບຄໃຌຘາຓຂບຄຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆ ໄຈຘ໇ າຑາຈໄຈຖ໇າງຄາຌທໆາ ຃ູຂບຄຑທກເຂາົໄຈປ໇ ບ໇ຄໃຘໆຑທກເຂາົ ນ ື ປບ໇ຄໃຘໆຌກັ ປຽຌ ຃ຌົບື ໆຌ໅ ເຖື ໇ບງ໅. ຃ າຉບຍເນ ົ ໆາຌີ ໇ໄຈຘ໇າ໇ຄ຃ທາຓເຎັຌນໆທຄດໆ າຄງິ ໆ ຄຉ ໆ ຍຌັງາກາຈໃຌນບ໇ຄປຽຌ ແຖະ ໂປຄປຽຌ ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ. ໄຖງະ຋າຄໄຎໂປຄປຽຌ ບຼຸຎະຘກັຘ າ຃ຌັບກີບຌັໜຶ ໆ ຄຎະກບຍຓໄີຖງະ຋າຄຖະນທໆາຄເປບືຌນາໂປຄປຽຌ, ຖທຓ຋ຄັເທຖາຂບຄກາຌເຈຌີ຋າຄ, ຃ໆາໃ ຆ຅໇ໆາງໃຌກາຌ ເຈຌີ຋າຄ ແຖະ ຃ທາຓກຄັທຌົໃ຅ກໆຽທກຍັ຃ທາຓຎບຈໄຑ. ຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງເນ ົ ໆາຌີ ໇ຑຍົ ເນຌັ຋ົ ໆທໄຎໃຌກໆ ຼຸຓເຈກັ ໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຖະ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ຋ີ ໆບາ ໄຘດໆ ູເຂຈນໆາຄໄກຘບກນ ກີ . ບຄີຉາຓກາຌຘ າຑາຈຏູຎະຖະກາຌປຽຌ ໇ ຋ີ ໆບາ ໄຘດໆ ູເຂຈນໆາຄໄກຘບກ ນ ກີ ໄຈບ໇ ະ຋ຍິ າງເຊຄິຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງກໆ ຽທກຍັ຃ທາຓຎບຈໄຑ ໃຌກາຌເຈຌີ຋າຄໄຎໂປຄປຽຌຆໆທຄຖະຈູຐົຌ ແຖະ ເຓື ໆບຑທກເຂາົຂາຈປຽຌ ຆໆທຄຌີກ໇ ເປຈັໃນຑ໇ ທກເຂາົຎະຖະກາຌປຽຌ. ຍຌັຈາເຈກັ ງຄິ ໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາໄຈກ໇ໆາທເຊຄິ຃ທາຓເຎັຌນໆທຄຂບຄ຃ບຍ຃ທົຂບຄ ຑທກເຂາົ຋ີ ໆກຍັຓາເປບືຌ຃ຌົຈຽທນ ຄັ຅າກເຖກີປຽຌ. ຃ຌົບື ໆຌ໅ກ ໄຈກ໇ໆາທເຊຄິຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງທໆາຍ ໆຓຌີ ໇າຓຌັຑຽຄຑ ໃຘໆຖຈົ຅ກັຂບຄ຃ບຍ຃ທົ , ນ ືຍ ໆຓຖີຈົຊຍີ ແຖະ ກາຌເຑິ ໆ ຄຑາບາໄຘຏູບ໇ ື ໆຌເຑື ໆບເຈຌີ຋າຄ ເຎັຌຎັຈໄ຅ເປຈັໃນຑ໇ ທກເຂາົບບກໂປຄປຽຌ. ກາຌຂາຈເຂຌີກາຌເຂົ ໇າເຊຄີ ຘິ ໆ ຄບ າຌທງ຃ທາຓຘະຈທກ ແຖະ ຂາຈກາຌຆໆທງເນ ບືເຈກັ ຑກິ າຌເຎັຌບກີຎັຈ ໄ຅ໜຶ ໆ ຄ ຋ີ ໆ຅າ ກຈັກາຌເຂົ ໇າເຊຄິກາຌຘກຶ ຘາ ໂຈງຘະເຑາະ ແຓໆຌ ຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາງິ ໆ ຄຘູຄຂຶ ໇ຌເ຋ົ ໆາໃຈ ແຖະ ໄຖງະນໆາຄ຅າກຍາ໇ຌໄຎໂປຄປຽຌກ ງິ ໆ ຄເຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌ. ບຼຸຎະຘກັ ແຖະ ແປຄ຅ຄູໃ຅ຘໆທຌຉທົ ໃຌກາຌຈ າເຌຌີ຅ຈັແຍຍຐຶກນຈັກາຌ຅ຈັຖ າຈຍັປໆທຓກຍັກໆ ຼຸຓຌກັປຽຌໂຈງຘະເຑາະຌກັປຽຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຉົຌ໇ ແຖະຉບຌ ຎາງ ເນຌັທໆາ ຅າ ຌທຌເຈກັ ຆາງ ແຖະ ເຈກັງຄິເກບືຍເ຋ົ ໆາກຌັໄຈຖ໇ ະຍຼຸເຊຄິກາຌແຉໆຄຄາຌກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌ ແຖະ ເຎັຌເນຈຏຌົຂບຄກາຌ ບບກໂປຄປຽຌ, ກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓຌກັ ປຽຌ ງກົໃນເ໇ນຌັທໆາ ກາຌແຉໆຄຄາຌກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌ ແຓໆຌເຎັຌເນຈຏຌົນ ກັ ຂບຄກາຌຎະຖະ ກາຌປຽຌ ແຖະ ກໆ ຽທຑຌັກຍັບຼຸຎະຘກັ ແຖະ ແປຄ຅ຄູໃ຅ຘໆທຌຉທົ ໂຈງ຋ຄັເຈກັ ຆາງ ແຖະ ເຈກັ ງຄິໃຌ຋ຼຸກຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາ ຓ຃ີທາຓ ປຍັປູຉ໇ ໆຍຌັນາຈັ ໆຄກໆາທ຋ີ ໆ຃ກືຌັ . ຏໆາຌກາຌຈ າເຌຌີກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓຌກັ ປຽຌ ໄຈໃ໇ນປ໇ູທ໇ໆາ ຘາເນຈບື ໆຌ໅ຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌແຓໆຌຌໄິຘ຋ີ ໆຍ ໆ ເໝາະຘຓົ ແຖະ ກາຌຂາຈປຽຌຂບຄເຈກັໂຈງຘະເຑາະໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຓນີ າງກໆທາ ໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຖະ ເຎັຌເຈກັ ງຄິນ າງກໆທາເຈກັ ຆາງ. ເຓື ໆບຊາຓກໆ ຽທກຍັໝໆເູຑື ໆບຌຂບຄຑທກເຂາົ຋ີ ໆໄຈຎ໇ ະຖະກາຌປຽຌ, ຋ຄັຏູ຋໇ ີ ໆຎະຖະກາຌປຽຌ ແຖະ ຏູ຋໇ ີ ໆງຄັເຎັຌປຽຌດໆ ູຌັຌ໇ ຖທ໇ ຌ ແຉໆເທົ ໇າຍຌັນາກໆຽທກຍັຌໄິຘຍ ໆຈຓີ ກັນ ິ ໇ຌເກຓ, ຃ທາຓແຉກແງກໃຌ຃ບຍ຃ທົ , ຉຈິ຋ໆ ຽທກາຄ຃ຌື ແຖະ ດາເຘຍຉຈິ . ຏູຎ໇ ະຖະກາຌປຽຌ ແຖະ ຏູງ໇ຄັເຎັຌຌກັ ປຽຌນ າງ຃ຌົຓໝີ ໆເູຑື ໆບຌ຋ີ ໆ ຎະຖະກາຌປຽຌງບ໇ ຌຍຌັນາ຃ບຍ຃ທົຖະນທໆາຄຑ ໆ ແຓໆ, ຘໆທຌນ າງແຓໆຌກາຌດໆ າປາ໇ຄກຌັ ແຉໆກ ໆງຄັກ ຖະຌເີຘງຆທີຈິຂບຄຘະຓາຆກິໃຌ຃ບຍ຃ທົບກີຈທ໇ ງ. ຈທ໇ ງຘາເນຈຌີ ໇ ໄຈຘ໇ ົ ໆຄຏຌົ຋ີ ໆຈຄຶເບາົໝໆເູຑື ໆບຌຂບຄຑທກເຂາົໃນບບກ ໇ ໂປຄປຽຌ. ຏູຎ໇ ະຖະກາຌປຽຌ ແຖະ ຏູງ໇ຄັເຎັຌຌກັ ປຽຌ ຃ຌົບື ໆຌ໅ໄຈເ໇ທົ ໇າເຊຄິໝໆເູຑື ໆບ຋ີ ໆຍ ໆຘາຓາຈດຼຸຈກາຌນ ິ ໇ຌເກຓໃຌໂ຋ຖະຘຍັຓຊື ໄືຈ໇ ນ ືຏູ຋໇ ີ ໆ ໃຆເ໇ທຖານ ິ ໇ຌເກຓໃຌປາ໇ຌບຌິ ເຉເີຌຈັ . ຘາຓາຈຆບກນາເກຓຄໆາງ໅ນ າງບຌັ ໃຌໂ຋ຖະຘຍັຆຶ ໆ ຄຍ ໆ຅າ ເຎັຌຉບ໇ຄຓກີ າຌເຆື ໆບຓຉ ໆ WiFi ຑຽຄແຉໆຓແີຍຈັ ເຉຕີີນ ືຓຘີາງຘາກເ຋ົ ໆາຌັຌ໇. ກາຌຘ າຑາຈງຄັໄຈເ໇ຎີຈເຏງີນ າງກ ຖະຌ຋ີ ີ ໆ ໝໆເູຑື ໆບຌ ໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇

32 ຎະຖະກາຌປຽຌ ຋ີ ໆບບກໄຎເປຈັທຽກໃຌຘະຊາຌຍຌັ ເ຋ຄີ ແຖະ ປາ໇ຌບານາຌຉໆາຄ໅ ແຖະ ຓ຃ີທາຓຘໆ ຽຄຉ ໆ ໄຑຘຄັ຃ຓົ ຋ີ ໆ ເຎັຌ ບຌັຉະຖາງ. ຘາເນຈກາຌຎະຖະກາຌປຽຌຉາຓຍຈົຍາຈງຄິ-ຆາງ ເຊຄິແຓໆຌທໆາຉທົ ເຖກຂ ຓ໇ ູຌຈາ໇ຌຎະຖຓິ າຌຍ ໆ ໄຈຘ໇ ະແຈຄໃນເ໇ນຌັ ເຊຄິ຃ທາຓນຼຸ ຈໂຉຌກຌັຖະນທໆາຄເຑຈງຄິ-ຆາງດໆ າຄນ ທຄນ າງໃຌຈາ໇ຌ ບຈັຉາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌ ຋ຼຸກຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາກ ຉາຓ, ແຉໆກ ໆ ເຎັຌ຅ຈຼຸ ຘ າ຃ຌັ຋ີ ໆ ຉບ໇ຄຑ຅ິ າຖະຌາດໆ າຄເຖກິ ເຆິ ໆ ຄໃຌຈາ໇ຌຍຈົຍາຈ ງຄິ-ຆາງເຓື ໆບທເິ຃າະຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງຘະເຑາະ຋ີ ໆ ເຈກັ ຆາງ ແຖະ ເຈກັ ງຄິໄຈຎ໇ ະເຆຌີໜາ໇ ບາຈ຅ະເປຈັໃນຑ໇ ທກເຂາົຓ຃ີທາຓຘໆ ຽຄຉ ໆກາຌ ຎະຖະກາຌປຽຌ. ໃຌກາຌຈ າເຌຌີ຅ຈັແຍຍຐຶກນຈັກາຌ຅ຈັຖ າຈຍັປໆທຓກຍັກໆ ຼຸຓຌກັ ປຽຌດໆ ູໃຌຘາຓຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາເຎັຌຘໆທຌໜຶ ໆ ຄ ຂບຄ ກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓຌກັ ປຽຌ. ໃຌຍຈົຐຶກນຈັຌີ ໇ , ກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓ຅ຈຼຸ ຘຼຸຓຉໆາຄ໅ໄຈເ໇ຖີ ໆຓຉົຌ໇ ໂຈງກາຌຂ ໃນກ໇ໆ ຼຸຓຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆ ເຂົ ໇າ ປໆທຓ ຖະຈຓົ ຘະໝບຄກໆ ຽທກຍັ ເນຈຏຌົຘູຄຘຼຸຈ຋ີ ໆ ໝໆເູຑື ໆບຌຂບຄຑທກເຂາົຎະຖະກາຌປຽຌ ໂຈງບຄີໃຘໆ຃ທາຓ຃ຈິ ເນຌັຂບຄຑທກເຂາົ ເບຄ. ຃ າຉບຍໄຈເ໇ຎີຈເຏງີ຃ທາຓແຉກຉໆາຄໃຌ຋ຈັຘະຌະຂບຄເຈກັ ຆາງ ແຖະ ເຈກັ ງຄິກໆ ຽທກຍັຘາເນຈຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ. ໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ, ເຈກັ ຆາງຓ຋ີໆາບໆ ຽຄ຋ີ ໆ຅ະຖະຍຼຸເຊຄິກາຌຆໆທງທຽກຑ ໆ ແຓໆ ແຖະ ທຽກ຋ີ ໆ ໄຈປ໇ ຍັ຃ໆາ຅າ໇ຄຖາງຓື ໇ , ຎະເຈຌັຍຌັນາ ຘຼຸຂະຑາຍ ແຖະ ເຓຌີເຘງີຍ ໆ ເບາົໃ຅ໃຘໆເຎັຌຎະເຈຌັຘ າ຃ຌັ , ຘ າຖຍັ ເຈກັ ງຄິໄຈຖ໇ ະຍຼຸເຊຄິກາຌແຉໆຄຄາຌໄທ ແຖະ ເນຈຏຌົຈາ໇ຌກາຌເຄຌິ (຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງ) ເຎັຌເນຈຏຌົຉົຌ໇ຉ ນ າງກໆທາເຈກັ ຆາງ. ໂຈງຏໆາຌກາຌ຅ຈັບຌັຈຍັ ຋ຄັເຈກັ ຆາງ ແຖະ ເຈກັ ງຄິໄຈຖ໇ ະຍຼຸເຊຄິ຃ທາຓ຅າ ເຎັຌ ຉບ໇ຄຆໆທງຑ ໆ ແຓໆເຎັຌເນຈຏຌົຘ າ຃ຌັ຋ີ ໆຘຼຸຈຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ກໆ ຽທຂບ໇ຄກຍັຘະຑາຍຈາ໇ຌກາຌເຄຌິໃຌ຃ບຍ຃ທົ . ເຈກັ ງຄິປູຘ໇ກຶ ທໆາ ກາຌຂາຈປຽຌ ແຖະ ກາຌຎະຑຈຶ຋ີ ໆຍ ໆຈເີຎັຌຘາເນຈຘ າ຃ຌັກທໆາຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌຂບຄເຈກັ ຆາງ ໃຌຂະຌະ຋ີ ໆ ເຈກັ ຆາງນ າງ ຃ຌົກໆາທທໆາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌແຓໆຌເຑື ໆບນາເຄຌິເຎັຌເຖື ໆບຄ຋ົ ໆທໄຎ (ເຍິ ໆ ຄຉາຉະຖາຄ 4). ຉາຉະຖາຄ 4: ກາຌ຅ຈັຖ າຈຍັ ເນຈຏຌົ຋ົ ໆທໄຎຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌຉາຓກາຌຖະຍຼຸເຊຄິຂບຄຌກັປຽຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶຘາ ເຈກັ ງຄິ ເຈກັ ຆາງ 1 ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ – ຆໆທງທຽກ຃ບຍ຃ທົ 1 ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ – ຆໆທງທຽກ຃ບຍ຃ທົຈທ໇ ງທຽກ຋ີ ໆຓ຃ີໆາ຅າ໇ຄຖາງຓື ໇ 2 ກາຌແຉໆຄຄາຌກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌ 2 ຆໆທງທຽກຑ ໆ ແຓໆໃຌເປບືຌ 3 ຅ຈັແຍໆຄຑາຖະ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງຂບຄ຃ບຍ຃ທົ ເຑື ໆບຘົ ໆຄເຘງບາ໇ງ ເບື ໇ບງຌບ໇ຄໃນໄ໇ຈເ໇ຂົ ໇າປຽຌ 3 ຍຌັນາຘຼຸຂະຑາຍ 4 ກາຌຂາຈປຽຌ ແຖະ ຑຈຶຉກິ າ຋ີ ໆຍ ໆຈີ 4 ເຓຌີເຘງີຍ ໆ ເບາົໃ຅ໃຘໆ ໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇, ຉາຉະຖາຄ 5 ຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັ ເຊຄິ຃ທາຓແຉກຉໆາຄເຖກັ ຌບ໇ງຖະນທໆາຄເຈກັ ງຄິເຓື ໆບຎຽຍ຋ຽຍກຍັ ເຈກັ ຆາງ຋ີ ໆ ເຂົ ໇າປໆທຓໃຌກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓກໆ ຽທກຍັ ເນຈຏຌົຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ. ຘິ ໆ ຄ຋ີ ໆ຃ທຌຘຄັເກຈແຓໆຌໄຖງະ຋າຄໄຎ ໂປຄປຽຌ, ຆຶ ໆ ຄເຈກັ ງຄິກໆາທທໆາ ຓ຃ີທາຓກຄັທຌົ ໃ຅ກໆ ຽທກຍັ຃ທາຓຎບຈໄຑ ແຖະ ຍ ໆໄຈ຅໇ ຈັບຌັຈຍັ ເຎັຌຎັຈໄ຅ຘ າ຃ຌັຘ າຖຍັ ເຈກັ ຆາງ. ໃຌ຋ຼຸກກໆ ຼຸຓຘຌົ຋ະຌາກຍັ ເຈກັ ງຄິໄຈກ໇ໆາທເຊຄິກາຌຊກືຎະຑຈຶຍ ໆຈ຅ີາກເຈກັ ຆາງເຖື ໇ບງ໅ ແຖະ ໃຌຍາຄກ ຖະຌີກເ ປຈັໃນຑ໇ ທກເຂາົດາກ ດຼຸຈຉກາຌໄຎ ິ ປຽຌ. ຉາຉະຖາຄ 5: ກາຌ຅ຈັຖ າຈຍັ ເນຈຏຌົ຋ົ ໆທໄຎຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌຉາຓກາຌຖະຍຼຸເຊຄິຂບຄຌກັປຽຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຉົຌ໇ ເຈກັ ງຄິ ເຈກັ ຆາງ 1 ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ – ຃ບຍ຃ທົຍ ໆຘາຓາຈ຅ໆາງໄຈ໇ 1 ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ – ຃ບຍ຃ທົຍ ໆຘາຓາຈ຅ໆາງໄຈ໇ 2 ກາຌຎະຑຈຶຍ ໆຈີແຖະ ເຓຌີເຘງີຍ ໆ ເບາົໃ຅ໃຘໆ 2 ໂບກາຈເຑື ໆ ບນາເຄຌິ 3 ກາຌແຉໆຄຄາຌກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌ 3 ກາຌແຉໆຄຄາຌກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌ 4 ໄຖງະ຋າຄໄຎໂປຄປຽຌ 4 ກາຌຎະຑຈຶຍ ໆຈີແຖະ ເຓຌີເຘງີຍ ໆ ເບາົໃ຅ໃຘໆຉ ໆກາຌປຽຌ ໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ, ກາຌຘຌົ຋ະຌາຖະຈຓົ ຘະໝບຄກໆ ຽທກຍັຎັຈໄ຅ຉໆາຄ໅ຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັທໆາຌກັ ປຽຌງຄິ຅ຈັບຌັຈຍັ ກາຌເຄຌິຂບຄ຃ບຍ຃ທົ ແຖະ ຃ທາຓ຅າ ເຎັຌຉບ໇ຄດໆ ູເປບືຌເຑື ໆບເປຈັທຽກເປບືຌ ແຖະ ເປຈັທຽກກະຘກິ າ, ຘ າຖຍັ ເຈກັ ຆາງໄຈ຅໇ ຈັ

