BMMB1104

BMMB1104:KESUSASTERAAN & KEBUDAYAAN MELAYU



TUGASAN 1 : PENTAKSIRAN BERTERUSAN

Nama:Nurul Husna Annisa binti Mohd Fairoz
Kelas:F2J

Nama pensyarah:Pn Hjh Normi binti Dali

Menurut Mat Piah et al (2006), beliau Menurut Arba’ie et al (2008), beliau
mengatakan kesusasteraan boleh didefinisikan membuat satu ringkasan berkaitan
sebagai segala bentuk penghasilan sastera yang dengan makna sastera iaitu:
disampaikan sama ada tulisan, pertuturan, S - Seni bahasa yang indah
pembacaan serta pendengaran A - Akaliah atau sisipan dan
pemikiran yang diwujudkan oleh
TAKRIF pengarang
S - Sensori atau daya kepekaan
KESUSASTERAAN pengarang
MELAYU T - Tersurat dan tersirat
E - Estetika atau kehalusan dari segi
Bentuk ciptaan seni yang disampaikan melalui bahasa
bahasa merupakan definisi kesusasteraan. R - Realiti kehidupan
A - Alterrnati

JENIS KESUSASTERAAN MELAYU

Tradisional bermaksud cara hidup yang turun- Terdapat ciri-ciri dan kekal mengikut masa
temurun diamalkan oleh sesebuah masyarakat malah mempunyai nilai yang tinggi dan
bersifat mengikut tradisi manakala bahasa yang abadi yang menjadi standard kepada yang
biasa digunakan yang ditulis dalam bentuk lain iaitu takrif tradisional menurut Siti
karangan ialah prosa.(Kamus Dewan Edisi Hajar Abdul Aziz (2011)

Keempat)

Terdapat dua genre prosa tradisional

PROSA iaitu sastera rakyat (lisan) dan sastera
TRADISIONALProsa tradisional ini menerima pengaruh Hindu istana(tulisan).

Buddha menyebabkan prosa ini kurang

mengalami proses perkembangan kerana Prosa tradisional ini merupakan hasil

menggunakan bahasa yang tidak difahami seni yang disampaikan melalui bahasa

oleh masyarakat iaitu bahasa Sanskrit dan untuk menyatukan falsafah pencipta

bahasa Melayu Kuno. dan penerima.

Perkembangan yang positif berlaku pada

prosa tradisional iaitu abad ke-14 hingga ke-

16 yang mengalami perkembangan yang

menyebabkan istana menjadi pusat

perkembangan kesusasteraan.

BENTUK SASTERA RAKYAT (LISAN)

NARATIF Ujaran dari mulut ke mulut merupakan hasil BUKAN NARATIF
kebudayaan lisan yang sejajar dengan
1.Mitos:cerita yang dianggap benar- sastera tulisan dalam masyarakat moden Sastera istana yang
benar terjadi yang mempunyai ciri-ciri Zaidan et.al (2000::182) dan mempunyai berkembang pada abad ke-15
iaitu ada peristiwa yang aneh tetapi banyak ciri-ciri menyebabkan sastera rakyat di istana.
penting dan dianggap keramat.Contoh mudah untuk dikenalpasti. Terdapat banyak jenis sastera
mitos ialah kejadian Tasik Chini. Sastera rakyat disebarkan melalui lisan dan istana iaitu sastera undang-
2.Legenda:Cerita yang benar berlaku bersifat lama yang digunakan lebih undang,sastera epik atau
tetapi dianggap tidak suci yang daripada dua generasi. sastera pahlawan,sastera
terdapat ciri-ciri cerita yang berasaskan Sastera rakyat juga ada yang panji,sastera agama dam kitab
tokoh dan disampaikan melalui lisan menggunakan nama samaran atau tiada sastera ketatanegaraan.
seperti Hikayat Hang Tuah. nama pencipta yang dikenali sebagai
3.Cerita rakyat:Cerita yang tidak bersifat anonimi.
dianggap benar terjadi kerana dijadikan Sastera rajyat ini menjadi hak milik semua
sebagai hiburan seperti cerita masyarakat yang berfungsi sebagau
binatang,cerita penglipur lara,cerita memberi pengajaran kepada masyarakat.
jenaka dan cerita teladan. Terdapat dua kategori sastera rakyar iaitu
naratif dan bukan naratif.

