Neuro-Esthetica

euro- sthetica

Daniëlle van Geer - Trendforecasting



Can I play with your brain?





“Mondriaan zal zich omdraaien in z’n graf als “Kunst in het metrostation, of is het decoratie?” “Deze wildgegroeide plant is misschien nog
die dit ziet.” wel het mooist van de serie. Waarom trekt dit
beeld mij?”

BERLIJN

Door deze drie beelden ben ik gaan beseffen dat er-
kende kunst zoals het beeld links wordt toegepast
door de menigte op erg veel misplaatste manieren.
Dat doet pijn. Vooral omdat het oorspronkelijke
kunstwerk een bepaalde balans en compositie heeft

dat hierin totaal is weggelaten.

Door het middelste beeld zag ik dat kunst graag
wordt toegepast in openbare ruimtes om het ‘gezel-
liger’ te maken. Maar hoe mooi is het nou eigenlijk?

Het laatste beeld maakte ik in een straat waar ik zo
langs liep. Ik moest even blijven staan. Het triggerde
me. Ik moest denken aan Marcel Duchamp die een
urinoir als kunst betitelde en besefte dat kunst een
breed begrip is. Wat door de een als mooi wordt er-
varen kan de ander verafschuwen. Maar wanneer is

kunst dan kunst?

Wat is de kunst om een

goede kunstenaar
te zijn?

Ik vraag mij af of succesvolle kunstenaars gebruik maken van wetenschappelijke
theorieën die hen in staat stellen om de toeschouwer bewust te verleiden.

Geschreven door Daniëlle van Geer
“Zonder meetkunde bestaat er geen kunst.” - Luca Pacioli, een tijdgenoot van Da Vinci.

Smaak is subjectief. Wat de een prachtig vindt, en waardering van schoonheid op de geestes- ker een eerste esthetisch oordeel. Kijkend naar ge formule waarbij de juiste natuurlijke verhou-
kan de ander verafschuwen. Maar los van de gesteldheid. Uit dit soort onderzoeken is naar ‘mooie’ kunst, is er één hersengebied waar de dingen konden worden uitgerekend. Fibonacci
persoonlijke smaak, zijn er een paar weten- voren gekomen dat een kunstenaar door toe- meeste activiteit plaatsvindt, de orbitofrontale was een Italiaans wiskundige die deze formule
schappelijke inzichten die verklaren wat men- passing van bepaalde richtlijnen beter in staat cortex (OFC). Hoe mooier je iets vindt, des te publiceerde in het jaar 1202. Deze formule kent
sen normaal gesproken als mooi ervaren. Luca kan zijn om de toeschouwer te verleiden en te actiever de OFC. De OFC is onderdeel van het veel toepassingen, zoals bij de beroemde gul-
Pacioli, een tijdgenoot van Da Vinci, was van overtuigen.[1] beloningssysteem van de hersenen. Kort door densnede. Hierbij kan je berekenen hoe je een
mening dat kennis van meetkunde essentieel is de bocht kun je dus zeggen dat het zien van lijnstuk kunt verdelen om een gulden snede te
om goede kunst te maken. Esthetisch oordeel mooie kunst als een beloning wordt ervaren. verkrijgen.[3]
Het eerste wat hersenen doen tijdens de waar- Maar is deze hersenactiviteit nu de oorzaak of
Neuro-esthetica is een wetenschappelijke dis- neming van een kunstwerk, is het beoordelen het gevolg dat we het als mooi ervaren? Ook zijn er theorieën ontwikkeld die beschrij-
cipline die niet alleen onderzoekt wat het brein van de inhoud en de stijl. Vervolgens komen ven hoe kleuren onze hersenen beïnvloeden,
fijn vindt om naar te kijken, maar ook bekijkt de associaties en herinneringen die zijn gere- Het is evolutionair bepaald dat wij houden bijvoorbeeld door Max Lüscher. Hij ontwikkel-
wat zich daarbij in de hersenen afspeelt. Neuro lateerd aan het kunstwerk. Hierdoor ontstaan van organische vormen, contrasten en sym- de in het midden van de 20ste eeuw een kleu-
verwijst naar de zenuwen in de hersenen en es- emotionele reacties. metrie, doordat dit een koppeling maakt met rentest. De Lüscher test legt de relatie tussen
thetica is een tak van de filosofie die zich be- de vertrouwde natuurlijke omgeving.[2] Door psychologische stress en lichamelijke klachten.
zighoudt met schoonheid en kunst. Neuro-es- In de eerste stap beoordeelt de kijker het kunst- de ontdekking van de Fibonacci-reeks kregen Zo ontdekte hij onder meer dat de perceptie van
thetica onderzoekt de invloed van de beleving werk op inhoud en stijl. Hierbij creëert de kij- kunstenaars de beschikking over een wiskundi- kleur objectief en voor iedereen gelijk is. Een