33 ຖຽຄຍູຖຓິ ະຘຈິໃນແ໇ກໆ ໂບກາຈເຑື ໆບນາເຄຌິ. ເຈກັ ງຄິ຅ຈັບຌັຈຍັຘູຄຘ າຖຍັກາຌ ໄຎ຋ໆ ຽທນ ິ ໇ຌດໆ ູຌບກໂປຄປຽຌໃຌຂະຌະ຋ີ ໆ ເຈກັ ຆາງໄຈ໇ ຅ຈັບຌັຈຍັກາຌຉກີຌັ ແຖະ ໄຖງະ຋າຄໄຎໂປຄປຽຌຘູຄກທໆາເຈກັ ງຄິ (ເຍິ ໆ ຄຉາຉະຖາຄ 6). ຉາຉະຖາຄ 6: ກາຌ຅ຈັຖ າຈຍັ ເນຈຏຌົ຋ົ ໆທໄຎຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌຉາຓກາຌຖະຍຼຸເຊຄິຂບຄຌກັປຽຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຎາງ ເຈກັ ງຄິ ເຈກັ ຆາງ 1 ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ – ຃ບຍ຃ທົຍ ໆຘາຓາຈ຅ໆາງໄຈ໇ 1 ໂບກາຈເຑື ໆ ບນາເຄຌິ 2 ກາຌຎະຑຈຶຍ ໆຈີແຖະ ເຓຌີເຘງີຍ ໆ ເບາົໃ຅ໃຘໆຉ ໆກາຌປຽຌ 2 ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ – ຃ບຍ຃ທົຍ ໆຘາຓາຈ຅ໆາງໄຈ໇ 3 ຍ ໆໄຈປ໇ ຽຌ 3 ກາຌແຉໆຄຄາຌກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌ 4 ກາຌແຉໆຄຄາຌກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌ 4 ຉກີຌັໃຌໂປຄປຽຌ 5 ໂບກາຈເຑື ໆ ບນາເຄຌິ 5 ໄຖງະ຋າຄໄຎໂປຄປຽຌ - ຃ໆາເຈຌີ຋າຄ 6 ກາຌດໆ າປາ໇ຄໃຌ຃ບຍ຃ທົ 6 ກາຌຎະຑຈຶຍ ໆຈີແຖະ ເຓຌີເຘງີຍ ໆ ເບາົໃ຅ໃຘໆຉ ໆກາຌປຽຌ 3.3. ບຼຸຎະຘກັ ຘະເຑາະໃຌແຉໆຖະຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາ ບຼຸຎະຘກັ ຈາ໇ຌຑາຘາ ໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶຘາ ຋ຼຸກຑາກຘໆທຌກໆຽທຂບ໇ຄ຋ີ ໆ ໃນຘ໇ າຑາຈ ໄຈຆ໇ ີ ໇ແ຅ຄທໆາຑາຘາເຎັຌຎັຈໄ຅ນກ ັຉ ໆກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶຘາ, ຆຶ ໆ ຄຓໜີ ບ໇ງ ກຖ ະຌກີທໆາໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຉົຌ໇. ນ າງກທໆາເ຃ິ ໆ ຄໜຶ ໆ ຄຂບຄຏູຎະຖະກາຌ ໇ ປຽຌໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ຋ີ ໆ ໄຈຘ໇ າຑາຈໄຈເ໇ທົ ໇າທໆາ ຑທກເຂາົປຽຌຍ ໆ ໄຈ໇ ແຖະ ຍບກທໆາຍ ໆ ເຂົ ໇າໃ຅ຑາຘາຖາທ, ຘະຌັຌ໇຅ິ ໆ ຄຍ ໆ ເຂົ ໇າໃ຅ຘິ ໆ ຄ຋ີ ໆ຃ູເທົ ໇າ. ເຓື ໆບຊາຓທໆາຑາຘາເຎັຌຍຌັນາ຋ີ ໆຘົ ໆຄຏຌົ ກະ຋ຍົຉ ໆກາຌປຽຌ ແຖະ ກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ນ ືຍ ? ໃຌກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓຌກັ ປຽຌຎະຊຓົ ຋ີ ໆ ຉບຍທໆາ “ແຓໆຌ” ແຖະ “ຍ ໆ ແຓໆຌ” ຓ຅ີາ ຌທຌເ຋ົ ໆາກຌັ . ຘ າຖຍັ ເຈກັ຋ີ ໆ ເຂົ ໇າປໆທຓກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓ຋ີ ໆ ເທົ ໇າທໆາຑາຘາເຎັຌຍຌັນາ, ຋ຼຸກ຃ຌົຍບກທໆາບຌັຌີ ໇ແຓໆຌ຃ທາຓ຅ຄິໂຈງ ຘະເຑາະໃຌຂັຌ໇ຎ.1-ຎ.3. ໃຌກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓກໆາທເຊຄິທໆາເຑື ໆບຌປໆທຓນບ໇ຄປຽຌຂບຄຑທກເຂາົຍ ໆ ເຂົ ໇າໃ຅ຘິ ໆ ຄ຋ີ ໆ຃ູຘບຌເທົ ໇າ ແຖະ ຑທກເຂາົຍ ໆຘາຓາຈຘະກຈົ ນ ືບບກຘຽຄຉທົບກັ ຘບຌດໆ າຄຊກື ຉບ໇ຄ. ເຈກັ ໃຌກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓກໆາທເຊຄິທໆາຌກັ ປຽຌເນ ົ ໆາຌີຓ໇ ກັ຅ະຊກື ຃ູຘບຌໃຘໆທໄິຌ ແຖະ ຎະຖະກາຌປຽຌໄຎເຖງີ. ຑ ໆ ແຓໆຂບຄເຈກັ ຏູຎ໇ ະຖະກາຌປຽຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາງຄັໄຈບ໇າ໇ຄເຊຄິທໆາຖູກຂບຄຑທກເຂາົຍ ໆ ເຂົ ໇າໃ຅ຑາຘາຖາທ ຆຶ ໆ ຄເປຈັໃນກ໇ າຌປຽຌຑຍົ ຃ທາຓນງຼຸຄ໇ງາກ. ຑ ໆ ແຓໆຎະຓາຌ 25% ຖະຍຼຸທໆາຖູກຂບຄຉຌົຍ ໆຘາຓາຈເທົ ໇າ ນ ືຂຽຌຑາຘາຖາທໄຈຈ໇ເີ຋ົ ໆາ຋ີ ໆ຃ທຌ ນ ຄັ຅າກປຽຌໄຎ 3 ຎີ ແຖທ໇. ກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓຂບຄຌກັ ປຽຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ຅າ ຌທຌໜບ໇ ງໜຶ ໆ ຄໄຈກ໇ໆາທເຊຄິທໆາ຃ູຘບຌຂບຄຑທກເຂາົໄຈໃ໇ຆ຃໇ າຘຍັຑາຘາ ກຓືຓຼຸ ນ ື ຑາຘາຓົ ໇ຄໃຌນບ໇ຄປຽຌເຑື ໆບຆໆທງໃນຌ໇ກັ ປຽຌເຂົ ໇າໃ຅ ແຖະ ກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາກໆ ຼຸຓໜຶ ໆ ຄໄຈກ໇ໆາທເຊຄິ ໂປຄປຽຌຂບຄຑທກເຂາົຓຆີ ົ ໆທໂຓຄປຽຌຑເິຘຈ຋ຼຸກຓື ໇ ເຑື ໆບຆໆທງຎັຍຎຼຸຄ຋ກັ ຘະຑາຘາຖາທຂບຄຌກັ ປຽຌເນ ົ ໆາຌີ ໇ . ໄຈຊາຓ ໇ ຃ູຘບຌທໆາຑທກເຂາົປູຘ໇ກຶ ທໆາ຋ກັ ຘະຈາ໇ຌຑາຘາເຎັຌຎະເຈຌັຘ າຖຍັຌກັ ປຽຌຆຌົ ເຏົ ໆາ ນ ື ຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆຍ ໆ ເທົ ໇າຑາຘາຖາທ ນ ຍື . ຃ູ ຘບຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶຘາ຋ຄັໝຈົ຋ີ ໆປໆທຓໃຌກາຌຘ ານທ ຈຌີ ໇ ຖະຍຼຸທໆາບຌັຌີ ໇ ເຎັຌຎະເຈຌັໃນງໆ຋ີ ໆຑາໃນປ໇ ຽຌຆາ໇ ແຖະ ຎະຖະກາຌປຽຌໂຈງ ຘະເຑາະໃຌຂັຌ໇ຎ.1 ແຖະ ຎ.2. ຍຌັຈາ຃ູຘບຌໄຈຖ໇າງຄາຌທໆາຊາ໇ຌກັ ປຽຌຍ ໆ ເຂົ ໇າໃ຅ຑາຘາຖາທເຓື ໆບເຂົ ໇າປຽຌໃຌນບ໇ຄປຽຌ, ຎົກກະຉິ ແຖທ໇ ຅ະຉບ໇ຄໃຆເ໇ທຖາຘບຄຘາຓຎີກໆບຌ຋ີ ໆຑທກເຂາົ຅ະຘາຓາຈປຽຌໄຈ໇ແຖະ ຎະຉຍິຈັຉາຓໄຈ. ໇ ກາຌຍ ໆຂຶຌ ໇ນບ໇ຄຘບຌຂບຄ຃ຘູ ບຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶຘາ ໃຌກາຌຘ າຑາຈຍຌັຈາຌກັປຽຌຘໆທຌນາ ງໃ ນປ໇ູທ໇ໆາ ຃ູຍ ໆຂຶ ໇ຌນບ໇ຄຘບຌເຎັຌຘາເນຈ຋ີ ໆ ເປຈັໃນຌ໇ກັປຽຌຂາຈປຽຌ ຆຶ ໆ ຄເນຈຏຌົ຋ີ ໆ຃ູຍ ໆຂຶ ໇ຌ ນບ໇ຄຘບຌງບ໇ຌ ກາຌຑກັ ເກຈີຖູກ, ຑກັ ຖາງບ໇ຌເ຅ຍັຎໆ ທງ ແຖະ ກາຌເຂົ ໇າປໆທຓຐຶກບຍົປຓົ /ກບຄຎະຆຼຸຓ ແຖະ ບື ໆຌ໅ ຆຶ ໆ ຄຘົ ໆຄຏຌົໃນຎ໇ ິຈ ນບ໇ຄປຽຌບກີຈທ໇ ງ. ຋ຄັຘບຄຍຈົຖາງຄາຌກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທາ໇ LSIS-II ແຖະ MICS (LSIS-II)-EAGLE ໄຈຖ໇ ະຍຼຸທໆາ ກາຌຍ ໆຂຶ ໇ຌ ນບ໇ຄຘບຌຂບຄ຃ູເຎັຌຘາເນຈຉົຌ໇ຉ ຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌຂບຄຌກັ ປຽຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ. ໃຌກ ຖະຌີ ໇ບື ໆຌ ຋ີ ໆ຃ູຍ ໆຂື ໇ຌນບ໇ຄຘບຌ ໂຈງຍ ໆໄຈຖ໇າ຃ບຍ ແຖະ ເຎັຌເທຖາຈຌົ ຉບ໇ຄໄຈຓ໇ ກີ າຌຉຈິຉາຓຖາຄາຌ ແຖະ ໃນ຃໇ູ຃ທາຓປຍັຏຈິຆບຍຂບຄ. ກາຌຂາຈປຽຌ ແຖະ ກາຌປຽຌຍ ໆໄຈ/໇ກຍັ຃ຌືຓາປຽຌຍ ໆ ໄຈ໇ໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ

34 ຅າກກາຌຘ າຑາຈຏູຎ໇ ະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ຎະຓາຌ 30% ໄຈຖ໇າງຄາຌທໆາ຃ູໄຈໄ໇ຎເປບືຌຂບຄເຂາົເ຅ົ ໇າ ເຑື ໆບໂບຖ໇ຓົ ຌ າຑ ໆ ແຓໆ ແຖະ ຖະຈຓົ ຑທກເຂາົໃນກ໇ ຍັ ເຂົ ໇າໄຎປຽຌ຃ຌື ຌບກ຅າກຌີ ໇ , ງຄັຓໝີ ໆເູຑື ໆບຌຓານາເຑື ໆບຆກັ ຆທຌໃນຑ໇ ທກເຂາົກຍັ ໄຎເຂົ ໇າໂປຄປຽຌ຃ຌືໃໝໆ. ແຉໆຍ ໆຓຌີາງຍາ໇ຌໃຈໄຎຖະຈຓົ ຏູ຋໇ ີ ໆຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາໃນກ໇ ຍັຓາປຽຌ຃ຌື. ເຌື ໆບຄ຅າກ ທໆາ ໂປຄປຽຌຓຈັ຋ະງຓົ ຓເີຂຈຍ ຖກິ າຌກທຓເບາົນ າງຍາ໇ຌ. ຆຶ ໆ ຄຉໆາຄກຍັຏູຎ໇ ະຖະກາຌປຽຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ຎະຓາຌ 70% ຋ີ ໆ ຌາງຍາ໇ຌໄຈຖ໇ຄົຆຼຸກງູໃ໇ນກ໇ ຍັ ເຂົ ໇າປຽຌ຃ຌື. ເຓື ໆບຊາຓທໆາຑທກເຂາົດາກກຍັ຃ຌືໄຎເຂົ ໇າໂປຄປຽຌ ນ ື ຍ ຏູຎ໇ ະຖະກາຌປຽຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ຘໆທຌໃນງໆຉບຍທໆາ ຍ ໆ ດາກກຍັ ໄຎປຽຌ຃ຌື ຘາເນຈນ ກັ ແຓໆຌເຖື ໆບຄກາຌເຄຌິ, ເຑາະຘໆທຌນ າງໄຈໄ໇ຎນາເຄຌິເຎັຌແປຄຄາຌຖາງຓື ໇ , ຑບ໇ຓຈຽທກຌັຌັຌ໇ ຑທກ ເຂາົປູຘ໇ກຶ ທໆາບາງຼຸແກໆເກຌີໄຎ ແຖະ ບຍັບາງ຋ີ ໆ຅ະກຍັ ໄຎປຽຌ຃ຌືກຍັ຃ຌົຖຼຸຌ໇ ບາງຼຸຌບ໇ງກທໆາ. ຅າ ຌທຌໜຶ ໆ ຄກ ໄຈແ໇ຉໆຄຄາຌຘາ໇ຄ຃ບຍ຃ທົ ຓໜີ າ໇຋ີ ໆ ຉບ໇ຄໄຈປ໇ ຍັຏຈິຆບຍຉ ໆ ຃ບຍ຃ທົ ແຖະ ຖຽ໇ຄຖູກ. ກ ຖະຌບີ ື ໆຌ໅ ກໄ ຈໃ໇ນປ໇ູທ໇ໆາຑທກເຂາົຍ ໆຓເີຎົ ໇າໝາງ຋ີ ໆ຅ະກຍັໄຎປຽຌ຃ຌື ເຑາະ ຃ຈິທໆາຑທກເຂາົຍ ໆ ໄຈປ໇ ຍັ຃ທາຓປູຑ໇ ື ໇ຌຊາຌເ຋ົ ໆາ຋ີ ໆ຃ທຌ. ຏູຎ໇ ະຖະກາຌປຽຌງຄັຍ ໆ ເຆື ໆບທໆາຑທກເຂາົ຅ະຘາຓາຈປຽຌ ແຖະ ຘບຍເຘຄັ຅ຍົ ຆັຌ໇ ເຑື ໆບເຖື ໆບຌຂື ໇ຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ. ຘໆທຌຏູ຋໇ ີ ໆດາກກຍັ຃ຌືໄຎເຂົ ໇າໂປຄປຽຌ ຅າ ຌທຌໜຶ ໆ ຄໃນເ໇ນຈຏຌົທໆາ ຃ຈິປບຈໝໆ ູ ເຑື ໆບຌ ແຖະ ຃ູບາ຅າຌຏູໃ໇຅ຈ.ີ ໃຌກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓຌກັ ປຽຌຘໆທຌນ າງໃນ຃໇ າ຃ຈິ ເນຌັທໆາງາກ຋ີ ໆຏູຂາຈ ໇ ປຽຌເຎັຌເທຖາຈຌົ຅ະກຌັຓາປຽຌ຃ຌື. ຅າ ຌທຌຍຌັຈາກໆ ຼຸຓ ຋ີ ໆ ເທົ ໇າທໆາ “ງາກ” ຖື ໆຌກໆ ຼຸຓ຋ີ ໆ ເທົ ໇າທໆາ “ຄໆາງ” ເຊຄິ ຘບຄເ຋ົ ໆາ. ເຌື ໆບຄ຅າກກາຌປຽຌຍ ໆ຋ຌັໝໆ ູ ແຖະ ໄຈເ໇ຎັຌຖະຈຍັ຋າ໇ງໝໆ ໃູ ຌນບ໇ຄປຽຌ. ຅າ ຌທຌໜຶ ໆ ຄເທົ ໇າທໆາຉບ໇ຄເຘງ຃ໆາຎັຍໄໝ ຆຶ ໆ ຄຑທກເຂາົຍ ໆຓ຃ີທາຓຘາຓາຈ຋ີ ໆ຅ະ຅ໆາງໄຈ.໇ ກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ງຄັໃນປ໇ູທ໇ໆາຌກັ ປຽຌຏູ຋໇ ີ ໆກຍັຓາ ປຽຌ຃ຌື຅າກກາຌຂາຈຈຌົ ຌັຌ໇ຍ ໆໄຈປ໇ ຍັກາຌຘະໜຍັຘະໜຌູ ຆໆທງເນ ບືຈາ໇ຌກາຌປຽຌ຅າກ຃ູຘບຌ ເຆີ ໆ ຄຌກັ ປຽຌຑຍົ຃ທາຓນງຼຸຄ໇ດາກ ໃຌກາຌປຽຌ ແຖະປຽຌໃນ຋໇ ຌັຍຈົປຽຌ. ເຓື ໆບຘບຍຊາຓຑ ໆແຓໆກໆ ຽທກຍັກາຌກຍັຓາປຽຌ຃ຌື ຊາ໇ຑທກເຂາົຂາຈປຽຌໄຎໄຖງະໜຶ ໆ ຄແຖທ໇ 75% ຂບຄຑ ໆ ແຓໆຖະຍຼຸທໆາ ຓ຃ີທາຓງາກ ຋ີ ໆຖູກ຅ະກຍັຓາປຽຌ຃ຌື ແຖະຓແີຉໆ 25% ຋ີ ໆຖະຍຼຸທໆາຄາງ ເຌື ໆບຄ຅າກ ຖູກຂບຄຑທກເຂາົປຽຌຍ ໆ຋ຌັ , ປຽຌໄຈຖ໇ ະຈຍັ຋ຘີຼຸຈ຋າ໇ງໃຌ ນບ໇ຄ ແຖະ ດາ໇ຌທໆາ຅ະຍ ໆຘາຓາຈຘບຍເຘຄັຏໆາຌ. ຌບກ຅າກຌີ ໇ , ຑ ໆ ແຓໆ຅າ ຌທຌໜຶ ໆ ຄຖະຍຼຸທໆາ ຖູກຂີ ໇຃າ໇ຌ, ໜາ໇ບາງໝໆ , ູ ຍ ໆດາກໄຎປຽຌ. ຖທຓ຋ຄັ ກາຌເຈຌີ຋າຄໄຎໂປຄປຽຌ ແຖະ ໄຖງະ຋າຄເປຈັໃນຑ໇ ທກເຂາົປູຘ໇ກຶ ເຓື ໆບງເກຌີໄຎ຋ີ ໆ຅ະໄຎປຽຌ. ຈັ ໆຄຑ ໆ ແຓໆຌກັ ປຽຌຏູໜ໇ ຶ ໆ ຄໄຈກ໇ໆາທທໆາ: “ຓຌະີ ໂງຍາງ ແຖະ ໃນໂບ໇ ກາຈກຍັຌກັ ປຽຌໃນກ໇ ຍັ຃ຌືຓາໂປຄປຽຌ, ຍຌັນາແຓໆຌຉທົຂບຄຌກັ ປຽຌເບຄທໆາ຅ະກຍັ຃ຌືໄຎໂປຄປຽຌນຍ ື! ເຑາະທໆາເຂາົເ຅ົ ໇າໄຈຂາຈປຽຌ ໇ ເຎັຌເທຖາຈຌົຌາຌ ຑທກເຂາົຖຶ ໇ ຄກຍັກາຌຂາຈປຽຌແຖທ໇. ໂຈງ຋ົ ໆທໄຎແຖທ໇, ຊາ໇ຏູໃຈ໇ ໜຶ ໆ ຄດຼຸຈຍ ໆ ເຂົ ໇າໂປຄປຽຌ 1 ຎີແຖທ໇, ຑທກເຂາົ຅ະຍ ໆ ໄຈກ໇ ຍັ຃ຌືໄຎໂປຄປຽຌບກີ ເຖງີ.” ຃ທາຓ຋ ຊ໇ ບງໃ຅ ແຖະ ກາຌຂາຈ຋າຄເຖບືກໃຌກາຌຘກຶຘາຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຉບຌຎາງ ໃຌກາຌຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓຌກັປຽຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຎາງຖາງຄາຌທໆາຓ຃ີທາຓປູຘ໇ກຶ຋ ຊ໇ ບງ ງບ໇ຌທໆາກາຌປຽຌຂບຄຑທກເຂາົປຽຌ ຍ ໆ຋ຌັໝໆ,ູ ດໆ ູຖະຈຍັ຋ຘີຼຸຈ຋າ໇ງໝໆ ູ ແຖະ ຂາຈໂບກາຈ຋ີ ໆ຅ະ ຌ າ຋ຌັຍຈົປຽຌ. ກາຌຂາຈປຽຌເຎັຌເທຖາໜຶ ໆ ຄບາ຋ຈິງບ໇ຌເ຅ຍັຎໆ ທງ ນ ື ງບ໇ຌເນຈຏຌົຂບຄ຃ບຍ຃ທົຘາຓາຈຘົ ໆຄຏຌົ ໃນກ໇ າຌປຽຌຍ ໆ຋ຌັຍຈົປຽຌ ແຖະ ຍ ໆຓນີ ບ໇ຄປຽຌຘບຌເຑີ ໆຓ, ຘະຌັຌ໇, ຌກັ ປຽຌ຅ຶ ໆ ຄຉບ໇ຄດືຓ ຎືຓ໇ ຍຌັ຋ກຶ ຍຈົປຽຌ຅າກໝໆເູຑື ໆບຌເຑື ໆບ຅ຈົກໆາງເບາົຍຈົປຽຌ຃ຌືນ ຄັເຖກີປຽຌແຖທ໇. ຌບກຌັຌ໇, ງຄັຓຂີ ຅໇າ ກຈັໃຌກາຌເຂົ ໇າເຊຄິຎຶຓ໇ ແຍຍປຽຌ, ໂຈງຌກັ ປຽຌຘໆທຌນ າງແຓໆຌໃຆຎ໇ ຶຓ໇ ແຍຍປຽຌປໆທຓກຌັໃຌນບ໇ຄປຽຌ ແຖະ ຎຶຓ໇ ແຍຍປຽຌ຋ຄັໝຈົ຅ະຊກື ເກຍັໄທໃ໇ຌ ໂປຄປຽຌນ ຄັເຖກີປຽຌ. ຌກັ ປຽຌງຄັໄຈຖ໇າງຄາຌທໆາຑທກເຂາົປູຘ໇ກຶ຋ ຊ໇ ບງໃ຅ຉ ໆກາຌ ຘບຍເຘຄັ຅ຍົຆັຌ໇. ຘຄີ຋ີ ໆກໆາທຓາຂາ໇ຄເ຋ຄີຌັຌ໇ບາຈ ເຎັຌຘາເນຈຘົ ໆຄຏຌົຑາໃ ນຎະຖະກາຌ ໇ ປຽຌ. ຌກັ ປຽຌດາກປຽຌ຅ຍົຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ ແຖະ ໄຈຘ໇ ະເໜໃີນຓ໇ ຋ີ ຌຶກາຌຘກຶ ຘາ, ງກົ ເທັຌ໇຃ໆາປຽຌ, ຍ ໆຓກີ າຌຖຄົໃຘໆຖະ ຍຽຈຎັຍໄໝເຓື ໆບກຍັ຃ຌືເຂົ ໇າປຽຌ, ຘະໜບຄຆຼຸຈເ຃ື ໆບຄຌໆ ຼຸຄຌກັ ປຽຌ ແຖະ ບານາຌນທໆາຄ/ບານາຌ຋ໆ ຽຄແຍຍ ເຎັຌບຄົຎະກບຍ຋ີ ໆ຅າ ເຎັຌ ເຑື ໆບໃນຑ໇ ທກເຂາົກຍັ຃ຌືໄຎປຽຌ. ຓ຅ີາ ຌທຌນ ທຄນ າງງຄັໄຈແ໇ຌະຌ າກາຌທໆາດາກປຽຌເຑີ ໆຓກຍັ຃ູ ແຖະ ກາຌຘບຌປຽຌເຑີ ໆຓຘ າຖຍັ ທຆິ າຑາຘາບຄັກຈິ ແຖະທ຋ິ ະງາຘາຈແຍຍຍ ໆ ເຘງ຃ໆາ ແຖະ ຆໆທງເນ ບືໃຌກາຌກະກຽຓຘບຍເຘຄັ຅ຍົ .