Cerpen:merupakan gabungan PROSA MODEN Drama penyampaian mesej
daripada dua perkataan iaitu melalui lakonan serta dialog.
cerita dan pendek. Selepas 1800 tahun Masihi hasil karya sastera Terdapat unsur intrinsik satu unsur
Ciri-ciri cerpen ialah memberi digolongkan dalam sastera moden Annas Hj Ahmad kesatuan yang membentuk karya
gambaran tentang situasi zaman (1988:152) kerana untuk memudahkan pemahaman keseluruhan Erwan Juhara (2014).
mengikut pelbagai aspek. masyarakat dari segi bentuk sastera dan prosa moden Unsur intrinsik ialah skrip drama
Cerpen mempunyai satu tema dan terbahagi kepada tiga iaitu cerpen,novel dan drama. yang menjadi panduan kepada
beberapa persoalan dan pengarah dan pengarah akan
mempunyai satu plot sahaja. menyelaraskan pementasan
drama.

Novel:sebuah prosa rekaan yang mengandungi sebahagian
daripada kisah kehidupan dan istilah novel yang berasal dari
bahasa Itali yang dikenali sebagai novella.
Novel mempunyai tiga faktor iaitu pengalaman peribadi,realiti
rencam hidup dan imaginasi.
Novel yang bercorak kemasyarakatan ialah Cinta Gadis Rimba
(1947) manakala novel yang bercorak semangat kebangsaan
ialah Pahlawan Rimba Malaya (1946).

Puisi Melayu tradisional merupakan alat Susunan perkataan dalam bentuk karangan
komunikasi yang berfungsi untuk yang berangkap yang mempunyai
menyampaikan sesuatu dan amanat keistimewaan dengan pengucapan biasa
kepada masyarakat. dan puisi ini juga dikenali sebagai puisi
lisan.

PUISI Terdapat empat jenis puisi
TRADISIONAL iaitu pantun,gurindam,syair
dan seloka.

Ciri-ciri puisi tradisional ialah: Digunakan dalam kehidupan seharian yang memberikan
Mempunyai bentuk iaitu sama ada berkerat kerat pengajaran kepada masyarakat dan panduan serta
atau berurutan dalam baris yang sejajar. hiburan.
Wujud pembahagian unit dalam menyatakan Terdapat puisi yang dianggap suci kerana berkait dengan
idea. sistem kepercayaan dan adat resam.
Binaannya terikat kerana bentuk dan strukturnya.
Ungkapan kata yang dipengaruhi unsur
muzik,intonasi,nada dan irama

Puisi tradisional

1.Pantun 2.Gurindam:bentuk puisi Melayu yang terdiri daripada dua
Masyarakat Melayu pandai berpantun dan berbalas pantun baris serangkap dan membawa pengaruh sastera Hindu.
sebelum mengetahui surat menyurat (Za'baa ,1978).
Harun Mat Piah (1989) pantun mempunyai dua aspek iaitu unsur Bentuk gurindam terikat dan terdapat tiga jenis gurindam
estetik lambang-lambang terdapat dalam pantun dikenali aspek iaitu gurindam serangkap dua baris,gurindam serangkap
dalaman manakala aspek luaran ialah hubungan makna dengan empat baris dan gurindam bebas.
pasangan pembayang. Gurindam ini mempunyai rima a/a:a/b dan bahasanya
Bentuk pantun dikenali melalui bilangan baris iaitu 2,4,6 dan 8 bernas yang mengandungi nasihat,pengajaran,kebenaran
dalam rangkap dan dapat melihat bilangan pembayang melalui dan pernyataan perasaan cinta.
bilangan rangkap pantun. Gurindam ini berasal dari bahasa Tamil iaitu
Terdapat banyak jenis pantun tetapi dapat dilihat melalui fungsi 'iradan','kirandam' yang membawa maksud puisi secara
dan kandungan fungsi pantun itu sendiri. terbuka.