rode kamer voelt bijvoorbeeld een paar graden Meesters in de kunst
warmer aan dan een blauwe of paarse kamer. Mijn vraag of succesvolle kunstenaars weten-
Ook lijkt een voorwerp in geel of oranje gro- schappelijke theorieën toepassen die hen be-
ter dan hetzelfde voorwerp in koele kleuren ter in staat stellen om de toeschouwer bewust
die het onderwerp verkleinen en gevoelsmatig te verleiden, kan ik positief beantwoorden.
verder weg plaatsen. Daarnaast bestaan nog In deze korte essay zijn er slechts drie voor-
steeds de subjectieve individuele voorkeuren. beelden van theorieën benoemd, maar in de
[4] De studie waarbij de invloed van kleuren wetenschappelijke literatuur zijn er nog veel
op het menselijk gedrag wordt nagegaan is een meer te vinden. Vooral oude meesters maakten
relatief nieuwe wetenschap. Deze theoretische veelvuldig van deze technieken gebruik, maar
kennis biedt een belangrijke basis voor het ma- er zijn ook vele moderne kunstenaars die hier Apple logo.
ken van verleidelijke composities met passende nog steeds dankbaar gebruik van maken. Denk
kleuren. maar aan werken van Piet Mondriaan, Mark Opgebouwd volgens de gulden snede, 1976.

Rothko, Salvador Dali, Kazimir Malevitch of
Om te achterhalen waarom de een iets wel mooi zelfs het Apple logo[8] •
vindt en de ander toch niet, moet je ook iets
te weten komen over de persoonlijke manier Voetnoten
waarop mensen kunst ervaren. Dat is het gebied 1. Olga van S. (2014). ‘Het brein en
van de associaties. Dat gebeurt door primitieve de bezieling’. www.digitaleetalages.nl/thema/
prikkels, maar ook aangeleerd gedrag, culture- design-en-kunst/kunst-en-het-brein/het-brein-
le achtergrond en abstract denken spelen een en-de-bezieling.html
belangrijke rol. Een associatie is een verband
tussen nieuwe informatie en een oude ervaring. 2. Rosanne B. (2017). ‘Schoonheid volgens
Een sterke relatie tussen een nieuwe indruk en de neurowetenschap’. www.blog.lambo.
een oude herinnering creëert een sterke associ- nl/2017/03/01/wanneer-is-iets-mooi-over-
atie. Hier ontstaat een belangrijk verschil tus- schoonheid-en-wetenschap-in-de-kunst
sen figuratieve en abstracte kunst. Figuratieve
kunst is bijvoorbeeld een portret, landschap 3. Schrijver en publicatie datum onbekend. Schilderij door Mark Rothko.
of stilleven; Je ziet direct wat het voor moet ‘Fibonacci’s belangrijkste werk’. https://www. Opgebouwd volgens de gulden snede, 1961.
stellen. Bij abstracte kunst zie je dat niet. Over math4all.nl/informatie/fibonacci
het algemeen bestempelen mensen figuratieve
kunst eerder als ‘mooi’ dan abstracte.[5] 4. Schrijver onbekend (2016). ‘Hoe kleuren
onze hersenen beïnvloeden’. www.online4pro.
Hedendaagse kunstenaars nl/kleuren
Hedendaagse kunstenaars pikken vaak in een
vroeg stadium culturele vernieuwingen op. 5. Rosanne B. (2017). ‘Kunst kijken: aange-
Door hun eigen blik vorm te geven, prikkelen leerd of een oerinstinct?’. www.blog.lambo.
ze de toeschouwer en nemen ze hem of haar nl/2017/03/01/wanneer-is-iets-mooi-over-
mee in hun vernieuwende visie. Zij kiezen over schoonheid-en-wetenschap-in-de-kunst
het algemeen hun eigen stijl en zijn niet primair
bezig om kunst te maken die als mooi beleefd 6. Anja M. ‘ Hybriditeit in de kunst’. www.
wordt. Zij richten zich eerder op statements en kunstvannu.blogspot.nl
controversiële maatschappelijke onderwerpen.
[6] Echter in de periode van bijvoorbeeld de 7. Schrijver onbekend. ‘Kenmerken Renaissan-
Renaissance (kunstperiode van circa 1300 tot ce: ...’ www.kunstbus.nl/kunst/renaissance.
1600) werd wél hard gewerkt aan het schoon- html
heidsideaal en werden kunstwerken vaak be-
wust geconstrueerd met behulp van onder an- 8. Silka P. (2016). ‘Most memorable golden ra-
dere de gulden snede.[7] tio examples in modern art’. www.widewalls.ch/ Schilderij door Piet Mondriaan.
Ondanks dat de hedendaagse kunstenaars toe- golden-ratio-examples-art-architecture-music/
gang hebben tot de kennis voor het maken van piet-mondrian-golden-ratio-examples/ Opgebouwd volgens de gulden snede, 1930.