35 ຏູຎ໇ ະຖະກາຌປຽຌຂັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘຘຶ າຉບຌຉົຌ໇ເຑຈງຄິຏູໜ໇ ຶ ໆ ຄໄຈເ໇ທົ ໇າທໆາ: “ຂບ໇ງປຽຌຆາ໇ ແຖະ ນ ຄັ຅າກຌັຌ໇ຂບ໇ ງກໜ າ໇ບາງໝໆ ູ ແຖະ ໝໆເູຑື ໆບຌປໆທຓນບ໇ຄປຽຌກດ ບກເດີງ ໇ ຂບ໇ງ ຆຶ ໆ ຄຂບ໇ງຍ ໆຓກັ ແ຋໅໇. ຂບ໇ງຍ ໆ ຘາຓາຈເຂົ ໇າໃ຅ຍຈົປຽຌໄຈ, ໇ ຘະຌັຌ໇, ຂບ໇ງ຅ຶ ໆ ຄຂາຈປຽຌໄຎນ ິຌ ໇ ເກຓໂ຋ຖະຘຍັກຍັໝໆເູຑື ໆ ບຌໃຌຍາ໇ຌ. ຂບ໇ ຌດາກກຍັ຃ຌື ໄຎປຽຌດໆ ໂູ ປຄປຽຌ ຘາຓຌັ຋ີ ໆຘຼຸຈ ເຑາະທໆາຂບ໇ ງເກບືຍຆ຅ິຍົຓຈັ຋ະງຓົ ຘຘຶ າຉບຌຎາງແຖທ໇ ແຉໆຂບ໇ງຉບ໇ຄກາຌ຃ທາຓຆໆທງເນ ບື຅າກ຃ຘູ ບຌນ າງ຋ີ ໆຘຼຸຈເຑື ໆບ ຘບຍເຘຄັຏໆາຌ.” ຑ ໆ ແຓໆຂບຄຏູຎ໇ ະຖະກາຌປຽຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ຅າ ຌທຌໜບ໇ ງໜຶ ໆ ຄ, ໃນຂ໇ ຓ໇ ູຌເຎັຌເບກະຑາຍກາຌທໆາ ກາຌຖຄົ຋ຌຶໃຘໆ ກາຌເຂົ ໇າໂປຄປຽຌແຓໆຌຍ ໆ຃ຼຸຓ໇ ຃ໆາ. ແຉໆຑທກເຂາົກ ງຄັດາກໃນຖ໇ູກປຽຌ຅ຍົຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ. ໃຌ຃ທາຓ຃ຈິຂບຄເຂາົເ຅ົ ໇າຓີ ຑຽຄແຉໆກາຌຘກຶ ຘາຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາເ຋ົ ໆາຌັຌ໇຅ິ ໆ ຄຘາຓາຈເຂົ ໇າເປຈັທຽກຌ າຑາກຖຈັໄຈ໇ ຅ິ ໆ ຄ຅ະ຃ຼຸຓ໇ ຃ໆາຉ ໆກາຌຖຄົ຋ຌຶຂບຄ຃ບຍ຃ທົ ໃຘໆ ກາຌຘກຶ ຘາ. ໃຌກາຌເຂົ ໇າເປຈັທຽກເຎັຌຉ ານ ທຈ ນ ື຋ະນາຌກ ຉບ໇ຄ ໃນປ໇ ຽຌ຅ຍົຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ. ຑ ໆຏູຎ໇ ົກ຃ບຄຏູຎ໇ ະຖະກາຌປຽຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ ຋ໆາຌໜຶ ໆ ຄ ໄຈເ໇ທົ ໇າທໆາ: "ກາຌປຽຌຍ ໆ຃ຼຸຓ໇ ຃ໆາ ແຖະ ເຘງເທຖາ, ຃ຌົ຋ຄັນ າງ຃ຈິທໆານ ຄັ຅າກປຽຌ຅ຍົແຖທ໇ກງ ຄັຍ ໆຓໂີບກາຈໄຈທ໇ ຽກເປຈັ , ບກີງຄັຓຎີາກຈົກາຌນງ ຋໇ ໇ ໃຌກາຌຆບກນາທຽກເປຈັ ຄາຌ຋າ ແຖະ ຖກູ ຘາທກຍ ໆຘາຓາຈຘບຍເຘຄັຏໆາຌ ນ ືນາທຽກເປຈັ ໄຈ.໇ ຃ຼຸຌ຃ໆາຂບຄກາຌຘກຶຘາຂບຄຖກູ ຘາທໃຌ ຎັຈ຅ຍຼຸ ຌັແຓໆຌນງຄັກຌັແ຋?໇”

36 ຑາກ຋ ີ4: ກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ກໆຽທກຍັຎັຈໄ຅຋ີ ໆຈຄຶບບກ ແຖະ ຎັຈໄ຅຋ີ ໆງູບບກ ໇ : ຎະເຈຌັຍຌັນາໃຌ ນ າງຓຉິຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ິ ໃຌຑາກຌີ ໇ ຌ າຘະເໜກີ າຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇຋ີ ໆກໆ ຽທຂບ໇ຄກຍັ຃ທາຓຘຍັຆບ໇ ຌຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ແຖະໄຈກ໇ າຌຈົບບກເຎັຌຘບຄຎະເຈຌັ ນ ກັ ໃກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ: 1) ຎັຈໄ຅຋ີ ໆຈຄຶບບກ, ໝາງເຊຄີບກີຈາ໇ຌໜື ໆ ຄ຃ບືຼຸຎະຘກັ ຋າຄຈາ໇ຌບຼຸຎະຘຄົ (຃ທາຓຉບ໇ຄກາຌ) ຋ີ ໆຂື ໇ຌກຍັ ຉທົຂບຄຍຼຸກ຃ຌົ ເບຄ, ຃ບຍ຃ທົ ແຖະ ຆຼຸຓຆຌົ ເຆັ ໆຌ: ຎະເຈຌັກໆ ຽທກຍັ ເຘຈຊະກຈິຘຄັ຃ຓົ ນ ືຘຼຸຂະຑາຍຂບຄຘະຓາຆກິ ຃ບຍ຃ທົ ; 2) ຎັຈໄ຅຋ີ ໆງູບ໇ບກ, ນ ືບຼຸຎະຘກັ຋າຄຈາ໇ຌບຼຸຎະ຋າຌ (ກາຌຉບຍຘະໜບຄ) ຋ີ ໆ ເຎັຌຍຌັນາຘະຘຓົ ໃຌໂປຄປຽຌ ແຖະ ໃຌຖະຍຍົກາຌຘກຶ ຘາ ເຆັ ໆຌ: ຃ໆາປຽຌ ນ ືໄຖງະ຋າຄນາໂປຄປຽຌ (UNICEF EAPRO, 2019; UNESCO, 2017). ຎັຈໄ຅຋ີ ໆຈຄຶບບກໃຌກາຌຘກຶຘາຂບຄ ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ກາຌທເິ຃າະຂ ຓ໇ ູຌຈາ໇ຌ຃ຼຸຌຌະຑາຍ຋ີ ໆ ໄຈກ໇ໆາທຓາຂາ໇ຄເ຋ຄິຌັຌ໇຅າກຏູເ໇ຂົ ໇າປໆທຓກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ ໂຈງຖທຓແຖທ໇ເນຌັທໆາຘບຈ຃ໆບຄກຍັຘິ ໆ ຄ຋ີ ໆ ຃ົຌ໇ຑຍົ ໃຌນ າງແນໆ ຄຂ ຓ໇ ູຌ຋ີ ໆຓດີໆ ູແຖທ໇. ກາຌ຋ຍົ຋ທຌເບກະຘາຌ຋ີ ໆກໆ ຽທຂບ໇ຄກຍັກາຌຘກຶ ຘາ຃ັ ໇ຄຌີ ໇ ຆີ ໇ໃນເ໇ນຌັທໆາຎັຈໄ຅ຈຄຶບບກ຋ີ ໆຑຍົ ເນຌັໂ ຈງ຋ົ ໆທໄຎນາ ງ຋ີ ໆຘຼຸຈໃຌກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇຋ີ ໆຓດີໆ ູແຖທ໇ໃ ຌຎະເ຋ຈຖາທແຓໆຌກໆຽທຂບ໇ຄກຍັ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ, ກາຌຂາຈແ຃ຌ ຆຍັຑະງາກບຌຂບຄ຃ບຍ຃ທົ ເຑື ໆບຘົ ໆຄເຘຓີ ໃນຖ໇ູກໄຈປ໇ ຽຌ ຖທຓ຋ຄັຍ ໆຘາຓາຈ຅ໆາງ຃ໆາເຂົ ໇າໂປຄປຽຌເບຄໄຈ.໇ “຃ທາຓ຋ຼຸກງາກແຓໆຌໜຶ ໆ ຄໃຌຍຌັຈາຉທົກ າຌຈົ຋ີ ໆ ເຎັຌບຼຸຎະຘກັ ຉ ໆກາຌຘກຶ ຘາ ເຌື ໆບຄ຅າກ຃ບຍ຃ທົ຅າ ເຎັຌຉບ໇ຄຓ຃ີໆາໃຆ຅໇ໆາງໃຌກາຌຘົ ໆຄ ຖູກເຂົ ໇າໂປຄປຽຌ ຆຶ ໆ ຄບາຈກະ຋ຍົຉ ໆຍາຄ຃ບຍ຃ທົຉບ໇ຄປຽກປບ໇ຄໃນຖ໇ູກເປຈັທຽກແ຋ຌກາຌໄຎເຂົ ໇າໂປຄ ແຖະ ຑາຈໂບກາຈໃຌກາຌ ປຽຌ ແຖທ໇ກາງເຎັຌແປຄຄາຌເຈກັໃຌ຋ີ ໆຘຼຸຈ. ຘບຄກໆ ຼຸຓປັ ໆຄຓໃີຌຖະຈຍັຖໆ ຼຸຓຘຼຸຈ ໃຌ຋ຼຸກ໅ຈາ໇ຌແຓໆຌເຎັຌໄຎໄຈນ໇ າງກທໆາ຋ີ ໆ຅ະເຎັຌ OOSC (ເຈກັ ດໆ ູຌບກໂປຄປຽຌ). ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກຂບຄເຈກັ ກໆ ຽທຂບ໇ຄໂຈງກຄົກຍັຍາ໇ຌ ແຖະ ຆຼຸຓຆຌົ຋ີ ໆດໆ ູເຂຈຆຌົຌະຍຈົ ແຖະ ເຎັຌ ຍາ໇ຌຆຌົ ເຏົ ໆາ. ເຈກັ ຅າກ຃ບຍ຃ທົ຋ຼຸກງາກບາງຼຸ 11 ນາ 17 ຎີຘໆທຌນ າງຓ຃ີທາຓຘໆ ຽຄ຋ີ ໆ຅ະຎະຖະກາຌປຽຌເຑື ໆບໄຎເປຈັທຽກເຎັຌແປຄ ຄາຌ” (ກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ-UNICEF, 2017). ໂຈງຖທຓ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກເຎັຌຎັຈໄ຅ຈຄຶບບກ຋ີ ໆຘ າ຃ຌັ຋ີ ໆຘຼຸຈ, ແຉໆຍ ໆຓຑີຽຄ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ຋ີ ໆຘົ ໆຄຏຌົຉ ໆກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ. ໃຌກາຌ ຃ົຌ໇຃ທ໇າຂບຄ຋ະຌາ຃າຌໂຖກກໆ ຽທກຍັຍຌັນາ຋ີ ໆ຃ຄົ຃າ໇ຄຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໄຈໃ໇ນເ໇ນຌັ ເຊຄິ຃ທາຓປຍັປູຉ໇ ໆ຃ຼຸຌ຃ໆາຂບຄກາຌຘກຶ ຘາ ຂບຄຑ ໆ ແຓໆນ ຌືກັ ປຽຌຍໄ ຈຈ໇ເີ຋ົ ໆາ຋ີ ໆ຃ທຌ ຆຶ ໆ ຄຓ຋ີໆາບໆ ຽຄເຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌ. ເຊຄິແຓໆຌທໆາຂ ຓ໇ ູຌໄຈຆ໇ ີ ໇ໃນເ໇ນຌັທໆາ ຂບຄກາຌເຑີ ໆຓຎີເຂົ ໇າໂປຄປຽຌແຉໆ ຖະເ຋ື ໆບແຓໆຌ຅ະເຑີ ໆຓຖາງປຍັຂຶ ໇ຌ 3% ກ ຉາຓ, ໃຌ຃ທາຓ຅ຄິແຖທ໇ ຃ບຍ຃ທົ ໃຌຆຌົຌະຍຈົ ຘໆທຌນ າງງຄັຓຂີ ຘ໇ຄົໃຘຉ ໆ ຏຌົຉບຍແ຋ຌ ຂບຄກາຌຖຄົ຋ຌຶໃຘໆກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ຓ຃ີ າຊາຓທໆາຖູກຂບຄຑທກເຂາົໄຈປຽຌ ໇ ປູແ໇຋ຍ໇ . ໃຌ 3 ຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາ (ຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ, ຓຈັງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຉບຌຎາງ), ຃ທາຓປຍັປູຂ໇ ບຄ຃ບຍ຃ທົຉ ໆ ຏຌົຉບຍແ຋ຌ຅າກກາຌຖຄົ຋ຌຶໃຘໆກາຌຘກຶ ຘາຍ ໆ ໄຈຈ໇ເີ຋ົ ໆ຋ີ ໆ ຃ທຌຊກື ຖະຍຼຸທໆາເຎັຌເນຈຏຌົນ ກັ ຋ີ ໆ຃ບຍ຃ທົ຃ຌົຖາທໄຈຎ໇ ະຘຍົກຍັກາຌຎະຖະກາຌປຽຌເຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌ. ຑ ໆ ແຓໆ຅າ ຌທຌໜຶ ໆ ຄເນຌັທໆາ: ຏູ໇ ປຽຌ຅ຍົຖະຍຍົກາຌຘກຶ ຘານ າງ຃ຌົຍ ໆຘາຓາຈຆບກນາທຽກເປຈັ ຄາຌ຋ າໄຈ໇ ແຖະ ໃຌນ າງກ ຖະຌ,ີ ເຎັຌແປຄຄາຌປຍັ຅າ໇ຄຖາງຓື ໇ໃຌ ຍໆບຌກ ໆຘາ໇ຄ ນ ືຘທຌຎູກຑຈືກຍ ໆໄຈ຅໇ໆາງເຄຌິ຃ໆາ຅າ໇ຄໃນຘ໇ູຄຂຶ ໇ຌຉ ໆ຅າ ຌທຌຎີກາຌຘກຶ ຘາ຋ີ ໆ ເຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌ (຋ະຌາ຃າຌໂຖກ, 2016). ຍຈົຖາງຄາຌ LSIS-II ໄຈຘ໇ ານ ທຈ຃ທາຓນຼຸ ຈໂຉຌກຌັຂບຄເຈກັ ບາງຼຸ 36-59 ເຈບືຌ ຋ີ ໆ ເຂົ ໇າປຽຌໃຌກາຌຘກຶ ຘາກໆບຌໄທປຽຌ. ບຈັຉາ ຘໆທຌໃຌ຋ົ ໆທຎະເ຋ຈແຓໆຌ 32% ແຉໆກາຌເຂົ ໇າປຽຌໃຌຉທົ ເຓບືຄຓຘີູຄກທໆາ 56%, ໃຌຂະຌະ຋ີ ໆຆຌົຌະຍຈົຓຏີູເ໇ຂົ ໇າປຽຌໜບ໇ ງກທໆາ ເ຃ິ ໆ ຄໜຶ ໆ ຄໃຌຖະຈຍັ 23% ແຖະ ໃຌຑາກໃຉຓ໇ ຑຽຄ ີ ແຉໆ 18% ເ຋ົ ໆາຌັຌ໇. ຆໆບຄນທໆາຄຂບຄກາຌເຂົ ໇າປຽຌຖະນທໆາຄກໆ ຼຸຓປັ ໆຄຓກີງ ິ ໆ ຄກທ໇າຄຂຶ ໇ຌ ຉື ໆຓ, ໂຈງກໆ ຼຸຓປັ ໆຄຓ຋ີ ີ ໆຘຼຸຈບຈັຉາເຂົ ໇າປຽຌແຓໆຌ 60% ແຖະ ກໆ ຼຸຓ຃ຌົ຋ຼຸກງາກ຋ີ ໆຘຼຸຈຓຑີຽຄແຉໆ 13%. LSIS-II ງຄັໄຈທ໇ເິ຃າະບຈັຉາ ຘໆທຌຂບຄເຈກັ ຋ີ ໆ ເຂົ ໇າປຽຌຂັຌ໇ຎ.1 ຂບຄໂປຄປຽຌຎະຊຓົ ຋ີ ໆໄຈເ໇ຂົ ໇າປຽຌຆັຌ໇ບະຌຼຸຍາຌຘກຶ ຘາໃຌຎີ຋ີ ໆຏໆາຌຓາ, ຆຶ ໆ ຄເບີ ໇ຌທໆາກາຌກຽຓ ຃ທາຓຑບ໇ຓກໆບຌເຂົ ໇າປຽຌ. ໃຌຖະຈຍັຆາຈ 55% ຊາ໇ແງກຉາຓຑາກເໜບື (70%) , ຑາກກາຄ (49%) ແຖະ ຑາກໃຉ໇(48%). ຆໆບຄນທໆາຄຖະນທໆາຄແຂທຄກ ໆຓນີ າງ, ແຂທຄໄຆງະຍູຖີ89% ແຖະ ແຂທຄຘະນທຌັຌະເຂຈ 24%. ຆໆບຄນທໆາຄຖະນທໆາຄກໆ ຼຸຓປັ ໆຄຓ຋ີ ີ ໆ ຘຼຸຈ ແຖະ ຋ຼຸກງາກ຋ີ ໆຘຼຸຈກ ໆຓ຃ີທາຓນຼຸ ຈໂຉຌກຌັນ າງ ໃຌຌັຌ໇ ກໆ ຼຸຓປັ ໆຄຓ຋ີ ີ ໆຘຼຸຈ 88% ແຖະ ກໆ ຼຸຓ຋ຼຸກງາກ຋ີ ໆຘຼຸຈ 36% ຋ີ ໆໄຈເ໇ຂົ ໇າ