3.Syair 4.Seloka
Syair merupakan puisi berlagu dan berangkap serta berasal dari Seloka merujuk kepada berseloroh,berjenaka atau
Parsi yang dibawa masuk bersama kedatangan Islam ke menyindir yang berasal daripada perkataan Sanskrit iaitu
Nusantara. 'shloka' dan dikenali semasa perkembangan agama Hindu.
Berasal daripada puisi Arab iaitu 'sy'ir' tetapi bentuk syair Melayu Seloka lebih kepada pepatah,bidalan yang mengandungi
amat berbeza dengan syair kesusasteraan Arab manakala Harun gurau senda,ejekan,olokan dan sindiran dan mempunyai
Mat Piah (1989) syair berasal daripada Bahasa Arab membawa banyak pengajaran kepada masyarakat.
maksud puisi secara umum. Seloka berbentuk terikat dan bebas manakala jumlah
Puisi terikat dan tidak mempunyai pembayang manakala setiap perkaraan dan rima akhirnya adalah tidak tetap.
rangkap mempunyai empat baris serta satu rangkap syair
mengandungi jumlah baris yang tetap.
Rima akhir dalam serangkap sama dan tetap iaitu a/a/a/a.

Sajak merupakan satu-satu puisi moden Puisi moden lebih membawa pandangan
yang menekankan dalam penyampaian dan situasi moden dan tidak terikat
berbanding pemilihan kata dalam sajak dengan rentak dan rangkap puisi
tersebut. tradisional.

PUISI MODEN

Terdapat fikiran dan tanggapan dalam Sajak tidak terikat dan tidak tetap dari
sajak kerana pengucapannya dengan segi aspek pemilihan kata,pembentukan
perasaan H.B.Jassin (1983) kerana sajak rangkap,baris dan rima akhir dan adanya
adalah suara hati dan sajak bersifar nama penulis sebagai pengakuan hak ke
harmonis antara kata dan maksud. atas sajak tersebut.

FUNGSI SASTERA MELAYU

Alat pendidikan Instrumen Perpaduan Dakwah

Pendidikan Kesusasteraan Melayu Setiap agensi seperti Dewan Bahasa Nilai yang diambil dalam karya
iaitu di peringkat sekolah satu dan Pustaka,Institut Terjemahan dan ialah nilai positif dan realistik.
cara untuk memngajar ilmu dan Buku Malaysia serta NGO mempunyai Pendidikan moral diberikan
membentuk displin pelajar kerana peranan masing-masing dalam melalui karya sastera kerana
konsep bahasa merentas memperkasakan aktiviti berkaitan tiada instutisi pendidikan yang
pendidikan. sastera seperti masyarakat berperanan formal melalui penceritaan
Peringkat pengajian tinggi sebagai pembaca dan berkongsi pengalaman dalam bentuk
pendedahan tentang penulisan kepada masyarakat di media sosial sajak,gurindam dan pantun.
ilmiah,rencana dan penulisan supaya dapat memyemai minat Gambaran kepada masyarakat
kreatif malah pendedahan tentang terhadap sastera dan memupuk tentang keadaan masyarakat
dunia penerbitan dan perpaduan. dahulu dengan pegangan
penyelarasan selari dengan Karya sastera dapat mampu mengasah agama mereka supaya dapat
matlamat pebudayaan dalam pemikiran generasi muda secara dijadikan pengajaran kepada
sistem pendidikan Melayu. seimbang menyebabkan dapat masyarakat kini.
menyemai keharmonian dalam
masyarakat dan negara.

FUNGSI SASTERA MELAYU

Alat kawalan sosial Medium protes dan Hiburan
dalam kehidupan
kritik sosial Terhasil daripada keindahan
masyarakat seharian kata-kata yang
Cerita Pak Kaduk yang diungkapkan,irama dan rentak
Panduan tentang tatacara menyindirk sikap raja yang yang mampu menyentuh emosi
dalam mendidik anak-anak tamak dan pentingkan kuasa pembaca dan cerita penglipur
seperti melalui cerita rakyat dan mengenepikan lara.
yang disampaikan perkara apa kesejahteraan masyarakat. Pantun juga disampaikan
yang boleh dilakukan oleh ibu Saluran sastera merupakan dengan pelbagai variasi yang
bapa dan tidak boleh. salah satu saluran pada menambahkan fungsi kerana
Jalan penyelesaian yang masyarakat dahulu untuk karya sastera sahaja saluran
disampaikan dalam cerita mengkritik dan menunjukkan yang menjadi hiburan kepada
rakyat dan perlakuan baik perasaan mereka terhadap masyarakat.
supaya menjadi ikutan. sesuatu dan banyak pengajaran
seperti cerita Pak Pandir,Lebai
Malang.

Manifestasi akal budi pantun

Berbaju batik bujang kelana,
Duduk bermadah di tilam pandak;

Usah dipetik si bunga sena,
Warnanya indah berbau tidak.