verleidelijke beeldopbouw en kleurencomposi-
ties, heb ik niet de indruk dat zij hier en masse
gebruik van maken. Ik zie vaker rauwe emoties
dan een gulden snede.

EVIDENCE

WALL

Juiste compositie toepassen.

Neuro: Heeft betrekking tot de zenuwen en/of hersenen (fundamen- Esthetica: De leer van de zintuigelijke waarneming/de tak van de
tele cellen van het zenuwstelsel die zorgen voor het ontvangen en filosofie die zich bezighoudt met schoonheid en kunst.
verzenden van zenuwprikkels.

Ontwikkelingen in de neurowetenschap op het De Neurologisch onderzoek koppelen aan de esthe-
effect van kunst en muziek op ons brein. beleving tiek door de beleving van de schoonheid en de
waardering voor kunst op het niveau van hersen-
van Materie wordt minder functies en geestgesteldheid te onderzoeken.
kunst belangrijk dan beleving.
Het ontdekken van de evolutionaire betekenis van
schoonheid, om daarmee de essentie van kunst te
achterhalen.

Je orbitofrontale cortex (OFC) Megatrend:
dematerialisering
is het beloningsgedeelte in je hersenen.
Kleuren hebben een sterk Macrotrend
effect op ons. Dit gedeelte wordt actief als je kijkt naar mooie kunst of
Neuro-esthetica
luistert naar fijne muziek.
Ons beïnvloedbare brein.
- Rosanne Boermans
https://blog.lambo.nl/2017/03/01/wan-
neer-is-iets-mooi-over-schoonheid-en-wetenschap-in-de-kunst/

Fibonacchi reeks

Can I

play

with your

Hoe bedrijven en kunstenaars mensen kunnen Het brein als kunst, een mind? Gulden snede

beinvloeden. nieuwe vorm van esthe-

tiek beleven. Microtrend:
bijv. merkbeleving
Nudging The power of networks Als je naar kunst kijkt:
- Beordeel je de inhoud en stijl
Het beïnvloeden van (keuze)gedrag door een zetje in - Je koppelt er herinneringen en associaties aan
- De associaties en herinneringen leiden tot een emotionele reactie
de goede richting te geven.

Algoritmes RSA ANIMATE Cos bij de designweek Milaan 2017 Nostalgie Herkenning en inspiratie uit de Renaissance en de
https://www.youtube.com/watch?v=nJm- in samenwerking met studio Swine.
Facebook’s newsfeed values. GrNdJ5Gw&t=73s verlichting, periodes waarin composities, verhoudingen
Volgens Facebook beslissen gebruikers zelf Natuurlijke netwerken verweven in en kleuren centraal stonden.
wat zij zien in hun tijdlijn: Facebook Neuro netwerk van een muis en theorieen.
rangschikt dit alleen. Daarnaast wordt ook het helaal lijkt erg op elkaar. “We leven in de nieuwe Renais-
bijgehouden hoelang een persoon naar een sance. Daarin is je houding nog
video kijkt en hoelang het duurt voordat een belangrijker dan je netwerk en
persoon weer terugkeert naar Facebook nadat expertice.”
diegene heeft doorgeklikt naar een artikel of
website. Hoe langer je weg bent, hoe relevanter Martijn Aslander
het wordt beschouwd.
https://www.marketingfacts.nl/berich- Convergentie van kennis en informatie.
ten/het-geheim-van-het-facebook-algoritme