37 ບະຌຼຸຍາຌໃຌຘກົ ຎີ຋ີ ໆຏໆາຌຓາ. ກາຌຂາຈ຃ທາຓຑບ໇ຓເຑື ໆບເຂົ ໇າໂປຄປຽຌຌີຓ໇ ຃ີທາຓກໆ ຽທຑຌັໂຈງກຄົກຍັກາຌປຽຌໃຌໂປຄປຽຌ ແຖະ ຓີ ຃ທາຓເຎັຌໄຎໄຈ຋໇ ີ ໆ຅ະຎະຖະກາຌປຽຌ ໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ (GoL, 2020). ຎັຈ ໄ຅ບກີຈາ໇ຌໜຶ ໆ ຄຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌຂັຌ໇ ຎ.1 ແຓໆຌເຈກັຏູ຋໇ ີ ໆຍ ໆຘາຓາຈເຂົ ໇າໃ຅ ນ ື ເທົ ໇າຑາຘາຖາທໄຈເ໇ຓື ໆບຑທກເຂາົເຖີ ໆຓເຂົ ໇າ ໂປຄປຽຌ. ບຈັຉາຘໆທຌຂບຄເຈກັ ບາງຼຸ 5 ຎີຎະຓາຌ 50% ຍ ໆ ເທົ ໇າຑາຘາຖາທດໆ ູເປບືຌ. ກາຌຘ ານ ທຈຂ ຓ໇ ູຌເຍື ໇ບຄຉົຌ໇ ໄຈຖ໇າງຄາຌເຊຄິ ກາຌເທົ ໇າຑາຘາຖາທໃຌເປບືຌໃຌຖະຈຍັຉ ໆານ າງ ແຖະ ກາຌຍ ໆປູຑາຘາຖາທ ໇ ຂບຄຑ ໆ ແຓໆກ ເຎັຌຎັຈໄ຅ຘ າ຃ຌັ຋ີ ໆຘົ ໆຄຏຌົກະ຋ຍົຉ ໆກາຌປຽຌ ແຖະ ກາຌເຂົ ໇າປຽຌ ໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ. ກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ໄຈຑ໇ ຍົທໆາ ຎະຓາຌ 40% ຂບຄ຃ູຘບຌຍ ໆຘາຓາຈເທົ ໇າຑາຘາ຋ບ໇ຄຊິ ໆ ຌ ນ ືເທົ ໇າ ໜບ໇ ງ຋ີ ໆຘຼຸຈໃຌນບ໇ຄປຽຌ຋ີ ໆຓຌີກັ ປຽຌ຋ີ ໆຍ ໆ ເທົ ໇າຑາຘາຖາທ (ກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ-UNICEF, 2019). “ຈທ໇ ງຎະຆາກບຌ຋ີ ໆຓ຃ີທາຓນ າກນ າງຆຌົ ເຏົ ໆາ ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ຓຘີິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງເຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌບກີຈາ໇ຌກາຌປູໜ໇ ຄັຘຂບຄ ື ເຈກັ ນ າງ຃ຌົ຋ີ ໆຍ ໆ ເທົ ໇າ ຑາຘາຖາທ (ຑາຘາ຋າຄກາຌ) ດໆ ູເປບືຌ. ຋ກັ ຘະຈາ໇ຌຑາຘາ຋ີ ໆຍ ໆຈຌີ ີ ໇ຘົ ໆຄຏຌົກະ຋ຍົຉ ໆຏຌົກາຌປຽຌໃຌ຋ົ ໆທໜາ໇, ຈັ ໆຄຌັຌ໇, ເຈກັ ຅າ ຌທຌ ນ ທຄນ າງ຅ິ ໆ ຄບບກ຅າກຖະຍຍົກາຌຘກຶ ຘາກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌໂຈງຍ ໆໄຈປ໇ ຽຌປູ຋໇ ກັ ຘະກາຌບໆາຌບບກຂຽຌໄຈ໇ ແຖະ ຃ຈິໄຖໆເຎັຌ." (຋ະຌາ຃າຌໂຖກ, 2016). ຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆ ເຂົ ໇າປຽຌຂັຌ໇ຎ.1 ຍ ໆ ເທົ ໇າຑາຘາຖາທຓ຃ີທາຓຈບ໇ ງໂບກາຈ຋ີ ໆ ເນຌັໄຈຆ໇ ຈັ ເ຅ຌເຓື ໆບ຋ຽຍກຍັ ຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆ ເທົ ໇າຑາຘາຖາທ. ໃຌ ໄຖງະ 2-3 ຎີ຋ າບຈິໃຌໂປຄປຽຌຎະຊຓົ ຘ າຖຍັຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆຍ ໆ ເທົ ໇າຑາຘາຖາທບາຈ຅ະຓ຃ີທາຓກຄັທຌົ ແຖະ ປູຘ໇ກຶ ໜາ໇ເຍື ໆບ຋ີ ໆຘຼຸຈຉ ໆກາຌປຽຌ຋ີ ໆຍ ໆ ເຂົ ໇າໃ຅. ກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າໂຈງບຄົກາຌຆໆທງເນ ບືເຈກັ ໃຌນທົຂ ໇"ກາຌເຆື ໆບຓຆໆບຄນໆທາຄ ຈາ໇ຌກາຌປຽຌໃນແ໇ກໆເຈກັ຋ີ ໆຍ ໆ ເທົ ໇າຑາຘາຖາທ" ໄຈຖ໇າງຄາຌທໆາ ຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆຍ ໆ ເທົ ໇າຑາຘາຖາທໃຌເຂຈນໆາຄໄກຘບກນ ກີ ຅ະເຂົ ໇າໃ຅຃ໄູຈກ໇ ຉ ໆ ເຓື ໆບເຂົ ໇າປຽຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາໄຈ໇ 2-3 ຎີແຖທ໇. ຍ ໆແຎກຎະນ າຈ຋ີ ໆຌກັ ປຽຌບາງຼຸຌບ໇ງຏູຍ໇ ໆຘາຓາຈເຂົ ໇າໃ຅຃ູຘບຌຂບຄຉຌົ຅ິ ໆ ຄເຖີ ໆຓ ຉົຌ໇ຂ ປບ໇ຄຌ າຑ ໆ ແຓໆໃນຑ໇ ທກເຂາົໄຈດ໇ໆ ູເປບືຌ (Save the Children, 2019). ກະຆທຄກາຌຑຈັ຋ະຌາຘາກຌົຂບຄບຄັກຈິ (2018) ໄຈຖ໇າງຄາຌກໆ ຽທກຍັ "ກາຌແຉໆຄຄາຌກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌ, ກາຌຊຑື າ ແຖະ ເຈກັ ງຄິ ຋ີ ໆຎະຖະກາຌປຽຌ" ຆຶ ໆ ຄເຍິ ໆ ຄຍຌັນາ຅າກ຋ຈັຘະຌະ຋ົ ໆທໂຖກ. ຍຈົຖາງຄາຌໄຈຑ໇ ຍົ ເນຌັຘາເນຈຉົຌ໇ຉ ຋ີ ໆທໆາ: “ຓນີ ກັຊາຌຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັ ທໆາເຈກັ ງຄິ຋ີ ໆຊຑື າ ນ ືແຉໆຄຄາຌໃຌໄທເຈກັ ບາຈປຽຌບບໆຌໃຌໂປຄປຽຌ, ເຂົ ໇າປຽຌຆາ໇ ນ ືຎະຘຍົກຍັບຼຸຎະຘກັ ຋ີ ໆ຅ະຘ າເຖຈັກາຌຘກຶ ຘາ, ຆຶ ໆ ຄເຎັຌກາຌເຑີ ໆຓ຋ະທ຃ທາຓ ີ ເຎັຌໄຎໄຈຂບຄ ໇ ກາຌແຉໆຄຄາຌ ນ ືກາຌຊຑາ ື ກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌ. ຃ທາຓກຈົຈຌັຈາ໇ຌຘຄັ຃ຓົ ແຖະ ຈາ໇ຌ ເຘຈຊະກຈິຂບຄ຃ບຍ຃ທົ ແຖະ ເຈກັ ງຄິເບຄເຎັຌຘໆທຌໜຶ ໆ ຄຂບຄຍຌັຈາຎັຈໄ຅຋ີ ໆຓ຃ີທາຓ຋ີ ໆຘະຖຍັຘຍັຆບ໇ ຌ ຋ີ ໆດໆ ູເຍື ໇ບຄນ ຄັຂບຄກາຌ ຎະຖະກາຌປຽຌຂບຄເຈກັ ງຄິ ຖທຓ຋ຄັ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ, ກາຌຊຑືາ, ກາຌແຉໆຄຄາຌກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌ, ກຈົ ເກຌ຋າຄຘຄັ຃ຓົ ກໆ ຽທກຍັ ຍຈົຍາຈງຄິ-ຆາງ, ບຈິ຋ຑິຌົ຅າກໝໆເູຑື ໆບຌ, ບຈິ຋ຑິຌົ຅າກຑ ໆ ແຓໆ ແຖະ ຂະໜາຈຂບຄ຃ບຍ຃ທົ ." ໃຌຉົຌ໇ຎີ 2020, ບຄົກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຘາກຌົ ເຑື ໆບກາຌເ຃ື ໆບຌງາ໇ງຊີ ໆ ຌຊາຌ IOM ໄຈຈ໇ າເຌຌີກາຌຘ ານ ທຈແປຄຄາຌ຋ີ ໆ ໄຈກ໇ ຍັ຃ຌືຎະເ຋ຈ ຅າກຎະເ຋ຈໄ຋ເຓື ໆບຍ ໆຈຌົຓາຌີ ໇ງບ໇ຌຑະງາຈໂ຃ທຈິ -19. ກາຌຘ ານ ທຈໄຈຑ໇ ຍົທໆາກາຌຌ າໃຆເ໇ຄຌິ຋ີ ໆຑທກເຂາົໄຈຘ໇ ົ ໆຄກຍັ຃ຌືຎະເ຋ຈ຋ີ ໆຓີ ຎະໂນງຈ຋ີ ໆຘຼຸຈແຓໆຌກາຌ຅ໆາງເຄຌິ຃ໆາກາຌຘກຶ ຘາຂບຄຖູກ ແຖະ ນ າງກທໆາ 32% ຂບຄຏູກ໇ ຍັ຃ຌືຓາງບ໇ຌຑະງາຈໂ຃ທຈິ -19 ຖາງ ຄາຌທໆາບຌັຌີ ໇ແຓໆຌທ຋ິ ກີ າຌໃຆເ໇ຄຌິ຋ີ ໆນາຓາໄຈ. ໇ ຍຌັຈາແປຄຄາຌ຋ີ ໆກຍັ຃ຌືຎະເ຋ຈໄຈ຋໇ ບ໇ ຌເຄຌິຖາງໄຈຑ໇ ຽຄແຉໆ 27% ເ຋ົ ໆາຌັຌ໇ (IOM, 2020). ແຏຌຑຈັ຋ະຌາຂະແໜຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາ 5 ຎີ຃ັ ໇ຄ຋ີIX ຖະຍຼຸທໆາ:ຏຌົກະ຋ຍົ຅າກກາຌແຏໆຖະຍາຈຂບຄຑະງາຈ ໂ຃ ທຈິ -19 ຅ະເປຈັໃນຎ໇ ະຆາຆຌົຎະຓາຌ 214.000 ຃ຌົ ໃນຉ໇ກົ ດໆ ູໃຌ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ, ເຘຈຊະກຈິຂະນງາງໂຉຆາ໇, ກາຌຖຄົ຋ຌຶ ແຖະ ຖາງປຍັແນໆຄຆາຈນຼຸ ຈຖຄົ ຆຶ ໆ ຄຘົ ໆຄຏຌົກະ຋ຍົຉ ໆ຋ບ໇ຄຊິ ໆ ຌຘ າຖຍັແປຄຄາຌຖາງຓື ໇ . ເນຌັໄຈທ໇ໆາຓຏີຌົກະ຋ຍົຉົຌ໇ຉ ຉ ໆກາຌຘກຶ ຘາງບ໇ຌຂ ຅໇າ ກຈັຂບຄຖຈັຊະຍາຌໃຌກາຌຘະໜບຄຆຍັຑະງາ ກບຌດໆ າຄຑຽຄຑ ໃນແ໇ກໆຂະແໜຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ຃ບຍ຃ທົ຋ີ ໆ຋ຼຸກງາກ຋ີ ໆຍ ໆຘາຓາຈ ຅ໆາງ຃ໆາປຽຌໂຈງກຄົ ນ ືເຘງໂບກາຈໃຌກາຌເຂົ ໇າໂປຄປຽຌຂບຄຖູກຂບຄຑທກເຂາົ (ກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ, 2020). ໃຌ ຂະຌະ຋ີ ໆຍຌັຈາຌະໂງຍາງ ແຖະ ຂ ແ໇ຌະຌ າທໆາຈທ໇ ງກາຌງກົ ເຖກີ຃ໆາປຽຌໄຈປ໇ ຍັກາຌບະຌຼຸຓຈັແຖທ໇, ແຉໆກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັງຄັຍ ໆ ເຎັຌ ເບກະຑາຍກຌັດໆ ູຍາຄເຓບືຄງຄັເກຍັ຃ໆາປຽຌ (຃ໆາ຋ າຌຽຓ) ແຖະ ຃ໆາຎັຍໄໝຉໆາຄ໅ ຋ີ ໆຏຈິຉ ໆຖະຍຽຍຂບຄໂປຄປຽຌທາຄບບກ. ກາຌເ຃ື ໆບຌງາ໇ງຊິ ໆຌຊາຌເຎັຌບກີໜຶ ໆ ຄຎັຈໄ຅຋ີ ໆຈຄຶບບກ ຋ີ ໆຘົ ໆຄຏຌົກະ຋ຍົຉ ໆ ເຈກັ ໂຈງຘະເຑາະຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາ. ໃຌ຅າ ຌທຌເຈກັ຋ີ ໆ ຓບາງຼຸ ີ ຉ ໆາກທໆາ 15 ຎີ, ຓໜີ ບ໇ ງກທໆາ 10% ດໆ ູໃຌຉທົ ເຓບືຄ຋ີ ໆຍ ໆ ແຓໆຌຍາ໇ຌເກຈີຂບຄຑທກເຂາົໂຈງຓບີຈັຉາຘໆທຌເ຋ົ ໆາກຌັຖະນທໆາຄເຑຈ ຆາງ ແຖະ ເຑຈງຄິ. ເຊຄິດໆ າຄໃຈກ ຉາຓ, ຓຑຽຄ ີ 5% ຂບຄເຈກັ ບາງຼຸ 10 ຎີເ຋ົ ໆາຌັຌ໇຋ີ ໆ ເຎັຌ຃ຌົ ເ຃ື ໆບຌງາ໇ງຍໆບຌ຋ີ ໆດໆ ູ ໃຌຂະຌະ຋ີ ໆ ຉທົ