(Zainal Abidin Abu Bakar, 1984:154)

Pantun ini memberi nasihat bahawa bunga yang cantik tetapi bau yang busuk jangan dipilih.Namun begitu
pilih bunga yang berbau harum kerana kebiasaannya bunga yang berbau wangi dikaitkan dengan nama
dan maruah baik seseorang.Bunga yang wangi merupakan objek alam yang menjadi sebutan dan
kenangan.Hal ini demikian kerana,masyarakat lebih terpedaya dengan rupa atau bunga yang cantik
berbanding maruah atau nama baik orang tersebut.Kecantikan tidak mampu menjamin kebahagiaan hidup
seseorang yang hanya merupakan kecantikan luaran sahaja.Selaras dengan ajaran agama Islam yang
mengutamakan untuk menjaga nama baik keluarga dan diri sendiri.Ini dikaitkan dengan hubungan antara
lelaki dan perempuan.

Manifestasi akal budi syair kelebihan ilmu

(syair rujuk lampiran 1 )

Kelebihan orang yang berilmu dan banyak kali diulang tentang sangat banyak manfaat sekiranya
banyak ilmu pengetahuan kerana hidup akan menjadi terang dan ilmu itu dapat dijadikan
panduan.Ia merupakan gambaran pemikiran bangsa Melayu kerana individu tersebut akan dapat
dimanfaatkan sepanjang zaman hingga boleh membawa ke liang lahad.
Perbandingan antara ilmu dengan dunia tidak dapat diganti bahawa nilai ilmu tidak mampu tukar
ganti dan pemikiran yang disampaikan ialah kelebihan dan manfaat bagi orang yang berilmu
dalam syair pada rangkap kedua.

Ilmu ini mampu menjadi sahabat kepada diri sendiri iaitu memberikan panduan kepada
individu itu apabila mengembara malah boleh menghiasi diri serta dapat membezakan dengan
orang lain.Hal ini demikian kerana,apabila seseorang mempunyai ilmu sudah tentu mempunyai
ketinggian akal dan adab kerana dapat membezakan di antara yang baik dan buruk.
Ganjaran yang akan diperolehi oleh orang yang berilmu ialah pahala dan dapat mencapai
cita-citanya dan terdapat banyak bidang dalam ilmu kerana ilmu itu luas.Ia merupakan
pemikiran yang disampaikan oleh Za'ba dalam rangkap kelima syair.

Manifestasi akal budi gurindam 12

(gurindam rujuk lampiran 2 )

Pemikiran yang ditonjolkan dalam gurindam ini ialah kesedaran tentang perlunya ada agama
dalam kehidupan seseorang kerana agama menjadi panduan dalam kehidupan malah akhlak yang
baik perlu dimiliki oleh setiap individu manakala sentiasa bersungguh-sungguh dalam melakukan
kebaikan.Tambahan pula kehidupan tanpa agama ibarat orang yang buta dan hilang arah dalam
kehidupan.
Sikap sombong dan takbur serta dengki dan marah dikeji oleh agama dan dibenci oleh
masyarakat serta harus dihindar oleh semua orang yang dinyatakan dalam pasal keempeat
kerana pentingnya dalam menjaga hati.Perselisihan dan pergaduhan dapat dielakkan sekiranta
sebelum berkata-kata seperti memuji atau mengata hendaklah berfikir terlebih dahulu dan ini
merupakan aspek pertuturan.
Rangkap keenam menyatakan bahawa perasaan marah hendaklah dikawal dan tidak mengikut
perasaan .
Gaya hidup seseorang itu mestilah berpandukan kepada agama supaya dapat membezakan yang
mana baik dan buruk.

Manifestasi akal budi seloka Pak Kaduk

(seloka rujuk lampiran 3 )

Pemikiran dalam seloka ini masyarakat hendaklah mengelakkan diri daripada
bersikap tamak dan mengabaikan keluarga dan sikap bangsa Melayu harus dibaiki
dan diberi teguran supaya menjadi lebih baik.
Sikap mengabaikan keluarga oleh Pak Kaduk dibuktikan dengan frasa anak dipijak.
Sikap yang tidak memberikan faedah kepada orang menyebabkan dibenci oleh
masyarakat dan keseluruhan seloka ini menyindir tentang sikap sebahagian
daripada masyarakat Melayu.
Seloka ini hanyd dijadikan sebagai hiburan dan memberi pengajaran kepada
masyarakat.