TRENDS

MEGATREND dematerialisering. De beleving be-
gint steeds belangrijker te worden dan de materie.
Samenkomen, verhalen en magie is waar we steeds

meer behoefte aan krijgen.

MACROTREND neuro-esthetica. De beleving en
waardering van kunst op het niveau van geestge-
steldheid is een toepassing van de megatrend dat

consument gerelateerd is.

MICROTREND merkbeleving. Een mooi voorbeeld
hierbij vind ik de installatie die Cos (modemerk) in
samenwerking met studio Swine tijdens de Milaan
designweek in 2017 tentoonstelde. Ze presenteerde
geen kleding of product, maar juist het tegenover-
gestelde. Een rustgevende ruimte met een organisch
object dat bellen produceerde die vielen. Op het mo-

ment dat de bellen knapte ging het op in rook.

Quote

Can I play with your mind?
- Gianni Sabato

Illustratie

Kleur

TOEKOMST

VISIE

Het beïnvloedbare brein

Door neurowetenschappelijke onderzoeken gaan we als Omdat het brein ons informatie geeft over hoe we iets er-
mens steeds beter begrijpen waarom we dingen doen, varen, kunnen we het ook omdraaien: het brein als inspi-
mooi vinden en kiezen. Daarom kunnen we ook steeds ratie nemen voor hetgeen dat je ervaart. Daarom heb ik bij
beter inspelen op hoe ons brein werkt. Daardoor is er meer deze installatie ons beïnvloedbare brein als inspiratiebron
kennis over de manier waarop we mensen kunnen raken genomen om deze zelf als kunst te presenteren. Dit neuro-
logische element heb ik gecombineerd met een esthetisch
en interesseren. gedeelte, namelijk beelden uit de hoog Renaissance, een
periode rond het jaar 1500 waarin kunstenaars veel re-
De term bij deze neurowetenschappelijke ontwikkelingen kening hielden met verhoudingen, composities en kleur-
over de beleving en waardering van kunst op het niveau gebruik. Een periode waarvan we het in deze tijd weer
van geestgesteldheid heet neuro-esthetica. Waarbij de opnieuw beleven. Misschien kunnen we de huidige en
neuronen staan voor fundamentele cellen van het zenuw- komende decennia wel een neo-Renaissance noemen. Dit
stelsel in je hersenen die zorgen voor het verzenden en omdat wij als mens niet wil focussen op één onderwerp,
ontvangen van prikkels, de esthetica staat voor de leer van maar juist weer kijken wat er gebeurt als je met kunst,
de zintuigelijke waarneming/de tak van de filosofie die
technologie, uitvindingen en ons lijf aan de slag gaat.
zich bezighoudt met schoonheid en kunst



SUGGESTIE

DIENST

We willen allemaal iets hebben wat we mooi vin-
den. Het brein heeft bepaalde voorkeuren voor wat
als mooi wordt ervaren. Door terug te kijken naar de
hoog Renaissance, de bloeiperiode waarin schoon-
heid centraal stond, zien we dat het brein nauwelijks

is veranderd in wat we mooi vinden.

De neurowetenschappelijke bevindingen zijn een
nieuw en interessant aspect. Doordat we steeds meer
te weten komen over hoe een mens denkt, kunnen
we ook steeds beter berekenen wanneer iemand iets

als mooi zal ervaren.

Er kan bijvoorbeeld software worden ontwikkeld
die een plaatje analyseert en vervolgens suggesties
geeft voor aanpassing in de compositie of kleuren,
op basis van richtlijnen die zijn ontwikkeld vanuit de
neuropsychologie. Een interessante toevoeging voor

Photoshop of Solidworks?



Neuro E

Neuro Esthetica

Esthetica Neuro E

Neuro Esthetica

Academie Artemis Amsterdam

Neuro Esthetica