38 ເຖກຂບຄເຈກັ ບາງຼຸ 14 ຎີ ໄຈເ໇ຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌ 2 ເ຋ົ ໆາ ເຎັຌ 10%. ຓກີ າຌຘຌັຌຊິ າຌທໆາບຌັຌີ ໇ງຄັຘຍືຉ ໆ ເຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌຘ າຖຍັ ໄທໜໆ ຼຸຓ຋ີ ໆຓບາງຼຸ ີ ຘູຄກໆ ທາ. ເນຈຏຌົຂບຄ຃ບຍ຃ທົ຋ີ ໆ຅ະເ຃ື ໆບຌງາ໇ງຊິ ໆ ຌຊາຌຍໆບຌດໆ ູຉົຌ໇ຉ ແຓໆຌງບ໇ຌເຘຈຊະກຈິ, ກາຌຆບກນາໂບກາຈ຋ີ ໆຈກີທໆາໃຌເຂຈຉທົ ເຓບືຄ ນ ືເຂຈຆາຌເຓບືຄ, ໃຌຂະຌະຈຽທກຌັກໄ ຈຖ໇ ະຍຼຸທໆາກາຌເ຃ື ໆບຌງາ໇ງແຓໆຌເຑື ໆບຆບກນາໂປຄປຽຌ຋ີ ໆຈກີທໆາຘ າຖຍັຖູກຆຶ ໆ ຄເຎັຌຎັຈ ໄ຅ໜຶ ໆ ຄເຆັ ໆຌກຌັ (LBS-UNFPA, 2015). ຎັຈໄ຅຋ີ ໆງູບບກ ໇ ກາຌຘກຶຘາ ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ຎັຈໄ຅຋ີ ໆງູບບກ ໇ ແຓໆຌບຄີໃຘໆຘະຑາຍແທຈຖບ໇ຓຂບຄໂປຄປຽຌ ແຖະ ຖະຍຍົກາຌຘກຶ ຘາ ໝາງເຊຄີກາຌຉບຍຘະໜບຄກາຌຘກຶ ຘາ ນ ື ເຎັຌຍຌັຈາຎັຈໄ຅ຑາງໃຌ. ບຄີໃຘໆຘະຑາຍ຃ບຍ຃ທົຂບຄແຉໆ຋ບ໇ຄຊິ ໆ ຌ, ຎັຈ ໄ຅຋ີ ໆງູບບກ ໇ ບາຈ຅ະຘົ ໆຄຏຌົ ນ ືຍ ໆຘົ ໆຄຏຌົ ເປຈັໃນຓ໇ ກາຌ ີ ຎະຖະກາຌປຽຌ. ຉທົດໆ າຄ: ໂປຄປຽຌນ າງແນໆຄຓຍີຌັນາ ກາຌດບກເດີ ໇ງໃຌໝໆຌູ ກັ ປຽຌ ແຖະ ຃ູຘບຌເປຈັໃນບ໇ ຍັບາງ, ຆຶ ໆ ຄເປຈັໃນ໇ ຌກັ ປຽຌປູຘ໇ກຶ ຍ ໆຑ ໃ຅ຉ ໆ ໂປຄປຽຌ. ກາຌຉກີຌັ , ກາຌກ ໆກທຌ ແຖະ ຃ທາຓດາ໇ຌກທົບາຈເຎັຌຘາເນຈ຋ີ ໆ ຘ າ຃ຌັ຋ີ ໆ ເປຈັໃນເ໇ຈກັ ດາກຘຍືຉ ໆ ເຂົ ໇າໂປຄປຽຌ ນ ືຍ , ຑບ໇ຓຈຽທກຌັຌັຌ໇ ກາຌຎະຉຍິຈັຌະໂງຍາງທໆາຈທ໇ ງກາຌງກົ ເຖກີ຃ໆາປຽຌກ ຍ ໆ ໄຈ຅໇ ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັ ເຎັຌເບກະຑາຍ ກຌັ ແຖະ ນ າງ຃ບຍ຃ທົຉບ໇ຄໄຈຘ໇ູຆ໇ ຌົ ເຑື ໆບຘາຓາຈຘົ ໆຄຖູກຂບຄຉຌົ ໄຎໂປຄປຽຌແ຋ຌ຋ີ ໆ຅ະໃນຑ໇ ທກເຂາົເປຈັກາຌຏະຖຈິກະຘກິ າ ນ ື ເຎັຌແປຄຄາຌ ບື ໆຌ໅ເຑື ໆບໄຈປ໇ ຍັ຃ໆາ຅າ໇ຄ. ເຆັ ໆຌຈຽທກຌັຌັຌ໇, ຌະໂງຍາງ຋ີ ໆ຅ະຆໆທງຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆແຉໆຄຄາຌແຖທ໇ ນ ືຏູ຋໇ ີ ໆຊຑື າ ໃນຑ໇ ທກເຂາົ ຘາຓາຈຘ າເຖຈັກາຌຘກຶ ຘາ ນ ືຘາຓາຈເຂົ ໇າຘບຍເຘຄັ ກ ຘາຓາຈເຎັຌຎັຈໄ຅ງູໃ໇ນຌ໇ກັ ປຽຌໄຎຘໆ ູກາຌຎະຖະກາຌປຽຌເຆັ ໆຌກຌັ . ຓນ າງ ີ ຍຌັນາ຋ີ ໆ ເຎັຌບຼຸຎະຘກັ ໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶຘາ, ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຉບຌຎາງ. ຈັ ໆຄ຋ີ ໆກໆາທຓາຌັຌ໇, ກາຌຘກຶຘາ຃ົຌ໇຃໇ ທາໂຈງ຋ະຌາ຃າຌໂຖກກໆຽທກຍັກາຌນຼຸຈ ຏໆບຌກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຂັຌ໇ປຽຌຉົຌ໇ກໆບຌໄທປຽຌ ແຖະ ຏຌົກາຌປຽຌປູຉ໇ ໆາໃຌຖາທ (຋ະຌາ຃າຌໂຖກ, 2016) ແຖະ ຍຈົຖາງຄາຌກາຌຘກຶຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າ ເຈກັດໆ ູຌບກໂປຄປຽຌຘ າຖຍັຎະເ຋ຈຖາທ (ກະຆທຄຘກຶຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ - UNICEF, 2017) ໄຈຖ໇ ະຍຼຸທໆາ຃ຼຸຌຌະຑາຍກາຌຘກຶຘາຉ ໆາເຎັຌຎັຈໄ຅ງູບບກ ໇ ຋ີ ໆຘ າ຃ຌັຘົ ໆຄຏຌົກະ຋ຍົຉ ໆກາຌຎະຖະກາຌ ປຽຌຂບຄຌກັປຽຌ. ໃຌກາຌທເິ຃າະຂ ຓ໇ ູຌຈາ໇ຌ຃ຼຸຌຌະຑາຍ຋ີ ໆ ໄຈ຅າກ ໇ ກາຌຘ າຑາຈເນຌັໄຈເ໇ຊຄິ຃ທາຓກຄັທຌົ ໃ຅ຉໆາຄ໅ກໆ ຽທກຍັ຃ຼຸຌ ຌະຑາຍກາຌຘກຶ ຘາ. ບຌັຈຍັໜຶ ໆ ຄແຓໆຌກາຌຂາຈກາຌຖຄົ຋ຌຶໃຘໆກາຌງກົຘູຄ຃ຼຸຌຌະຑາຍໃຌຖະຍຍົກາຌຘກຶຘາ. ແຏຌຑຈັ຋ະຌາຂະແໜ ຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາ 5 ຎີ຃ັ ໇ຄ຋ີIX ໄຈຖ໇ ະຍຼຸທໆາ: ກາຌຂາຈເຂຌີ ຋າຄຈາ໇ຌໂ຃ຄຘາ໇ຄໃຌກາຌຖຄົ຋ຌຶໃຘໆກາຌຑຈັ຋ະຌາທຆິ າຆຍີ຃ູ ໂຈງ 92% ຂບຄຄຍົຎະຓາຌກາຌຘກຶ ຘາໄຈ຅໇ ຈັຘຌັ ເຎັຌເຄຌິເຈບືຌ, ເປຈັໃນກ໇ າຌຖຄົ຋ຌຶໃຘໆກາຌຑຈັ຋ະຌາ຃ທາຓຘາຓາຈຂບຄ຃ູໜບ໇ ງ ຖຄົ (ກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ, 2020). ກາຌຂາຈ຋ຌຶປບຌໃຌກາຌຘກຶ ຘາແຍຍແກໆງາທ ແຖະ ຃ທາຓບາຈຘາຓາຈ຋ີ ໆ຅າ ກຈັ ເຑື ໆບຂຍັ ເ຃ື ໆບຌກາຌຎໆ ຽຌແຎຄຖະຍຍົກາຌປຽຌກາຌຘບຌໄຈຘ໇ ົ ໆຄຏຌົໃນເ໇ກຈີທກິ ຈິຈາ໇ຌກາຌປຽຌປູຌ໇ ີ ໇ . ຘະຌັຌ໇, ຅ຶ ໆ ຄຍ ໆ ແຎກໃ຅຋ີ ໆ ເນຌັທໆາ ຑາກຘໆທຌກໆ ຽທຂບ໇ຄ຋ີ ໆ ໄຈຘ໇ າຑາຈຖະຍຼຸທໆາ຃ຼຸຌ຃ໆາຂບຄ຃ຼຸຌຌະຑາຍກາຌຘກຶ ຘາຉ ໆາໃຌ຋ຼຸກຖະຈຍັ . ຈັ ໆຄ຋ີ ໆໄຈກ໇ໆາທໄທໃ໇ຌຑາກຎັຈໄ຅຋ີ ໆຈຄຶບບກ, ຏຌົກາຌປຽຌງຄັຆີ ໇ໃນເ໇ນຌັ ເຊຄິຖະຍຍົ຋ີ ໆຓ຃ີຼຸຌຌະຑາຍຉ ໆາ຋ີ ໆ ເຈກັຍ ໆໄຈປ໇ຍັ຋ກັຘະຑື ໇ຌຊາຌຘ າ ຖຍັກາຌປຽຌປູຉ໇ ະ ນບ ຈຆທີຈິ. ກາຌຎະເຓຌີກາຌປຽຌປູໃ໇ຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາຘ າຖຍັຌກັ ປຽຌຂັຌ໇ ຎ.5 ໃຌບາຆຉີາເທຌັບບກຘຽຄໃຉ໇ (SEA-PLM) ຋ີ ໆໄຈ຅໇ ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັ ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ແຖະ ບກີ 5 ຎະເ຋ຈບາຆຽຌຘ າຖຍັ ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ, ຓຑີຽຄ 2.5% ຂບຄ ຌກັ ປຽຌຂັຌ໇ຎ.5 ເ຋ົ ໆາຌັຌ໇຋ີ ໆຓ຋ີ ກັ ຘະກາຌບໆາຌຉາຓ຋ີ ໆ຃າຈໄທຘ໇ າຖຍັ ເຈກັ ຋ີ ໆ຅ຍົກາຌຘກຶ ຘາຆັຌ໇ຎະຊຓົ ໃຌຂະຌະ຋ີ ໆ 76% ຍ ໆຓ຋ີ ກັ ຘະ ຑື ໇ຌຊາຌ຋ີ ໆ຅າ ເຎັຌຘ າຖຍັກາຌບໆາຌແຍຍງຌືງຄົ (ຉທົດໆ າຄ: ດໆ ູໃຌຖະຈຍັ຋ີ3 ແຖະ ຖໆ ຼຸຓເກຌ ຂບຄ SEA-PLM). ກາຌ຃ົຌ໇ຑຍົແຓໆຌ ຃າ໇ງ຃ກືຌັຘ າຖຍັ຋ະຘະໃຌກາຌຂຽຌ, ໂຈງຓີ74% ຍ ໆຓ຋ີ ກັ ຘະກາຌຂຽຌຑື ໇ຌຊາຌ ແຖະ ຏູເ໇ປຈັໄຈຘ໇ູຄຘຼຸຈຂບຄກໆ ຼຸຓຌີ ໇ຘາຓາຈເປຈັໄຈ໇ ຑຽຄແຉໆກາຌຂຽຌຂັຌ໇ຑື ໇ຌຊາຌເ຋ົ ໆາຌັຌ໇, ໂຈງຌ າໃຆແ໇ຌທ຃ທາຓ຃ຈິ຋ີ ໆຍ ໆຑຽຄຑ ແຖະ ໃຆ຃໇ າຘຍັແຍຍ຅າ ກຈັ . ທຆິ າ຃ະຌຈິຘາຈແຓໆຌຈກີ ທໆາກາຌບໆາຌ ແຖະ ກາຌຂຽຌຑຽຄເຖກັ ຌບ໇ງ, ໂຈງຓີ57% ຂບຄຌກັ ປຽຌຂັຌ໇ຎ.5 ຋ີ ໆຍ ໆຓ຋ີ ກັ ຘະຂັຌ໇ຑື ໇ຌຊາຌ (ຖະຈຍັ (Band) 3 ແຖະ ຖໆ ຼຸຓຖຄົໄຎ). ເຊຄິດໆ າຄໃຈກຉ າຓ, ຊາ໇ຑທກເປາົເຍິ ໆ ຄບຈັຉາຘໆທຌຂບຄເຈກັ ໃຌຂັຌ໇ຎ.5 ຋ີ ໆຓຏີຌົກາຌປຽຌໃຌຖະຈຍັ຋ີ ໆຏໆາຌເກຌ ນ ື ຈກີທໆາ ຋ີ ໆ຃ທຌ຅ະໄຈ, ໇ ຓຑີຽຄແຉໆ 8% ຂບຄຌກັ ປຽຌຂັຌ໇ຎ.5 ເ຋ົ ໆາຌັຌ໇຋ີ ໆ ເປຈັໄຈຏ໇ໆາຌເກຌໃຌທຆິ າ຃ະຌຈິຘາຈ (UNICEF - SEAMEO, 2020). ກາຌຎະເຓຌີຏຌົຘ າເຖຈັຂບຄຌກັ ປຽຌ ຂັຌ໇ຓ.4 ໄຈຎ໇ ະເຓຌີຏຌົຘ າເຖຈັກາຌປຽຌຂບຄຌກັ ປຽຌໃຌຉບຌ຋າ໇ງຂບຄຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ໃຌ ຘາຓ ທຆິ າ ຃:ືຑາຘາຖາທ, ຃ະຌຈິຘາຈ ແຖະ ທ຋ິ ະງາຘາຈ. ຋ຄັຘາຓທຆາ ິ ຌກັ ປຽຌຂັຌ໇ ຓ.4 ຘໆທຌນ າງ ຍ ໆຓ຃ທີ າຓ ຘາຓາຈຑື ໇ຌຊາຌ຋ີ ໆ຃ທຌ຅ະໄຈປ໇ ຍັ . ຃ະແຌຌຑາຘາຖາທໃຌ ASLO ແຓໆຌຈກີທໆາ, ໂຈງຓຌີກັ ປຽຌຑຽຄແຉໆ 3 ໃຌ 10 ຃ຌົ ເ຋ົ ໆາຌັຌ໇຋ີ ໆ

39 ໄຈ຃໇ ະແຌຌໃຌຖະຈຍັ຃ທາຓຘາຓາຈ ແຖະ ນ າງກທໆາ 70% ຉ ໆາກທໆາຓາຈຉະຊາຌ. ໃຌທຆິ າ຃ະຌຈິຘາຈ ແຖະ ທ຋ິ ະງາຘາຈ ຓີ ຃ະແຌຌຉ ໆານ າງ຋ີ ໆຘຼຸຈ ໂຈງຓຌີກັ ປຽຌໜບ໇ ງກທໆາ 1% ຓ຃ີທາຓຘາຓາຈ຃ຈິ ໄຖໆເຎັຌໃຌທຆິ າ຃ະຌຈິຘາຈ ແຖະ ຓຑີຽຄແຉໆ 1.1% ເ຋ົ ໆາ ຌັຌ໇ຓຖີະຈຍັ຃ທາຓຘາຓາຈໃຌທຆິ າທ຋ິ ະງາຘາຈ. ຍ ໆຓ຃ີທາຓຘຄົໄຘເຖງີທໆາເນຈຏຌົຘ າ຃ຌັຂບຄຏຌົກາຌປຽຌຉ ໆາໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາແຓໆຌເຌື ໆບຄຓາ຅າກ຃ທາຓຘາຓາຈໃຌກາຌປຽຌປູຉ໇ ໆາໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຉໆທໆາຍູຖຓິ ະຘຈິຈາ໇ຌກາຌຖຄົ຋ຌຶງຄັຘຼຸຓໃຘໆຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘານ າງກທໆາ ຆັຌ໇ບາຆທີະຘກຶ ຘາ TVET, ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ ແຖະ ກາຌຘກຶ ຘາຌບກໂປຄປຽຌ ບຄີຉາຓແຏຌຑຈັ຋ະຌາຂະແໜ ຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາ 5 ຎີ຃ັ ໇ຄ຋ີIX ຋ີ ໆ຅ະເປຈັໃນຓ໇ ກີ າຌຖຄົ຋ຌຶໜບ໇ ງ຋ີ ໆຘຼຸຈເຑື ໆບຎັຍຎຼຸຄ຃ຼຸຌຌະຑາຍໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ (ຘະ ຊາຍຌັ຃ົຌ໇຃ທາ໇ທ຋ິ ະງາຘາຈກາຌຘກຶ ຘາ, EU ແຖະ UNICEF, 2020; ກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ, 2020). ກາຌ຃ຼຸຓ໇ ຃ບຄ ແຖະ ກາຌຆຍັຆບ໇ຌ຃ູງຄັຍ ໆ ໄຈຈ໇ເີ຋ົ ໆາ຋຃ີທຌ ເຎັຌຏຌົ ເປຈັໃນໂປຄປຽຌ ໇ ນ າງແນໆຄຍ ໆຓ຃ີູຘບຌດໆ າຄຑຽຄຑ ຉ ໆ຋ຼຸກນບ໇ຄ. ໃຌຍຈົ ຘ ານ ທຈ LSIS-II ແຖະ ໃຌຍຈົຖາງຄາຌ SABER (຋ະຌາ຃າຌໂຖກ, 2016) ໄຈຖະຍຼຸ ໇ ທໆາ ກາຌຍ ໆຂຶ ໇ຌນບ໇ຄຘບຌຂບຄ຃ູເຎັຌຘາເນຈ ຉົຌ໇ຉຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶຘາ, ຃ູຘາຓາຈຂາຈກາຌຘບຌຈທ໇ ງເນຈຏຌົຘໆທຌຉທົ ໂຈງຍ ໆດາ໇ຌ຋ີ ໆ຅ະຓຏີຌົ ເຘງນາງຉ ໆ ໜາ໇ທຽກຂບຄຉຌົ ແຖະ ຍຈົຖາງຄາຌ SABER ໄຈຘ໇ ະແຈຄໃນເ໇ນຌັທໆາຎະຓາຌ 20% ຂບຄກາຌຘຈິຘບຌຎະ຅າ ທຌັ ໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາໄຈປ໇ ຍັຏຌົກະ຋ຍົ຅າກກາຌຘບຌຂບຄ຃ູ. ບກີຈາ໇ຌໜຶ ໆ ຄ, ກາຌງກົ ງາ໇ງ຃ູຖະນທໆາຄເຓບືຄຉ ໆ ເຓບືຄເຑື ໆບຉບຍຘະໜບຄຉ ໆກາຌເ຃ື ໆບຌ ງາ໇ງຂບຄຎະຆາກບຌ ແຖະ ກາຌຎໆ ຽຌແຎຄຈາ໇ຌ຅າ ຌທຌກາຌເຂົ ໇າໂປຄປຽຌເຈກັ ແຓໆຌຓ຃ີທາຓນງຼຸຄ໇ງາກນ າງໃຌກາຌ຅ຈັຉຄັຎະຉຍິຈັ . ຍ ໆຓກີ າຌເຆື ໆບຓ຅ບຈກຌັຖະນທໆາຄຉທົ ເຖກກາຌຖຄົ຋ະຍຽຌເຂົ ໇າປຽຌ ແຖະ ກາຌຆຍັຆບ໇ ຌ຃ູ. ໃຌກາຌຘະໜບຄ຃ູຘບຌໃນຑ໇ ຽຄຑ ຉ ໆ ໂປຄປຽຌງຄັເຎັຌຍຌັນາ຋ີ ໆຍ ໆ ຘາຓາຈແກໄ໇ຂໄຈໃ໇ຌກາຌຘກຶ ຘາ຋ຼຸກຂັຌ໇. ກາຌຎະຘາຌຄາຌກ ງຄັເຎັຌຍຌັນາຘ າ຃ຌັ ຘ າຖຍັ ເຈກັ ຏູ຋໇ ີ ໆ ເ຃ື ໆບຌ ງາ໇ງຊີ ໆ ຌຊາຌຊາ໇ຍ ໆຓເບກະຘາຌ ີ ຋ີ ໆຊກື ຉບ໇ຄ ນ ື ຍ ໆຓຎີຶຓ໇ ຘ າຓະໂຌ຃ທົກ ຍ ໆຘາຓາຈຖຄົ຋ະຍຽຌເຂົ ໇າໂປຄປຽຌ ນ ື ງາ໇ງເຂົ ໇າໄຎປຽຌໃຌ ໂປຄປຽຌໃໝໆ ໄຈ.໇ ຎັຈໄ຅ງູຈ໇ ັ ໆຄກໆາທຌີ ໇ຘະແຈຄເຊຄີຂະຍທຌກາຌຈ າເຌຌີເບກະຘາຌ ແຖະ ກາຌຎະຘາຌຄາຌຍ ໆ຋ຌັໄຈຈ໇ເີ຋ົ ໆາ຋ີ ໆ຃ທຌ ຆຶ ໆ ຄໄຈ໇ ຖາງຄາຌໃຌກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າຉໆາຄ໅຅າກ຋ົ ໆທຑາກຑື ໇ຌ, ຍ ໆ ແຓໆຌແຉໆຘະເຑາະ ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ເ຋ົ ໆາຌັຌ໇ (UNESCO, 2017; IOM, 2020; ILO-IOM, 2017). ກາຌ຃ຼຸຓ໇ ຃ບຄ ແຖະ ກາຌຎະຘາຌຄາຌຂບຄຂະແໜຄກາຌຘກຶ ຘາ຋ີ ໆຓຎີະຘຈິ຋ຑິ າຍຓ຃ີທາຓຘ າ຃ຌັຉ ໆກາຌ຃ົຌ໇ຑຍົ ເຈກັ ດໆ ູຌບກໂປຄປຽຌ ແຖະ ເຈກັ຋ີ ໆຓ຃ີທາຓຘໆ ຽຄຉ ໆກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ; ຑບ໇ຓ຋ຄັ຃ທາຓຘາຓາຈໃຌກາຌແກໄ໇ຂຈທ໇ ງຓາຈຉະກາຌຎບ໇ ຄກຌັຍ ໆ ໃນຌ໇ກັ ປຽຌ ບບກໂປຄປຽຌ. ຌບກຌັຌ໇, ກາຌ຃ຼຸຓ໇ ຃ບຄ ກາຌຘກຶຘາ຋ີ ໆຍ ໆ ເຂັຓ໇ ແຂຄໃຌຖະຈຍັ຋ບ໇ຄຊິ ໆຌຂບຄຖະຍຍົຘົ ໆຄຏຌົກະ຋ຍົຉ ໆທ຋ິ ກີາຌ຃ຼຸຓ໇ ຃ບຄ ໂປຄປຽຌ ແຖະ ຃ຼຸຌຌະຑາຍຂບຄກາຌຘກຶຘາ. ຘະຊາຌກາຌຘກຶຘາດໆ ູໃຌ ແຂທຄ, ເຓບືຄ ແຖະ ຍາ໇ຌຖທ໇ຌແຉໆ ໄຈປ໇ຍັຏຌົກະ຋ຍົ຅າກກາຌ ຃ຼຸຓ໇ ຃ບຄ຋ີ ໆຍ ໆ ເຂັຓ໇ ແຂຄ, ກາຌຘື ໆຘາຌ຋ີ ໆຍ ໆຊກືຉບ໇ຄ ແຖະ ກາຌຎະຘາຌຄາຌ຋ີ ໆຍ ໆ ເຂັຓ໇ ແຂຄ. "ເຍິ ໆ ຄ຃ທືໆາຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງຉົຌ໇ຉ ແຓໆຌກາຌຂາຈກາຌ ຎະຘາຌຄາຌຖະນທໆາຄຑາກຘໆທຌກໆຽທຂບ໇ຄຉໆາຄ໅ (ຑະຌກັ ຄາຌຂັຌ໇ກະຆທຄຘກຶ ຘາ, ຂັຌ໇ແຂທຄ ແຖະ ຂັຌ໇຋ບ໇ຄຊິ ໆ ຌ) ແຖະ ຂາຈກາຌ ຓບຍໝາງຑາຖະໜາ໇຋ດີໆ າຄຆຈັ ເ຅ຌຖະນທໆາຄຍຌັຈາກຓົ ຋ີ ໆກໆ ຽທຂບ໇ຄໃຌ ກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ ເຑື ໆບ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັ ຌະໂງຍາງຉໆາຄ໅ເນ ົ ໆາຌີ ໇ ." (ກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ & UNICEF, 2017). ແຏຌຑຈັ຋ະຌາຂະແໜຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາ 5 ຎີ຃ັ ໇ຄ຋ີIX ໄຈຖ໇ ະຍຼຸທໆາ: ຏຌົຘ າເຖຈັ຅າກ ແຏຌຑຈັ຋ະຌາຂະແໜຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາ 5 ຎີ຃ັ ໇ຄ຋ີVIII ໄຈຘ໇ ະໜບຄຌ ໇າໃຆໃ໇ນໂ໇ປຄປຽຌຎະຊຓົ ກທຓ 73%. ແຉໆຍ ໆໄຈກ໇ໆາທເຊຄິກາຌເຂົ ໇າເຊຄິທຈິຊໆາງ຋ີ ໆຘະບາຈ, ແຉໆຑທກເປາົກ ປູທ໇ໆາຍ ໆຓທີຈິຊໆາງຘະບາຈໃຌນ າງໂປຄປຽຌຓຈັ຋ະງຓົ ຆຶ ໆ ຄງຄັເຎັຌຍຌັນາໃຌໂປຄປຽຌຎະຊຓົ ເຆັ ໆຌກຌັ . ເຊຄິດໆ າຄໃຈກ ໆ ຉາຓ, ຘ າຖຍັຌກັ ປຽຌງຄິຏູເ໇ຎັຌຎະ຅າ ເຈບືຌ, ຘາຓາຈກາງເຎັຌບຼຸຎະຘກັ ຉ ໆກາຌເຂົ ໇າປຽຌເຎັຌຎົກກະຉເິຊຄິແຓໆຌທໆາຍ ໆຓນີ ກັຊາຌ ຘະແຈຄທໆາກໆຽທຂບ໇ຄໂຈງກຄົກຍັກາຌຎະຖະກາຌປຽຌຂບຄຌກັ ປຽຌເຑຈງຄິກ ຉາຓ (PLAN, 2019). ໂປຄປຽຌຓຈັ຋ະງຓົ ຘໆທຌ ນ າງ ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ຍ ໆໄຈຍ໇ ຖນິ າຌ຅ຈັ ກາຌ຃ຼຸຓ໇ ຃ບຄຈາ໇ຌຘຼຸຂະບະຌາໄຓ ໃຌກ ຖະຌ຋ີ ີ ໆຌກັ ປຽຌເຑຈງຄິດໆ ູໃຌໄຖງະເຎັຌຎະ຅າ ເຈບືຌ ແຖະ ຍ ໆຓກີ າຌໃນ຃໇ າຎຶກຘາຈາ໇ຌຘຼຸຂະຑາຍ຅ະເຖຌີຑຌັ ໃນແ໇ກໆຌກັ ປຽຌເຑຈງຄິ ຆຶ ໆ ຄເຎັຌຘໆທຌໜຶ ໆ ຄຂບຄກາຌ຃ຼຸຓ໇ ຃ບຄຍ ຖນິ າຌ ໂປຄປຽຌ (ກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ, 2020). ກາຌຈ າເຌຌີ຃ົຌ໇຃ທ໇າຂັຌ໇ຘຼຸຈ຋າ໇ງກໆ ຽທກຍັ຃ທາຓຘະເໝຑີາຍຖະນທໆາຄເຑຈງຄິ-ຆາງ ໂຈງໂ຃ຄກາຌໂປຄປຽຌຓຈັ຋ະງຓົ ຂບຄບຄົກາຌ PLAN ໄຈຑ໇ ຍົທໆາເຈກັງຄິ຋ີ ໆຊຑືາ ນ ືແຉໆຄຄາຌກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌຍ ໆຘາຓາຈເຂົ ໇າໂປຄປຽຌຉ ໆ ໄຎບກີ , ຉົຌ໇ຉ ແຓໆຌຓາ຅າກກາຌຎະຉຍິຈັຉທົ ຅ຄິຂບຄໂປຄປຽຌກໆຽທກຍັຌກັປຽຌຏູຖ໇ ະເຓຈີຉ ໆກຈົຖະຍຽຍຉໆາຄ໅ຂບຄໂປຄປຽຌ. ຍຌັຈາຌະໂງຍາງ ແຖະກຈົຖະຍຽຍຂບຄໂປຄປຽຌ຋ີ ໆ ໄຈ໇