RUJUKAN

Nordiana Ab Jabar & Mohd Faradi Mohamed Ghazali.(Mac,2021).Komunikasi bahasa sindiran
dalam seloka Pak Pandir dan Pak Kaduk.Jurnal Komunikasi.Jilid 37(1),364-378



Abdul Malik.(2015)..Nilai-nilai budi pekerti dalam karya Raja Ali Haji.Jurnal Peradaban
Melayu.Jilid 10,96-107

Zurakintan Abdul Razak & Che Ibrahim Salleh.(2015).Pemikiran Melayu tentang ilmu dan adab
dalam puisi Melayu tradisional.International Journal of the Malay World and
Civilisation.Jilid 3(2),121-129

Azman Rahmat,Mohd Nazri Zainuddin,Shamsudin Abu Bakar,Abdul Rani Hassan & Hasnah
Awang.(2022). Pengenalan Kesusasteraan & kebudayaan Melayu.Firdaus Press Sdn
Bhd

LAMPIRAN 1

Syair Kelebihan Ilmu Ia penerang jalan ke syurga,

Ia pemuas tekak yang dahaga;

Ilmu itulah gemala sakti, Ialah sungai ia telaga,
Sinarnya cerah cahaya sejati; Laut yang luas ialah juga.
Asal puncanya lamun didapati,
Sukar bercerai sehingga mati.

Ialah alat sangat berguna,

Idaman orang yang bijaksana;
Harganya tidak dapat ternilaikan, Hamparnya luas amat saujana,
Tepinya ajal sempadannya fana.
Sebuah dunia belinya bukan;
Kuasanya besar sukat digunakan,

Di laut di darat di rimba di pecan. (Za’ba dalam “Pengasuh” 13 Januari


1922)
Masa seorang ialah taulan,
Teman berbeka, suluh berjalan;
Masa berhimpun ia pengenalan.
Hias penyata polan si polan.

Bagi yang duka ia penghibur,
Ia penerang bagi yang kabur;
Ialah kandil di dalam kubur,
Lamun dengannya beramal subur

LAMPIRAN 2:GURINDAM DUA BELAS




Gurindam I Gurindam III
Ini gurindam pasal yang pertama: Ini gurindam pasal yang ketiga:
Barang siapa tiada memegang agama, Apabila terpelihara mata,
sekali-kali tiada boleh dibilangkan nama. sedikitlah cita-cita.
Barang siapa mengenal yang empat, Apabila terpelihara kuping,
maka ia itulah orang yang ma'rifat khabar yang jahat tiadaiah damping.
Barang siapa mengenal Allah,

suruh dan tegahnya tiada ia menyalah. Apabila terpelihara lidah,
Barang siapa mengenal diri, niscaya dapat daripadanya paedah.
maka telah mengenal akan Tuhan yang bahri. Bersungguh-sungguh engkau memeliharakan tangan,
Barang siapa mengenal dunia, daripada segala berat dan ringan.
tahulah ia barang yang teperdaya. Apabila perut terlalu penuh,
Barang siapa mengenal akhirat, keluarlah fi'il yang tiada senunuh.
tahulah Ia dunia mudarat. Anggota tengah hendaklah ingat,

Gurindam II di situlah banyak orang yang hilang semangat

Ini gurindam pasal yang kedua: Hendaklah peliharakan kaki,
Barang siapa mengenal yang tersebut, daripada berjaian yang membawa rugi.
tahulah ia makna takut.

Barang siapa meninggalkan sembahyang,

seperti rumah tiada bertiang.

Barang siapa meninggalkan puasa,

tidaklah mendapat dua termasa.

Barang siapa meninggalkan zakat,

tiadalah hartanya beroleh berkat.

Barang siapa meninggalkan haji,

tiadalah ia menyempurnakan janji.

LAMPIRAN 3:SELOKA PAK KADUK



Aduhai malang Pak kaduk,
Ayamnya menang kampung tergadai,
Ada nasi dicurahkan,
Awak pulang kebuluran,
Mudik menongkah surut,
Hilir menongkah pasang,
Ada isteri dibunuh,
Nyaris mati oleh tak makan,
Masa belayar kematian angin,
Sauh dilabuh bayu berpuput,
Ada rumah bertandang duduk,
Aduhai malang Pak Kaduk

SEKIAN TERIMA KASIH