40 ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັໃຌຂັຌ໇ໂປຄປຽຌແຓໆຌຍ ໆບາຌງຼຸ າຈໃ ນຌ໇ກັປຽຌງຄິ຋ີ ໆແຉໆຄຄາຌແຖທ໇ ແຖະ ຊຑືາ ກຍັ຃ຌືຓາປຽຌບກີ . ກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າ ຃ທາຓຘະເໝຑີາຍຖະນທໆາຄງຄິ-ຆາງ ໃຌໂປຄປຽຌຓຈັ຋ະງຓົ ໂຈງບຄົກາຌ PLAN ໃຌແຂທຄຍ ໆ ແກທ໇ ຑຍົທໆາເຈກັ ງຄິຊກື ຎັຍໄໝ຅າກ ໂປຄປຽຌຂບຄຑທກເຂາົ ກໆບຌ຋ີ ໆ຅ະຊກື ໄຖໆບບກ ໂປຄປຽຌ ງບ໇ຌຊຑື າ (PLAN, 2019). ຂ ຓ໇ ູຌ຋ີ ໆກໆ ຽທຂບ໇ຄກຍັກາຌແຉໆຄຄາຌ ແຖະ ກາຌຊຑື າກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌຍ ໆຓກີ າຌເຏງີແຏໆ ແຖະ ຎະເຈຌັຈັ ໆຄກໆາທຓ຃ີທາຓຘ າ຃ຌັນ າງ຃ທຌຓກີ າຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ ຉື ໆຓບກີ ຖທຓ຋ຄັ ຌະໂງຍາງ ຉ ໆກຍັກ ຖະຌຌີກັ ປຽຌ ຋ີ ໆ ແຉໆຄຄາຌ ແຖະ ຊຑື າກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌ ໃນຘ໇າຓາຈປຍັ ເຂົ ໇າໂປຄປຽຌ຃ຌືໃໝໆ. ເຊຄິແຓໆຌທໆາກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇຋ີ ໆຏໆາຌຓາ ໄຈຑ໇ຍົທໆາ: ກາຌກ ໆກທຌ ແຖະ ກາຌຖໆທຄຖະເຓຈີໃຌໂປຄປຽຌຎະຊຓົ ເຎັຌເນຈຏຌົຘ າ຃ຌັຉ ໆກາຌຍ ໆ ເຂົ ໇າປຽຌກຉ າຓ, ແຉໆງຄັຍ ໆ຋ຌັຓກີາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ ຘະເຑາະໃຈ໅຋ີ ໆຖຄົເຖກີ ເຊຄິຍຌັນາຈັ ໆຄກໆາທ ໃຌໂປຄປຽຌຓຈັ຋ະງຓົ ຋ີ ໆ ເຎັຌຎັຈໄ຅຋ີ ໆງູໃຌ໇ ກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ (ກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ - UNICEF, 2017; GoL, 2020). ກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າ LSIS-II, ໃຌໄຖງະຏໆາຌຑຍົທໆາ 30% ຂບຄໄທໜໆ ຼຸຓງຄິ ຃ຈິທໆາຍ ໆ ເຎັຌນງຄັ຋ີ ໆຏທົ ຉເີຓງ ຋ຽຍກຍັ ເຈກັ ຆາງ 17% ໃຌຂະຌະ຋ີ ໆ ໄທໜໆ ຼຸຓຆາງ ແຖະ ງຄິຎະຓາຌ 68% ເ຃ງີຎະຘຍົກຍັກາຌໃຆ຃ທາຓ ໇ ປຼຸຌແປຄ (GoL - UNICEF, 2020). ກາຌໃຆ຃໇ ທາຓປຼຸຌແປຄໃຌ຃ບຍ຃ທົ຋ີ ໆຑຍົ ເນຌັ ຋ົ ໆທໄຎໃຌຘຄັ຃ຓົ ກາງເຎັຌຘະຑາຍແທຈຖບ໇ຓ຋ີ ໆຊກື ງບຓປຍັ ແຖະ ເຎັຌເຖື ໇ບຄຎົກກະຉ.ິ ຂ ຓ໇ ູຌກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າເຍື ໇ບຄຉົຌ໇ ຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັ ທໆາຓຍີຌັນາກຍັຌກັ ປຽຌ຃ຌົບື ໆຌເຖື ໇ ໆ ບງ໅ ເຆັ ໆຌ: ກາຌຉກີຌັ ແຖະ ກາຌຊກືກ ໆກທຌ ຓກັ ເກຈີຂື ໇ຌໃຌຂັຌ໇ປຽຌຘູຄກໆທາ ໃຌໂປຄປຽຌຎະຊຓົ . ຃ທຌຘຄັເກຈທໆາຌກັ ປຽຌເກບືຍ຋ຄັໝຈົຆີ ໇ໃນເ໇ນຌັທໆາຑທກເຂາົຓກັ ໂປຄປຽຌ. ເຊຄິດໆ າຄໃຈກ ໆຉາຓ, ໄຈຑ໇ ຍົ ເນຌັ ນ າງເນຈກາຌ຋ີ ໆຘູຄຂື ໇ຌ ເຆັ ໆຌ: ກາຌກ ໆກທຌ, ກາຌດບກເດີ ໇ງ, ແຖະ ກາຌຉກີຌັໃຌໂປຄປຽຌເກຈີ຅າກຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆຓ຃ີະແຌຌກທຈກາຉ ໆາ , ຆຶ ໆ ຄຘະແຈຄໃນເ໇ນຌັ ເຊຄິກາຌເຆື ໆບຓໂງຄກຌັຖະນທໆາຄຘະຑາຍແທຈຖບ໇ຓ຋າຄຘຄັ຃ຓົ ແຖະ ກາຌປຽຌປູໃຌ໇ ໂປຄປຽຌ. ເຊຄິທໆາຓ຃ີທາຓ ກໆ ຽທຂບ໇ຄໂຈງກຄົກຍັກາຌຎະຖະກາຌປຽຌກ ຉາຓ, ແຉໆງຄັຍ ໆ຋ຌັຓຍີຌັຈາຂ ຓ໇ ູຌນ ກັ ຊາຌ຅າກກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ເ຋ື ໆບ ຆີ ໇ແ຅ຄ໇ (ກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ - UNICEF, 2019). ໂຈງຖທຓແຖທ໇, ຍຈົຖາງຄາຌ ແຖະ ກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ຘໆທຌໃນງໆ຋ີ ໆ ຌ າຓາ຋ຍົ຋ທຌໄຈ຅໇ ຈັຎະເຑຈຘາເນຈ຋ີ ໆກໆ ຽທຂບ໇ຄກຍັຈາ໇ຌກາຌເຄຌິ ຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌເຎັຌຎັຈໄ຅ໜຶ ໆ ຄຈຽທ (຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ), ຆຶ ໆ ຄຊທືໆາເຎັຌຎັຈໄ຅຋ີ ໆຈຄຶບບກ. ເຊຄິດໆ າຄໃຈກ ໆຉາຓ, ກາຌຘກຶ ຘາ ຃ົຌ໇຃ທາ໇຃ັ ໇ຄຌີ ໇ ງຄັຑຍົທໆາຓ຃ີທາຓແຉກຉໆາຄກຌັຑຽຄເຖກັ ຌບ໇ງຖະນໆທາຄ຃ າທໆາ '຋ຼຸກງາກເກຌີໄຎ' ແຖະ 'ຍຌັນາຈາ໇ຌກາຌເຄຌິຂບຄ ຃ບຍ຃ທົ ', ແຖະ ນ າງເນຈຏຌົຈາ໇ຌກາຌເຄຌິເນ ົ ໆາຌີ ໇ຉ ໆກາຌຎະຖະກາຌປຽຌແຓໆຌຑທົຑຌັກຌັກຍັຎັຈໄ຅຋ີ ໆງູບບກ ໇ ນ ື ກາຌຎະຘຓົ ຎະຘາຌກຌັຂບຄ຋ຄັຘບຄຎັຈໄ຅຋ີ ໆງູບບກ ໇ ແຖະ ຎັຈໄ຅຋ີ ໆ ຈຄຶບບກ. ໃຌຘິ ໆ ຄ຋ີ ໆ຃ົຌ໇ຑຍົຂບຄກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ ຃ັ ໇ຄຌີ ໇ , ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກແຓໆຌ ເນຈຏຌົ຋ົ ໆທໄຎ຋ີ ໆຘຼຸຈຉ ໆກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຍຌັຈາຏູຉ໇ ບຍແຍຍຘບຍຊາຓ຋ຼຸກຎະເຑຈ ແຖະ ຋ຼຸກຖະຈຍັ . ເຊຄິດໆ າຄໃຈກ ໆຉາຓ, ເຓື ໆບຊາຓ຃ າຊາຓເ຅າະ຅ີຓ໇ ເຑີ ໆຓເຉຓີ , ເຎັຌ຋ີ ໆຆຈັ ເ຅ຌທໆາ຋ຄັຘບຄຎັຈໄ຅຋ີ ໆງູບບກ ໇ ແຖະ ຎັຈ ໄ຅຋ີ ໆຈຄຶບບກຓຍີຈົຍາຈຘ າ຃ຌັ . ຏູຉ໇ ບຍ ແຍຍຘບຍຊາຓຘໆທຌນ າງໄຈກ໇ໆາທເຊຄິ຃ທາຓຉບ໇ຄກາຌໃນເ໇ຈກັ ຆໆທງໃຌກາຌຏະຖຈິກະຘກິ າ ນ ື ເຎັຌແປຄຄາຌປຍັ຃ໆາ຅າ໇ຄຖາງຓື ໇ ຆຶ ໆ ຄ ເຎັຌຎັຈໄ຅຋ີ ໆຈຄຶບບກໂຈງກຄົ. ຅າ ຌທຌນ າງກ ຖະຌງີຄັບາ໇ຄເຊຄິ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງ຋ີ ໆກໆ ຽທຂບ໇ຄກຍັກາຌເຂົ ໇າໂປຄປຽຌເຎັຌຎັຈໄ຅ຘ າ຃ຌັ ຖທຓ ຋ຄັເ຃ື ໆບຄແຍຍຌກັ ປຽຌ, ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງໃຌກາຌເຈຌີ຋າຄ, ຃ໆາບານາຌນທໆາຄ, ຃ໆາຎັຍໄໝ, ແຖະ ກາຌຖຄົໂ຋ຈໃຘໆທໄິຌ ໂຈງຘະເຑາະໃຌ ຃ບຍ຃ທົ຋ີ ໆຓຖີູກນ າງ຃ຌົ .

41 ຑາກ 5: ຘະນຼຸ ຍ ແຖະ ຂ ຘ໇ ະເໜແຌະ ີ ຑາກຌີ ໇ໃນຂ໇ ຘ໇ ະເໜແີຌະ຅າ ຌທຌໜຶ ໆ ຄ຋ີ ໆໄຈຓ໇ າ຅າກຘິ ໆ ຄ຋ີ ໆ຃ົຌ໇ຑຍົຂບຄກາຌ຋ຍົ຋ທຌເບກະຘາຌ, ກາຌທເິ຃າະ ຂ ຓ໇ ູຌ, ກາຌຘ າຑາຈ/ກາຌ ຘຌົ຋ະຌາກໆ ຼຸຓ ແຖະ ໄຈບ໇ຄີໃຘໆຍຌັຈາຌະໂງຍາງ, ຖະຍຽຍກາຌຉໆາຄ໅຋ີ ໆຓດີໆ ູແຖທ໇ ຂບຄຂະແໜຄກາຌຘກຶ ຘາ. ນ ຄັ຅າກຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜີ ແຌະ຋ົ ໆທໄຎແຖທ໇ ແຓໆຌຉຈິຉາຓຈທ໇ງຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜແີຌະຘະເຑາະຘ າຖຍັແຉໆຖະຖະຈຍັກາຌຘກຶ ຘາ: ຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ, ຆັຌ໇ ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຉບຌຎາງ. ເຌື ໇ບໃຌຑາກຘຼຸຈ຋າ໇ງໄຈກ໇ໆາທເຊຄີຘະຑາຍກາຌຖະຍາຈຂບຄຑະງາຈໂ຃ທຈິ -19 ແຖະ ຘົ ໆຄ ຏຌົໃນຓ໇ ກີ າຌຎິຈໂປຄປຽຌເຎັຌໄຖງະງາທ ເຆິ ໆ ຄເຎັຌຘາເນຈຓໃນຓ໇ ກີາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌ ຘ ຎຎ ຖາທ. 5 .1. ຘະນຼຸ ຍ ຘກຶ ຘາກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຖະຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ: ໃຌ 6 ເຓບືຄ ຂບຄ ຘຎຎ ຖາທ ຓ຅ີຈຼຸ ຎະຘຄົເຑື ໆບກ າຌຈົ ຂບຍເຂຈຂບຄຍຌັນາ ແຖະ ຋ໆາບໆ ຽຄຂບຄກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໂຈງຌ າໃຆ໇ຂ ຓ໇ ູຌ EMIS ແຖະ LSIS-II ຋ີ ໆຓດີໆ ູແຖທ໇ ແຖະ ຋ີ ໆຘ າ຃ຌັ ໄຎກທໆາຌັຌ໇, ເຑື ໆບ຃ົຌ໇ນາຘາເນຈຉໆາຄ໅ທໆາເຎັຌນງຄັຌກັ ປຽຌ຅ິ ໆ ຄຎະຖະກາຌປຽຌ ແຖະ ເຎັຌນງຄັຌກັ ປຽຌ຅ຶ ໆ ຄບບກໂປຄປຽຌ. ກາຌ຃ົຌ໇຃ທ໇າໄຈຆ໇ ີ ໇ໃນເ໇ນຌັທໆາ ໃຌໄຖງະນຖາງຎີ຋ີ ໆຏໆາຌຓາ, ຘຎຎ ຖາທ ໄຈຓ໇ ຃ີທາຓ຃ຍືໜາ໇ດໆ າຄນ ທຄນ າງໃຌກາຌຎັຍຎຼຸຄກາຌເຂົ ໇າເຊຄິ ກາຌຘກຶ ຘາຂບຄເຈກັ . ແຉໆຎະເ຋ຈກງ ຄັຎະຘຍົກຍັ຃ທາຓນງຼຸຄ໇ງາກໃຌກາຌປຍັຎະກຌັໃນເ໇ຈກັ ຘຍືຉ ໆປຽຌ ແຖະຘ າເຖຈັກາຌຘກຶ ຘາດໆ າຄ ຓ຃ຼຸຌີ ຌະຑາຍ. ຓຑີຽຄແຉໆຎະຓາຌ 78% ຂບຄຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆ ເຂົ ໇າປຽຌໃຌໂປຄປຽຌຎະຊຓົ ຋ີ ໆ ໄຈປຽຌ ໇ ຅ຌົເຊຄິຂັຌ໇ປຽຌຘຼຸຈ຋າ໇ງ, 68% ໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ 84% ໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ. ຓຑີຽຄແຉໆຎະຓາຌ 78% ຂບຄຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆ ເຂົ ໇າ ປຽຌໃຌໂປຄປຽຌຎະຊຓົ ຋ີ ໆ ໄຈປຽຌ ໇ ຅ຌົເຊຄິຂັຌ໇ປຽຌຘຼຸຈ຋າ໇ງ, 68% ໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ 84% ໃຌຆັຌ໇ ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ. ຘ າຖຍັຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາບຈັຉາຎະຖະແຓໆຌດໆ ູໃຌຖະຖຍັ຃ຄົ຋ີ ໆຎະຓາຌ 4% ໃຌໄຖງະຎີ2016-2021 ແຖະເນຌັທໆາບຈັຉາຈັ ໆຄກໆາທດໆ ູໃຌຖະຈຍັຘູຄກທໆາໝໆແູ ຓໆຌໃຌຂັຌ໇ປຽຌ ຎ.1 ແຖະ ຎ.4 ຎະຓາຌ 5% ໃຌຘກົ ປຽຌ 2020/2021. ເຊທີ ດໆ າຄໃຈກ ໆຉາຓ ບຈັຉາກາຌຎະຖະໃຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຎາງ ງຄັຘຍືຉ ໆ ເຑີ ໆຓຂີື ໇ຌໃຌໄຖງະຈຽທກຌັ ຘູຄເຊຄີ 11% ແຖະ ເກຌີ 9% ຉາຓຖາຈຍັ ໃຌຘກົ ປຽຌ 2020/2021. ຘ າຖຍັຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຉົຌ໇ ເນຌັທໆາບຈັຉາຎະຖະດໆ ູໃຌຖະຈຍັຘູຄກທໆາໝໆ ູ ແຓໆຌໃຌຂັຌ໇ປຽຌ ຓ.1 - ຓ.4 ຘູຄກທໆາ 11% ໃຌ຋ຄັ຋ຄັ ຘາຓຂັຌ໇ປຽຌ ໃຌຘກົ ປຽຌ 2020/2021 – ໃຌຂະຌະ຋ີ ໆ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງຘູຄເກບືຍປບຈ 15% ແຖະຘູຄກທໆາໝໆແູ ຓໆຌໃຌຂັຌ໇ປຽຌ ຓ.5 ໃຌຘກົ ປຽຌ 2020/2021. ຌບກ຅າກຌີ ໇ , ຂ ຓ໇ ູຌ EMIS ແຖະ LSIS II ໄຈຆ໇ ີື ໇ໃນເ໇ນຌັທໆາ ຘຎຎ ຖາທ ຍ ໆຓ຃ີທາຓແຉກໂຉຌກຌັນຖາງກຍັຖະນທໆາຄ ງຄີ-ຆາງ ໃຌບຈັຉາກາຌຎະຖະ ໃຌຆັຌ໇ ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ແຖະ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ. ແຉໆທໆາ ເນຌັ຃ທາຓແຉກໂຉຌຖະນທໆາຄກໆ ຼຸຓຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆຓາ຅າກຑື ໇ຌຊາຌເຘຈຊະກຈິ- ຘຄັ຃ຓົ ຋ີ ໆ ແຉກຉໆາຄກຌັ , ຅າກຉທົ ເຓບືຄ ແຖະ ຆຌົຌະຍຈົ (ຓ/ີຍ ໆຓເີຘັຌ໇຋າຄເຂົ ໇າເຊຄິ), ແຖະ຅າກກໆ ຼຸຓປັ ໆຄຓີບຄີຉາຓຂ ຓ໇ ູຌ ຅າກ LSISII. ກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າຑຍົທໆາບຼຸຎະຘກັ ຈາ໇ຌເຘຈຊະກຈິງຄັຘຍືຉ ໆ ເຎັຌຘາເນຈ຋ົ ໆທໄຎ ຋ີ ໆ ເປຈັໃນເ໇ຈກັ ຎະຖະກາຌປຽຌ ນ ືຍ ໆ ເຂົ ໇າໂປຄປຽຌ. ຘິ ໆ ຄເນ ົ ໆາຌີ ໇ຖທຓຓ຃ີທາຓ຋ຼຸກງາກຂບຄ຃ບຍ຃ທົ ແຖະ ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງ຋ີ ໆ ຘູຄຉ ໆກາຌຘກຶ ຘາ. ເຌື ໆບຄ຅າກບຼຸຎະຘກັ ຈາ໇ຌເຘຈຊະກຈິເນ ົ ໆາຌີ ໇ງຄັ຃ຄົ ຓຉະີ ນ ບຈນ າງຎີ, ຈັ ໆຄ຋ີ ໆ ໄຈຑ໇ ຍົ ເນຌັໃຌກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າບື ໆຌ໅ບກີກໆຽທກຍັກາຌຎະຖະກາຌປຽຌໃຌໄຖງະຏໆາຌຓາ, ຘິ ໆ ຄ຋ີ ໆ຃ົຌ໇ຑຍົຌີ ໇ ປຽກປບ໇ຄໃນຓ໇ ຃ີທາຓຑະງາງາຓເຑີ ໆຓຂຶ ໇ຌຉື ໆຓຘບຄເ຋ົ ໆາ຅າກ຋ຼຸກຑາກຘໆທຌ຋ີ ໆກໆ ຽທຂບ໇ຄເຑື ໆບຘະໜຍັຘະໜຌູ ຆໆທງເນ ບືເຈກັ ແຖະ ຃ບຍ຃ທົຂບຄຑທກເຂາົໃຌກາຌຏໆາຌຏໆາຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງເນ ົ ໆາຌີ ໇ . ຃ຼຸຌຌະຑາຍກາຌຘກຶ ຘາ຋ີ ໆງຄັຉ ໆາງຄັເຎັຌບຼຸຎະຘກັ ຉ ໆກາຌຘກຶ ຘາຂບຄເຈກັ ແຖະ ຃ບຍ຃ທົຂບຄຑທກເຂາົ. ໃຌຂະຌະ຋ີ ໆຓກີ າຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇ານ າງ຃ັ ໇ຄ຋ີ ໆຏໆາຌຓາໄຈດ໇ ືຌດັຌເຊຄິຏຌົກາຌປຽຌຂບຄຌກັ ປຽຌຉ ໆາ ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ, ງຄັຓ຃ີທາຓປຍັປູທ໇ໆາກາຌຘກຶ ຘາຓ຃ີທາຓເຎັຌໄຎໄຈໜ໇ ບ໇ ງ຋ີ ໆຘຼຸຈຉ ໆໂບກາຈກາຌຓທີຽກເປຈັ ຄາຌ຋ າຂບຄເຈກັ , ຆຶ ໆ ຄໃຌ຋ີ ໆຘຼຸຈ ກ ບາຈ຅ະເປຈັໃນເ໇ກຈີ຃ທາຓ຋ ຊ໇ ບງໃ຅ ແຖະ ຓ຃ທາຓ ີ ປຽກປບ໇ຄຉບ໇ຄກາຌຉ ໆາຉ ໆກາຌຘກຶ ຘາ຋ີ ໆຈຄຶເຈກັ ບບກ຅າກໂປຄປຽຌ. ຌບກຌັຌ໇, ງຄັຓຎີັຈໄ຅ບື ໆຌ໅ບກີ຋ີ ໆກຈີຂທາຄຉ ໆ຃ທາຓກາ໇ທໜາ໇ຂບຄເຈກັ ຌບ໇ງ ຉະນ ບຈກາຌຘກຶ ຘາຂບຄຑທກເຂາົ ເຆັ ໆຌ: ບຼຸຎະຘກັ ຈາ໇ຌຑາຘາ (ໃຌ ຍຌັຈາຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆຍ ໆ ເທົ ໇າຑາຘາຖາທ), ຃ທາຓປຼຸຌແປຄໃຌໂປຄປຽຌ ແຖະ ບື ໆຌ໅.

42 ຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜແີຌະໃຌຍຈົຖາງຄາຌຌີ ໇ແຓໆຌກໆຽທຂບ໇ຄກຍັກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັ ແຖະ ກາຌຍຄັ຃ຍັໃຆຌ໇ ະໂງຍາງ຋ີ ໆຓດີໆ ູ ຂບຄກະຆທຄ ຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ ເຆັ ໆຌ: ຂະຍທຌກາຌກາຌຑຈັ຋ະຌາໂປຄປຽຌ຋ີ ໆບຄີໃຘໆຓາຈຉະຊາຌ຃ຼຸຌຌະຑາຍກາຌຘກຶ ຘາຂັຌ໇ຑື ໇ຌຊາຌ (ຓ຃ຑ) ແຖະ ຘື ໆກາຌປຽຌບບຌໄຖ຃໌ ຄັຎັຌງາຖາທແ຋ຌ຋ີ ໆ຅ະເຎັຌກາຌຘະເໜຌີະໂງຍາງໃໝໆ຋ຄັໝຈ. ົ ຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜແຌະ ີ ກໆ ຽທຂບ໇ຄ ໂຈງກຄົກຍັຘິ ໆ ຄ຋ີ ໆ຃ົຌ໇ຑຍົ຅າກກາຌ຃ົຌ໇຃ທາ໇ ຑາກຘະໜາຓ຋ີ ໆຓ຅ີຈຼຸ ຎະຘຄົເຑື ໆບເຂົ ໇າໃ຅ເຊຄິຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງຉໆາຄ໅຋ີ ໆ ເຈກັ ແຖະ ຃ບຍ຃ທົຎະ ເຆຌີໜາ໇຅າກ຋ຈັຘະຌະຂບຄຑທກເຂາົເບຄ. ໂຈງຖທຓແຖທ໇, ກາຌຘກຶ ຘາ຃ົຌ໇຃ທ໇າຌີ ໇ປຽກປບ໇ຄໃນຓ໇ ກີາຌຈ າເຌຌີກາຌບຌັປຍີຈໆທຌ຅າກ ຑາກຘໆທຌກໆ ຽທຂບ໇ຄ ເຑື ໆບປຍັຎະກຌັໃນເ໇ຈກັ ໄຈເ໇ຂົ ໇າໂປຄປຽຌ ແຖະ ປຽຌ຅ຍົ ກາຌຘກຶ ຘາ຋ີ ໆຓ຃ີຼຸຌຌະຑາຍ. 5.2. ຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜແີຌະຈາ໇ຌຌະໂງຍາງ 5.2.1. ຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜແີຌະ຋ົ ໆທໄຎຘ າຖຍັຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ, ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ ກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັຌາ ໃຆຍ໇ຌັຈາຌະໂງຍາງ຋ີ ໆຓດີໆ ູແຖທ໇ ຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜແີຌະ 1 ຆຼຸກງູກ໇ າຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັ 3 ຌະໂງຍາງ຋ີ ໆກໆ ຽທຂບ໇ຄເຆຌັ : ກາຌງກົ ເທັຌ໇ກາຌເກຍັ຃ໆາປຽຌ, ກາຌຂຶ ໇ຌນບ໇ຄຘບຌຂບຄ຃ູແຖະ ກາຌ ເຂົ ໇າປຽຌ຃ຌືໃໝໆຂບຄຌກັ ປຽຌ ໂຈງໃນຓ໇ ກີາຌແຌະຌ າໃຌກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັດໆ າຄຖະບຽຈ. 2 ປຍັຎະກຌັກາຌ຅ຈັຘຌັ ແຖະ ຅ຈັຘົ ໆຄເຄຌີຍ ຖນິ າຌໂປຄປຽຌໃນຓ໇ ຎີະຘຈິ຋ຑິ າຍ ແຖະ ຉາຓເຄ ື ໆບຌໄຂ຃ທາຓຉບ໇ຄກາຌຉທົ຅ຄິ. 3 ຋ຈົຖບຄກາຌຌ າໃຆແ໇ບຍັຑຖເີ຃ຆຌັກາຌຉຈິຉາຓກາຌຂື ໇ຌນບ໇ຄຘບຌຂບຄ຃ູເຑື ໆບຉຈິຉາຓກາຌຂຶ ໇ຌນບ໇ຄຘບຌຂບຄ຃ູຆັຌ໇ ຎະຊຓົ ຘກຶ ຘາ ໂຈງເຆື ໆບຓຉ ໆກຍັຖະຍຍົຂ ຓ໇ ູຌກາຌ຃ຼຸຓ໇ ຃ບຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາຂບຄຖາທ (LESMIS). 4 ຘຍືຉ ໆ ຉຈິຉາກາຌຂຶ ໇ຌນບ໇ຄປຽຌ ແຖະ ກາຌຎະຖະກາຌປຽຌຂບຄຌກັ ປຽຌດໆ າຄໃກຆ໇ຈິ , ໂຈງຘະເຑາະຖະຈຍັ ໂປຄປຽຌ, ຋ຄັ ເຎັຌຘໆທຌໜຶ ໆ ຄຂບຄກາຌຉຈິຉາຓກທຈກາຏຌົກະ຋ຍົຂບຄຑະງາຈໂ຃ທຈິ -19 ຉ ໆກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ. ຎັຍຎຼຸຄ຃ຼຸຌຌະຑາຍກາຌຘກຶຘາ ຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜແີຌະ 1 ຘາ໇ຄ຃ທາຓເຂັຓ໇ ແຂຄໃນແ໇ກໆ ຖະຍຍົ ແຖະ ຃ທາຓຘາຓາຈຂບຄ຋ບ໇ຄຊິ ໆ ຌໃຌກາຌທາຄແຏຌຑຈັ຋ະຌາໂປຄປຽຌຉາຓ ຓາຈຉະຊາຌ຃ຼຸຌຌະຑາຍຂັຌ໇ຑື ໇ຌຊາຌ 2 ເຘຓີ ຘາ໇ຄກາຌຑຈັ຋ະຌາທຆິ າຆຍີ຃ູດໆ າຄຉ ໆ ເຌື ໆບຄໃນແ໇ກໆ຃ູແຖະ ຏູບ໇ າຌທງກາຌໂປຄປຽຌ ຈທ໇ ງປູຍແຍຍກາຌປຽຌປູຈ໇ ທ໇ ງຉທົ ເບຄ, ປູຍແຍຍຎະຘຓົ ຎະຘາຌ, ຓກີາຌຈ າເຌຌີ ແຖະ ຉຈິຉາຓແຌະຌ າດໆ າຄໃກຘ໇ຈິໂຈງ ທ຋ິ ະງາໄຖຘາ໇ຄ຃ູແຖະ ນບ໇ຄກາຌ ຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາເຓບືຄ 3 ຖເິຖີຓ໇ ໃຌກາຌ຋ຍົ຋ທຌນ ກັ ຘູຈຆັຌ໇ຓ.ຉົຌ໇ເຑື ໆບໃນເ໇ຌື ໇ບໃຌກທຓເບາົ຋ກັ ຘະຆທີຈິ, ຋ກັ ຘະຘະຉະທຈັ຋ີ21 ຖທຓ຋ຄັ ຃ທາຓປູຈ໇າ໇ຌຈ຅ິຉິບຌ ແຖະ ກາຌປຽຌປູ຋໇ າຄຈາ໇ຌບາຖຓົ -ຘຄັ຃ຓົ . 4 ຘາ໇ຄ຃ທາຓເຂັຓ໇ ແຂຄໃນແ໇ກໆ຃ູກໆຽທກຍັຉຈິຉາຓກທຈກາກາຌປຽຌຂບຄດໆ າຄເຎັຌຎົກກະຉິແຖະ ຆໆທງເນ ບືຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆປຽຌ ບໆບຌ. ແກໄ໇ຂຎະເຈຌັຈາ໇ຌບາຖຓົ -ຘຄັ຃ຓົ ແຖະ ກາຌກ ໆກທຌ ເຑື ໆບຎັຍຎຼຸຄຘະຑາຍແທຈຖບ໇ຓໃຌໂປຄປຽຌ ຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜແີຌະ 1 ໃຌ 2-3 ເຓບືຄ, ແຌະຌ າທ຋ິ ກີ າຌປຽຌປູຈ໇າ໇ຌບາຖຓົ -ຘຄັ຃ຓົ (SEL) ໃຌໂປຄປຽຌຓຈັ຋ະງຓົ ຉບຌຉົຌ໇ ໂຈງຓກີ າຌຘະໜຍັ ຘະໜຌູ ຈາ໇ຌ຃ທາຓຘາຓາຈໃນແ໇ກໆທ຋ິ ະງາໄຖຘາ໇ຄ຃ູ, ຑະແຌກຘກຶຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາແຂທຄ, ນບ໇ຄກາຌຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາເຓບືຄ ຃ະຌະຑຈັ຋ະຌາກາຌຘກຶ ຘາຂັຌ໇ຍາ໇ຌ, ຏູບ໇ າຌທງກາຌໂປຄປຽຌ, ຃ູ-ບາ຅າຌ ແຖະ ຌກັ ປຽຌ 2 ຖທຓເບາົ຃ າຊາຓຉໆາຄ໅຋ີ ໆກໆ ຽທຂບ໇ຄກຍັຘະນທຈັຈຑີາຍ ແຖະ ຘະຑາຍແທຈຖບ໇ຓຈາ໇ຌບາຖຓົ -ຘຄັ຃ຓົ ຑາງໃຌ ASLOs ຆັຌ໇

43 ຎ.3 ແຖະ ຓ.4 ແຖະ SEA-PLM ຘ າຖຍັຆັຌ໇ ຎ.5 ເຑື ໆບໃນຓ໇ ກີາຌທເິ຃າະຏຌົກະ຋ຍົຉ ໆກາຌປຽຌປູ໇ແຖະ ກາຌຉຈິຉາຓ ກທຈກາຖະຈຍັຂບຄຖະຍຍົ . ນຼຸ ຈຏໆບຌຏຌົກະ຋ຍົຈາ໇ຌໄຖງະ຋າຄ ແຖະ ກາຌເຈຌີ຋າຄຉ ໆກາຌເຂົ ໇າເຊຄິກາຌຘກຶຘາຂບຄເຈກັ ຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜແີຌະ 1 ຖຄົ຋ຌຶໃຘໆກາຌຑຈັ຋ະຌາທຆິ າຆຍີແຍຍຉ ໆ ເຌື ໆບຄ ແຖະ ກາຌຘາ໇ຄ຃ູຘບຌນບ໇ຄ຃ທຍ ເຑື ໆບນຼຸ ຈຏໆບຌ຃ທາຓ຅າ ເຎັຌຉບ໇ຄ ເຈຌີ຋າຄຂບຄຌກັ ປຽຌເຑື ໆບໄຎປຽຌຉ ໆຂັຌ໇ ຎ.4- ຎ.5 ດໆ ໂູ ປຄປຽຌຎະຊຓົ ຘຓົ ຍູຌ. ຎັຍຎຼຸຄ຃ທາຓຘບຈ຃ໆບຄ ແຖະ ຃ຼຸຌຌະຑາຍຂບຄກາຌຘກຶຘາຌບກໂປຄປຽຌ: ຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜແີຌະ 1 ຘຍືຉ ໆ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັນ ກັ ຘູຈ ກາຌຘກຶ ຘາຌບກໂປຄປຽຌ ໃນແ໇ກໆຏູຎະຖະກາຌປຽຌ ໇ . ປຍັຎະກຌັກາຌຌ າໃຆ໇ ແຖະ ແຖກຎໆ ຽຌຂ ຓ໇ ູຌຖະນທໆາຄໂປຄປຽຌ, ນບ໇ຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຖະ ກຖິາເຓບືຄ ແຖະ ກຓົ ກາຌຘກຶ ຘາຌບກໂປຄປຽຌ ເຑື ໆບ ຎັຍຎຼຸຄກາຌທາຄແຏຌກາຌ. 2 ຘົ ໆຄເຘຓີ ກາຌຌ າໃຆເ໇ຉກັໂຌໂຖຆເີຂົ ໇າໃຌກາຌປຽຌກາຌຘບຌຂບຄກາຌຘກຶ ຘາຌບກໂປຄປຽຌ ແຖະ ຎັຍເທຖາກາຌປຽຌປູຍ ແຍຍຈັ ໆຄກໆາທໃນຓ໇ ຃ີທາຓງຈືນງໆຼຸຌນ າງຂຶ ໇ຌ. 5.2.2. ຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜແີຌະຘະເຑາະແຉໆຖະຆັຌ໇ຂບຄກາຌຘກຶຘາ ຆັຌ໇ຎະຊຓົ ຘກຶຘາ: ຂະນງາງກາຌເຂົ ໇າເຊຄີກາຌປຽຌປູກ໇ໆບຌໄທເຂົ ໇າປຽຌ ຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜແີຌະ 1 ຂະນງາງກາຌເຂົ ໇າເຊຄິກາຌຘກຶ ຘາກໆບຌໄທປຽຌໃນຓ໇ ຎີະຘຈິ຋ຑິ າຍໃນແ໇ກໆເຈກັ ກໆບຌເຂົ ໇າປຽຌຂັຌ໇ຎ.1. ຉທົດໆ າຄ ໂ຃ຄກາຌ 'ກາຌກຽຓຎະຊຓົ ງາຓຑກັ ແຖຄ໇' ຋ີ ໆໂ຃ຄກາຌ LEARN (Plan) ໄຈ຅໇ ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັ , ປູຍແຍຍກາຌປຽຌກຽຓຎະຊຓົ ໄຖງະເທຖາ 1 ຎີ຋ີ ໆ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັໂຈງກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ ແຖະ ໂ຃ຄກາຌ Learn to Read/GPE, ແຖະ ປູຍແຍຍກໆ ຼຸຓປຽຌຏໆາຌກາຌນ ີ ໇ຌ (ຉທົດໆ າຄ: ໂ຃ຄກາຌກໆ ຼຸຓປຽຌຏໆາຌກາຌນ ີ ໇ຌ ຋ີ ໆກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ແຖະ ກຖິາ ແຖະ ດູຌເີຆຍ ກ າຖຄັ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັ ) 2 ຘະໜຍັຘະໜຌູ ກາຌຂະນງາງກາຌໃນ຃໇ ທາຓປູກ໇ໆ ຽທກຍັກາຌເຍີ ໆ ຄແງຄ, ຖຽ໇ຄຈູ ແຖະ ກາຌຘກຶ ຘາເຈກັ ໂຈງເຌັຌ໇ໃຘໆກາຌ ຌ າໃຆຑ໇າຘາຆຌົ ເຏົ ໆາເຑື ໆບຘື ໆຘາຌ, ຘະໜຍັຘະໜຌູ ກາຌບໆາຌຎືຓ໇ ຌ຋ິ າຌໃນແ໇ກໆເຈກັໃຌ຃ບຍ຃ທົ ແຖະ ຘົ ໆຄເຘຓີ ກຈິ຅ະກ າກາຌ ປຽຌປູດ໇ໆ ູເປບືຌ຋ີ ໆຘົ ໆຄເຘຓີ ຃ທາຓກະຉຖືຖື ົຌ໇ໃນກ໇ າຌປຽຌປູກ໇ໆບຌໄທປຽຌ. 3 ຂະນງາງກາຌຘະໜບຄຘື ໆບຼຸຎະກບຌເຘຓີ ຘ າຖຍັກາຌປຽຌປູເ໇ຎັຌຑາຘາຖາທ ໃນແ໇ກໆເຈກັ ຆຌົ ເຏົ ໆາ຋ີ ໆດູໃຌກາຌບາງຼຸກໆບຌໄທ ປຽຌ ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຉົຌ໇ ແຖະ ຉບຌຎາງ ຘົ ໆຄເຘຓີ ແຖະ ບາ ຌທງ຃ທາຓຘະຈທກໃນແ໇ກໆກາຌເຂົ ໇າໂປຄປຽຌ຃ຌືໃໝໆຘາ ຖຍັຌກັປຽຌ຋ີ ໆແຉໆຄຄາຌແຖທ໇ ຍຌັຈາຂ ຘ໇ະເໜແີຌະ 1 ຘຓົ ຋ຍົຏູບ໇ າຌທງກາຌໂປຄປຽຌ ແຖະ ຃ະຌະຑຈັ຋ະຌາກາຌຘກຶ ຘາຂັຌ໇ຍາ໇ຌ ກໆ ຽທກຍັຌະໂງຍາງກາຌເຂົ ໇າປຽຌ/ກາຌປຍັຌກັ ປຽຌ ຋ີ ໆຘາ໇ຄ຃ບຍ຃ທົແຖທ໇ ນ ືຓຖີູກແຖທ໇ ໃນກ໇ ຍັ຃ຌືເຂົ ໇າປຽຌ. 2 ຘາ໇ຄຂະຍທຌກາຌຎູກ຅ຈິຘ າຌກຶ ກໆ ຽທກຍັຏຌົກະ຋ຍົ຋າຄຖຍົຂບຄກາຌແຉໆຄຄາຌກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌໃຌເຂຈ຋ີ ໆງຄັຓກີ າຌຎະຉຍິຈັ ຈັ ໆຄກໆາທດໆ າຄກທ໇າຄຂທາຄ, ຋ີ ໆຘົ ໆຄຏຌົກະ຋ຍົໂຈງກຄົໃນແ໇ກໆເຈກັ ງຄິໄທໜໆ ຼຸຓ.

44 3 ຘຍົ຋ຍົກຍັຏູບ໇ າຌທງກາຌໂປຄປຽຌ ແຖະ ຃ະຌະຑຈັ຋ະຌາກາຌຘກຶ ຘາຂັຌ໇ ຍາ໇ຌ ເຑື ໆບ຅ຈັຉັ ໇ຄຎະຉຍິຈັຌະໂງຍາງ຋ີ ໆກໆ ຽທຂບ໇ຄກຍັ ກາຌແຉໆຄຄາຌກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌ, ກາຌຊຑື າກໆບຌໄທບຌັ຃ທຌ ແຖະ ກາຌເຂົ ໇າໂປຄປຽຌ. ຌ າໃຆເ໇຃ື ໆບຄຓຘື ື ໆຘາຌເຑື ໆ ບກາຌຎໆ ຽຌຑຈຶຉິ ກາ ເຑື ໆບໃນຏ໇ູບ໇ າຌທງກາຌໂປຄປຽຌ ແຖະ ຃ະຌະຑຈັ຋ະຌາກາຌຘກຶ ຘາຂັຌ໇ ຍາ໇ຌ ຈ າເຌຌີກາຌຆໆທງເນ ບືເຈກັ -ຆາທໜໆ ຼຸຓ຋ີ ໆຘາ໇ຄ ຃ບຍ຃ທົ ໃໝໆ ໃນໄ໇ຈເ໇ຂົ ໇າປຽຌ຃ຌືໂຈງຍ ໆຓກີ າຌ຅າ ແຌກ. ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶຘາຉບຌຎາງ ແກໄ໇ຂຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງ ຎັຍຎຼຸຄໃນຈ໇ຂີ ືຌ ໇ກທໆາເກົ ໆາ ຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜແີຌະ 1 ຎັຍຎຼຸຄ຃ຼຸຌຌະຑາຍກາຌຘກຶ ຘາຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງໂຈງ ກາຌຘະໜຍັຘະໜຌູ ກາຌຑຈັ຋ະຌາທຆິ າຆຍີ຃ູດໆ າຄ ຉ ໆ ເຌື ໆບຄ ແຖະ ຌ າໃຆເ໇ຉກັໂຌໂຖຆເີຂົ ໇າໃຌກາຌຘບຌ. 2 ເຑີ ໆຓກຈິ຅ະກ າຌບກນ ກັ ຘູຈ ເຑື ໆບເຘຓີ ຘາ໇ຄ ແຖະ ຑຈັ຋ະຌາ຋ກັ ຘະຉໆາຄ໅, ໂຈງຘະເຑາະຘ າຖຍັ ເຈກັ ງຄິເຎັຌຉົຌ໇ຖທຓ ຋ຄັກຖິາ, ຄາຌຎະເຑຌ, ີກໆ ຼຸຓປຽຌຑເິຘຈ ແຖະ ຅ຈັຘະໂຓຘບຌຘາ໇ຄກຈິ຅ະກາ ເຑື ໆບຘົ ໆຄເຘຓີ ກາຌຑຈັ຋ະຌາ຋ກັ ຘະຈາ໇ຌ ຉໆາຄ໅. ແກໄ໇ຂ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງຂບຄໂປຄປຽຌ ແຖະ ກາຌຂາຈກາຌຘະໜຍັຘະໜຌູ ຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜແີຌະ 1 ຘຓົ ຋ຍົກຍັຍຌັຈາ຃ໆ ູປໆທຓຑຈັ຋ະຌາ ແຖະ ບຄົກາຌ຅ຈັຉັ ໇ຄຘຄັ຃ຓົ ເຑື ໆບຖຄົ຋ຌຶໃຘໆ຃ຼຸຌຌະຑາຍຂບຄຘິ ໆ ຄບ າຌທງ຃ທາຓ ຘະຈທກ ແຖະ ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງຈາ໇ຌຍ ຖນິ າຌ຋ີ ໆງຌືງຄົ ເຑື ໆບແຌໃຘໆຂະນງາງນ ຑກັ ຘ າຖຍັຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ , ໂຈງຘະເຑາະເຈກັ ງຄິຆຌົ ເຏົ ໆາ ແຖະ ເຈກັ ຑກິ າຌ. 2 ຋ຈົຖບຄ “ໂ຃ຄກາຌ຋ຌຶກາຌຘກຶ ຘາ” ໂຈງຓຓີ າຈຊາຌກາຌ຃ຈັ ເຖບືກ ແຖະ ກາຌ຅ຈັຘຌັແຍຍແງກຖະບຽຈ ເຑື ໆບຘະໜຍັ ຘະໜຌູ ຌກັ ປຽຌຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາຉບຌຎາງ຋ີ ໆຈບ໇ ງໂບກາຈໃນໄ໇ຈປ໇ ຽຌ຅ຍົຆັຌ໇ ຓ.5-ຓ.7 (ເຆັ ໆຌ: ເຈກັ ຆຌົ ເຏົ ໆາ຋ີ ໆຍ ໆ ແຓໆຌເຏົ ໆາຖາທ-ໄຉ຋ີ ໆຈບ໇ ງໂບກາຈ, ເຈກັ ຅າກຆຼຸຓຆຌົນໆາຄໄກຘບກນ ກີ , ເຈກັ ຑກິ າຌ). 3 ຂະນງາງກາຌຘະໜບຄ຋ຌຶກາຌຘກຶ ຘາໃນແ໇ກໆຌກັ ປຽຌຈບ໇ ງໂບກາຈ, ຖທຓ຋ຄັຏູ຋໇ ີ ໆຓາ຅າກ຃ບຍ຃ທົ຋ີ ໆຓຖີາງປຍັຉ ໆາ, ຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆບາໄຘດໆ ູເຂຈຆຌົຌະຍຈົ /ນໆາຄໄກຆບກນ ກີ , ຌກັ ປຽຌຆຌົ ເຏົ ໆາ຋ີ ໆຍ ໆ ແຓໆຌເຏົ ໆາຖາທ-ໄຉ, ເຈກັ ຑກິ າຌ ແຖະ ບື ໆຌ໅ ໃນໄ໇ຈ຅໇ ຍົ ຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ. ຈາ ເຌຌີກາຌປຽຌກາຌຘບຌຍາ ຖຼຸຄຌກັປຽຌບໆບຌ ເຑີ ໆຓເຑື ໆບຆໆທງຌກັປຽຌ຋ີ ໆປຽຌໃນປ໇ ຽຌ຋ຌັຍຈົປຽຌ ເຑື ໆບນຼຸຈ ຏໆບຌ ໂບກາຈໃຌກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ຍຌັຈາຂ ຘ໇ ະເໜແີຌະ 1 ແຌະຌ າໃນຏ໇ູບ໇ າຌທງກາຌໂປຄປຽຌ຅ຈັຉັ ໇ຄກາຌຘບຌຍ າຖຼຸຄຌກັ ປຽຌບໆບຌ ກຈິ຅ະກ າກາຌປຽຌເຘຓີ ຉາຓນ ກັ ຘູຈ ໃຌ ໂປຄປຽຌກໆບຌ ນ ືນ ຄັໂຓຄປຽຌ ເຑື ໆບໃນຌ໇ກັ ປຽຌຓເີທຖານ າງຂຶ ໇ຌໃຌກາຌ຋ຍົ຋ທຌຎືຓ໇ ແຍຍປຽຌ ແຖະ ຍຈົປຽຌຉໆາຄ໅, ໂຈງ຃ູຘບຌ ນ ືຌກັ ປຽຌເກັ ໆຄເຎັຌຏູຌ໇ າຑາເປຈັກຈິ຅ະກ າຈັ ໆຄກໆາທ ຆໆທງຏູປ໇ ຽຌໃນຌ໇ າ຋ຌັຍຈົປຽຌ 2 ເຏງີແຏໆຘື ໆກາຌປຽຌບບຌຖາງ຃ຄັຎັຌງາຖາທຂບຄກະຆທຄຘກຶ ຘາ ແຖະກຖິາໃນຑ໇ ໆ ແຓໆຏູຎ໇ ົກ຃ບຄ ແຖະ ຌກັ ປຽຌປຍັປູ໇ ແຖະຌ າໃຆດ໇ໆ າຄກທາ໇ຄຂທາຄຆຶ ໆ ຄເຎັຌຆໆບຄ຋າຄ ຋ີ ໆຍ ໆ ໄຈເ໇ຘງ຃ໆາໃຆ຅໇ໆາງ. 3 ຑຈັ຋ະຌາຘື ໆກາຌປຽຌກາຌຘບຌເຘຓີ ຘ າຖຍັຆໆທງກາຌປຽຌປູ໇ຎະກບຍຓທີຈິໂີບກາຌຘບຌຂບຄ຃ູແຖະ ກາຌຘຌົ຋ະຌາ ໃຌນບ໇ຄປຽຌຍຌັ຋ກື ໃຘໆຘື ໆກາຌປຽຌບບຌຖາງ຃ຄັຎັຌງາຖາທເຑື ໆບໃນຌ໇ກັ ປຽຌຘາຓາຈປຽຌປູຈ໇ ທ໇ ງຉຌົ ເບຄ ໃຌປູຍ ແຍຍ຋າຄບບຌຖາງ ແຖະ ບບຍຖາງ ແຖະແຍຍຍ ໆ ໃຆບ໇ ຌີເຉເີຌຈັ . ໂຈງໃຆບ໇ເີຉເີຌຈັ ແຖະ ແຍຍຍ ໆ ໃຆບ໇ຌີເຉເີຌຈ. ັ

45 5.3. ກາຌຖະຍາຈຂບຄຑະງາຈໂ຃ທຈິ-19 ແຖະ ຏຌົກະ຋ຍົ ຉ ໆກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ ກາຌຖະຍາຈຂບຄຑະງາຈໂ຃ທຈິ -19 ໄຈ໇ຉ ໆກາຌ຅ຈັກາຌປຽຌກາຌຘບຌ. ຓຌີກັ ປຽຌຎະຓາຌ 1.6 ຖາ໇ຌ຃ຌົ ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ ຉັ ໇ຄແຉໆ ກາຌຘກຶ ຘາກໆບຌໄທປຽຌ ຅ຌົເຊຄິຆັຌ໇ຓຈັ຋ະງຓົ ຘກຶ ຘາ຋ີ ໆຑທຓເຂົ ໇າຘໆໄູ ຖງະ ຋າ໇ງຂບຄຘກົ ປຽຌ 2020-2021 (ກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ິ ກາຌ ແຖະ ກຖິາ, 2021). ກາຌແຏໆຖະຍາຈຂບຄຑະງາຈໂ຃ທຈິ -19 ໄຈຘ໇ ົ ໆຄຏຌົກະ຋ຍົຈາ໇ຌເຘຈຊະກຈິ-ຘຄັ຃ຓົ ຆຶ ໆ ຄຘາ໇ຄ຃ທາຓ ນງຼຸຄ໇ງາກໃນແ໇ກໆກາຌຈ າຖຄົຆທີຈິ ແຖະ ຖາງໄຈຂ໇ ບຄ຃ບຍ຃ທົຆຶ ໆ ຄບາຈ຅ະເປຈັໃນຌ໇ກັ ປຽຌນ າງ຃ຌົຎະຖະກາຌປຽຌ, ໂຈງຘະເຑາະ ຌກັ ປຽຌ຋ີ ໆຈບ໇ ງໂບກາຈ, ຓ຃ີທາຓຘໆ ຽຄຉ ໆກາຌຎະຖະກາຌປຽຌ. ຉາຓກາຌ຃າຈ຃ະເຌຂບຄ຋ະຌາ຃າຌໂຖກ, ຊາ໇ຍ ໆຓກາຌ ີ ແກໄຂ໇ ດໆ າຄຓີ ຎະຘຈິ຋ຏິຌົ , ຃າຈທໆາ຅ະຓຌີກັ ປຽຌຖາທ຋ີ ໆຓບາງຼຸ ີ 6-18 ຎີ ເຊຄິ 8% ຎະຖະກາຌປຽຌງບ໇ຌກາຌຖະຍາຈຂບຄຑະງາຈໂ຃ທຈິ -19 (຋ະຌາ຃າຌໂຖກ, 2020). ຃ທາຓກຈົຈຌັ຅າກ຃ທາຓ຋ຼຸກງາກ຋ີ ໆຓຓີາກໆບຌແຖທ໇ເຎັຌບຼຸຎະຘກັ ຉ ໆກາຌຘກຶຘາຂບຄເຈກັ ໃຌ ຘຎຎ ຖາທ. ກາຌຖະຍາຈຂບຄຑະງາຈໂ຃ ທຈິ-19 ຅ະເປຈັໃນ຃໇ທາຓກຈົຈຌັ ເນ ົ ໆາຌີ ໇ປາ໇ງແປຄຂຶ ໇ຌຉື ໆຓບກີ , ເຎັຌກາຌງູໃ໇ນເ໇ຈກັ ເຂົ ໇າປໆທຓໃຌກຈິ຅ະກາ ຈາ໇ຌເຘຈຊະ ກຈິເຑື ໆບນາຖາງ ໄຈ຋໇ ີ ໆຘູຌເຘງໄຎຂບຄ຃ບຍ຃ທົ ນ ືເປຈັທຽກເປບືຌ ແຖະ ກາຌຖຽ໇ຄຈູຌບ໇ຄຆໆທງຑ ໆ ແຓໆ. ຌບກຌັຌ໇, ກາຌເຂົ ໇າໂປຄປຽຌ຋ີ ໆຊກືຖຍົກທຌງຄັ ເປຈັໃນເ໇ຈກັ ງຄິຓ຃ີທາຓຘໆ ຽຄຉ ໆກາຌແຉໆຄຄາຌ ແຖະ ກາຌຊຑື າກໆບຌ ໄທບຌັ຃ທຌບກີຈທ໇ ງ. ຘະຌັຌ໇, ຅ິ ໆ ຄ຅າ ເຎັຌຉບ໇ຄຓ຃ທາຓ ີ ຑະງາງາຓ ເຑື ໆບແກໄຂ໇ ຏຌົກະ຋ຍົຈາ໇ຌເຘຈຊະກຈິ-ຘຄັ຃ຓົ ຅າກກາຌຖະຍາຈຂບຄຑະງາຈໂ຃ທຈິ-19 ດໆ າຄກທາ໇ຄຂທາຄ. ຑບ໇ຓກຌັຌັຌ໇, ຉບ໇ຄຓກາຌ ີ ຈ າເຌຌີກາຌເຑື ໆບນຼຸ ຈຏໆບຌຏຌົກະ຋ຍົ຅າກກາຌຎິຈໂປຄປຽຌເຎັຌເທຖາງາທຌາຌເຑື ໆບນຼຸ ຈຏໆບຌກາຌຘູຌເຘງກາຌປຽຌ. ກາຌ ປຍັຎະກຌັທໆາໂປຄປຽຌຘາຓາຈເຎີຈ຃ຌືໄຈດ໇ໆ າຄຎບຈໄຑຉ ໆ ກາຌປຽຌປູແ໇ຍຍເຆິ ໆ ຄໜາ໇ແຓໆຌຘິ ໆ ຄ຅າ ເຎັຌ. ຃ຽຄ຃ໆ ູກຌັຌັຌ໇, ກາຌປຍັຎະກຌັໃນ໇ ຏູປ໇ ຽຌ຋ຼຸກ຃ຌົຘາຓາຈເຂົ ໇າເຊຄິ຋າຄເຖບືກກາຌປຽຌປູດ໇ໆ າຄຉ ໆ ເຌື ໆບຄ຋ີ ໆ ເໝາະຘຓົ ກຍັຘະຑາຍກາຌຂບຄຑທກເຂາົ ແຖະ ຃ູຘບຌຓ຃ີທາຓ ຘາຓາຈໃຌກາຌຈ າເຌຌີກາຌຘບຌແຍຍ຋າຄໄກ຋ີ ໆຓ຃ີຼຸຌຌະຑາຍຓ຃ີທາຓຘ າ຃ຌັຉ ໆກາຌຖະຍາຈຂບຄຑະງາຈໂ຃ທຈິ-19 ຋ີ ໆຓ຋ີໆາບໆ ຽຄທໆາ ຅ະງຄັ຃ຄົດໆ ູຉ ໆໄຎ. ກາຌຉບຍຘະໜບຄຄຍົຎະຓາຌກາຌຘກຶ ຘາເຑື ໆບຎັຍຎຼຸຄ຃ຼຸຌຌະຑາຍ຋ໆາຓກາຄຍຌັຈາຘິ ໆ ຄ຋າ໇຋າງຂບຄກາຌຖະຍາຈຂບຄ ຑະງາຈໂ຃ທຈິ -19 ເຎັຌຎັຈໄ຅ຘ າ຃ຌັໜຶ ໆ ຄບກີຑບ໇ຓ຋ຄັກາຌຘະໜຍັຘະໜຌູ ຃ບຍ຃ທົ຋ີ ໆຈີ ໇ຌປຌົ ເຑື ໆບໃນຖ໇ູກນ າຌໄຈຘ໇ ຍືຉ ໆ ເຂົ ໇າໂປຄປຽຌ.

46 ເບກະຘາຌບາ໇ຄບຄີ CASEL (2005). Safe and sound: An educational leader's guide to evidence-based social and emotional learning (SEL) programs. Chicago: Collaborative for Academic Social Emotional Learning. Cresswell, J. (2017). Research Design: Quantitative, Qualitative and Mixed Methods Approaches. Newbury Park: Sage. Government of Lao PDR. (2020). Lao Social Indicator Survey II. Vientiane: Government of Lao. Government of Lao PDR & UNICEF. (2020). Lao Social Indicator Survey: MICS-EAGLE Country report. Vientiane: Government of Lao PDR. ILO & IOM. (2017). Risks and rewards: Outcomes of labour migration in South-East Asia. Bangkok: International Labour Organization and International Organization for Migration. Ingram, G. (2020). Development in Southeast Asia: Opportunities for Donor Collaboration - Chapter 4: Education. Washington DC: Brooking Institute. IOM. (2020). Returning Migrants Survey: Lao People's Democratic Republic. Vientiane: International Organization for Migration. Jimerson, S. (2002). Winning the battle and losing the war: Examining the relation between grade retention and dropping out of high school. Lao Bureau of Statistics & UNFPA. (2015). The 4th Population and Housing Survey. Vientiane: Lao Bureau of Statistics and UNFPA. Lewin, K. (2007). Improving Access, Equity and Transitions in Education: Creating a Research Agenda. CREATE Pathways to Access Series, No 1. Brighton: University of Sussex. Ministry of Education and Sports of Lao PDR. (2012). Ministerial Instruction No. 1293/MoES.DoF.2012 on the abolition of tuition fees for students in preschool, primary and secondary education. Ministry of Education and Sports of Lao PDR. (2015). Education and Sports Development Plan 2016-2020. Vientiane: Ministry of Education and Sports of Lao PDR. Ministry of Education and Sports. (2020). Education and Sports Development Plan 2021-2025. Vientiane: Government of Lao PDR. Ministry of Education and Sports of Lao PDR & UNICEF. (2012). Rapid Assessment Survey for MDG 2. Vientiane: Government of Lao PDR, Vientiane. Ministry of Education and Sports of Lao PDR & UNICEF. (2017). All Children Learning in School: Global Initiative on Out-of-School Children Lao PDR Country Report. Vientiane: Government of Lao PDR. Ministry of Education and Sports of Lao PDR & UNICEF. (2019). Baseline Survey Report - UNICEF Lao PDR Education Programme. Vientiane: MoES-UNICEF. Ministry of Education and Sports of Lao PDR & UNICEF. (forthcoming). Effective Schools Study Report. Vientiane: MoES-UNICEF.

47 Plan International. (2016). Labour Experiences, Child Rights and Gender Justice For Workers On Banana Plantations In Bokeo Province: A Research Study. Vientiane: Plan International. Plan International. (2019). Gender Equality in Secondary Schools - Final Evaluation Report. Vientiane: PLAN International. RIES, EU and UNICEF. (2020). Grade 9 2019 Assessment of Student Learning Outcomes (ASLO) - Final draft Report. Vientiane: Research Institute for Educational Science, EU and UNICEF. Save the Children. (2019). Bridging the Learning Gap for Non-Lao Speaking Children: Study on Effective Teaching Practices in Grades 1 & 2. Vientiane: Save the Children. UNESCO. (2017). Situation Analysis of Out-of-School Children in Nine Southeast Asian Countries. Bangkok: UNESCO Principal Regional Office for Asia and Pacific. UNICEF. (2018). An Everyday Lesson: #END Violence in Schools. New York City: UNICEF. UNICEF EAPRO. (2019). Learning Against the Odds: Evidence and Policies to Support All Out-of-School Children and Adolescents in East Asia and Pacific. Bangkok: UNICEF East Asia and Pacific Regional Office. UNICEF EAPRO. (2020). Mothers Too Young. Bangkok: UNICEF East Asia Pacific Regional Office. UNICEF & SEAMEO. (2020). South East Asia - Primary Learning metrics Main Regional Report: Children's Learning in 6 Southeast Asian Countries. Bangkok: UNICEF EAPRO. UCW. (2014). Understanding children's work and youth employment outcomes in Laos - Country Report. Rome: Understanding Children's Work. World Bank. (2016). School Autonomy and Accountability: SABER - Lao Country report. Washington DC: World Bank. World Bank. (2016). Reducing Early Grade Dropout and Low Learning Achievement in Lao PDR. Washington DC: World Bank. World Bank. (2020). Simulating the Potential Impacts of the COVID-19 School Closures on Schooling and Learning Outcomes: A set of Global Estimates. Washington DC: World Bank.